Vojna organizacija Petrovaradinskog puka u drugoj polovini XVIII veka (IV deo)

Kako tvrdi F. Š. Engel, “redov, graničar, dakle god je služio u Krajini, a ne izvan nje, nije imao platu, nego je umesto toga, ako je vršio službu u graničnim tvrđavama, garnizonima ili duž kordona – za šta je dobijao hleb (hranu) od Erara – imao da uživa svoja zemljišta oslobođena od svih dažbina, ali je bio obavezan da, s obzirom na plodonosnu zemlju koju drži u posedu bez ikakve naknade, kako u vreme rata tako i u miru nabavlja obmundirovku”. Oficirski kadar, u početku je dobio zemlju, no kasnije, prilikom reorganizacija Granice, oficiri više nisu uživali zemlju, već su za vojnu službu, uz druge privilegije (stan, ogrev, itd.) primali platu u novcu.

U sastavu Petrovaradinskog puka 1753. godine nalazila su se sledeća mesta:

Prvi bataljon

1. Kompanija: Morović, Batrovci, Adaševci, Mala Vašica
2. Kompanija: Kuzmin, Grk, Rača, Bosut
3. Kompanija: Martinci, deo Kuzmina, deo Laćarka
4. Kompanija: Laćarak

Drugi bataljon

1. Kompanija: Mitrovica, sedište štaba
2. Kompanija: Jarak, Šašinci i deo Mitrovice
3. Kompanija: Hrtkovci, Nikinci i deo Jarka
4. Kompanija: Klenak, Platičevo i deo Nikinaca

Treći bataljon

1. Kompanija: Grabovci, Vitojevci, Ogar, Tovarnik i deo Karlovčića
2. Kompanija: Kupinovo, Ašanja, Obrež, Karlovčić i deo Progara
3. Kompanija: Boljevci, Bogiševci, Petrovčić, Progar i deo Jakova
4. Kompanija: Surčin, Bežanija, Jakovo

Četvrti bataljon

1. Kompanija: Banovci, Batajnica
2. Kompanija: Novi Karlovci, Belegiš, Surduk i deo Slankamena
3. Kompanija: Slankamen, Krčedin
4. Kompanija: Beška, Čortanovci i deo Krčedina

Sa uređenjem Vojne granice godine 1753. utvrđene su plate oficira i vojnih zanimanja.

Kod pešadijskog puka brojno stanje štaba iznosilo je 31, u kompaniji 4.080 ljudi, što je ukupno 4.111 ljudi, od kojih je 625 pod platom u novcu, a ostalih 3.486 regrutovanih kao naknadu za vojnu službu dobili su zemlju na uživanje, i to u onim mestima gde su se prema vojnoj organizaciji nalazile njihove kuće. Kako tadašnje društvo nije bilo potrošačkog karaktera, verovatno da sistem plata iz 1753. godine nije doveo do raslojavanja stanovništva u Granici.

Nova reorganizacija u Granici iz 1768. godine odrazila se na plate oficira, a novi obračun se počeo primenjivati od 1. maja 1770. godine.

U 1770. godini kod pešadijskog puka broj ljudi u štabu i kompanijama iznosilo je 4.094, a kod konjice u štabu i kompaniji bilo je 995 ljudi, što je ukupno 5.089 ljudi, od kojih je pod platom u novcu 2.338, a ostalih 2.751 kao naknadu za vojnu službu dobili su zemljište, koje je od 1770. opterećeno porezom (24 krajcare po lancu). Ovom reorganizacijom graničnoj straži – kordonu, ukinut je hleb u naturi (hrana). Ujedno, uvedene su poreske olakšice, neplaćenim vodnicima, tesarima i redovima davana je godišnje 1 forinta za nabavku pohodne obmundirovke, ali novac nikada nije isplaćivan na ruke, već je kao depozit unošen u vojnu kasu. Uveden je konstitutiv na ime izdržavanja vojnika od 12 forinti godišnje, dobijale su ga one kuće koje su davale jednog muškarca u vojnu službu i za to ga morale opremiti. Svaki husar je pored konstitutiva za izdržavanje konja dobijao dodatak od 12 forinti godišnje.

Sa reformom generala barona Šikovića 1768. godine regrutovanje nije vršeno, kao dotad, prema imovini i brojnom stanju osoba, nego prvenstveno prema zemljišnom posedu svake porodice kao glavnom izvoru ishrane, i stoga su uvedene Gruntovnice zemljišno-baštinske knjige za svako mesto u sklopu Petrovaradinske pukovnije, u čijem sastavu su se (1857) nalazila mesta, koja su popisana sa osnovnim podacima:

1. Krajiška satnija

Sedište Morović, obuhvata: Batrovce, Bosut, Grk, Jamena, Lipovac, Morović, Raču i Strošince. Opis: Ukupno 888 kuća sa 6713 žitelja. Istočno-pravoslavnih 4485, rimokatolika 2228. Pravoslavne parohije 4 (Grk, Jamena, Morović, Rača) i 3 rimokatoličke župe (u Lipovcu, Moroviću i Strošincima). Pučke škole svega 4, i to u: Lipovcu, Moroviću, Rači i Jameni.

2. Krajiška satnija

Sedište Adaševci, obuhvata: Adaševce, Ilince, Kuzmin i Malu Vašicu. Opis: Ukupno 952 kuće sa 6303 žitelja. Istočno-pravoslavnih 5916 i 387 rimokatolika. U svakom selu po jedna parohija i u svakom selu po jedna pučka škola.

3. Krajiška satnija

Sedište Laćarak, obuhvata: Laćarak (2588 stanovnika) i Martince (3063 stanovnika). Opis: 629 kuća sa 5651 žitelja, 189 rimokatolika, 27 grkokatolika i 5435 istočno-pravoslavnih. Pučkih škola 2 i 2 parohije.

4. Krajiška satnija

Sedište trgovište Mitrovica, obuhvata: Mitrovicu, Jarak i Šašince. Opis: Ukupno 1289 kuća, 7498 žitelja. Istočno-pravoslavnih 4943, rimokatolika 2149, grkokatolika 390, luterana 16. Na području ove satnije bile su 3 istočno-pravoslavne parohije, u svakom mestu po jedna, i 1 rimokatolička župa u Mitrovici. Uz malu realku postojale su u Mitrovici još 2 glavne škole (dečačka i devojačka) i po 1 pučka učionica u Jarku i Šašincima.

5. Krajiška satnija

Sedište Hrtkovci, obuhvata: Grabovce, Hrtkovce, Klenak, Nikince, Ogar, Platičevo, Tovarnik i Vitojevce. Opis: Kuća 1015 sa ukupno 6223 žitelja. Istočno-pravoslavnih 4243, rimokatolika 1979. Pučkih škola 8. Istočno-pravoslavni imali su 6 parohija (Grabovci, Klenak, Ogar, Platičevo, Tovarnik i Vitojevci), rimokatolici su imali 2 župe u Hrtkovcima i Nikincima.

6. Krajiška satnija

Sedište Kupinovo, obuhvata: Ašanju, Boljevce, Karlovčić, Kupinovo, Obrež, Petrovčić i Progar. Opis: 750 kuća sa 5460 žitelja, od toga 11 rimokatolika a 5449 istočno-pravoslavne veroispovesti. Svako selo imalo je pučku školu i posebnu parohiju.

7. Krajiška satnija

Sedište Surčin, obuhvata: Bečmen, Bežanija, Dobanovci, Fenek, Jakovo i Surčin. Opis: Ukupno 725 kuća, 5128 žitelja, od čega 4712 istočno-pravoslavnih, 368 rimokatolika, 48 luterana. Pripadnici istočno-pravoslavne crkve imali su po jednu parohiju u svakom selu; u Feneku beše parohija u manastiru. Pučke učionice postojale su u 5 sela, u Bečmenu, Bežaniji, Dobanovcima, Jakovu i Surčinu.

8. Krajiška satnija

Sedište Šimanovci, obuhvata: Deč, Krnješevce, Mihaljevce, Prhovo, Šimanovce i Ugrinovce. Opis: Ukupno 723 kuće, 5937 žitelja, od čega 5881 pripadnika istočno-pravoslavne vere, 36 rimokatolika, 20 luterana. Za pripadnike istočno-pravoslavne veroispovesti u svakom je selu po jedna parohija i po jedna pučka škola.

9. Krajiška satnija

Sedište Stara Pazova, obuhvata: Vojku, Staru i Novu Pazovu (sva su tri sela dosta velika jer je Vojka godine 1857. brojala 2583 žitelja, Stara Pazova 3356, Nova Pazova 1051). Opis: 706 kuća sa ukupno 6990 stanovnika, istočno pravoslavnih 3606, luterana 3286, rimokatolika 67 i kalvinista 31. Parohije 2 u Vojki i Staroj Pazovi, 2 luteranske župe u Staroj i Novoj Pazovi. Stara Pazova je imala 2 pučke škole, a Vojka i Nova Pazova po jednu školu. U Vojki stanovahu Srbi, u Novoj Pazovi Nemci, a u Staroj Pazovi Slovaci i Srbi.

10. Krajiška satnija

Sedište selo Stari Banovci, obuhvata: Stare i Nove Banovce, Batajnicu, Belegiš, Surduk. Opis: Ukupno 969 kuća sa 7236 stanovnika. Istočno-pravoslavnih 6540, rimokatolika 410, luterana 268, kalvinista 18. Parohije 4 (Batajnica, Belegiš, Surduk i Stari Banovci), 1 rimokatolička župa (Novi Banovci). U svakom selu po jedna pučka škola, ukupno 5.

11. Krajiška satnija

Sedište selo Beška, obuhvata: Bešku, Čortanovce, Krčedin, Nove Karlovce, Novi i Stari Slankamen. Opis: 1531 kuća sa ukupno 9466 žitelja. Istočno-pravoslavnih 7210, rimokatolika 2234, luterana 16, kalvinista 5. Parohija 5 (Beška, Čortanovci, Krčedin, Novi Karlovci i Novi Slankamen) i 1 rimokatolička župa (Stari Slankamen) i u svakom mestu po 1 pučka škola – ukupno 6.

Odlomak iz knjige: Aleksić S., Ekonomska istorija graničarskog Srema od 1745. do 1914. godine : Povodom 150 godina od razvojačenja Vojne granice u Sremu 1873–2023, IK Prometej i Arhiv Vojvodine, Novi Sad, 2023.