Opština Nova Varoš:
Akmačići, Amzići, Bistrica, Božetići, Brdo, Bukovik, Burađa, Vilovi, Vraneša, Gornja Bela Reka, Gornje Trudovo (do 1959. godine Jasenovačko Trudovo), Debelja, Donja Bela Reka, Draglica, Draževići, Drmanovići, Jasenovo, Komarani, Kućani, Ljepojevići, Miševići, Negbina, Nova Varoš, Ojkovica, Radijevići, Radoinja, Rasnica (zaselak Draglice), Rutoši, Seništa, Tisovica, Trudovo (od 2007. godine Trulovo), Čelice i Štitkovo (formirano novo naselje 2007. godine Tikva od dela naselja).
31. avgust 2017. u 05:06
vojislav ananić
NOVA VAROŠ
Arheološki nalazi na teritoriji opštine Nova Varoš ukazuju na tragove naselja 3000 godina pre nove ere. Neolitska naselja na lokacijama Bjelina i Pljosne stene potiču iz mlađeg kamenog doba. Kao veća ilirska naselja isticali su se Radoinja, Rutoši i Radijevići. Krajem II veka nove ere ove krajeve su naseljavali Rimljani, na šta ukazuju brojne nekropole u Rutošima, Radoinji, Akmačićima i Bukoviku.
Novovaroški kraj nalazi se u srednjem delu prve srpske države. Za vreme Nemanjića ovaj kraj sačinjavale su župe Barče i Radohna. One su pripadale Dabarskoj episkopiji. Iz ovog perioda potiče nekoliko utvrđenja: Klak u Rutošima, Oštrik u Čelicama, Ostrovica u Bistrici i Sokolac u Akmačićima. Tokom najezde Turaka oni su srušeni. Novovaroški kraj je pao pod tursku vlast 1455. godine. Turci su duž puteva osnovali nova naselja – palanke. Tako je i nastala Skenderpašina palanka koja se drugačije naziva Nova Varoš ili Jeni Kasaba.
Prvi pouzdan pomen grada Nova Varoš nađen je u defteru – popisniku sela i domaćinstava poreskih obveznika nahije Barča 1528. godine.
Tokom XVIII veka Nova Varoš se nalazila među najrazvijenijim trgovačkim varošima, dok je 1833. godine postala sedište prve privremene srpske kapetanije. Za vreme ustanaka i buna u XVIII veku stanovništvo ovog kraja masovno je migriralo u Srbiju, tako da je Nova Varoš bila stanica migracionih struja.
Nova Varoš je od Turaka oslobođena 1. novembra 1912. godine. Posle II svetskog rata Nova Varoš postaje privredno, administrativno i kulturno jezgro ovog kraja.
Stara Nova Varoš
Nova Varoš je nastala sredinom 16. veka i vezuje se za ime Skender-paše Đenovljanina koji je putujući iz Bosne za Carigrad (1530.godine), zastao sa pratnjom na zaravni u podnožju planine Zlatar i oduševljen lepotama ovog šumovitog predela i opojnim mirisom borovine, naredio da se tu podigne kasaba. Ubrzo je niklo naselje na mestu današnje Nove Varoši. Nazvano je Skender-pašina Palanka. Kad je naraslo do blizu 2.000 kuća, „buknu požar i sprži palanku do temelja“ (Evlija Čelebija). Većina stanovnika je ostala tu i podigla novu kasabu koju nazvaše Jeni Kasaba, što na srpskom znači Nova Varoš.
Sve življa trgovina stokom i njenim proizvodima, učinila je da se varoš, na raskrsnici važnih puteva, brzo razvija. Od 1776.godine bila je u sastavu novopazarskog sandžaka. Sredinom 19. veka Nova Varoš, prema zapisima ruskog konzula i putopisca Aleksandra Giljferdinga, imala je oko 300 kuća i oko 1.200 stanovnika, „što je bila realnija procena od one koju je izneo Elvija Čelebija, koji je inače sklon preterivanju, naveo da u Novoj Varoši ima čak 2.000 kuća“.
Početkom 19. veka (1809.godine), grad su od Turaka oslobodili Karađorđevi ustanici, ali su ga istovremeno greškom i zapalili. Odlaskom Karađorđevih ustanika, Novu Varoš je, bežeći od turske odmazde, napustio veliki broj srpskog življa, iselivši se u centralnu Srbiju.
Posle više okršaja u Prvom i Drugom srpskom, a zatim i u Nevesinjskom ustanku 1875. godine (velika borba u susednom selu Radoinji), narod ovog kraja oslobodio se turskog ropstva pobedom u Prvom balkanskom ratu 1912. godine. Nova Varoš je tada imala 450 kuća i 2.909 stanovnika.
I u Prvom svetskom ratu novovaroški kraj dao je veliki doprinos pobedi protiv centralnih sila Austrougarske i Nemačke, a na Solunskom frontu i protiv Bugarske. Zemljak, proslavljeni vojvoda Petar Bojović, rodom iz sela Miševići ispod planine Zlatar, komandovao je srpskom Prvom armijom.
Nova Varoš nije ostala po strani i u Narodnooslobodilačkom ratu 1941—1945. Narod ovog kraja svrstao se u velikom broju u četničke i jedinice narodnooslobodilačke vojske, u Zlatiborsku četu odnosno Treću proletersku sandžačku udarnu brigadu, a sama Nova Varoš je više od 70 puta bila čas okupirana, a čas ponovo oslobađana. Konačno je oslobođena 4. decembra 1944.godine.
Život u staroj Novoj Varoši
Nova Varoš se nalazila na carskom carigradskom drumu. U njoj je bila mezilhana, gde su se držali odmorni konji, pošta i odmarali putnici. Tu se obavljala trgovina između Dubrovnika i Carigrada. O tome postoje svedočanstva u Dubrovačkim arhivama da su poznati varoški trgovci Borisavljevići trgovali sa ovim Gradom-republikom, ali i sa Sarajevom, Solunom, Peštom…
O dobrim susedskim i međuetničkim odnosima stanovnika Nove Varoši svedoči i to da se stara kuća sveštenika Purića nalazila preko puta džamije, da prota Karamatijević kupuje kuću od Hajdar-bega Dolmagića, da komšija Džunuzović odlazi da na grobu upali sveću prijatelju Rajku Rajanoviću ( predsedniku opštine pre Drugog svetskog rata) na dan njegove slave…
Zato se u njoj moglo desiti da Muslimanka, udovica, koja je živela u Stambolu dođe i završi svoj životni vek u Varoši, da se turski kajmakam zaljubi u snaju čuvene varoške porodice, da popov unuk oženi hodžinu kćer, da se kćer čuvenog prote Jevstatija Karamatijevića, s očevim blagoslovom, uda za Hrvata katolika, a da njegov sin oženi lepoticu varoške doline Šefku Musić i da drugu protinu kći vihor Drugog svestskog rata odvede u brak sa četničkim komandantom.
Najveća varoška vrednost su njeni ljudi. Tako se desilo da je jedna mlada 33-godišnja žena, Mila Borisavljević, preuzevši muški posao napravila čudo, time što je 1934. godine uspela da dovede struju u Novu Varoš.
Ljubav se u Novoj Varoši između dva rata pesmom izražavala. Strogost građanskog kodeksa, čast i obraz, dozvoljavali su da mladić serenadom pod prozorom devojci kaže da je voli. A ona treba da upali šibicu i tako pokaže da je čula. Glasovi Vasilija Purića, studenta prava i Džaida Hadžibegovića, zaljubljenih mladića, odjekivali su usnulim sokacima, a probuđeni očevi ćutali ili grdili. Naročito ako devojka zaspi, pa ne čuje, a oni pevaju dok ne vide plamen šibice. Nekad i zora zabeli…
Mjuzikl KOSA premijerno izveden u Beogradu, gostovao je prvo u Londonu, pa u Novoj Varoši. U Domu kulture, koji je otvoren 8. februara 1969. godine, gostovali su brojni vrhunski umetnici bivše Jugoslavije, Amatersko pozorište stalo je pod njegovo okrilje…
Šmrcalo se nad sudbinom “Hasanaginice”, zora dočekivala u BOEMU kod Saliha i Ristića magazi kod Miša. Varoške himne “Stara Varoš, da te Bog ubije” i “Po Varoši povaljana trava” utihnule su pred nekom novom muzikom.
Nisu samo praznici Božić, Uskrs, Bajram, slave i svadbe bili povod za okupljanje i druženje, već samo deo društvenog života uz mnoge teferidže (vašare) na Đurđevdan i za 1.maj, organizovala se Svetosavska zabava u Kulića hotelu i Sokolskom domu.
Sadržaji – kulturno i istorijsko nasleđe
Najvažniji deo baštine predstavljaju mnogobrojni manastiri: Dubnica u Božetićima, koju istoričari nazivaju “duhovnim središtem starih Vlaha”, Joakima i Ane u selu Rutoši, Kozme i Damnjana na Vodenoj Poljani i obnovljeni manastir Uvac, i crkva Svete Trojice u Novoj Varoši, kao i crkva u etnoselu Štitkovo. Posebnu dragocenost okoline Nove Varoši predstavljaju crkve brvnare nastale kao izraz posebnih uslova života i dokaz stvaralačkih sposobnosti čoveka. Jedna od njih, posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice nalazi se u Radijevićima na Zlataru, a druga u selu Kućani, posvećena Hristovom Vaznesenju.
Na ogranku Murtenice kod Kućana, okružena vencem borova, prostranim livadama i pašnjacima, nalazi se najmanja, a možda i najstarija, crkva brvnara u ovom kraju. Crkva predstavlja spomenik od izuzetnog značaja i stavljena je pod zaštitu.
Po nekim podacima izgrađena je nešto pre 1780. godine, dok je priprata dograđena 1838. godine. U crkvi se nalaze carske dveri, rad Simeona Lazovica, ikonopisca iz Bijelog Polja. Prema zapisu dveri su slikane 1780.godine, pretpostavlja se u vreme gradnje ovog hrama. Crkva je posvećena rođenju Presvete Bogorodice.
Građena od masivnih borovih talpi-brvana, sa krovom od šindre, čije duboke streje zaklanjaju veliki deo zidova. Zajedno sa oltarskim prostorom i pripratom dugačka je 6,5 a široka 3 metra. Visina od poda do tavanice iznosi samo 2 metra. Zapadna i severna vrata visoka su samo 112 cm. Pod je popločan kamenim pločama nepravilnog oblika, a zapadna vrata na priprati, za koja se može pretpostaviti da su iz vremena gradnje crkve, ukrašena su veoma dekorativno. Iako mala, ova crkva je znalački rađena i značajna je tvorevina narodnih graditelja iz Starog Vlaha, koji su tokom XIX veka i početkom XX veka bili cenjeni i poznati u citavoj zapadnoj Srbiji, gde su kuće brvnare i crkve brvnare najviše i građene.
Legenda kaže da je minijaturna crkva za noć izgrađena i preneta na skrovito mesto – u šumarak, među borove.
Vekovno prisustvo Otomanske imperije obojilo je ovaj prostor multikulturalnošću, ostavljajući brojne spomenike islamske kulture: džamija, mezare i šedrvane. U samom centru Nove Varoši nalazi se jedina džamija koja je podignuta u periodu između 1887. i 1894. god., a reprezentativni objekat islamske arhitekture je zgrada turske Kajmakame, građena krajem 19. i početkom 20. veka. Raskošna i moderna, u islamskom stilu, predstavlja retku građevinu turske građanske epohe.
Zavičajni muzej u Novoj Varoši otvoren je 1. novembra 2012. godine povodom obeležavanja stogodišnjice oslobođenja novovaroškog kraja od turske vlasti i Javorske bitke 1. novembra 1912. godine. Nalazi se u zgradi Kajmakamije. Muzejska zbirka ima 240 originalnih eksponata i tri replike originala: Pečat kneza Strojimira iz IX veka, sablju kneza Mihaila Raškovića iz 1516. godine i oficirsku sablju generala Franje Zaha, komandanta Javorske vojske u Srpsko-turskom ratu 1876-1878. Godine. Muzejska zbirka prati vreme od neolita do kraja Prvog svetskog rata i raspoređena je u 4 odeljenja: arheološko, etnološko, istorijsko odeljenje i odeljenje istorije umetnosti. Objekat je građen u preplitanju tradicionalnog islamskog i modernog evropskog arhitektonskog stila, pa ostavlja utisak prijatne skladnosti, lepote i dominacije u odnosu na druge građevine u čaršiji onog vremena, a i danas. U njoj su tada bile smeštene mnoge turske ustanove, sresko načelstvo, turski sud, turski sreski javni tužilac, poreska uprava… Muzejska zbirka ima 240 originalnih eksponata i samo tri replike originala:
1. Pečat kneza Strojimira iz IX veka, koji predstavlja najstariji materijalni dokaz o postojanju srpske države na Balkanskom poluostrvu. Na pečatu, izrađenom od zlata grčkim pismom piše: “Bože, pomozi Strojimiru”. Original pečata se nalazi u Istorijskom muzeju Srbije.
2. Sablja kneza Mihaila Raškovića iz 1516. godine. Original sablje se nalazi u Vojnom muzeju u Beogradu.
Raškovići su stara vlastelinska porodica ovog kraja i imaju veliki značaj u njegovom privrednom, kulturnom i duhovnom razvoju, a dali su veliki doprinos u težnji srpskog naroda sa ovog područja da se oslobodi od turske vlasti. Takođe su uticali da proces islamizacije srpskog naroda bude manji. Njihovi potomci su porodica Kalaitović.
3. Oficirska sablja generala Franje Zaha, komandanta Javorske vojske u Srpsko-turskom ratu 1876-1878. godine. Oslobođenje Raške oblasti u ovom ratu bilo je od velikog značaja. Najznačajnijom, Javorskom bitkom, komandovao je general Zah, koji je na Kalipolje poslao glavninu srpske vojske. Original sablje se nalazi u Istorijskom muzeju u Beogradu.
U okviru Etnološkog odeljenja nalaze se tematske postavke: Stare seoske i gradske kuće u novovaroškom kraju; Način odevanja gradskog i seoskog srpskog i muslimanskog stanovništva; Predmeti materijalne kulture korišćeni u novovaroškim kućama. U okviru Istorijskog odeljenje najznačajniji eksponati su: Jatagani – belošapac i crnošapac; Puška “Tančica” ili “Arnautka”, rađena u Prizrenu između XVII-XIX veka.
Posetioci ljupke varoši mogu uživati u izložbama Zavičajnoj muzeja i Galeriji Kvadratura kruga u Novoj Varoši, ili posetiti Kalipolje, mesto čuvenog boja za nezavisnost Srbije 1876. i 1877. godine.
Kajmakamija
Upravna zgrada, danas “Bela golubica”, novovaroška kajmakamija, podignuta 1909. godine, kao spoj islamskog arhitektonskog i zapadnoevropskog je između dva rata, imala tradiciju zabava. Posle Drugog svetskog rata bila je sedište opštinske uprave, a onda dugo zaboravljena. Danas je u njoj Zavičajni muzej i gradska biblioteka.
Najstarija kuća u Varoši datira iz 1861. godine i pripadala je Jovu Ristiću. Uz nju su i kuće Radenka Kulića na Zebinovcu, kuća Steva Purića pokrivena šindrom, kuća Salka Šećeragića preko puta džamije, kuća Hajra Berbovića…
Od stare Varoši, nažalost, ostali su samo nazivi ulica koji govore o njenim žiteljima: Ristića sokak, Borisavljevića sokak, Janjića breg… i delovi grada, Zebinovac, Mezilhana, Zelena…
Skupština Opštine Nova Varoš je jula 1999.godine usvojila predlog rešenja Grba Nove Varoši. Tvorac idejnog rešenja i umetničkog oblika usvojenog Grba je arhitekta Dušan Subotić iz Beograda.
Grb Nove Varoši jeste pravougaonog oblika sa polukružnim donjim krajem i dvema stilizovanim kulama sa gornje leve i desne strane spoljašnjeg rama, kao i ukrasnim špicem kojim se grb završava na donjem delu. Boje na Grbu su zlatna, vizantijsko plava i bela i simbolizuju Zlatar, planinu i vodu.
U osnovi umetničkog oblika Grba je oblik ratničkog „štita“ koji je zanatski kovan u Štitkovu ( sedištu čuvenih knezova Raškovića), sa krilatim izbočinama u vrhu, kao stilizacija „kula i gradova“. Oblik govori o borbenom i slobodarskom duhu naroda novovaroškog kraja.
Istorija je zabeležila da je jedan ovdašnji dobrostojeći gazda i veleposednik, imao pozlaćena vrata, kapiju, na svom kućnom posedu u Novoj Varoši. Iz tih razloga vrata, vratnice ili portali, imaju zlatnu boju.
Ostali grafički prikazi simbolizuju prirodne, turističke i privredne potencijale i resurse opštine Nova Varoš. Nezaobilazni simbol ovog kraja je retka ptica Beloglavi sup, čije stanište je zaštićeno kao prirodno dobro u okviru Specijalnog rezervata prirode ״Uvac ״ . Nedirnuta priroda, bogatstvo šumskim prekrivačem i vodnim resursima, stočarstvo kao primarna grana poljoprivrede, prikazani su u ostalim grafičkim elementima. Brvnare predstavljaju prepoznatljivu i autentičnu arhitekturu brdsko-planinskog područja Starog Vlaha. Istorijska prisutnost drevnih civilizacija, prikazana je ostacima i dorskim stubom na desnim vratnicama. Ukrasni špic na donjoj strani kao i brana hidroelektrane na levoj vratnici, pored ostalog, simbolizuju i turističke i energetske hidropotencijale mnogobrojnih zlatarskih jezera.
Istaknuti datum 1.11.1912.godine predstavlja dan oslobođenja Nove Varoši od turske vlasti – Javorsku bitku. Zvanično, 1.novembar se slavi kao Dan Opštine Nova Varoš.
U savremenom pogledu, Grb predstavlja uravnoteženu celinu skladnosti, suživota i gostoljubivosti ovdašnjih stanovnika, pripadnika pravoslavne i islamske veroispovesti koji žive u međusobnoj slozi i poštovanju svoje tradicije i prirodne sredine.
Izvor: Internet
30. decembar 2017. u 20:08
Jesa
Zdravo svima, zna li ko odavde da mi kaze u kojim jasenovackim selima koja pripadaju u opstinu Nova Varos zive porodice Ješić ili Zekavice. Zanima me kako se zvao njihov prvi predak. Da li se zvao Marko ili Janko? Hvala u napred za odgovor.
28. januar 2018. u 23:49
Srđan
Pozdrav svima,
Zanima me da li neko zna nešto o porodicama iz sela Komarani, prezimena su više puta promenuta, kao prvo znam Popović, Pucarević, Pušice, četvrto ne znam i peto Trtović. Krsna slava Sveti Stefan. Ne znam da li su najtačnije informacije vrlo je moguće da su došli iz sela Jabuke, razlog je bio krvna osveta. Braća Jakov i Jakim, jedan je otišao za Novu Varoš-Komarani, dok je drugi ostao u Jabuci. Koji je tačno otišao ne znam.
Hvala u napred.
8. mart 2018. u 06:12
Vojislav Ananić
Nova Varoš
U gradska naselja svrstana je jedino Nova Varoš, koja je sa demografskog (10.424 st. – 1991. godine) i privrednog stanovišta najstariji i najveći centar ovog kraja. Nova Varoš je od varošice vremenom prerasla u gradsko naselje (584 km2) i centar istoimene opštine (od 1955), koja objedinjuje 32 naselja sa 21.812 stanovnika.
Grad je smešten u živopisnom kraju, između severnih padina Zlatara i južnih ogranaka Tikve, u neposrednoj blizini izvora reke Bistrice, na nadmorskoj visini od 953 m. Nova Varoš je industrijski, trgovinski, saobraćajni, turistički, zdravstveni i kulturno-prosvetni centar opštine. Nalazi se 63 km južno od Užica i 250 km jugozapadno od Beograda.
Nastanak Nove Varoši vezuje se za ime bosansko-hercegovačkog paše Skender Đenovljanina. Po legendi, Skender-paša Đenovljanin je 1530. godine, putujući iz Bosne za Carigrad, bio oduševljen bujnošću i lepotom koje su pružale šume zlatarskih borova i omorika. Kada je karavan dospeo na zaravan ispod Zlatara, naredio je svojoj pratnji da tu zastane radi odmora. Opojni miris borova i širok vidik do doline Lima, toliko su ga očarale da je teška srca odlučio da nastavi put. Međutim, pre svog polaska za Carigrad, naredio je svom doglavniku Emin-begu da na ovom mestu podigne kasabu. Ubrzo je formirano naselje koje su nazvali Skender-pašina Palanka, preteča današnjeg naselja. „Palanka podno Zlatara je cvetala u baštama, voćnjacima i vinogradima. Ali kad naraste na dve hiljade kuća utonulih u goru jorgovana i kalopera, buknu janglija (požar) i sprži palanku do temelja”. Nakon stradanja od požara, početkom XVII veka (zabeleženo u putopisu Evli Čelebija) izgrađena je Jeni Kasaba – Nova Varoš. Fermanom sultana Abdula Hamida Nova Varoš je uključena 1776. godine u Novopazarski sandžak. Ruski konzul i putopisac Aleksandar Giljferding zabeležio je da je u Novoj Varoši tada bilo 300 domova i oko 1200 stanovnika. U vreme Nevesinjskog ustanka 1875. godine u okolini grada vođene su žestoke borbe sa turskom vojskom, od čijeg se ropstva oslobodila tek 1912. godine. Godine 1921. Nova Varoš je imala 530 domova i 2470 stanovnika. Iste godine, u gradu je dominiralo muslimansko stanovništvo sa učešćem od 63,9% u ukupnoj populaciji (1510 stanovnika), a Srba je bilo 852, odnosno 36,07%. Do 1931. smanjen je procenat muslimanskih žitelja u gradu na 54,5%, a uvećan broj Srba na 44,8%. Između dva svetska rata brojne porodice naselile su Novu Varoš iz novovaroških sela, ali i iz susednih opština: Prijepolje, Sjenica (Aljinovići, Hisatice, Međani, Privoševi i Čopičul). U tom periodu manji broj porodica doseljen je iz severne Crne Gore i istočne Hercegovine.
Pred početak Drugog svetskog rata (1938/39) stanovništvo Nove Varoši dobija struju i većina domaćinstva priključena je na centralni vodovod koji je vezan za izvore u Bročaševcu i Šopotu. Poslednji put vodovod je proširen 1985. godine.
Nakon Drugog svetskog rata najveći broj stanovnika doseljen je u Novu Varoš, kada su u potrazi za poslom trajno ostali u gradu, gde su od 60-tih godina gradili kuće i formirali porodice. Bolja saobraćajna veza sa susednim naseljima, uticala je na još intenzivnije doseljavanje radnika u Novu Varoš. Godine 1948. Nova Varoš je brojala 1781 stanovnika i 458 domaćinstava, a 1991. broj stanovnika je povećan na 10424 stanovnika, a domaćinstava na 3179. Uporedo sa uvećanjem broja stanovnika, naselje dobija i razvija neka nova fizionomska i funkcionalna obeležja. Tako je Nova Varoš iz tursko-istočnjačkog gradskog naselja vremenom je prerasla u savremeno gradsko naselje.
Najstariji objekti u gradu su: crkva Svete Trojice izgrađena u periodu 1857-1869. godine, džamija (građena u periodu 1887-1894), stara zgrada opštine, kuća Berbovića (u orijentalnom stilu) i Karađorđevi šančevi na Babića brdu. Meštani kažu da su se do Drugog svetskog rata u centru nalazile 93 zanatske radnje (opančari, bačvari, sarači, abadžije, mutabdžije, vunovlačari). Nakon Drugog svetskog rata, veći broj objekata u najstarijem delu grada izgubio je funkciju, a građeni su i novi objekti: poslastičarnice frizerski saloni, mesare i dr. U prošlosti, kuće su građene od drveta i sa strmim krovovima. Danas je malo očuvanih drvenih kuća. Nove zgrade građene su od cigle i pokrivene crepom. U novogradnji preovlađuju prizemne kuće i jednospratnice. Kanalizacionu mrežu Nova Varoš je dobila 1955. godine, savremenu telefonsku mrežu 1961. godine, a prvi urbanistički plan 1966. godine.
Funkcionalna obeležja Nove Varoši uticala su na teritorijalno širenje naselja. Nova Varoš fizionomski se širi u pravcu istok-zapad. Obradive površine se parcelišu i prodaju i na njima grade kuće.
Od 1955. godine Nova Varoš je postala posebna opština. Kao
opštinski centar, grad razvija administrativno-upravnu funkciju i objedinjuje dve katastarske opštine čija površina iznosi 1335 ha (KO Nova Varoš 375 ha i KO Tikva 960 ha). Fizionomski delovi naselja su tri veće celine sa 16 manjih fizionomskih delova: „Gornji deo” (obuhvata: „Branoševac 1”, „Branoševac 2”, „Šanac”, „Petlovac”, „Mahala”, „Naselje” i „Mukića jama”), „Centralni deo” („Krdžavac”, „Centar” i „Strana ražišta”) i „Donji deo” („Kuborovina”, „Suvodo”, „Zebinovac”, „Vionik” i „Voćnjak”). Po aktuelnom GUP-u iz 1989. površina urbane teritorije iznosi 1.807 ha, a građevinskog rejona 189ha.
Prva osnovna škola u gradu počela je sa radom 1827. godine, a nova osmorazredna škola „Živko Ljujić” osnovana je nakon Drugog svetskog rata. Godine 1921. osnovana je gimnazija „Pivo Karamatijević”. Od tada škola je promenila četiri zgrade, a u sadašnjoj je od 1968. godine. Nastavni plan i program odvija se kroz društveno-jezički i prirodno-matematički smer. Tehnička škola počela je sa radom 1946. godine kao Zanatsko-šegrtska škola. Od tada je više puta menjala naziv: Mešovita škola učenika u privredi i Škola za kvalifikovane radnike do današnjeg naziva Tehnička škola.
Dom kulture je osnovan 1969. godine, spajanjem tadašnjeg Radničkog univerziteta i Gradske biblioteke. Dom kulture raspolaže pozornicom i salom za 450 sedišta, fonetskom salom, malom salom, likovnim ateljeima, klubom amatera i drugim pratećim prostorijama. Dom kulture pruža potrebne uslove za izvođenje svih muzičko-scenskih, obrazovnih i filmskih projekcija. Za izuzetan doprinos razvoju kulture u Srbiji, dom je 1979. godine dobio Vukovu nagradu. U okviru brojnih i raznovrsnih programa, značajno mesto zauzima amatersko pozorište, koje se svojim rezultatima uvrstilo među boljim pozorištima u Srbiji. U Domu kulture održava se Festival amaterskih pozorišta međurepubličke zajednice i Smotra dečjih pozorišnih ansambala.
Od 1980. godine u Novoj Varoši izlazi novinsko glasilo: „Zlatarske novosti”. Opštinsko glasilo informiše o svim zbivanjima u opštini, o radu i razvoju privrednih i drugih subjekata, zdravstvu, prosveti, kulturi i sportu. Značajan prostor list poklanja istraživanjima istorijske prošlosti svoje sredine, kao i afirmaciji stvaralaštva svake vrste i svega što predstavlja novinu i zaslužuje pažnju čitalaca. One predstavljaju hroniku života u Novoj Varoši.
Nova Varoš razvija industrijsku funkciju od 1957. godine, kada je izgrađena Fabrika trikotaže „Sloboda”. Intenziviranju industrijske funkcije doprinelo je formiranje i drugih preduzeća u gradu: Fabrika za preradu plastičnih masa „Plastika”, Industrija gume i plastike „Zlatar”, Fabrika obuće „Zlatar”, Metalska industrija „Sloga”, Građevinsko preduzeće „Radnik”, Elektroprivredno preduzeće „Limske hidroelektrane” i objekti „male” privrede. Trgovinska funkcija razvija se od 1945. godine, kada je osnovano najveće trgovinsko preduzeće u novovaroškom kraju ,,Inex- Napredak”, koja posluje od 1998. godine kao ,,Inex – Nova Varoš”. Razvoju trgovine doprineli su i privatni preduzetnici: Proizvodno- trgovinsko preduzeće „Varošanka”, osnovano 1990. godine i Trgovina na veliko i malo „Zlatar-prom”. U gradu se nalazi pijaca na kojoj svoju robu izlažu samostalni proizvođači i trgovci. Pazarni dan je ponedeljak. Najčešći proizvodi na tržištu su povrtarske kulture i voće.
U naselju se nalazi Dom zdravlja „Nova Varoš” koji je osnovan 1953, godine. Obuhvata službe: Opšta medicina sa kućnom negom i hitnom pomoći, Dispanzer za žene, Dečji dispanzer, Dispanzer medicine rada, Antituberkolozni dispanzer, Stomatološka služba, Polivalentna patronaža, Laboratorija, Rendgen služba, kao i dve zdravstvene stanice i pet zdravstvenih ambulanti. U gradu se nalazi fudbalski, rukometni, košarkaški i karate klub, a osnovan je 1980. godine i Smučarski savez (sportsko-rekreativna funkcija). U gradu se nalazi nekoliko ugostiteljskih objekata: „Boem”, „Prezident”, „Zone” i druge (turističko-ugostiteljska funkcija).
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:01
Vojislav Ananić
Akmačići
Selo Akmačići su ratarsko-stočarsko naselje razbijenog tipa na uzvišenjima Zeblovik (1188 m) i Zmijanjak (1224 m), koja se blago spuštaju ka desnoj obali reke Zlošnice (13 km). Selo se nalazi oko 9 km jugoistočno od Nove Varoši. Površina seoskog atara iznosi 906 ha. Po predanju, naziv sela potiče od reči „akmačina”, što znači „ludo čeljade”. Prostire se u visinskom pojasu između 1100-1238 m. Selo objedinjuje šest zaseoka: „Bukavaču”, „Miški gaj”, „Đenadića polje”, „Drobnjake”, „Lojaničiće” i „Zeblovik”.
Stanovništvo Akmačića je doseljeno u XVIII veku uglavnom iz Crne Gore. Prema obaveštenjima sa terena, znatan broj stanovnika vodi poreklo od starinaca, koji su u Akmačiće doseljeni tako davno da se ne zna kada su i iz kojih opština severne Crne Gore došli. Pored toga što su se neki preseljavali u susedna sela, pa se ponovo naseljavali u Akmačiće, ovo selo je 1921. godine brojalo 35 domova i 255 žitelja. Do Drugog svetskog rata, sa stanovnicima iz susednih sela veza se održavala samo onoliko koliko su rodbinske norme to zahtevale, a grupno se odlazilo u druga sela samo za vreme održavanja retkih letnjih sabora. U Novu Varoš su pretežno išli muškarci jednom nedeljno na „pazar”, žene su išle u retkim prilikama, a deca još ređe. Stanovništvo je srpsko (slavi Svetog Nikolu, Svetog Đorđa i Svetog Jovana, Preslavu Spasovdan). Seoska slava je Tpeha Trojica. Struju je naselje dobilo 1972/73. godine. Vodom se stanovništvo snabdeva preko lokalnog vodovoda „Bjelanac” koji je izgrađen 1980. godine.
Godine 1948. u naselju je živelo 453 stanovnika u 65 domaćinstava. Do 1961. godine, broj stanovnika u selu raste na 522, a od tada broj opada na 398 (1991). Broj domaćinstava u posmatranom periodu je porastao za 27, sa 65 (1948) na 92 (1991). Po popisu 1991. godine u selu je bilo 29,4% poljoprivrednog stanovništva.
U selu se nalazi antičko arheološko nalazište. Akmačići imaju osmorazrednu osnovnu školu „Momir Pucarević”, osnovanu 1932. godine, zdravstvenu stanicu, pogon fabrike obuće „Zlatar” iz Nove Varoši, stočnu pijacu (pazarni dan je sreda) i mesnu kancelariju za naselja: Akmačiće, Vilove, Komarane, Miševiće i Radijeviće.
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:02
Vojislav Ananić
Amzići
Amzići su ratarsko-stočarsko naselja razbijenog tipa. Naselje je formirano na uzvišenjima Debelo brdo (880 mj i Bosanje (1217 m) koja se blago spuštaju ka desnoj, dolinskoj strani reke Zlošnice i levoj strani Uvca. Selo Amzići nalazi se oko 7 km severoistočno od opštinskog centra.
Naselje je nastalo i razvija se u visinskoj zoni 982 – 1219 m. Naziv je dobilo po muhamedanskom ličnom imenu Amza ili Hamza. U fizionomskom pogledu, selo je podeljeno na četiri zaseoka: „Vrlan”, „Barje”, „Jovanoviće” i „Džambasoviće”.
Selo spada u grupu starih naselja, formiranih sredinom XVIII veka. Iako je reč o starom naselju, fizionomiju nije menjalo do XX veka. Kroz istoriju, selo je više puta naseljavano i raseljavano, o čemu postoji malo zapisa. Industrijalizacijom Nove Varoši tokom druge polovine XX veka, došlo je do masovnijeg iseljavanje stanovništva iz sela. Proces iseljavanja posebno je izražen krajem XX veka. U selu su ostala brojna staračka domaćinstva.
Po popisu 1948. selo Amzići imalo je 390 stanovnika. 1953. godine 434, a 1961. godine 688 stanovnika. Od tada dolazi do procesa depopulacije i odlaska mladog stanovništva u susedne opštinske centre u potrazi za vanpoljoprnvrednim delatnostima. Godine 1971. naselje je brojalo 302 stanovnika, 1981. 206, a 1991. svega 160 stanovnika. U isto vreme došlo je i do smanjenja broja domaćinstava sa 58 (1948) na 44 (1991). Najveći broj stanovnika bavi se poljoprivredom (51.9% agrarnog stanovništva). Nizak stepen infrastrukturne opremljenosti naselja i zapostavljanje poljoprivrede imalo je za posledicu demografsko pražnjenje sela.
Loša saobraćajna veza sa Novom Varoši i nemogućnost zapošljavanja u vanprivrednim granama u selu podsticalo je mlade na iseljavanje. Stopa nataliteta u posmatranom periodu bila je na niskom nivou. Izvesno je da će proces starenja u narednom periodu ići uzlaznom linijom zbog povećanog udela starijih lica u ukupnom stanovništvu.
Električnu energiju selo je dobilo 1972/73. godine, a stanovništvo se snabdeva vodom preko lokalnog vodovoda sa izvora Česta Vrela. Amzići su imali četvororazrednu osnovnu školu od 1946. godine, ali je zbog malog broja učenika zatvorena 1994. godine. Pored sela nalazi se vikend naselje sa oko 17 kuć
Ataru naselja pripada deo Zlatarskog jezera. Zlatarsko jezero bogato je mrenom, skobljakom, ploticom i mladicom i drugim slatkovodnim ribama. Ovom ribom bogata je i reka Zlopšica. Ovaj rezervat prirode proglašen je „carstvom ptpca grabljivica”. U njemu je evidentirano 19 dnevnih i 9 noćnih ptica grabljivica. a zabeleženo je prisustvo i dva para beloglavih supova (reliktna vrsta). Dolina Uvca jedno je od poslednjih staništava ove vrste.
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:04
Vojislav Ananić
Bistrica
Selo Bistrica je ratarsko i voćarsko naselje razbijenog tipa na kontaktu pobrđa i proširene doline reke Bistrice. Nalazi se 13 km zapadno od Nove Varoši. Površina atara Bistrice iznosi 3467 ha. Naziv je dobila po vodotoku pored kojeg je osnovano. Seoske kuće prostiru se u visinskom pojasu između 882-1371 m. Bistrica obuhvata pet zaseoka: „Donja Bistrica”, „Gobate”, „Ninčići”, „Sokolova” i „Crkvina kulina” U seoskom ataru nalazi se Kulina pećina, Radovića vrelo. Po vremenu nastanka ubraja se u stara srpska naselja. Tragovi ranijih naselja su brojni, a najstariji arheološki lokalitet je iz kamenog doba. U srednjem veku na prostoru sela postojalo je utvrđeno naselje Ostrovica (i danas postoji istoimena tvrđava). Stanovništvo je većinom doseljeno iz Crne Gore, Hercegovine i Glasinca u Bosni krajem XIX veka.
Tokom svog postojanja Bistrica je imala spor i uravnotežen razvoj. Stanovništvo je u prošlosti živelo od obrade zemlje, a stoku su držali samo onoliko, koliko je bilo neophodno za podmirenje domaćih potreba. Stočni proizvodi su se upotrebljali u ishrani, a od vunenih i kožnih prerađevina su se dobijali skoro svi delovi odeće. Vođen je skroman život, sa svim obeležjima društveno-socijalnog stanja toga vremena, protkanim naslednim navikama i usvojenim običajima.
Godine 1948. selo je imalo 1276 stanovnika, a 1991. 940 stanovnika. U isto vreme došlo je do povećanja broja domaćinstava sa 215 (1948) na 303 (1991), ali se smanjio broj članova u domaćinstvu. Po popisu 1991. godine u selu je bilo 17,9% poljoprivrednog stanovništva.
Pravoslavna crkva Svete Trojice, čiji dan je i seoska slava, podignuta je u vreme Stefana Nemanje. Crkva je obnovljena 1833. godine. Bistrica je struju dobila 1960. godine, a vodom se stanovništvo snabdeva sa izvora i mikrovodovoda. U selu se nalazi osmorazredna osnovna škola „Dobrisav Rajić” (počela sa radom 1875), spomenik narodnom heroju Slobodanu Nikčeviću i spomenik žrtvama iz Drugog svetskog rata na brdu Kitonja. U Bistrici se nalazi pošta, Preduzeće za izradu plastike „Zlatarplast” (plastika i gumeno-tehnička roba), pogon za preradu gume i obuće „Zlatar” iz Nove Varoši, Građevinsko preduzeće „Ratko Mitrović” i Mesna kancelarija za tri naselja: Bistricu, Čelice i Draževiće. Većina meštana zaposlena je u Novoj Varoši, a poljoprivredom se bavi najčešće kao dopunskom delatnošću.
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:05
Vojislav Ananić
Božetići
Božetići su ratarsko-stočarsko seosko naselje razbijenog tipa formirano na uzvišenjima koja se strmo spuštaju ka reci Uvac. Udaljeno je 23 kmistočno od Nove Varoši. Površina seoskog atara iznosi 1862 ha. Po predanju sadašnji naziv potiče od ličnog imena prvog doseljenika „Boža” i njegove porodice Božetići. Prostorno se razvija u visinskom pojasu između 870-1258 m. Podeljeno je na devet zaseoka: „Škonjevići”, „Popovići”, „Ćirušići”, „Zorići”, „Roljevići”, „Lukovići”, „Radišići”, „Stevatići” i „Borovita glavica”. Stanovništvo je doseljeno iz Crne Gore, Hercegovine i Dalmacije u XVII veku, kada je naselje osnovano. Godine 1921. se pominju pod imenom Božetići. Naselje je tada brojalo 50 domaćinstava i 508 stanovnika.
Godine 1948. selo je imalo 669 stanovnika, 1953. godine 721, a 1961. godine 697 stanovnika. Od tada dolazi do procesa depopulacije i odlaska mladog stanovništva u opštinske centre u potrazi za boljim uslovima života. Godine 1991. selo je imalo 432 stanovnika. U isto vreme došlo je do povećanja broja domaćinstava sa 96 (1948) na 115 (1991). Stanovništvo slavi Svetog Nikolu i Aranđelovdan, a vašari su Rođenje Svetog Jovana Krstitelja i Sveti Ilija. Po popisu 1991. godine u selu je 52,3% poljoprivrednog stanovništva.
Naselje je dobilo struju 1972/73. godine, a vodosnabdevanje je individualno (mikrovodovodi). Božetići imaju osnovnu školu „Dobrivoje Škonjević”, zdravstvenu stanicu, zemljoradničku zadrugu, stočnu pijacu (pijačni dan je utorak), spomen ploču izginulim borcima tokom Drugog svetskog rata, spomen bistu Dobrivoja Škonjevića i Mesnu kancelariju za sedam naselja (Božetići, Bukovik, Gornje Trudovo, Debelja, Ljepojevići, Tisovica i Štitkovo).
Zemljoradnička zadruga „Uvac” u Božetićima osnovana je 1992. godine. Njena osnovna delatnost jeste otkup poljoprivrednih proizvoda, proizvodnja sira, krompira u saradnji sa samostalnim proizvođačima, trgovina na veliko i malo, prehrambenim proizvodima i industrijskom robom.
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:06
Vojislav Ananić
Brdo
Selo Brdo je prigradsko ratarsko-stočarsko naselje razbijenog tipa formirano na padinama planine Zlatar na visini 1625 m. Nalazi se oko 3 km južno od opštinskog centra. Površina seoskog atara iznosi 994 ha. U ataru se nalaze prostrani šumski kompleksi sa nekim biljnim i životinjskim vrstama koje su zaštićene zakonom od uništenja (medved, tetreb i dr). Ime je dobilo po obeležju topografskog položaja – locirano na brdu. Brdo se prostire u visinskoj zoni između 984-1328 m.
Brdo se sastoji od tri zaseoka: „Krčevina”, „Dumovina” i „Šibove”. Naselje je formirano u XVIII veku. Većina stanovnika je poreklom iz Crne Gore.
Struju je dobilo 1967. godine, a telefonske veze su uspostavljene 1961. godine. Vodosnabdevanje je kolektivno, odnosno Brdo je priključeno na vodovodnu mrežu Nove Varoši. Uslovi za razvoj turizma su veliki, ali on počinje da se razvija 60-tih godina XX veka kada je evidentiran boravak prve grupe turista.
Godine 1948. selo je imalo 239 stanovnika, a 1991. godine – 432 stanovnika. U isto vreme došlo je do povećanja broja domaćinstava sa 37 (1948) na 123 (1991). Stanovništvo je srpsko i slavi Svetog Jovana, Svetog Nikolu i Svetog Đorđa. Po popisu 1991. godine u selu je 20,5% poljoprivrednog stanovništva.
U selu se nalazi hotel „Panorama”, Zavod za prevenciju, lečenje i rehabilitaciju kardio-vaskularnih oboljenja „Zlatar” i vikend naselje sa oko 300 kuća.
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III
8. mart 2018. u 12:06
Vojislav Ananić
Bukovik
Ratarsko-stočarsko seosko naselje razbijenog tipa Bukovik formirano je na krečnjačkoj površi, koja se blago spušta ka desnoj obali reke Uvca. Naselje se nalazi oko 22 km jugoistočno od Nove Varoši. Naziv naselja je fitogeografskog porekla, po bukovoj šumi u čijem okruženju je naselje formirano. Naselje obuhvata visinski pojas između 868-1306 m. Bukovik je podeljen na šest fizionomskih celina: „Čekerevina”, „Mala”, „Mićići”, „Raukiće”, „Jankoviće” i „Jovču”. Pravoslavna crkva Svetog arhangela Mihaila izgrađena je 1778. godine. U crkvi se nalazi spomen ploča podignuta solunskim borcima iz ovog kraja. Zadužbina je porodice Borisavljević.
Bukovik je naseljen početkom XVIII veka uglavnom stanovništvom doseljenim iz Hercegovine i Crne Gore. Godine 1921. brojalo je 79 domova i 682 stanovnika. Većina stanovnika slavi: Svetog Luku, Svetog Nikolu i Aranđelovdan. Seoska slava je Bela sreda.
Godine 1948. u selu je živelo 934 stanovnika, a do 1991. broj žitelja je smanjen na 384. Uporedo sa smanjenjem broja stanovnika, smanjen je i broj domaćinstava sa 123 (1948.) na 118 (1991). Po popisu 1991. godine u selu je bilo 71,1% poljoprivrednog stanovništva. U periodu od 1904. do 1997. godine u selu je postojala osnovna škola.
Stanovništvo je struju dobilo 1976/77. godine. Selo je bogato izvorima (najizdašnije je vrelo reke Vrševine) i vodotocima na kojima i danas ima vodenica. U selu se nalaze pećine: Bukovik, Gnjilata i Sturička. Ekonomski i hidrološki značajno za stanovništvo je Sjeničko jezero (ornitološka stanica).
Izvor: Novovaroški kraj, antropogeografska proučavanja, edicija Stara Raška – knjiga III