Grad Sremska Mitrovica:
Bešenovački Prnjavor (do 1978. godine deo Bešenova), Bešenovo, Bosut, Veliki Radinci, Grgurevci, Divoš, Đipša (ukinuto naselje jer je razoreno u ratu), Zasavica I (do 1978. deo Zasavice, od 2007. zajedno sa Zasavicom II čini jedinstveno naselje Zasavica), Zasavica II (do 1978. deo Zasavice, od 2007. zajedno sa Zasavicom I čini jedinstveno naselje Zasavica), Jarak, Kuzmin, Laćarak, Ležimir, Manđelos, Martinci, Mačvanska Mitrovica (stari naziv Mala Mitrovica), Noćaj, Ravnje, Radenković, Salaš Noćajski, Sremska Mitrovica, Sremska Rača, Stara Bingula, Čalma, Šašinci (Novim zakonom o ter. organizaciji iz 2007. godine zvaničan naziv je Šišinci), Šišatovac i Šuljam.
22. avgust 2017. u 09:59
vojislav ananić
SREMSKA MITROVICA
Svima je već poznato da je ovo mesto bilo poznato kao Sirmijum. U XII veku Vizantija predaje grad Kraljevini Ugarskoj, koja podiže nov srednjovekovni grad koji dobija ime Civitas Sancti Demetrii(Grad Svetog Dimitrija), po gradskom patronu i u Sirmijumu pogubljenom hrišćanskom mučeniku Sv. Dimitriju. Mađari od tad grad nazivaju i Szávaszentdemeter, a Srbi – D(i)mitrovica. Požarevačkim mirom 1718. godine, mesto postaje deo Habzburške monarhije u kojoj Srbi dobijaju određene privilegije, kao što je i upotreba sopstvenog jezika. U tim godinama se i prvi put javlja modifikovano srpsko ime za grad (bez prvog slova D) – Mitrovica. Po priključenju Srema NDH 1941. godine je ime grada promenjeno u Hrvatska Mitrovica, da bi po oslobođenju 1944. bilo vraćeno Sremska Mitrovica, ime koje grad i danas nosi. Pridev Sremska je dodat tridesetih godina
23. avgust 2017. u 05:18
vojislav ananić
Bešenovo
Fruškogorsko selo udaljeno od Sremske Mitrovice 18 km. Selo Bešenovo je dobilo ime po mađarskom nazivu varvarskog plemena Pečenege – Biseni pa, verovatno, Bišeni i od toga Bešenovo. To se dogodilo u XII veku kada su Mađari uputili pomoć Srbima u borbi protiv Vizantije poslavši im u pomoć vojsku varvarskog plemena Pečenega.
Iz vremena Turaka postoji mnogo više podataka o manastiru Bešenovo nego o selu. Krajem XVIII veka u Bešenovu je bilo 109 domaćinstava, a početkom XIX veka u selu je živelo preko hiljadu stanovnika u 164 kuće.
Prva škola u Bešenovu počela je sa radom početkom XIX veka i jedan period je radila kao „petovnica“, zatim je škola radila dugo kao osmogodišnja, a od 1979. po izvršenoj integraciji, učenici od V – VIII razreda putuju u matičnu školu. Učenici putnici imaju organizovan autobuski prevoz od sela do škole.
Školska zgrada ima dve učionice, hodnik, zbornicu, toalet i skromnu biblioteku. Prostorije se zagrevaju pomoću centralnog grejnja na čvrsto gorivo.
Školsko dvorište je prostrano. Postoji i betonski teren za razne namene, koji se koristi za nastavu fizičkog vaspitanja.
Izvor: Internet
23. avgust 2017. u 05:22
vojislav ananić
Veliki Radinci
Selo Veliki Radinci spada u najstarija naselja u Sremu. O samom naselju iz srednjeg veka ima malo podataka. Jedino se navodi da je ime keltskog porekla jer se završava na “dinci”, što asocira na ime Kelta. Potezi, Selište i Tapije svedoče o nekim tadašnjim selima.Prvi put su Veliki Radinci zvanično zabeleženi 1714.godine. Na karti Srema su zapisani 1734. godine, kada su imali 50 domova. Godine 1756. Imali su 56, a 1774. 68 domova. Sačuvan je i grb Velikih Radinaca iz 18.veka. Samo selo se nalazi 12km severno od Sremske Mitrovice. Fruška gora se prostire se severne strane, a Ruma se nalazi na istoku. Postoji solidna autobuska veza na relaciji grad-selo.
Tačan podatak o početku rada škole ne postoji. Zna se da je 1810. godine bila smeštena u nekoj seljačkoj kući. Između dva svetska rata postojala je školska zgrada koju je pohađalo od 60 – 90 učenika. U Drugom svetskom ratu, 1943.godine, škola je izgorela, a uništena je i arhiva tako da su podaci uništeni.Nova škola (dve učionice, kancelarija i stan za učitelja) počela je da se gradi 1948. godine, a završena je tri godine kasnije. Godine 1963. izgrađena je još jedna zgrada sa dve učionice, što je pružilo mogućnost osmogodišnjeg školovanja dece.Reorganizacijom školske mreže u opštini 1979 Osnovna škola “Vuk Karadžić”iz Velikih Radinaca integrisana je sa Osnovnom školom”Jovan Popović” u Sremskoj Mitrovici.
U izdvojenom odeljenju u Velikim Radincima nastava se organizuje u dva objekta. Svaka zgrada ima dve učionice opšte namene koje koriste u suprotnim smenama niži (I – IV) i viši (V – VIII) razredi. Osim učionica, u jednoj zgradi je zbornica i toalet, a u drugoj računarski kabinet. Grejanje je centralno na čvrsto gorivo.
Pošto nema sale za fizičko vaspitanje koristi se prostor učionice za realizaciju dela programa fizičkog vaspitanja. Kada vremenski uslovi dozvole, časovi fizičkog vaspitanja realizuju se u školkom dvorištu koje je pogodno i za neke druge aktivnosti. U dvorištu je osim travnjaka i igralište za ekipne sportove i kutak (klackalice, ljuljaške, tobogan) koje učenici koriste za odmor i rekreaciju.
Izvor: Internet
23. avgust 2017. u 05:24
vojislav ananić
VELIKI RADINCI
Broj stanovnika: 1430
Nadmorska visina: 111 m
Površina: 23,3 km²
Udaljenost od Sremske Mitrovice: 8 km
Ime ovog naselja naučnici dovode u vezu sa Keltima. Skordisci su se od svih Keltskih plemena najduže zadežali u Sremu, pa se pretpostavlja da su naselja koja se završavaju na din ili dinci tog porekla. U doba rimljana na radinačkom potesu Kovanluci nalazilo se naselje ili veliko poljoprivredno dobro. Nešto severnije od tog mesta, nailazimo na fragmente rimske opeke, crepa i keramike. Ovde se nalazi i groblje obližnjeg naselja. Na granici atara, prema Šuljmu i Grgurevcima mogu se videti tragovi rimskih naselja. O srednjevekovnom naselju ima malo podataka. Neki nalazi keramike ukazuju na ranoslovenske tragove. Po svoj prilici se selo tada drugačije nazivalo. Posle oslobođenja od Turaka 1714. godine, Veliki Radinci su zabeleženi kao naseljeni. Zabeleženi su i na karti Srema iz 1730. godine. Četiri godine kasnije imali su 50 domova. Po popisu iz 1736. godine u selu je zapisano 30 porodičnih starešina sa dva oženjena brata i dve udovice sa posedom. Selo je pripadalo vlastelinskoj porodici Odeskalki čiji su posedi bili podeljeni na dva dela. Iriško ili donjesremsko, obuhvatalo je devetnaest sela među njima i Velike Radince. Vlastelinstvom je u ime porodice Odeskalki upravljao rumski vlastelin baron Marko Pejačević.
Godine 1756. selo je imalo 56 domova. Broj porodica je narastao usled raseljavanja susednog sela Višnjevci, koje se pretvorilo u pustaru. Posle sloma Kočine krajine iz Srbije se doselilo 129 osoba, a za vreme velike kuge krajem 18. veka u selu je umrlo 16 ljudi. Sačuvan je i grb sela iz 18. veka. Na njemu je stajao krst između dve zvezde i slova s R što znači selo Radinci, a pod ovim su bili urezani raonik i crtalo. Današnja crkva je sagrađena u drugoj polovini 19. veka. Tokom 19. veka sa manjim oscilacijma selo broji oko 600 stanovnika. Radinci su ostali tipično ravničarsko selo sa dve ulice, koje se seku pod pravim uglom. Za vreme Drugog svetskog rata selo je dalo 81 borca od kojih su poginuli 34. Broj žrtava iznosi 54 a 1945. ispred sela se nalazio aerodrom sa kojeg su poletali avioni 112. lovačkog puka u završnici za oslobođenje zemlje.
Izvor: Internet
23. avgust 2017. u 05:27
vojislav ananić
Grgurevci i okolina
Geografski položaj daje Grgurevcima posebnu čar i lepotu. Selo je smešteno na južnoj padini Fruške gore i preko cele godine ima svež, čist i ugodan gorski vazduh. To Grgurevce čini ugodnim boravištem, naročito u majskim i letnjim danima. Sa padine Golo brdo koje se nalazi sa severne strane Grgurevaca, otvara se lep pogled prema Sremskoj Mitrovici, donjem Sremu i Mačvi.
Ovaj izvanredan položaj Grgurevaca koristili su osvajači i civilizacije desetine vekova u nazad. Praistorijsko naselje, staro oko 5.000 godina, nalazi se na lokalitetu Rukćevac. Pripadalo je ranom metalnom dobu, Badenskoj kulturi. Tragovi naselja iz istog doba pokazuju se i na lokalitetu Velika Sanča, gde se otkriva kućni lep, sitna oruđa, pršljenci i delovi keramike. Starijem gvozdenom dobu pripadaju ostaci na lokalitetu Okop.Tragovi rimske kulture su mnogo brojniji. Na lokalitetu Rukćevac – Cerije na širem prostoru je rasturen rimski građevinski materijal, opeka i crep. Tu se verovatno nalazilo rimsko poljoprivredno dobro – vila. Najviše rimskih ruševina imamo na lokalitetu Popova sesija (Klisine – Kamenite vode). Na jednom uzvišenju se izoravaju rimske opeke, crep, krečni malter i komadi bele mermerne oplate i keramike. Tu se verovatno nalazilo naselje. Na Grabovcu su nađeni ostaci rimskog vodovoda.
Takođe prisustvo Rimljana na teritoriji Grgurevaca vezano je za legendu po kojoj je rimski car Prob na mestu današnjeg potesa Gložanj (verovatno ranije Probusovac) zasadio prvu lozu na Fruškoj gori i u Sremu.Iz perioda ranog srednjeg veka na području Grgurevaca je pronađeno koplje sa krilcima za koje se smatra da je franačkog porekla.
Prvi pisani podaci vezani za postojanje naselja datiraju iz 1247. g. Prema ovim podacima, na mestu današnjeg naselja nalazio se benediktinski samostan posvećen svetom Grguru – ”Claustrum sancti Gregori”, a manastir je bio poznat još u vreme najezde Tatara (1241-1245. g.). Kmetsko naselje koje se nalazilo uz manastir je verovatno po njemu dobilo ime. Samostan su osnovali i sagradili benediktinci iz popaljenih i opljačkanih samostana Lombardije, posle provale nemačkog car Fridriha Barbarose 1158. godine u severnu Italiju. Ostatak manastira je danas jedna podzemna prostorija koja je otkrivena u selu.
Isti taj nemački car Fridrih Barbarosa, je sa krstašima iz trećeg krstaškog pohoda, zanoćio i proslavio praznik sv. Jovana Krstitelja, 1189. godine, na području opatije sv. Grgura. Naime krstaši su prenoćili kraj sela sv. Đurđa, koje se nalazilo na lokalitetu koje danas nosi ime Đurđevac.
1521. godine, padom Beograda, Srem je potpao pod tursku vlast. U turskom periodu Grgurevci se pominju kao turska nahijakojoj je pripadalo 45 sela i zaselaka na prostoru od Stejanovaca na istoku pa do Strošinaca (Hrvatska) na zapadu. U zapisima turskog potopisca Evlije Čelebije iz 1664. godine, zabeleženo je da u Grgurevcima ima 7 muslimaskih i 3 hrišćanske mahale sa 2.000 prizemnih i spratnih kuća, nekoliko džamija, 2 medrese, 3 škole i manastir.
Izvor: Internet
23. avgust 2017. u 05:36
vojislav ananić
Laćarak
Laćarak je naselje u Srbiji u opštini Sremska Mitrovica u Sremskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 10893 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 10235 stanovnika).Danas Laćarak je jedno od najvećih sela u Vojvodini i Srbiji.
Poreklo naziva
Postoji podatak da je Laćarak u turskim spisima zabeležen kao Lak-Jarak. Lak je reč mađarskog porekla i u prevodu znači „mesto“, a „jarak“ – turska i znači „rov, kanal, opkop“ ili zajedno – „poljsko utvrđenje“.
O poreklu naziva sela postoje i dve legende. Prva kaže da je selo dobilo ime po prvom lađaru koji je pristao uz obalu Save i tu se nastanio. Druga legenda kaže da je u prošlosti ovde postojalo malo pristanište u koje su dolazile lađe, pa je po lađama nastalo ime Lađarak, tj. Laćarak. Prirodni uslovi Laćarak se nalazi neposredno do grada Sremske Mitrovice, na važnim saobraćajnicama – auto-putu i železničkoj pruzi Beograd-Šid, a na levoj obali reke Save.
Selo se nalazi na 82 metra nadmorske visine, a površina seoskog atara iznosi oko 5452 hektara. Od toga je 364 hektara izgrađeno. Ukupni zemljišni posedi iznose oko 5564 hektara, od čega je najveći deo pod njivama – 4544 hektara. Većina spada je u privatnom vlasništvu, dok je u državnom 1038 hektara. 717 hektara je neplodno. Šume zauzimaju oko 41 hektar, 7 hektara je u privatnom posedu, pašnjaci 85 hektara, a livade oko 5 hektara.
Istorija
Selo je nastalo još u srednjem veku i čak postoje dokazi da su na prostoru današnjeg Laćarka živeli ljudi iz doba neolita.
Prvi sigurni podaci o Laćarku potiču iz vremena kada se Srem nalazio pod vlašću Osmanskog carstva. Selo je verovatno ostalo pusto u vreme osvajanja Srema, te Osmanlije po uspostavljanju svoje vlasti naseljavaju u Laćarak stanovništvo iz Smederevskog sandžaka, koje je sa sobom donelo filurdžijski status. Tako se javljaju i prvi knezovi u drugoj polovini XVI veka, Pavel Lukac i Ilija Pavel, najverovatnije otac i sin.
Izvor: Internet
23. avgust 2017. u 05:38
vojislav ananić
LAĆARAK
Opšti podaci
Laćarak je naselje u Srbiji u opštini Sremska Mitrovica u Sremskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 10893 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 10235 stanovnika).
Danas Laćarak je jedno od najvećih sela u Vojvodini i Srbiji.
Poreklo naziva
Postoji podatak da je Laćarak u turskim spisima zabeležen kao Lak-Jarak. Lak je reč mađarskog porekla i u prevodu znači „mesto“, a „jarak“ – turska i znači „rov, kanal, opkop“ ili zajedno – „poljsko utvrđenje“.
O poreklu naziva sela postoje i dve legende. Prva kaže da je selo dobilo ime po prvom lađaru koji je pristao uz obalu Save i tu se nastanio. Druga legenda kaže da je u prošlosti ovde postojalo malo pristanište u koje su dolazile lađe, pa je po lađama nastalo ime Lađarak, tj. Laćarak.
Prirodni uslovi
Laćarak se nalazi neposredno do grada Sremske Mitrovice, na važnim saobraćajnicama – auto-putu i železničkoj pruzi Beograd-Šid, a na levoj obali reke Save.
Selo se nalazi na 82 metra nadmorske visine, a površina seoskog atara iznosi oko 5452 hektara. Od toga je 364 hektara izgrađeno. Ukupni zemljišni posedi iznose oko 5564 hektara, od čega je najveći deo pod njivama – 4544 hektara. Većina spada je u privatnom vlasništvu, dok je u državnom 1038 hektara. 717 hektara je neplodno. Šume zauzimaju oko 41 hektar, 7 hektara je u privatnom posedu, pašnjaci 85 hektara, a livade oko 5 hektara.
Istorija
Selo je nastalo još u srednjem veku i čak postoje dokazi da su na prostoru današnjeg Laćarka živeli ljudi iz doba neolita.
Prvi sigurni podaci o Laćarku potiču iz vremena kada se Srem nalazio pod vlašću Osmanskog carstva. Selo je verovatno ostalo pusto u vreme osvajanja Srema, te Osmanlije po uspostavljanju svoje vlasti naseljavaju u Laćarak stanovništvo iz Smederevskog sandžaka, koje je sa sobom donelo filurdžijski status. Tako se javljaju i prvi knezovi u drugoj polovini XVI veka, Pavel Lukac i Ilija Pavel, najverovatnije otac i sin.
Demografija
Naselje Laćarak kao najbliž selo gradu Sremske Mitrovice imalo je buran demografski razvoj proteklih decenija. Pre pedesetak godina broj stanovnika je bio ispod 5000.
U naselju Laćarak živi 8495 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,2 godina (36,9 kod muškaraca i 39,5 kod žena). U naselju ima 3526 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,09.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
Izvor: Internet
10. septembar 2017. u 12:43
vojislav ananić
SREMSKA MITROVICA
Nesuđena carska prestonica
Ovaj grad ima izutetno značajnu prošlost, a neki periodi njegovog antičkog života ušli su u evropsku istoriju.
Na lokalitetu Kalvarija verovatno je bilo utvrđenje (oppidum) Skordiska, dok starija naselja na ovom lokalitetu pripadaju starijem, odnosno mlađem neolitu. Rimljani su ovde, na ušću Bosuta u Savu, osnovali, krajem prvog veka stare ere, na mestu starijeg naselja, grad Sirmium, kome i Mitrovica i Srem duguju svoje ime. Okolnosti u kojima je niklo naselje Sirmium nisu poznate. U predrimsko doba to je verovatno bilo ilirsko-keltsko selo i utvrđenje plemena Sirmijenza. U vreme dalmatinsko- panonskog ustanka (6-9. godine) Sirmium se u izvorima pojavljuje kao rimsko uporište. Status rimske kolonije stekao je u doba Flavijevaca. Carevi su tokom 3. i 4. veka vrlo često boravili u Sirmiumu, bilo zbog ratova na panonskim granicama ili, idući na istočna bojišta budući da se grad nalazio na glavnom kopnenom putu koji je vodio od Apenina ka istoku. Iako u njemu nije bilo stalne vojne posade niti se tu nalazio veliki vojni logor, vojni značaj Sirmiuma bio je veliki. U njemu se okupljala vojska, a tu se često nalazio i car sa svojim štabom i svojom pratnjom. Izvori beleže duže zadržavanje careva u Sirmiumu u 3. i 4. veku. Kao jedan od najznačajnijih gradova u rimskoj državi, bio je povremeno i rezidencija careva (čini se da je Konstantin jedno vreme pomišljao da novu prestonicu carstva premesti iz Rima u Sirmium). Inače, u njemu se nalazilo sedište upravnika provincije
Donje Panonije, kasnije Panonije Secunde, sedište vojne komande u vreme ratova na dunavskoj granici, a povremeno i sedište prefekta pretorija za Ilirik.
Četiri rimska cara – Trajan Decije, Aurelijan, Prob i Maksimilijan Herkulije – rođena su u ovom gradu ili u njegovoj okolini; za Proba se, između ostalog, vezuje i sađenje vinove loze na Fruškoj gori, a vršeno je i isušivanje terena i prokopavanje kanala koji je odvodio suvišnu vodu u Savu. Zna se da je grad imao radionicu oružja, kovnicu novca (330-378), koja je stekla svetski glas kovanjem šipki za državne trezore na kojima je prikazan lik zaštitnice Sirmiuma – boginje Fortune. Ovde se nalazila i stanica dunavske flote. Osnovu ekonomske moći Sirmiuma činili su poljoprivreda i vinogradarstvo, a stalni kontingenti dobro plaćene vojske uticali su na jačanje trgovine, pa se roba uvozila iz Grčke, Sirije, Egipta, Španije, Galije, Germanije.
Dosadašnja arheološka istraživanja otkrila su građevine mahom s kraja 3. i početka 4. veka. Zidovi kuća bili su od pleteri i lepa ili drveta i naboja, ponekad ukrašeni kvalitetnim freskama s predstavama ljudskih i životinjskih figura. Istražena je delimično i reprezentativna carska palata u centru Mitrovice; njen unutrašnji prostor, kao i fasada, bili su optočeni raznobojnim mermerom i porfirom. Otkriveni su i delovi zidnih mozaika i fresaka. Ispred palate nalazili su se forum i hipodrom (dužine 450 m). Uz severnu granicu foruma sagrađene su bile carske – Lucinijeve terme – a južnije od njih bila je javna žitnica. Ceo taj gradski kvart bio je uokviren bedemom, a izvan je postojalo svetilište s mnogim votivnim spomenicima beneficijara (privilegovanih veterana).
Kao razvijeni komunikacioni centar na reci, Sirmium je bio i raskrsnica značajnih puteva; pre svega, tu je išao glavni put koji je povezivao Italiju sa Grčkom, odnosno Zapadno Carstvo sa Istočnim. Prilikom arheoloških istraživanja nađene su mnoge mermerne i bronzane skulpture, kao i predmeti od stakla, bronze i keramike. Ovde su u lokalnim kamenorezačkim radionicama izrađivani i veoma cenjeni sarkofazi.
Sirmium je bio i hrišćanski centar s nekropolama i martirijumima (poznato je više hrišćanskih mučenika iz Sirmiuma). Na jednoj od nekropola otkriven je kultni objekat, kao i natpisi u kojima se pominje Irinej, prvi istorijski posvedočeni episkop Sirmiuma. Tu su se održavali i sinodi, često u prisustvu cara, i donošeni simboli vere.
Tokom 5. i 6. veka Sirmium su ugrožavali varvari, i to najpre Goti, zatim Huni i Gepidi, a potom Avari, koji su 582. godine osvojili grad i raselili njegovo stanovništvo, da bi godinu dana kasnije nestao u plamenu. Posle uništenja avarske
države u Panoniji (800), veći deo Panonije, do Drave i Dunava, pripao je teritoriji Franačke države, bila je to istočna marka pod jurisdikcijom akvilejskog patrijarha. Kasnije će se tu smenjivati Bugari, Vizantinci, Ugri.
“Posle potiskivanja Vizantije”, kaže Sima Ćirković, „Sirmij je lagano umirao jer nije bilo povoljnih uslova za razvoj. Zajedno sa antičkim i vizantijskim gradom nestajalo je i njegovo staro ime. Kada je tokom 13. veka izraslo novo naselje zanatlija i trgovaca ono je dobilo novo ime od jedne građevine starog Sirmija. Srednjovekovno naselje je dobilo ime od manastira posvećenog gradskom patronu svetom Dimitriju. U toj promeni imena došao je do izraza složeni vid kontinuiteta gradskog života na tome mestu. Preko gradskog patrona, preko crkve i antičkih ruševina novo naselje, izraslo u drugačijim uslovima, očuvalo je vezu sa svojim slavnim prethodnikom”.
Naselje vezano za manastir, koje je ponelo i njegovo ime, svakako se razvilo tokom 13. veka, a i njegovo jezgro činili su, najverovatnije, manastirski službenici i zavisni ljudi. Početkom 14. veka pominje se u izvorima Villa Sancti Demetri. Naselju zemljoradnika vremenom su se pridružili gosti (hostes) – trgovci i zanatlije. Za uspon naselja, osim obnove i unutrašnje kolonizacije zemlje posle tatarske najezde (1241-1242), bila je značajna i povelja sa privilegijama koje su stanovnici dobili od kralja Ladislava 4. Kumanca. Posredno se može zaključiti da ih je oslobađala carina, a to je opet išlo zajedno sa ličnom slobodom stanovnika. Sređivanje prilika u Ugarskoj stvorilo je povoljne uslove za napredak mesta; pre sredine 14. veka naselje Svetog Dimitrija dobilo je privilegiju slobodnog grada.
Pretpostavlja se da je Mitrovica bila utvrđena još pre 1390. godine. Pored Svetog Dimitrija tu su postojale još dve crkve: Svete Marije i Svetog Nikole. Dimitrovica je bila privlačna i za Dubrovčane, naročito posle Budima, pa će oni i ovde imati veliku koloniju.
Nakon teškog poraza hrišćanske vojske kod Nikopolja (1396), Turci su prešli Savu kod Mitrovice i osvojili grad, tvrdi se izdajom. Mitrovica je tom prilikom spaljena i teško opustošena. “Turci na Ugre vojevaše” – beleži srpski letopisac – „Dimitrovce preseliše u Brusu”. Obnovljena Mitrovica nije mogla, u trgovačkom pogledu dostići nivo iz prethodnog perioda. Grad, u kome se pominje utvrđenje pripadao je kralju Žigmundu, a jedno vreme i despotu Đurđu Brankoviću. Pre konačnog turskog osvajanja (1521), ugarska tvrđava Carstrum Zentdemeter doživela je, u međuvremenu, još dva turska pustošenja i spaljivanja. U pismu upućenom Dubrovčanima, sultan Sulejman Veličanstveni se hvali da je njegova vojska osvojila Beograd i razorila sremske gradove, među kojima izričito pominje i Mitrovicu.
U najstarijem raspoloživom turskom popisu (defteru) Srema (1546) Mitrovica (Dimitrofča) je kategorisana kao selo-varoš. Naselje je tada imalo 70 hrišćanskih kuća (muslimani nisu popisivani) i dve crkve. Sudeći po visini prihoda od skele (15.000 akči) tu se odvijao značajan trgovački promet, a veliki prihod priticao je i od tržne trošarine (5000 akči).
Intezivan razvoj ovog naselja i njegovo prerastanje u muslimansku kasabu, odnosno šeher svakako treba povezati s činjenicom da je ovde bilo sedište Sremskog sandžaka. Do kraja 16. veka Mitrovica je imala 14 muslimanskih mahala, odnosno 630 domova, dok je broj hrišćana opao na 14. U kasnijem vremenu najdetaljnija obaveštenja o naselju ostavio je turski svetski putnik Evlija Čelebija (1663). Bila je to, kaže on, “vrlo lepa i divna kasaba poput kakvog šehera”, sa 1500 daskom pokrivenih kuća ponajviše prizemnih. One malobrojne, na sprat, zidane su od tvrdog materijala i pokrivene ćeramidom. U kasabi postoji 12 džamija, pet medresa (srednjih škola), deset mekteba (osnovnih škola), tri hamama (bilo je i mnogo kućnih banja sa pećima), nekoliko trgovačkih hanova, 400 dućana (uz one privremene, panađurske, na obali reke Save). Jednom godišnje, u jesen, održavao se panađur. Skupljalo se jako mnogo ljudi i stoke i “govorilo se bošnjački, srpski i bugarski”. A stanovništvo “nosi potijesno i kratko odijelo, kalpake, grube papuče i čakšire sa kopčama”. Pominje i vodenice na Savi, koje su bile postavljene na po dve lađe (“jako smiješne naprave na točak”). A vinogradi i bašte, koje se nalaze na suprotnoj strani “ukrašavaju cio svijet”.
Posle Karlovačkog mira (1699), mitrovačka teritorija je pripala Austriji, a grad Mitrovica Turcima. Među ruševinama videle su se četiri turske džamije s minaretima, lepo kupatilo i česme. “Turci su sada veoma ljubazni” i, budući da je mesto većim delom naseljeno pravoslavnim življem dozvolili su i gradnju pravoslavne crkve, kazuje savremenik, opat Bonini.
Požarevački mir (1718), označava kraj dvovekovne turske vladavine na ovim prostorima. Godine 1745, Mitrovica je uključena u Sremsku vojnu granicu, pa je uskoro postala štabsko mesto (Petrovaradinske regimente i, kasnije, Sremske brigade) privlačno za oficire, trgovce i zanatlije, koji se ovde stalno naseljavaju.
Međutim, značajnim trgovačkim centrom Srema i Vojne granice, Mitrovica je postala tek nakon 1765. godine, kad je deo opštine proglašen za slobodni graničarski komunitet (dok je drugi njen deo ostao kao graničarski), odnosno kad je postala slobodna gradska opština. Oslobođenjem stanovništva od vojne službe i tereta, uz pravo na otkupljivanje od rabota, veoma su porasle mogućnosti za njegovo bavljenje ratarstvom, trgovinom i zanatstvom. Ovde su se održavala najpre tri, a zatim pet vašara godišnje, uz dva pijačna dana u nedelji. Osim “balkanskog” zanatstva, uzima maha i “evropsko”, čiji su nosioci mahom Nemci i Česi, koji su imali svoju posebnu opštinu Comunitas Germanica. Međutim, 1787, komunitet je ukinut i gradsko stanovništvo ponovo objedinjeno u opštinu kao štapsko mesto čime, u bitnom, nije zaustavljen razvitak varoši.
Od 1750, počeo je intenzivan i značajan period gradnji, koji je trajao više od jednog veka. Uporedo sa gradnjom koja je bila usko vezana sa Vojnom granicom, razvija se i druga vrsta graditeljstva – građanska arhitektura. Podižu se i sakralni objekti: pravoslavna crkva Svetog Stefana, Grkokatolička ili Rusinska crkva Vaznesenja; u narednom veku katolička crkva Svetog Dimitrija, a pre Prvog svetskog rata i sinagoga.
Još 1724. godine pominje se Srpska narodna škola. Najveći značaj za vreme Granice imala je nemačka viša štabna škola Petrovaradinskog puka, poznatija pod nazivom “Oberšul”. Godine 1838, Dvorsko Ratno veće dozvo- lilo je da se pri njoj, uz četvrti razred, otvori drugo godište u kome će biti zastupljene i privredne pouke. Ova godina uzima se kao datum osnivanje mitrovačke Gimnazije.
Sledeći značajan datum je 1881. godina, kada je uvažena molba građana i carevim rešenjem postojeća opština podignuta u red slobodnih kraljevskih gradova sa potpunom autonomijom.
Uskoro je železnica povezala Mitrovicu sa Inđijom (1884), a potom i sa Vinkovcima (1893). Iste godine pored Mitrovice je prošao i prvi Orijent ekspres, preko Hrvatske. Od tada počinje i nagli procvat trgovine i zanatstva.
Broj stanovnika varoši je stalno rastao; u 1734. godini bilo je 168 domova; 1808 -2 765 duša; 1870 – u Mitrovici je živelo 6000 duša, a 1902, u gradu je bilo 1817 kuća, odnosno 11.518 stanovnika, od kojih 4194 Srba, 3152 Hrvata, 2742 Nemaca, 732 Mađara, 295 Rusina, 156 Slovaka i 247 ostalih. Po popisu iz 1911, broj stanovnika je iznosio 12.909, u gradu se nalazilo 627 vojnika, a u kaznioni 846 kažnjenika.
Stagnacija grada, kao posledica Prvog svetskog rata, ogleda se i u broju stanovnika. Godine 1931, u Mitrovici je živelo 13.957 žitelja, ili 5611 Srba, 3278 Hrvata, 2889 Nemaca, 914 Mađara, 1106 Rusina, 42 Rusa, 97 Jevreja i 20 Muslimana.
U Drugom svetskomn ratu Mitrovica je bila stratište Srba u Sremu (“Tomićeva akcija”).
Nakon 1945, grad je počeo da se razvija u veliki industrijski centar. Sad je, sa svojih četrdesetak hiljada stanovnika, važan politički, kulturno-prosvetni i privredni centar za veliki deo Srema. Industrijska proizvodnja ima dugu tradiciju i zauzima značajno mesto u privredi. Najznačajnije privredne grane su: prehrambena industrija, metalska, drvna, automobilska industrija. A, uporedo sa procesom privatizacije u ovoj opštini se poslednjih godina otvara sve veći broj malih i srednjih preduzeća. Najzad, treba pomenuti i Slobodnu zonu koja se nalazi u okviru lučkog kompleksa.
U Mitrtovici se nalazi Arhiv SANU (bivši patrijaršijski arhiv), Gradska biblioteka, Muzej Srema s galerijom slika, da spomenemo samo najznačajnije institucije.
Izvor: OLGA ZIROJEVIĆ, Panonska urbana kultura, Beograd, 2015.
31. maj 2018. u 04:52
Vojislav Ananić
MANĐELOS, selo u Srijemu, u srezu mitrovačkom; na južnom podnožju (134 m) Fruške Gore, u vinorodnom kraju, od Srijemske Mitrovice 12 km k sjeveru. Ima 1.448 stanovnika, općinsko poglavarstvo, pravoslavnu parohiju i osnovnu školu. U rimsko doba kod M. je bilo mjesto Budalia, ili Vedulia, a u srednjem vijeku Francavila (spominje se 1096, kad su kroz Srijem prvi put prolazile križarske vojske). Francavila zvala se madžarski Nagyolas-Magyolas a od toga je postalo hrvatski M. Franci, Olasi, Vlasi, koji su se prije 1096. naselili u Srijemu i ondje podigli villa advenarum Franeorum-Francavilla, bili su po svoj prilici Francuzi (prvih Kapetovića), a ne Franci Karla Velikoga.
Literatura: J. Melich, Etymologien. 2. tiber den serbischen und kroatischen Namen Fruška Gora, raspravlja i o imenu Franeavilla (Zeitschrift fiir slavische Philologie. 1925, II, 39—51). M-n.
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, II KNJIGA , I—M, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.
12. april 2019. u 16:54
Vojislav Ananić
Kuzmin
Zabeležen je 1492—6. 1733. imao je 39 domova sa 101 dušom, od kojih 55 muških i 46 ženskih. 1734. imao je 42 doma. 1736. imao je 32 porodične starešine, sa pet oženjenih, i četiri neoženjena brata ili sina, i tri udovice sa posedom. 1756. imao je 60 domova. Za deset godina Kuzmin se utrostručio. 1766. imao je 157 domova. I narednih osam godina Kuzmin se brzo snažio. 1774. imao je 236 domova. 1791. bio je jedno od najjačih naselja u Sremu po broju domova i po broju duša: imao je 261 dom sa 2624 duše. 1810. imao je 267 domova, a 1808. 2668 duša.
Potesi: Stari Kuzmin, Blaževci, Bok, Srednji put, Širine, Ćipanovci, Trščare, Beli breg, Arčanj, Kudeljište, Kokošinjaci, Latovac, Klještevica.
Izvor: Srbi u Sremu 1736/7 – Dušan J. Popović, Beograd