PIŠE: Saradnik portala Poreklo Aleksić dr Snežana
Habzburška monarhija se tokom XVIII veka u Evropi pozicionirala kao moderna zemlja koja je intervencionizmom uticala na svestran društveni razvoj sopstvene države. Za razliku od drugih zapadnoevropskih zemalja, Habzburzi su osim ekonomske politike veliku pažnju posvećivali odbrani svojih granica od neposrednog suseda – Otomanske imperije koja je okupacijom Balkanskog poluostrva tokom više vekova predstavljala pretnju hrišćanskoj Evropi. Dobro poznata istorijska dešavanja jasno svedoče da je tokom Osmanske okupacije Srbije u organizovanim i sporadičnim seobama srpski narod prelazio na hrišćansku teritoriju pod krunom Habzburga, gde se, zahvaljujući privilegijama koje mu je Beč dao, nastanio.
Od sredine do kraja XVIII veka Srbi su prema tada aktuelnoj politici Habzburške monarhije naseljavani u njenim pograničnim oblastima, naročito u predelu Panonske nizije, sa ciljem odbrane Habzburške granice od Turaka. Ako se ova činjenica razmotri kroz prizmu merkantilizma, kao ekonomske politike sa naglašenim ekonomskim nacionalizmom – što bi doslovce značilo da porast bogatstva jedne nacije znači smanjenje bogatstva druge nacije, u verziji Habzburškog kameralizma tokom XVIII veka bogatstvo koje se usled ratnih nedaća masovno slivalo na teritoriju Habzburga bilo je u prvom redu ljudstvo kojim je naseljavan prostor severno od Save i Dunava.
Uvećanju brojnosti stanovništva Habzburzima su na ruku išle (ne)prilike i okolnosti u Srbiji. Ratovi i bitke Srbije za oslobođenje, ali i one bitke i ratovi u kojima je Habzburška monarhija učestvovala zajedno sa Srbima protiv Turaka na tlu okupirane Srbije, kao po pravilu, za posledicu su nakon povlačenja hrišćanske vojske – austrijske i ruske, na prostore preko Save i Dunava slivale kolone srpskih nevoljnika, izbeglica i prebega. Na taj način Habzburška monarhija je ljudstvom ojačala prostore današnje Vojvodine i Slavonije.
Iako u nas nema jasnog zaključka o tačnom broju Srba koji su tokom poznatih seoba napuštali svoja ognjišta, jasno je da se radi o brojnim skupinama ljudi. Nagli priliv ljudstva u predele Monarhije, posebno tokom seobe koju istorija pamti kao Drugu seobu koju je predvodio patrijarh Arsenije IV Jovanović – Šakabenta u tada slabo naseljene predele jugoistočnog Srema, radi organizacije života i rada ljudi i funkcionisanja čitavog područja zahtevao je državni intervencionizam.
Vojna krajina – granica je sve vreme igrala značajnu ulogu kako u političkom tako i u privrednom životu Srba, kako onih koji su bili nastanjeni u njenim okvirima, tako i onih Srba koji su ostali u granicama porobljene Srbije. Granica ne samo da je bila posebna ustanova pod Austrijom, ona je bila institucija u okviru koje je srpski narod, snevajući oslobođenje od Turaka, uspeo da svoj nacionalni, kulturni, politički identitet očuva i unapredi. Granica je u osnovi bila sastavljena od seljaka koji su se bavili agrikulturom i osim vojne službe, vojnih radova i davanja poreza nisu imali većih obaveza. Kada su se u Evropi ustanovile državne granice tokom XVIII veka, sredinom istog veka učvrstilo se i područje Vojne granice kao zatvoren, homogeni sastav ljudi i pravila života.
Merkantilizam se kao ekonomska doktrina i praksa javio u Evropi, važio je za privredni sistem ali i za koncepciju ekonomske politike koja je vladala u većini evropskih zemalja od XV do XVII, a negde i do XVIII veka. Merkantilizam koji se javio u zemljama srednje Evrope (Nemačka, Austrija, Italija) dobio je posebnu formu, pa tako i poseban naziv – Kameralizam (nemački: Kameralimus).
Kameralizam se kao ekonomsko mišljenje i ekonomska politika države od XVI do XVIII veka razvio na idejama engleskih, holandskih, francuskih i italijanskih merkantilista, koje su oni priredili za potrebe vođenja državne ekonomije i socijalne politike, a naročito za potrebe vođenja politike državnih prihoda i rashoda. Naročito je speceifičan u uslovima Nemačke i Austrije, čiju su suštinu činila rasparčanost na veći broj manjih država – pokrajina, a nije redak slučaj da su one među sobom, vođene sopstvenim interesima, često bile suprotstavljene. Otuda je vladar, da bi odbranio celovitu teritoriju, morao biti bogat radi finansiranja vojske. Iz tog razloga kraljevsko bogatstvo je izjednačavano sa opštim blagostanjem države.
Kameralistika je u Habzburškoj monarhiji prisutna u ekonomskoj politici, javnim finansijama, javnoj upravi. Ovi sektori države bili su ključni za uspostavljanje prakse odabira i obrazovanja činovnika za odgovarajuće državne službe. Razvijanjem kameralistike počelo je širenje delokruga same države, njeno uplitanje u sve segmente društva. Praksa državnog intervencionizma pravdana je teorijom po kojoj je „svrha države opšte dobro njenih državljana“.
U austrijskoj verziji kameralizam je insistirao na stvaranju državnog aparata čija je uloga trebala biti odlučujuća u kreiranju odanih podanika. Habzburzima je bio potreban podanik koji je mogao da odgovori na sve njene zahteve, te se zato država starala da obezbedi kvalitetniji život ljudi, time ih motivišući da postanu odani državljani. Stoga se kameralizam, koji je kao državna politika primenjivan na prostoru južne pogranične provincije na obodu Habzburške monarhije (danas u granicama Republike Srbije i Republike Hrvatske) tokom XVIII veka potvrdio kao odgovorna i primerena vremenu državna politika, zahvaljujući kojoj je čitava epoha poprimila obličje modernog prosvetiteljsta.
Kameralistika je u našim krajevima naročito došla do izražaja u razdoblju vladavine Marije Terezije, a potom i njenih naslednika Josifa i Leopolda, u periodu od 1740. do 1792. godine.
Na prostoru Vojne granice, državni intervencionizam prisutan je u praksi od njenog nastanka pa sve do razvojačenja.
Odlomak iz knjige: Aleksić S., Ekonomska istorija graničarskog Srema od 1745. do 1914. godine : Povodom 150 godina od razvojačenja Vojne granice u Sremu 1873–2023, IK Prometej i Arhiv Vojvodine, Novi Sad, 2023.
Komentari (0)