Drniška Krajina uglavnom zauzima prostor plodnog Petrovog polja, između planina Svilaja, Promina i Moseć, a na čijem je zapadnom obodu nastao grad Drniš. Kroz polje protiče rijeka Čikola, koja je nizvodno od Drniša usjekla kanjon. Drniška tvrđava (Gradina) podignuta je iznad samog ulaza u kanjon (brinu) i u njenom podnožju je kasnije nastao grad. U Drnišku Krajinu se svrstava i dio Zagore najbliži Drnišu (prostor južno od Moseća) i oblast Promine (između Promine i rijeke Krke) sa Miljevcima (između Čikole i Krke).
Stanovništvo Drniške Krajine, kako srpsko, tako i hrvatsko, mahom je hercegovačkog porijekla. Doseljeno je nakon turskih prodora i osvajanja krajem 15. i početkom 16. vijeka. Pretpostavlja se da je Drniš pao u turske ruke 1522. godine, zajedno sa Kninom i Skradinom, ali sela Brečevo (Mirlović Polje) i Suhovare (Baljci) na istoku Petrova polja, evidentirana su u turskim defterima još 1497/1498. godine (A. Jakovljević, N. Isailović, 2020). Na opustošena područja oko Drniša doseljavano je pravoslavno stanovništvo iz istočne i rimokatoličko iz zapadne Hercegovine. Moguće da je poneko preostao od starijeg hrvatskog čakavskog stanovništva, ali to bi bio zanemarljiv procenat. Isto tako su u ranijem periodu dokumentovani Vlasi u Dalmaciji koji su dolazili iz istočnih krajeva, pa je upitno da li je mogao neko preostati i od njih. U svakom slučaju, početkom 16. vijeka bilo je masovno doseljavanje pravoslavaca iz istočne Hercegovine (koja je obuhvatala i dijelove današnje Crne Gore), po kojima su do kraja vijeka sela Kričke, Baljci i Mirlović dobila svoje nove nazive. Po rimokatoličkim Ružićima iz zapadne Hercegovine, nastao je naziv sela Ružić. Cjelokupno pravoslavno i rimokatoličko stanovništvo unutrašnjosti Dalmacije koja je bila pod osmanskom vlašću, nazivano je u mletačkim dokumentima Vlasima tj. Morlacima. Oni su se širili južnije, na područje Zagore, gdje su bili teritorijalni sporovi Mlečana i Turaka, pa su tako kao turski podanici dokumentovani “Vlasi” Mirilovići, Radonjići i Vojinići. Od rimokatoličkih Radonjića su Čavloglavi, po kojima je selo Čavoglave dobilo ime (početkom 18. vijeka zapisivano u rimokatoličkim matičnim knjigama kao Čavloglave). Takođe je Umljanović dobio naziv po Umiljenovićima (tako je zapisivano selo početkom 18. vijeka). Za Kričke, koje su dobile naziv po pravoslavnoj svešteničkoj porodici Krička, koja potiče od plemena Kriča (oko Durmitora), naročito ima tragova pravoslavlja u 16. vijeku, pošto su popisane kaluđerice na turskim defterima i zapisani popovi u mletačkim dokumentima. Analiziranjem ličnih imena u turskim defterima iz 16. i početka 17. vijeka, može se zaključiti koja su sela bila pravoslavna, a koja rimokatolička. Po tom pitanju stanje je bilo vrlo slično vjerskom-nacionalnom sastavu u 20. vijeku.
U 17. vijeku odvijali su se ratovi između Mlečana i Osmanlija (Kandijski i Morejski rat), što je uticalo i na migracije stanovništva. Tokom Kandijskog rata (1645-1669) mnogo ljudi je prebjeglo u primorje, jer su stali na stranu Mlečana, a u Šibeniku se pojavljuje srpsko/pravoslavno stanovništvo upravo sa područja Drniša. U Šibeniku su već bili pravoslavni Grci doseljeni kao vojnici, pomorci i trgovci sa mletačkih teritorija u Grčkoj, a Srbi vremenom od njih preuzimaju crkvenu organizaciju. Teritorije u zaleđu, pa tako i Drniška Krajina, nakon Kandijskog rata ostale su pod osmanskom vlašću, a tek 1683. godine, pred početak Morejskog rata, teritoriju konačno preuzima Mletačka republika, kada je lokalno stanovništvo prešlo na njihovu stranu i zaratilo protiv Turaka. U Morejskom ratu je Drniška Krajina definitivno postala dio Mletačke republike, sve do 1797. godine, kada je pala u austrijske ruke. Oko 1690. godine desio se novi talas doseljavanja stanovništva iz zapadne Bosne, s područja Glamoča i Janja. Mlečani su preko uskoka sklapali dogovore s njima da napuste tursku teritoriju i nasele se na opustošena područja Dalmacije. Posljednje organizovano preseljavanje bilo je u prvoj polovini 18. vijeka, kada su Mlečani sa svojih teritorija u primorju Crne Gore (Crmnica) preselili u grad Drniš neke porodice, vjerovatno zaslugom u ratu sa Turcima. Tako su doseljeni Petranovići i Petričevići iz Gluhog Dola, Andrići i Njeguši. Sva kasnija pojedinačna doseljavanja bila su iz okolnih krajeva (iz Dalmacije), a takvih slučajeva je malo i odnose se pretežno na grad Drniš (trgovci, zanatlije).
U navođenju prezimena po naseljima govoriće se o pravoslavcima i rimokatolicima, a logično je da se to odnosi na Srbe i Hrvate. U mletačkim dokumentima iz prošlosti su svi zajedno zapisivani kao Morlaci (Vlasi). Ipak, rimokatolički biskupi iz 18. vijeka u svojim spisima jasno navode Srbe u Dalmaciji i razlikuju ih od Grka i Bugara, što se može pročitati na sajtu Vatikanske biblioteke. Srbi su Hrvate u svom kraju zvali Bunjevcima, a taj naziv je dokumentovan u prošlosti i odnosi se na rimokatoličko stanovništvo koje se iz Hercegovine selilo u Dalmaciju, pa kasnije Liku, a na kraju je naselilo i Vojvodinu (Bačku). Od 1832. godine neki pravoslavci sa drniškog područja postali su unijati tj. grkokatolici, ali su se vremenom vraćali na pravoslavlje, sve do Drugog svjetskog rata, kada su potpuno nestali. Nekoliko porodica unijata je prešlo na rimokatoličku vjeru, a to se desilo u naseljima u kojima su katolici bili većina. Podatke o tome pročitati u članku Unijati u Dalmaciji (1832-1942).
Linkovi prema naseljima Drniške Krajine:
RUŽIĆ
OTAVICE
GRADAC
KLJAKE
ČAVOGLAVE
UMLJANOVIĆ
PROMINA I MILJEVCI
Napomena: U spiskovima prezimena po naseljima ne nalaze se ona koja su stigla tek u 20. vijeku (najčešće iz obližnjih sela).
Izvori:
- Podaci iz perioda turske vladavine preuzeti su iz knjige “Petrovo polje u vrelima osmanskog razdoblja (1528-1604)”, Aleksandar Jakovljević i Neven Isailović, 2019. god.
- Podaci o prezimenima sa drniškog područja koja su u 16. i 17. vijeku stizala u Šibenik, a zapisana u mletačkim dokumentima, preuzeti su iz radova Kristijana Jurana – “Morlaci u Šibeniku između Ciparskog i Kandijskog rata”, 2015. god. i “Stari i Novi stanovnici Šibenika i njegovih predgrađa u drugoj polovici 17. i početkom 18. stoljeća”, 2016. god.
- Ostali, tj. većinski podaci su dobijeni iz istraživanja autora članka (matične knjige i mletački katastri).
Komentari (0)