Poreklo prezimena, selo Krnješevci (Stara Pazova)

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Snežana Aleksić

Krnješevci, selo u Sremu

Sa osvajanjem Kupinika – poslednjeg uporišta srpske srednjovekovne države, turski osvajači porobili su čitav Srem. Iz deftera 1566/67. saznaje se da su Krnješevci bili naseljeni, ubeleženi su kao selo sa crkvom. Tapijska taksa na crkveno zemljište iznosila je 60 akči. Za održavanje reda, u smislu današnje policijske službe, bili su zaduženi matrolozi. U Krnješevcima 1568. godine matrolog je Lazar Radojčić, a 1590. Đurađ Cvetko.

Nešto kasnije istorijske vesti iz 1702, potom i iz 1713. godine beleže Krnješevce kao naseljeno mesto u Sremu, koje posle 1718. godine selo potpada pod austrijsku vlast. Već 1724. godine Krnješevci se pominju kao pustara na kojoj su kao zakupci Jevrem i Petar iz Putinaca sejali kukuruz i proso. Četiri godine kasnije, Krnješevci su ubeleženi kao pustara u surčinskom distriktu, koju je u godišnjem zakupu za 60 forinti držao Jevrem, stočni trgovac iz Putinaca.

Oko 1730. Vojku i Golubince sa još 9 drugih sela i pustara, među kojima su i Krnješevci, dobio je baron Bernat, ali je ovo vlastelinstvo brzo ugašeno, a pustare i sela prešle su u sastave susednih vlastelinstava. Iz ovog vremena nema pouzdanih podataka da je u Krnješevcima postojalo naselje, ili ukoliko je postojalo ono je u vremenu oko 1734. raseljeno. Posle 1739-40. godine Krnješevci su naseljeni, a što je u vezi sa seobama Srba pod Arsenijem IV, kada je u Srem došlo do priliva stanovništva, uglavnom pod zapovednišvom Vuka Isakoviča, što je uslovilo i pomeranje stanovništva iz jednog u drugo mesto Srema, a u vezi sa organizacijom Vojne granice.

U vremenu kada je organizovana Vojna granica u Sremu, 1742-47, Krnješevci su ostali u Provincijalu. Godine 1743. pustaru u Krnješevcima sa 150 firinti arendirao je Miloš Obradović. U selu Krnješevcima 1753. godine službovao je jedan sveštenik, godine 1756. u selu je 31 kuća i drveni hram pokriven šindrom posvećen Blagovestima. Iste godine otpočeo je Sedmogodišnji rat. Kako je u Vojnoj granici bilo malo ljudi sposobnih za vojnu službu, Habzburška monarhija sprovodi reorganizaciju u pogledu vlasničkih odnosa u Sremu. Za potrebe vojnih vlasti otkupljeno je Vlastelinstvo Vojka sa 11 naselja: Golubicni, Vojka, Deč, Pećinci, Krnješevci, Mihaljevci, Popinci, Prhovo, Šimanovci, Ugrinovci, Dobanovci. Na ovaj način, vojno sposobnim ljudstvom su popunjeni nedostajući vojni kapaciteti, a stanovnici naselja koja su tada priključena Vojnog granici, sve do njenog razvojačenja, živeli su po pravilima koja su važili za sve graničarske porodice.

U godinama koje su usledile Krnješevci napreduju. U selu je 1766. zabeleženo 42 kuće a 1774. godine u selu je izbrojana 71 kuća.  Poslednja decenija XVIII veka Krnješevcima nije donela naročito dobre životne okolnosti. U godini 1791. u selu je 77 domova sa 758 stanovnika, no u godinama koje su usledile, ”stanovnik” sela postaje i kuga.

Kuga, koja je 1795/96. godine harala u Sremu i do danas ostala zapamćena kao ”iriška kuga” javila se prvo u Beogradu, tokom jula 1795. godine, odatle je preneta u Srem. Od svih mesta najteže je bio pogođen Irig, u koji je iz Krnješevaca kugu donela izvena Anđelija Nedeljković, koja je bila prva žrtva ove pošasti, 14. jula 1795. godine.

Slavonska generalna komanda obavestila je 3. avgusta 1795. Petrovaradinski magistrat o izbijanju kuge na području Petrovaradinskog kantona, u graničarskom selu Krnješevcima, odakle se proširila na provincijalna mesta Irig i Neradin, a  26. avgusta Generalna komanda šalje Zemunskom magistratu opis simptoma i način lečenja bolesti koja vlada u Krnješevcima da se, znanja radi, pokaže gradskom fiziku i hirurtu.

Tokom trajanja epidemije o stanju u Krnješevcima podnošeni su svakodnevni izveštaji (jedan broj ovih izveštaja do danas je sačuvan u Istorijskom arhivu Beograda, fond Zemunski magistrat). Iz ovih izveštaja saznaje se da su Krnješevci selo, odnosno svi stanovnici Krnješevaca, po izbijanju kuge stavljeni u strogi karantin pod vojnim nadzorom. Iz izveštaja iz 1796. godine, koji je podneo kapetan Munt iz Golubinaca Vojnoj komandi u Zemunu, saznaje se  da su u Krnješevcima ”tri rekonvalescenta ozdravila sasvim, pa je prema tome u Krnješevcima sada narod zdrav. U toku je bila dezinfekcija odela, pa kada ovaj posao bude gotov, svi stanovnici Krnješevaca koji su stanovali izvan sela, u kolibama, moći će da se vrate u svoje očišćene i dezinfikovane kuće”. Međutim, Krnješevci, kao i Krčedin i Deč još neko vreme su ostali izolovani od ostalih mesta – u karantinu.

Okolnosti koje je izazvala epidemija počele su se normalizovati krajem 1796. godine, tada su se pri parohijskom zvanju u Krnješevcima, a kako tvrdi M. Kosovac, stale voditi matice rođenih, a naredne 1797. godine i matice umrlih. Da su se životne prilike unutar Krnješevaca u godinama koje su usledile sasvim normalizovale, potvrđuje podatak da je 1802. godine u Krnješevcima radila škola. No ubrzo, usledile su nove okolnosti koje su poremetile svakodnevicu Krnješevaca. Bili su to ratovi sa Francuzima, ali i događaji u vezi Srpskog ustanka. Međutim, bez obzira na velike istorijske ratne i revolucionarne događaje, ono što je bilo životno bitno, a nadasve ključno u formiranju vlasničkih odnosa u Sremu, te kao takvo ostavilo dubok trag po pitanju prava  vlasištva koje i danas baštine  graničarske porodice celog Srema (a to ne znaju!), jeste Temeljni zakon koji je donet 1807. godine. Ovaj, za graničare najznačajniji zakon regulisao je prava i obaveze graničarskih porodica sa jedne i ”cara” sa druge strane. ”Car” je u ovom odnosu bila Habzburška monarhija koju je u Granici predstavljala Vojna vlast. Kasnije, graničarska prava su još jednom, definitivno potvrđena i proširena Temeljnim zakonom 1850. godine.

* * *

Stanovništvo Krnješevaca 1566-1574. godine

Na osnovu priređenog teksta deftera [McGowan B., Sirem sancagi mufassal tahrir defter, Ankara, 1983] iz vremena Selima II (1566-1574.), iščitavaju se imena poreskih glava u 28 kuća u Krnješevcima: ”Kinez – Lazar Rahoyit’, Subota – iflah, Putnik – iflah, Istepan – iflah, Bun Todor. Nikola Yovan, Peyo Radko, Yovan Vukasin, Nikola Icvetko, Ognan Vuk, Vuk Yovan, Subota Milos, Yocko-Kor, Subota D’ura, Radul D’ura, D’urad Ranit’, Istepan Yovanit’, D’ura Yovanit’, Petriyeva Radetiko, Bun Diragoylo, Mihaylo Ranit’ Petar Yovan, Marko Yovan, Niko Bilan, Bun Petre, Istoysa Yovan, Istepan Paval, Novak D’uran, Bala Radica.”[1]

Iz popisa se uočava da je seoski knez bio izvesni Lazar, kome je pored ovog, ubeleženo i drugo ime u bukvalnoj transkripciji – Rahojić, što je verovatno Radojić izvedeno od muškog imena Radoje. Dva imena iza navedene titule ili zvanja, pod uticajem današnjeg shvatanja imena i prezimena, za vreme o kome je reč, ne mogu se primeniti u bukvalnom smislu.  U konkretnom primeru,  ne treba izostaviti mogućnost da je seoski starešina Krnješevaca popisan sa punim nazivom svoje titule koja je mogla bukvalno glasiti Knez-Lazar, u smislu vrhovnog starešine, a da je njegovo vlastito ime koje nakon ove titule sledi bilo Rahojić-Radojić-Radoje. No, ovo su samo pretpostavke.

Među imenima poreskih obveznika Krnješevaca uočavaju se imena kalendarsko – svetačkog i svetovnog tipa: Vuk (2), Vukašin (1), Dragojlo (1), Đura (4), Đurađ (1), Jovan (6), Jocko (1), Jovanić (2), Lazar (1), Marko (1) , Miloš (1), Mihajlo (1), Nikola (2),  Niko (1), Novak (1), Pejo (1), Petar (2), Pavel (1), Radko (1,  Radica (1), Ranić (2),  Radul (1), Stojša (1), Stepan (3), Subota (3), Todor (1), Cvetko (1).

U popisu dominiraju imena karakteristična za slovensko, odnosno srpsko etničko telo. Ovo ne treba da čudi pošto se pretpostavlja da su u vremenima pre Kosovskog boja, a sasvim  je izvesno i kasnije, od vremena despota Stefana Lazarevića,  sremske predele intenzivno naseljavali Srbi. Zna se da je posedima oko Kupinika jedno vreme upravljao Radič Postupović, u našoj epici opevani Oblačić-Rade. Nešto kasnije, narodni pesnik spleo je venac nezaborava oko lika Zmaj – Ognjenog Vuka. Otuda, ne iznenađuje što je u turskom defteru iz vremena 1566-1574, među poreskim glavama popisan i ”Ognan Vuk”. Ognjeni Vuk iz Krnješevaca, bio je odraz svesti o jednom prošlom vremenu i poslednjem istorijskom junaku koga je narodna epika, za večnost, okitila mitskim moćima.

Najzastupljenije ime u poreskom popisu Krnješevaca je Jovan. Ovo ime ubeleženo je šest puta, a potom još tri puta u izvedenom obliku. Jednom je ubeleženo ime Đurađ, a izvedenica od ovog imena – Đura ubeležena je četiri puta. Dakle, imena Jovan i Đurađ sa svojim izvedenicama najzastupljenija su imena među poreskim obveznicima Krnješevaca iz vremena treće četvrtine XVI veka.

Otvoreno pitanje zašto su imena Jovan i Đurađ-Đura bila najzastupljenija među Krnješevčanima, verovatno da odgovor  pronalazi u istorijskim činjenicama koje kazuju da su despoti iz doma Brankovića bili Đurađ-Đorđe i Jovan Branković. Poznato je da su Jovan i Đorđe sinovi despotice Angeline i slepog Stefana stolovali iz Kupinova. Jovan je bio poslednji despot iz ove loze, a Đurađ – Đorđe kao vladika Maksim, sa majkom Angelinom podizao je pravoslavne crkve i  veru u Sremu. Izvesno je da su svetiteljski kult i istorijska slava braće Branković izuzetno prisutan i nakon turskog osvajanja Srema 1521. godine, što ne čudi. Poznato je da  blagorodna porodica Branković bila  ona karika koja je porobljeno stanovništvo Srema čvrsto skopčala sa vlastitim korenima i etničkim identitetom.

Iako istorijski izvori navode da je nakon pada Srema pod tursku upravu 1521. godine hrišćansko stanovništvo raseljeno, velika je verovatnoća  da se u Krnješevcima zadržalo starosedelačko, srednjovekovno stanovništvo. Na to upućuje činjenica da među popisanim poreskim obveznicima nema ni jednog ”doselca” – doseljenika, kao i to da u spisku poreskih obveznika nema imena/prezimena vezanih za toponime, koji uglavnom ukazuju na geografsko poreklo – rodni kraj, odnosno, zavičaj osobe koja ga nosi. Stoga, iz poreskog deftera  1566-1574. godine može se izvesti zaključak da je u tim godinama prisutno stanovništvo Krnješevaca starosedelačko.

[1] McGowan B., Sirem sancagi mufassal tahrir defter, Ankara, 1983, 376.

_________________________