Fudbal u Beogradu između dva svetska rata

Seminarski rad Vasilija Babića iz istorije, IV godina gimnazije (uz tatinu superviziju)

Većina nas je gledala film „Montevideo, Bog te video“ reditelja Dragana Bjelogrlića, u kojem je maestralno, uz odličnu glumu, scenografiju i kostimografiju, prikazan uspon fudbalske reprezentacije Kraljevine Jugoslavije i njeno uspešno učešće na prvom svetskom prvenstvu u fudbalu, kao i dogodovštine glavnih junaka, reprezentativaca.

Poznato je da su glavni centri fudbala u Kraljevini Jugoslaviji bili Beograd i Zagreb i da je postojalo veliko rivalstvo između ove dve fudbalske škole i klubova iz ovih gradova. Poznato je i da je hrvatski nogometni savez odbio učešće zagrebačkih fudbalera u reprezentaciji, tako da su tim koji je otišao u Montevideo činili isključivo igrači iz beogradskih klubova (uz izuzetak Ivice Beka, koji je tada već igrao kao profesionalac u inostranstvu). Ova činjenica pokazuje koliko je fudbal u Beogradu bio važan i koliki je bio kvalitet beogradskih klubova. Jer te 1930. godine, treće mesto na svetskom takmičenju praktično je osvojila reprezentacija Beograda!

Reprezentacija Kraljevine Jugoslavije u Montevideu 1930. godine

https://www.reprezentacija.rs/fifa-svetsko-prvenstvo-1930-u-urugvaju/

Pomenuto je rivalstvo beogradskih i zagrebačkih klubova, ali je rivalstvo postojalo i na mikro-nivou, između dva velika beogradska kluba – BSK-a i Jugoslavije. Prvi je bio „narodski“, a drugi režimski klub, za koji je navijao i NJKV Aleksandar Karađorđević. Rivalstvo je bilo u rangu onoga između kasnijih klubova Partizana i Crvene Zvezde.

No, krenimo redom.

1896. godine u Beograd je doneta prva fudbalska lopta i zatim je osnovana fudbalska sekcija gimnastičkog kluba „Soko“, a ubrzo i prvi fudbalski klub pod nazivom „Prvo srpsko društvo za loptanje nogom“. Fudbal je brzo postao opsesija beogradskih dečaka, koji su, kako je to opisao veliki fudbaler ovog razdoblja Blagoje-Moša Marjanović, do tada igrali klikera i klise, a kada su videli prvu kožnu fudbalsku loptu, to im je postalo glavna zanimacija. Svuda po beogradskim uličicama grupice dečaka su šutirale loptu sa ciljem da je proture u improvizovani gol, napravljen najčešće od dva veća kamena ili cigle, maštajući da će jednog dana zaigrati za jedan od dva velika beogradska kluba.

U narednom periodu osnivani su novi klubovi, ali se fudbal nije igrao u organizovanom takmičenju. 1906. godine osnovan je klub „Srpski mač“, koji je postojao do 1911. kada je ugašen, a njegovi članovi i igrači su formirali „Beogradski sport klub“, skraćeno BSK. 1913. godine osnovan je Sportski klub „Velika Srbija“, koji je nakon ujedinjenja južnoslovenskih naroda preimenovan u Sportski klub „Jugoslavija“. Bilo je u Beogradu i drugih klubova, ali su najdublji trag ostavili BSK i Jugoslavija. Treba pomenuti fudbalski klub „Soko“ (koji je 1933. godine promenio ime u „Beogradski akademski sport klub“, skraćeno BASK, koji i danas postoji), za koji je nastupao legendarni golman jugoslovenske reprezentacije u Montevideu – Milovan Jakšić. Poznati beogradski fudbalski klubovi koji su osnovani u ovom periodu su i „Grafičar“ (osnovan 1922. godine), „Obilić“ (1924), „Čukarički“ (1926), „Sinđelić“ (1937), itd.

Grbovi starih beogradskih fudbalskih klubova (Vikipedija)

Fudbal su tada igrali obični mladi ljudi, najčešće su oni bili radnička klasa, zaposleni po fabrikama, štamparijama, ciglanama, pekarama, beogradskim kafanama… Za svoje klubove su igrali iz ljubavi i jedino što su za svoju igru dobijali bili su dresovi i kopačke i nešto bolji ručak posle utakmice, i to ukoliko postignu dobar rezultat. Inače su živeli od plate koju su zarađivali na svojim radnim mestima. Sve je tada bilo sasvim obrnuto u odnosu na sadašnje stanje. Tada su fudbal igrali radnici, a gospoda je bila u publici. Danas publiku uglavnom čini radnička klasa, a fudbaleri…, ne, nisu oni ni danas gospoda, ali su svakako milioneri. Čak i u slabijim fudbalskim ligama poput naše, fudbaleri su u odnosu na obične građane pravi bogataši.

No, da se vratimo u vreme posle Velikog rata.

Fudbalski klub BSK nastao je pobunom igrača „Srpskog mača“ protiv uprave kluba. Jedan od vođa „pobune“ bio je legenda beogradskog fudbala Miloš Ekert, inače Čeh koji je bio na službi u Beogradu kao bankarski činovnik jedne češke banke. On je kumovao nazivu novog kluba. BSK je svoje utakmice igrao na beogradskom trkalištu koje se tada nalazilo na istočnom obodu grada, na mestu gde se danas nalaze zgrada Tehničkih fakulteta i hotel „Metropol“. Kada je 1925. godine rešeno da se trkalište ukloni i gradi zgrada tehničkih fakulteta, BSK je krenuo u izgradnju svog stadiona. Izabrana je lokacija na istočnoj padini Topčiderskog brda. Podignut je veliki i moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca, što je tada bio najveći i najmoderniji stadion na Balkanu (dovršen 1929. godine). Klub je bio veoma uspešan. U inače jakoj ligi Kraljevine Jugoslavije, u kojoj je odigrano 17 prvenstava u periodu 1923-1940. godine, bili su državni prvaci pet puta. Pored toga, u međunarodnim utakmicama su obično bili ravnopravan rival velikim evropskim klubovima. Igrači BSK-a nastupali su u prugastim plavo-belim majicama i crnim šorcevima. U BSK-u su igrali neki legendarni srpski fudbaleri svetskog kalibra, poput Blagoja-Moše Marjanovića, Aleksandra Tirnanića zvanog Tirke, Milorada Arsenijevića zvanog Balerina, itd. Napadački tandem Moša – Tirke ostao je nezaobilazna odrednica u istoriji ne samo srpskog i jugoslovenskog, nego i svetskog fudbala.

Moša Marjanović (1907-1984) je u pomenutom filmu pogrešno prikazan kao prvi profesionalac u BSK-u, koji je primao platu za igranje fudbala. Naime, tek posle Svetskog prvenstva u Montevideo, BSK je uveo plate za igrače, i plate su dobijali jedino Moša i Tirke, dok su ostali igrači igrali isključivo iz ljubavi prema fudbalu. Za to vreme, Moša je bio veoma dobro plaćen – 1800 tadašnjih dinara, dok je Tirke imao platu 300 dinara manje.

Moša Marjanović (Vikipedija)

Aleksandar Tirnanić – Tirke (1910-1992) ponikao je u siromašnoj radničkoj porodici, otac mu je poginuo u Velikom ratu, pa je živeo s majkom u siromaštvu. Veoma talentovan za fudbal, brzo je dostigao razmere zvezde evropskog fudbala. Moša je tokom Drugog svetskog rata bio u zarobljeništvu u Nemačkoj, a Tirke je bio naklonjen levičarskim idejama, pa je tesno sarađivao s partizanskim pokretom. Posle rata, obojica su bili fudbalski treneri.

Aleksandar Tirnanić

https://players.forumfree.it

BSK je ugašen 1945. godine od strane novih komunističkih vlasti, jer je tokom okupacije nastupao u zvaničnim takmičenjima u okupiranoj Srbiji.

I Jugoslavija je svoje igralište imala na beogradskom trkalištu. Stadion je srušen zbog izgradnje zgrade tehničkih fakulteta, a klub je dobio novi stadion za 20.000 gledalaca, koji je svečano otvoren 1927. godine. Stadion Jugoslavije takođe je podignut na istočnoj strani Topčiderskog brda, nešto niže od BSK-ovog. Tako su ova dva velika rivala bili istovremeno i komšije, najpre na Trkalištu, a potom i na Topčiderskom brdu. Rastojanje između dva nova stadiona iznosilo je oko 600 metara. Krajem 1930-ih otpočeo je projekat proširenja stadiona Jugoslavije. Radovi su okončani u proleće 1941. godine, kada je klub dobio najmoderniji stadion za oko 50.000 gledalaca. Trebalo je da bude svečano otvoren aprila 1941. godine, ali je onda usledio Aprilski rat i okupacija.

„Politika“, 5. aprila 1941. godine

https://digitalna.nb.rs

Jugoslavija je, u skladu sa svojim imenom, bila klub koji su bodrili pobornici zajedničke države sa Hrvatima i Slovencima, a naročito sam Kralj, koji je sebe video kao tvorca nove troglave jugoslovenske nacije. No, i pored naklonjenosti samog vrha vlasti, Jugoslavija je po uspesima uvek bila u senci BSK-a. Samo jedanput su bili prvaci Kraljevine Jugoslavije, ali su, ipak, u međunarodnim utakmicama bili ravnopravan protivnik velikim evropskim klubovima. Fudbaleri Jugoslavije nastupali su u prugastim crveno-belim majicama i belim šorcevima.

Svakako najpoznatiji igrač Fudbalskog kluba Jugoslavija je Milutin Ivković (1906-1943), koga su saigrači zvali Milutinac. On je bio i kapiten reprezentacije na Svetskom prvenstvu u Montevideu. Rođen je u uglednoj beogradskoj porodici. Otac mu je bio pukovnik kraljevske vojske, a majka – ćerka vojvode Radomira Putnika. Završio je studije medicine i imao je svoju lekarsku ordinaciju u Beogradu, a bio je i rezervni sanitetski oficir. Bio je netipičan fudbaler onog doba, upravo zbog svog porekla i visokog obrazovanja. Međutim, i pored takvog pedigrea, Milutinac je bio veliki idealista i pristalica komunističkih ideja. Tokom Drugog svetskog rata, sarađivao je u ilegali s partizanskim pokretom zbog čega je više puta hapšen od okupacionih vlasti. Konačno, maja 1943. godine, Nemci ga zatvaraju u logor na Banjici, a onda streljaju, kao komunistu, na strelištu u Jajincima. Danas ima svoju ulicu, park i bistu, i to negde na pola puta između nekadašnjih stadiona dva rivalska kluba.

Milutin Ivković

https://www.facebook.com/svetsportasport

I Jugoslavija se takmičila tokom okupacije u Drugom svetskom ratu, ali pod nazivom „SK 1913“, pa je zato ugašena 1945. godine od komunističkih vlasti.

Reklo bi se da je 1945. godine, gašenjem ova dva velika srpska i evropska kluba, prestala jedna epoha fudbala u Beogradu. Međutim, sve se samo nastavilo dalje, samo sada u novom ruhu. Te godine ugašeni su BSK i Jugoslavija, ali su nastali novi klubovi Partizan i Crvena Zvezda. Ne samo što su fudbaleri dva predratna kluba mahom prešli u ove novostvorene sa komunističkim nazivima, nego su se uselili u njihove stadione: stadion BSK-a je preuzela Jugoslovenska narodna armija (po kojoj je on dugo nosio naziv „Stadion JNA“), i na njemu je zaigrao Fudbalski klub Partizan, koji je osnovala Armija. Stadion Jugoslavije preuzeo je novoosnovani klub Crvena Zvezda.

I danas je aktuelno prepucavanje između navijača Partizana i Zvezde oko toga ko je naslednik kojeg od dva večita beogradska rivala iz perioda između svetskih ratova. Zvezdaši obično ističu da je Jugoslavija bila režimski klub u Kraljevini Jugoslaviji, baš kao što je Partizan bio kasnije u socijalističkoj Jugoslaviji, dok su BSK i Zvezda klubovi za koje navija običan narod. Međutim, činjenice koji klub je nasledio stadione i klupske prostorije predratnih klubova, sve jasno govore. Čak je Crvena Zvezda nasledila od Fudbalskog kluba Jugoslavija i klupske crveno-bele boje. Partizan je isprva nosio prugaste crveno-plave dresove, da bi kasnije bili uvedeni prepoznatljivi crno-beli. Takve, prugaste crno-bele majice, zanimljivo, nosili su fudbaleri pomenutog međuratnog beogradskog kluba Soko, kasnije BASK.

Jedna urbana legenda je da su nekadašnji fudbaleri i čelnici BSK-a prevarili komunističke vlasti tako što su osnovali Omladinski fudbalski klub Beograd (poznat kao OFK-a) i da je zapravo taj klub naslednik BSK-a. Međutim, za ovakve tvrdnje nema osnova, a jedino što je zajedničko za BSK i OFK su plavo-beli dresovi.

Iz svega ovoga vidimo da postoji kontinuitet fudbala u Beogradu, bez obzira na promenu vlasti i društvenog poretka posle Drugog svetskog rata, a njegov začetak i blistavi dani bili su upravo u periodu između svetskih ratova, naročito tokom 1930-ih.

Izvori:

Vikipedija

https://balkans.aljazeera.net/teme/2018/6/29/fudbalski-misionari-doveli-igru-na-balkan-prije-120-godina

https://www.politika.rs/scc/clanak/269232/A-pocelo-je-time-da-fudbal-zblizi-Srbe-i-Hrvate

http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/nesigurni-koraci-po

https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka

https://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:422396-Mosu-Marjanovica-su-svi-voleli

https://www.kurir.rs/sport/fudbal/3048857/montevideo-sta-je-bilo-posle-procitajte-sudbine-srpskih-fudbalera-na-celu-sa-tirketom-mosom-balerinom-milutincem

http://www.ofkbeograd.net/

Naslovna slika sa: https://nizelige.republika.rs/sport/fudbal/456364/prvenstvo-jugoslavije-tabela-fudbal