Gora i okolna sela

12 komentara

1. 19. jul 2018. u 04:46

   Vojislav Ananić

   GORA I OPOLJE

   Gora i Opolje su dve planinske župe između najviših vrhova Šar-Planine, Koraba i Koritnika u gornjem delu sliva Ljume, pritoke Beloga Drima. To je jedna visoka korutina, oblika kotline.
   Sa jugoistočne strane je ograničena vencem najviših šarskih vrhova, čija se visina kreće između 2.322 i 2.623 metra; sa severozapada je zagrađuje Koritnik (2.394 m); a od prizrenske kotline odvaja pobrđe niske planine Cviljena. Na jugozapadnoj strann prirodna i etnička granica ove kotline je planina Galajič u Arbaniji. Prema trme, ova zapadna granica nije prirodna, jer ne vodi najvišim vrhovima nego niskim kosama; često arbanaška granica preseca i rečne doline, kao što je slučaj sa Globočičkom Rekom.
   Ako se uzme u obzir samo pravac rečnog toka, ova oblast 6i bila upućena prema Drimu u Arbaniji. Međutim, ovaj pravac je bez ikakvog značaja ne samo za Goru i Opolje nego i za jedan deo Ljume. To dolazi otuda što sliv ove reke odvajaju visake planine i klisure od Arbanije. Naprotiv, te su veze i najprohodnije i najlakše sa Prizrenom. Prema tome, arbanaškom granicom je otrgnut od svoje prirodne geografske celine i etkičke zajednice jedan deo ove oblasti.
   To je očigledan primer da se Komisija za razgraničenja posle Prvog svetskog rata nije rukovodila ni geografskim, ni etničkim momentima, kao ni opravdanim željama i interesima naroda. Presudniji su bili razlozi političke prirode — da se po svaku cenu zadovolje strateške pretenzije Italije, koja je tada, nažalost, i bez razloga, imala velikog uticaja.
   Ova oblast prostrala oko 500 km2, u celini je dosta visoka. Njena srednja visina iznosi 1.500 m. Ali, iako je u planini, u njoj i u pogledu reljefa i u pogledu visine postoje izvesne razlike. Severoistočni deo je ravan i položit, a jugozapadni više ili manje brdovit. Ta dva dela, iako u stvari sačinjavaju izrazitu geografsku celinu, uvek su nosila posebne nazive. U brdovitom delu je župa Gora, a u ravnijem Opolje. Gora zahvata 400, a Opolje oko 108 km2. Ali kao što je rečeno, Gora u celini ne pripada našoj zemlji. Nju seče granična linija. Veći deo je u Jugoslaviji, a manji u Arbaniji. Sva goranska sela u Arbaniji: Borje, Šištevac, Orešak, Orgošta, Pakiša, Crnoljevo, Novo Selo, Zapod i Košarište, naseljena su srpskim i muslimanskim stanovništvom.
   Ime oblasti. — Pod ovim nazivima Gora i Opolje se pominju kao župe u Srednjem veku. Kralj Stefan Dečanski, dajući Zaplužje i Pustomulču (Rence) Bogorodičinom manastiru u Prizrenu, kaže da ih pripaja Opolju, koje je u celini pripadalo vlastelinstvu Prizrenske episkopije. Opolje se takođe pominje u Hrisovulji cara Stefana Dušana pri određivanju međa sela Radeše, koje se i tada graničilo sa Opoljem. U pomenutoj Hrisovulji cara Dušana, kojom on prilaže svojoj zadužbini manastiru Sv. Arhangela Gavrila i Mihaila kod Prizrena i neka sela u Gori, izrično se pominje ova župa. Iz tih srednjovekovnih pisanih spomenika ce takođe vidi da je granica između Gore i Opolja bila selo Zrze i selište Pustomulča (današlje Rence). Naziv Opolje se tada odnosio samo na naselja oko polja, tj. današnje Opolje u pravom smislu reči. Docnije je taj pojam sa širenjem arbanaške jezičke grupe obuhvatio i neka ranija goranska naselja (Zrze, Rence, Bučje, Šainovac).
   Imena ovih župa su sigurno srpskog porekla. Etimološki Gora ne znači samo šumovit nego i planinski kraj. Gora i planina su u ovom kao i u mnogim drugim slučajevima isti pojmovi. Kao što ime Zagorje ne znači oblast ili selo za gorom (šumom), nego za planinom, tako i naziv Gora ne treba vezivati samo za šumu nego i za planinu.
   Srednjovekovni naziv „župa“ sada u narodu ne postoji, ali se to ime ipak posredno-čuje. Tako, po pojmovima jednog Goranina svako je selo sem njegovog u župi. Na primer, ako upitate nekoga odakle mu je snaha ili žena, on će reći: „Iz župe”, tj. iz drugog sela u Gori. Sem toga, planinci nazivaju donji deo Gore „župa“. Ovde se bez svake sumnje ne misli samo na župni deo, nego i na stari naziv koji je vezan baš za središte oblasti.
   I naziv Opolje je očigledno srpskog porekla. Postanak toga imena je vezan za naselja koja su poređana oko polja. Interesantno je ovde pomenuti da se ime Opolje javlja i u Poljskoj, Donja Šlezija. To znači da je ovo ime ne samo srpskog nego i zajedničkog slovenskog porekla. U okviru Opolja je. kraj u podnožju Koritnika, oko jezera i Lopuškog Hana, koji Opoljci nazivaju za razliku od pravog Opolja „kraj“ ili „podnožje (Ranza).

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

2. 19. jul 2018. u 06:11

   Vojislav Ananić

   PROŠLOST OBLASTI

   Istoriske prilike. — Kao što je u početku rečeno, Gora i Opolje oe pominju kao župe u doba srednjevekovne srpske države. Car Stefan Dušan svojom darovnom poveljom priložio je manastiru Sv. Arhangela Gavrila i Mihaila kod Prizrena i ova sela u Gori: Rapču (Rabča), Radešu (Radeša i sa zaseokom Radešicom), Veliki i Mali Krstac (oba Kr’t ca s’ zaselki), Bučje (Boučie), Brod (Brod i drugi Brod) — Dikance. U spisu granica svih sela, koje će biti iznete u posebnom delu ovoga rada, posredno se pominju i druga naselja u Gori: Globočica, Vranište, Orćuša, Leštane, Plav, Brezna i Pakiša. To ne znači da i druga sela i zaseoci ove oblasti nisu postojala. Isto se tako pominju u povelji koju je dao kralj Stevan Dečanski arhiepiskopiji i Sela u Opolju: Zaplužje, Zrze i Postomulča (Rence).
   Iz velikog broja naselja i privredne uloge, o kojoj je ranije bilo reči, vidi se da je ovaj kraj imao dosta veliki značaj u srednjevekovnoj srpskoj državi. To je i razumljivo, jer je on bogat pašnjacima i u neposrednrj blizini Prizrena — druge prestonice srpskog carstva.
   Gora se pominje kao nahija i odmah posle 1455. godine, kada su Turci zauzeli Prizren. U devteru iz tog doba zapisana su sva goranska sela sa brojem kuća u njima: Brod 50 k, Ljubovići (Ljubovište), Premina (Premenje), Radeša 13 k, Dikance 15 k, Globočica 1 k,
   Zlopotok (Zli Potok) 10 k, Kruševo 1 k, Rapča 9 k (timar Jovanov), Leštane 5 k (timar Jovanov), Orćuša 6 k (timar Radosava), Topoljane 16 k, Crnoljevo, Košarište (timar Brajka), Šištovac 12 k, Kruševice 5 k (timar Miliše), Borje 10 k. I druta goranska naselja po saopštenju Šabanovića zabeležena su u prvom turskom devteru, ali ih on nije sva prepisao.
   Za Opolje imamo podatke iz prve polovine XVI veka. Ono se tada pominje kao nahija Hasler (has) u kojoj je čuveni Kuhli-beg osnovao dvor u današnjem Brodosavcu. Ovaj veliki feudalac imao je ogromno bogatstvo po mnogim krajevima Turske (samo u Prizrenu 117 kuća), što se vidi iz njegovog zaveštanja (vakifije). Iz ove ćemo ovde pomenuti samo ono što se odnosi na Opolje. Kukli-beg kaže da je u Opolju bila kasaba (varoš) Zinovo i u njoj karavan-saraj, njegov dvor, zadužbina (tekija), džamija i kadija. Odatle se upravljalo i vodio nadzor nad svim njegovim dobrima. Svojim zaveštanjem Kukli-beg određuje: tutoru 10, a njegovom pisaru i pomoćniku po 5 akči dnevno; njihova je dužnost bila da nadgledaju sve vilajetske vakufe (opravke sapaja, karavan-saraja i mostova). Hatibu (onome koji čita koran) i, imamu džamije u Zinovu zaveštava po 4 akče dnevno, kadiji 100 akči godišnje i baštovanima dveju bašta po 2 akče dnevno (da opravljaju ograde i da ih navodnjavaju). Isto tako odredio je čuvaru karavan-saraja 1 akču dnevno, s tim da se ova dužnost preda drutome ako se pored ovoga bude bavio i drugim poslovima. Sem toga, zaveštalac je odredio 500 akči za nabavku hrane, koja će se davati muslimanskoj sirotinji posle molitava u džamiji o Kurban i Ramazan-bajramu. Za kuvanje jela u ovoj prilici zaveštava dva kazana i pedeset sinija. Iz zaveštanja Kukli-bega se ne vidi da se njegova vlast prostirala i na susednu Goru, sem što se kaže da su mu pripadale četiri vodenice (dve zgrade) u Rapči. Izgleda da Gora nije bila pod njegovim uticajem, što se vidi i po kasnijem primanju islama. Međutim, za
   Opolje je bilo presudno osnivanje u njemu dvora, džamije i verskog centra. Kome su pripale zemlje u Opolju posle njegove smrti, nije poznato. U nekim selima Opolja pominju ce spahije: porodice Mehmed, Bajram i Hasan, spahija iz Kukavca, Murat spahija iz Bruta, Mehmed spahija iz Plava i dr. Ali da li su oni bili spahije ovde ili u drugim krajevima Turske ne zna ce. Međutim, u Gori nije bilo spahije ni domorodaca ni iz drugih oblasti.
   Tragovi ranijih naselja. — Nejednaka prošlost Gore i Opolja od početka XVI veka vidi se po tragovima ranijih naselja. Gora je u njima bogatija nego Opolje, koje je brzo gubilo tradiciju. Ali ni u jednoj ni u drugoj župi nema većih ostataka kao u drugim oblastima. To su mahom crkvine, grobišta i selišta neznatne veličine. Njima se brzo utirao trag. Ono što je Jastrebov video u početku druge polovine XIX veka i što su stogodišnjaci videli, sada gotovo ne postoji. Idući tragovima Jastrebova i ispitujući ono što on uzgredno i za kratko vreme nije mogao da dozna, iako je za to vremenski imao povoljnije mogućnosti, ja sam utvrdio sledeće ostatke:
   U svim goranskim naseljima vide se bar tragovi crkava hrišćanskih predaka današnjeg stanovništva. Veća naselja, osobito ona koja su poslednja primila islam, najviše imaju ostataka iz prošlosti. U Brodu — kaže Jastrebov — postojale su tri crkve: Sv. Dimitrija, Sv. Pantelija i Sv. Nikola. Ljudi od 60— 70 godina starosti su mu pričali kako su oni kao deca išli sa svojim roditeljima u crkvu Sv. Nikole, palili sveće i delili kolače. I ja sam još 1937. godine video kod današnje ambulante zdravstvene stanice, blizu donje džamije, ostatke zidova te crkve i tragove fresaka. Tada mi je ugledni Đaur-Abaz iz Broda pričao da je čak i on kao dete zapamtio kako su dve-tri žene u kićenim zubunima palile sveće prilikom praznika u polurazrušenoj crkvi. Jastrebov kaže da su je razrušili sami Brođani po nagovoru nekog Sefera rodom iz Prilepa. Od crkve Sv. Dimitrija, za koju kažu da je bila manastir i vladičanska stolica, nema ni traga. Na brdu Pantelejci iznad Broda sahranjena je 1857. g. poslednja hrišćanka Božana Lekovac.
   U Zlom Potoku, na mesgu Zborištu, postojala je pravoslavna crkva i groblje oko nje, koja je bila posvećena Sv. Preobraženju. Kažu da ju je zidao neki pop Petko Topal. Jastrebov ju je video u ruševinama. Devedesetogodišnji Mehmed Pelivan, rodom iz Zlog Potoka, takođe pamti zidine ove crkve. Danas od nje nema ni traga. Od groblja koje je bilo oko nje, postoji samo jedna nadgrobna ploča u potoku na kojoj sam mogao pročitati smo početna slova. To je jedini do sada poznati pisni spomenik pravoslavnog stanovništva u Gori.
   U Restelici je ranije takođe postojala pvoslavna crkva. Jastrebov je o njoj saznao samo toliko da je bila posvećena Sv. Varvari i da od nje nema ni traga. Međutim, njeni se temelji i danas poznaju na mestu Krstinama, dok je u Krstu staro groblje.
   U Popovim Rupama kod sela Dikanca, na putu koji vodi za Brod, nalaze se razvaline crkve i ostaci naselja oko nje.
   U selu Radešu vide se temelji stare crkve na mestu Zagrajcu. Narod za nju kaže da je bila mali manastir. Sudeći po položaju i ostacima oko nje, to je verovatno. Sem toga, u Radešu su bila još dva srpsko- pravoslavna groblja, jedno u Donjoj Mahali gde je danas guvno, a drugo, koje je preorano, u mahali Peterce. Iz toga se vidi da su ove dve mahale naseljavala dva roda.
   U Kruševu u mestu Kućišta postoje ostaci stare crkvice i groblja oko nje. Jastrebov, međutim, kaže, da je crkva bila i mesto današnje džamije. Isto tako on tvrdi da je i u selu Globočici video ostatke crkve. Ja sam o njoj saznao samo to da su na njenim temeljima podigli današnju džamiju. Sem toga narodno predanje kaže da su se zvuci zvona sa ove crkve mogli čuti čak u Ljumi.
   U selu Rapči su bile dve crkve: jedna u Gornjoj Rapči na mestu Crkvine, a druga u kraju Marincu (između Gornje i Donje Rapče). U Marincu je na temeljima crkve podignuta džamija. Jastrebov kaže da je video više sela Rapče razvaline male crkve, na čijim su se zidovima još videli delovi fresaka i natpisa.
   U Velikom i Malom Krstacu postoje crkvine i groblja oko njih. Na brdu Pantelevac (Veliki Krstac) vide se temelji crkve, koja je posvećena sv. Pantelejmonu. Da bi se istakla važnsst ove crkve meštani kažu da su se i njena zvona mogla čuti čak u Ljumi. Ostaci stare crkve se vide i na brdu Đuli. U Malom Krstacu na mestu Rudini postoji „kaursko groblje” i crkvina. Ova Rudina se pominje u Hrisovulji kao međa između Rapče i Krstaca.
   U Vraništu su sačuvani ostaci „Kaursko groblje” i tri crkvine: pod Budev Rit, „Crkvište” i „Đurova Crkva” u Marinom Dolu. Najvažnija je bila „Đurova Crkva”, gde se i sada skuplja sabor o Đurđevdanu. Na mestu Stenicama muslimansko groblje se nastavlja na starije pravoslavno.
   I u Baćkoj je, kaže Jastrebov, postojala pravoslavna crkva posvećena sv. Varvari. Od nje sad nema ni traga; na mesto gde je bila potseća naziv „Vakuf“; tu ce ljudi povremeno skupljaju na razgovor i dogovor.
   I u Dragašu je postojala pravoslavna crkva, na mestu Čukari, gde se vide njene ruševine obrasle u trnje.
   Narodno predanje kaže da je u Ljubovištu bilo „devet crkava“ na osam kuća. Dakle, svaka kuća je imala svoju crkvu, a svi jednu zajedničku. Danas postoje ostaci samo od jedne crkve na mestu Dubu, za koju se kaže da je bila manastir.
   Kao što se vidi, u Gori je svako selo imalo bar po jednu, a neka i veći broj crkava. Ovo su bile u većini male seoske crkvice u grobljima. Drukčiji su značaj imale neke crkve za koje narod kaže da su bile manastiri, kao u Radešu, Ljubovištu, Velikom Krstacu, Globočici i na Čukaru ispod puta koji vodi iz Rapče za Vranište.
   Opolje je daleko siromašnije ostacima iz prošlosti nego Gora. To je i razumljivo, jer su u njemu rano izvršene etničke i druge promene. Staro srpsko stanovništvo je pod pritiskom Kukli-bega delom primilo islam, a delom se iselilo još u XVI veku. Docniji doseljenici — muslimani, dokrajčili su te ostatke iz hrišćanske prošlosti. Ni Jastrebov, koji je kroz Opolje proputovao pre 90 godina, nije našao mnogo više tragova iz prošlosti nego što danas postoji. On kaže da je u Priftovoj (Popovoj) Mahali u selu Bljaču video crkvinu male crkve. U ataru sela Kapri ce i danas vidi stara crkvina (,,Kiša“) i groblje oko nje, „nekog starog naroda — kako kažu meštani. Isto tako se u Plajniku i Kosovcu jedno mesto zove „Kiša“ (crkva). I u Zaplužju se održala tradicija o crkvi, ali se sigurno ne zna gde je bila.
   Opoljci ne pamte mnogo ni iz doba Kukli-bega, sem onoga što se odnosi na njegovu džamiju, turbe (porodičnu grobnicu) i dvor. Retko ko zna da je tu postojala varošica Zinovo, koju Kukli-beg pominje u svom zaveštanju. I Jastrebov je površno ispitivao tragove ovog starog naselja kao i druge ostatke iz prošlosti koje je samo na dohvat beležio. Stari ljudi mu nisu znali reći gde je bilo Zinovo, ali on tvrdi da se ruševine ovoga gradića, koji je imao oko 20 manjih kuća od tesanog kamena, nalaze u klisuri više sela Brodasavca u podnožju Šare. Međutim, ja sam nesumnjivo utvrdio da je Zinovo bilo u ravni na ušću Kukovskog Potoka u Opoljsku Reku, u kraju koji danas nosi naziv Zinovo. Tu, s obe strane potoka, na mestu Kunćaru, Golobrdu i Hanskom Brdu (gde je bio pomenuti karavan-Seraj), vide ce gomile ruševina toga starog opoljskog gradića. Ostaci u pomenutoj klisuri koje Jastrebov pominje potsećaju na ruševine kakvog manastira i zgradica oko njega.
   I u Gori, gde se stanovništvo nije smenjivalo, i gde je hrišćanska tradicija vrlo sveža, rušeni su nemilice i poslednji ostaci starih crkava i grobalja bilo da se uništi svaki trag, bilo da se taj kamen kao građa uzme za kuću i ogradu.
   Sem crkvina i „kaurskih“ grobalja, postoje kao ostaci „selišta” (kod Arbanasa ,,cejišta”) i topografski nazivi čak iz Srednjeg veka. Mnoga imena koja se pominju u hrisovulji cara Stefana Dušana, ne samo da su očuvana, nego se sa malom jezičkom razlikom tako i danas izgovaraju. Ovo se osobito može reći za Goru i za neka sela u Opolju (Kosovce, Plajnik, Zgatar (Zlatarce), gde postoji kontinuitet stanovništva. Nazivi nekih selišta i sela očuvani su u imenima krajeva i „sinora”. Tako na primer Grmljane, stari zaselak Dikanca, postoji danas kao potes u kome se nailazi na temelje kuća. „Druga Brod”, koji se pominje u Dušanovoj hrisovulji, današnje je selo Dikance, nazvano kasnije po svešteničkoj porodici Dikanovićima. Radešic, zaselak sela Radeše u srednjem veku, ne treba tražiti izvan današnjega naselja. To je bez svake sumnje sadašnji Donji Radeš, koji je odvojen od starog sela. U prilog tome govori, sem položaja, i zasebno staro groblje u njemu. Druga „selišta” i „sejišta” ostaci su naselja koja su pod uticajem novih prilika grupisana u glavno selo. Takav je slučaj bio kasnije sa Glivnikom, Premnjem, Marin-Dolom i drugim, koja su raseljena i pripojena kojem drugom naselju. U nekim od ovih raseljenih naselja, kao u Glivniku, i danas se vide stara groblja i crkvine.
   Dok su u Gori ostali stari nazivi sela a imena zaselaka se očuvala u toponomastici, u Opolju je bilo drukčije. Samo ona opoljska sela u kojima je ostalo staro cppsko stanovništvo zadržala su ranija imena: Kosovce (Kosavce), Zapluje, Zgatar (Zlatarce), Brodosovce, Belobrod (Belobrad), Zrze, Brezna, Bučje, Plav (Plava) i Kukovce. Drugim, opustelim naseljima dali su doseljenici nova imena ili stara prilagodili svome jeziku: Kapra, Zjum, Buzes (Bozovci), Brut, Bljač i Rence. Ovo poslednje selo postalo je, sudeći po opisu međa iz Srednjeg veka, namesto opustelog zaseoka Pustomulče. Neka naselja svojim imenima potsećaju na zanimanje stanovništva. Tako ime Šainovac upućuje na pomisao da su tu živeli sokolari, a u Zgataru (Zlataru) zanatlije — zlatari, kojih je, kao što je poznato, bilo po selima u Srednjem veku.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

3. 19. jul 2018. u 07:34

   Vojislav Ananić

   STANOVNIŠTVO

   Gora i Opolje, iako u širem geografskom smislu čine celinu, u etničkom pogledu su različni. Gora je naseljena Srbima muslimanske vere, a Opolje stanovništvom arbanaške govorne grupe. Pitanje je kako sy u istoj oblasti stvrene i očuvane dve zasebne etničke zajednice. Kako je do toga došlo pokušaćemo da objasnimo u ovom poglavlju.
   Gorani, kako stanovnici Gore sebe najradije nazivaju, sačuvali su se kao srpska oaza u masivu Šar-Planine i Koritnika i pored velikih etničkih poremećaja koji su se dogodili u okolnim oblastima: Ljumi, Metohiji i Pologu. Da je u Gori održan etnički kontinuitet od Srednjeg veka do danas vidi se iz istoriskih podataka i topografskih naziva. Svi nazivi naselja, krajeva i mesta u vezi su sa srpskim stanovništvom. Imena popa Rajka u Rapči i popovske porodice Dikanovića u Dikancu, koji se kao stanovnici pominju u Srednjem veku, neposredno potvrđuju starinu današnjih topografskih naziva. Sem toga, srpska naselja u Gori se pominju i u prvom turskom devteru iz 1455. godine, a takođe u pomeniku manastira Sv. Trojice kod Prizrena (Vranište, Orćuša, Leštane, Radeša) .
   Velike seobe srpskog naroda iz Metohije i Kosova u XVII i XVIII veku zahvatile su Goru samo delimično. Sklonjeno u planinskom masivu, njeno stanovništvo nije bilo izloženo pritisku i neposrednim pokretima koji su prvo zahvatili plodne doline pored puteva. Sem toga i kao stočari, vezani za carske pašnjake, Gorani su u prvim vekovima Turske vladavine mogli imati zaštite i zbog velikih prihoda. Dakle, zahvaljujući geografskom položaju, privredi svoje oblasti i kompaktnosti stanovništva, koje se međusobno orođavalo, Gora se sačuvala kao etnička celina i bila pribežište izgnanika iz drugih krajeva. To je bilo od uticaja da Gorani mnogo duže nego drugi zadrže svoju pravoslavnu veru. Tek kada su u Podrimlju i Opolju nastale etničke gtromene, a stanovništvo Ljume primilo islam, oko Gore se postepeno stezao obruč. Iz onih sela Gore koja se graniče sa Ljumom i Opoljem postepeno je nestajalo staro srpsko stanovništvo, bilo da se iseljavalo ili pretapalo u Arbanase. (Zrze, Sokolovac, Šainovac, Bučje, Plava i dr.).

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

4. 19. jul 2018. u 10:36

   Vojislav Ananić

   DRAGAŠ

   Dragaš je središte Gore i Opolja. Prostire se po fluvioglacijalnoj terasi između Radeške i Grljeve Reke (Leštanske Reke). Sastoji se iz dva dela: sela i varošice, voji su jedko uz drugo.
   Selo Dragaš stariji ljudi zovu i Krahošta, ali je u turskoj administraciji bilo pozinato samo kao Dragaš. Verovatno da mu ovo ime dolazi od Dragaša, rodonačelnika roda Dragaševaca, starosedelaca ovog sela. Tako su nazivali jednu mahalu čije je ime kasnije prevladalo.
   Položaj naselja je vrlo pavoljan, jer se odavde lako koristi voda iz oba potoka.
   Krajevi oko sela nose ove nazive: Dubišta (njive), Prisoje, Gornje Ograđe, Livadice, Kaćosko Tulbe, Megdanište (livade), Dragaško Polje (livade i njive) i Čukar. Utrine: Rudine, Osoje, Donja i Gornja Mlaka, Maglište, Prisoje, Garčica, Buđevac (šuma i utrine).
   Vode sa kojih piju jesu: Čopop (česma), Česmica i Buđevac. Sem toga ima izvora po celom ataru (Metilec, Mlaće, Prisoje i Čukar).
   Pošto je Dragaš staro naselje, u njegovoj okolini ima tragova iz ranije prošlosti. Nedaleko od sela na mestu Čukara vide se ostaci stare pravoslavne crkve i groblja oko nje. Crkvina, dimenzije 12 h 6 metara, zarasla je u trnju. Porušena je kada su preci današnjeg dragaškog stanovništva prešli na islam pre 250 godina. U motilištima ispod Garčice vide se ostaci kuća nekog ranijeg naselja.
   Selo Dragaš ima 54 kuće i deli sena4 mahale, u kojima žive četiri roda: Dragaševci, 10 k., Ametovci, 21 k., Šehovci, 10 k., i Dutevci, 11 k. Svi su starosedeoci, sem Dutevaca, čiji je predak Dute došao kao čobanin iz Kruševa (Makedonija) pre pet pojaseva, tu se oženio od Šehovaca i prešao na islam.
   Sem ovih, u Dragašu su živeli Stojkovici, koji su nekuda iseljeni.
   Drugi deo ovoga naselja, varošica Dragaš, novijeg je postanka. Tek od 1934. godine, kada je sedište Gorskog sreza premešteno iz Vraništa u Dragaš, počinje osnivanje ovog varoškog naselja. Ono se sve do posle Drutog svetskog rata sastojalo iz dve-tri zgrade namenjene srezu i žandarmeriji i nekoliko dućanskih radnji. Posle Drugog svetskot rata Dragaš se naglo razvio. On sada ima oko 50 vrlo lepih zgrada poređanih duž jedne prave ulice. U njima su smeštena nadleštva sreza, ambulanta, osmogodišnja škola, Narodna banka, gostionice, magacini, dućanske radnje i službenički stanovi.
   Dragaš svakog dana sve više dobija oblik gradskog naselja. On osobito oživi subotom, koja je pazarni dan. Tada na trg dođu ljudi iz svih goranskih i opoljskih sela.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

5. 19. jul 2018. u 10:44

   Vojislav Ananić

   LJUBOVIŠTE

   Selo je grupisano po temenu kose koja se spušta prema Dragaškom Polju. Samo jedna mahala je u dolini Leštanske Reke, odmah ispod glavnog dela cela.
   U selu pričaju kako je ovo naselje osnovao neki Ljubo, koji je imao dva brata, Draga i Rada. Bacili su kocku gde će se koji nastaniti. Radu je dopala planina i u njoj je osnovao Radeš, Dragu polje, gde je današnji Dragaš, a Ljubo ostao ovde. Dalje kaže tradicija da je u ovom selu bilo 8 kuća i 9 crkava. Kada su bili u slozi, svi su išli u jednu zajedničku crkvu, a u slučaju svađe posećivali su svaki svoju bogomolju, Danas postoje ostaci samo jedne crkve u mestu Dapu (Dubu), za koju se kaže da je bila manastir.
   Nazivi pojedinih krajeva u seoskom ataru su: Doganišta, Belčevice, Bratanište. Ljubovište ima svoje planine: Grljevu Reku i Babušnicu, koje su udaljene od sela čas i po pešačkog hoda.
   Selo se deli u pet mahala u kojima žive ovi starinački rodovi: Pavkovci 8 k., Bajrovci 10 k., i Jedriševci 11 k. — Pokoćevci, 13 k., doseljeni su iz Bozovca na tetovskoj strani. — Drindovci, 13 k., došli su iz Biluše kod Hoče Zagradske (okolina Prizrena) pre 150 godina; otuda je došao Sinan-ćaja kao stočar i ovde ostao.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

6. 19. jul 2018. u 10:55

   Vojislav Ananić

   LEŠTANE

   I Leštane je ctapo selo. Pominje se u hrisovulji u međama Radeša.
   Selo je na prisojnoj zaravni gde se sastaju dva planinska potoka. Ispod današnjeg naselja je Selište ili Staro Selo, u kome se nalaze tragovi kovačkih radnji.
   Oko sela su krajevi koji nose ove nazive: Čuka, Gar, Belićeve Njive, Vošljak, Selište. Selo nema svoje planine, iako je samo u planini. Oko njega je svuda Ljubovniška planina. Otkuda je to moglo doći, mišljenja su različita. Jedni tvrde da su Leštani prodali svoju planinu, a drugi da je nisu ni imali, jer su se njihovi preci bavili samo zanatom, pa im ona kao takva nije bila ni potrebna. Ovo poslednje mišljenje sam čuo od stogodišnjaka Bajrama Mursela iz Leštana.
   Sem reke, koja služi za pojenje stoke i za drute domaće potrebe, u selu ima i izvora, ali su oni presušili, zato što su doveli vodu sa daljine od 600 m i razveli je u svaku mahalu (Kamiska, Lokačka i Anđurovska česma) i izvor Toplec.
   Leštane je grupisano selo podeljeno u četiri rodovske mahale: Bardovci, 16 k.; Kanturovci, 20 k.; Anđurovci, 10 k.; Odovci, 22 k. Svi ovi rodovi su starinci. Prešli su na islam pre šest pojaseva. Sem ovih, ima i dva roda doseljena iz okolnih sela: To j i p, iz Bučja, 2 k. i E j u p, iz Mlike, 2 k.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

7. 19. jul 2018. u 11:03

   Vojislav Ananić

   DIKANCE

   Dikance je grupisano selo na terasi dosta visoko iznad Brodske Reke. To je staro naselje, jer se pominje u povelji Cara Dušana pod imenom drugi Brod sa zaseokom Grmljani; ovo poslednje mesto nosi i danas stari naziv, ali nije naseljeno.
   Topografski nazivi su srpskog porekla, sigurno predaka današnjeg stanovništva: Grmljane (njive, 1 km od Dikanca), Radić Kraj, Drdeve Kuće (njive), Golemo Kamenje, Mijalove Mlake, Ograđe (njive-okućnice), Zakrs, Trkence (njive i utrine), Rudine (livade i njive), Marin Dof (Do — njive), Krs, Vranićki Do, Jankina Rupa, Rada Livada (preko reke), Borov Rit, Crkvište, Virje, Dabje (Dublje — utrina). Planine sela Dikanca su: Zdravički Kamen, Strga (Struga), Šiljegarnik, Zakrs i Pleote.
   Ostatak je „crkvina” u Popovim Rupama iznad sela na pugu za Brod. Tu u Grmljanima i Radić Kraju ima tragova starih naselja.
   U Dikancu ima tri mahale u kojima žive tri starinačka roda: Karovci, 10 k.; Drangovci, 25 k.; Koklevci, 20k. Preci današnjeg stanovniiggva bili su nastanjeni blizu današnjeg sela u kraju Radiće.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

8. 19. jul 2018. u 11:21

   Vojislav Ananić

   VRANIŠTE

   Po geografskom položaju Vranište je središte Gore. U njemu je za vreme turske vladavine bila sreska ispostava, a posle oslobođenja 1912. g. proglašeno je za sresko mesto. Vranište je ostalo kao takvo sve dok nije jedan deo ove župe pripao Arbaniji, posle Prvog svetskog rata. Pošto je tada postalo granično mesgo, srez ce preselio u Dragaš.
   Vranište ima vrlo povoljan položaj. Leži na prostranoj terasi iznad Brodske Reke, u čijoj su dolini njive i livade. S druge strane, iznad sela, prostire se šumovito brdo Čestak.
   Vranište je staro naselje. Pominje se u Arhanđelovoj hrisovulji kao granično mesto sa atarom sela Broda. U njemu se očuvao kontinuitet stanovništva iz toga doba, što se vidi iz topografskih naziva. Utrina Čiste pominje se u pomenutoj povelji. Drugi nazivi su iz doba kada su preci današnjeg srpshog stanovništva bili pravoslavni hrišćani: Marin Dof (Do), Dražojce (njive), Crnila (za koje narod kaže da se tako zovu zbog toga što je majka proklela sina koji je promenio veru, Višenik — Viševo (njive), Božovo, Đurđoica, Brzoica (iznad sela), Stari Lazi, Vrškoje, Paraspore (njive), Dukarnice, Vlaška (ravan između Mlika i Vraništa), Ribanište i Premenje (njive), Budev Rit, Prisovo, Budjinci (utrine), Grnčarica (njive), Graišta, Garje, Kulišta, Crkvišta (njive), Lev Kamen, Bukojna (bila bukova šuma), Azirin Glas. Čiste, Čestak, Laški (Vlaški) Potok.
   Ostaci iz ranijeg doba su: „Staro kaursko groblje“ i „Crkvina“ pod Budev Rit. Na Stenicama je takođe bilo staro groblje u kojem su sahranjivali umrle i posle prelaska na islam. Ali je najvažniji spomenik, ne samo za Vranište nego i za druta okolna sela, „Đurova Crkva” u Marinom Dolu, blizu čijih se ruševina „narod bere“ na Đurđev dan i tu igra „oro“ tri dana. Od ove male crkvice, koja je bila na brežuljku iznad prostrane rečne doline, ostali su samo temelji i nekoliko malih nadgrobnih spomenika koji se jedva vide iz zemlje.
   Današnje Vranište se deli uglavnom ka mahale: Donju Mahalu, Polakovce i Jovanovićevce (po Jovanu), Tutorce, Cekovsku, Kovačevsku i Odžinsku, po rodovima koji žive u njima. Neke mahale su kasnije dobile druge nazive, napr. Odžinska, koju su ranije zvali Markova Mahala. Jovanova Mahala se zvala po Jovanu, koji je živeo pre 120 godina. Slavio je, kažu, Sv. Jovana.
   Najstariji rodovi u Vraništu su Todorovci, Jovanovci i Tutorci,25k. — Cekov ci, 10 k., poreklom su od Elbasana; Poljakovci, 25 k., predak se doselio iz obližnjeg sela Baćke; Me m i š o v c i, 5 k., došli iz Elbasana kao kovači; Kukokmarovci, 13 k., došli iz susednog sela Glivnika kada se ovo raselilo zbog čume; Mangovci, 8 k., doseljeni iz Kolovoza (Ljuma). Došao Ibrahim pre četiri pojasa kao čuvar u vodenici. Kažu da su se tako prozvali naselivpš se u Mangovskoj mahali; Gagovci, 10 k. Iz ovog bratstva bila je žena Todorica, nazvana tako po mužu Todoru; ona je umrla kao hrišćanka početkom ovoga veka; Odžinci, 5 k., došli pre 30 godina iz Restelice na majčino imanje.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

9. 19. jul 2018. u 11:33

   Vojislav Ananić

   GLOBOČICA

   Globočica je postojala u Srednjem veku. U hrisovulji Sv. Arhanđela ovom se selu dopušta da seče drva u Novom Gozdu i Čistama, koji su pripadali ošptini Orćuši. Današnje selo je na mestu gde i staro. Leži gotovo na vrhu prisojne strane koja se naglo penje iz duboke Globočičke Reke. Glavni delovi seoskog atara su ispod naselja. Oni nose ove stare nazive: Volkovnica, Pajkoica, Livađe, Mlake, Kotlina, Lika, Smiloica, Radešec, Boždarce, Rice, Jamke, Podbrđe, Prisoje (njive i livade). Utrine su: Stratorje, Prekoravan, Gos — Gozd (šuma), Zadev (Zabran), Buka (vakufska šuma), Sprotiva (šuma), Globočica. Planine su: Murgan, Trmkin Grob, Krstovo Polje, Čopor i Jasička Šuma.
   Po celom seoskom ataru ima dosta izvora, ali mnogi presuše uleto, te narod koristi reku za pojilo stoke. Na reci su i tri ceoske vodenice. Pijaća voda je dovedena iz Virčišta u Kozarici sa daljine 2 km i razvedena u tri kraja (Sretenska, Džamiska i Mazska Česma).
   Sem topografskih imena, koja su ostaci predaka današnjeg stanovništva, u Globočici ima i drutih tragova iz prošlosti. Crkva je bila na mestu današnje džamije. Kada su ovu podizali, iskopani su crkveni temelji. Za ovu crkvu narodno predanje kaže da su se zvona sa nje čula čak u Ljumi.
   Današnje selo Globočica (Dubočica) grupisano je; deli se u tri glavne mahale: Pajkovska, Hajdarevska i Donja Mahala. Van mahala su plevnje za smeštaj slame i sena.
   Stanovništvo je starinačko, sem malog broja. Starinci su: Pajkovci, 10 k., prozvani po rodonačelniku Pajku; X a j d a rovci, 35 k.; Kajkuševci, 10 k.; Šolićevci, 10 k.; Lajkovci, 5 k.; Muratovci, 6 k. Doseljenici su: Hočkovci, 10 k., doseljeni „zbog krvi“ iz Hoče kod Prizrena pre. 150 godina; Poštarovci, 15 k., preci Ali-Sadik i njegov brat nosili poštu između Beo1rada i Niša, te su po tome prozvani Poštarovci; Ramadanovci, 2 k., doseljeni iz Zlog Potoka.

   Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

   Odgovori

10. 19. jul 2018. u 11:42

    Vojislav Ananić

    KRUŠEVO

    Kruševo je u dolinskom proširenju, tamo gde u Resteličku Reku utiče Zli Potok. Jedan deo naselja je po obodu rečne nanosne ravni. Selo sada ima 30 kuća, a pre 1912. g. u njemu je bilo 100 domova, pa se mnogi iselili u Tursku.
    Stari nazivi pojedinih krajeva seoskog atara su: Kućišta (sada livade); tu je nekada bilo staro selo, što potvrđuju i ostaci crkve i starog groblja; Balevo ili Popovo Brdo, Svibe, L’ka, Crešnjin Dof, Gladnica, Mučinova Livada (sada Milenkovo Brdo — nazvano po Srpskom graničaru koga su ubili Arbanasi), Barbula, Balevo Guvno, Čardaci (strana ispod sela).
    Voda je izvorska: Česma u Krsta, Donja Česma (dobra voda) i drugi izvori. Kruševo) ima šumu Jelak i planinu koju nazivaju Kruševska Planina.
    Kruševo se deli u tri mahale: Uglješevsku, Cajkovsku i Odžinsku. Starinački rodovi su: T o r e v c i, 15 k.; L a k u š e v ci, 6 k.; Dulevci, 6 k. Doseljenici su: Alinci, 2 k., doseljeni pre 35 godina iz Restelice na majčino imanje. Sem toga ima jedna kuća čiji je rod doseljen u novije vreme iz Baćke i jedna kuća — iz Novog Sela (Ljume). Neki veliki rodovi su potpuno iseljeni u Tursku i druge krajeve; o njima je ostala uspomena u imenima mahala. Na primer iz Uglješevske Mahale su se pre 40 godina iselili i poslednji Uglješevci.

    Izvor: dr Milisav Lutovac – Gora i Opolje

    Odgovori