Kupinovo (prvi deo)

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Snežana Aleksić

Malo je mesta koja se, poput Kupinova, mogu pohvaliti ne samo kontinuitetom svog postojanja, već ulogom koje je ovo mesto, tokom duge i burne povesti, zauzimalo u raznim događanjima, koja su ostavila trajni pečat u nacionalnim i izvan nacionalnih okvira. Iako se u izvorima mogu pronaći podaci koji se konkretno odnose na Kupinovo, ovo mesto nikada nije posmatrano kao samostalna celina u vremenu i prostoru, već isključivo u okviru drugih događanja, koja Kupinovo, zbog njegovog geografskog položaja i značaja samog mesta koje je imalo u određenim vremenima, nisu mogla mimoići. Poznata je srednjovekovna uloga Kupinova u srpskoj nacionalnoj istoriji.

Kupinovo u Sremu je bio poslednji otkucaj ranjenog srca Nemanjićke države. Nakon osvajanja Kupinova od strane nadmoćne vojske sultana Sulejmana, u vekovima koji su potom dolazili, Kupinovo više nikada nije uspelo da povrati ulogu koju je imalo u vremenima pre turskog osvajanja, čija se uprava u Sremu nazire kroz istorijske vesti, uglavnom sačuvane u poreskim evidencijama – tefterima. Zaboravljeni srednjovekovni grad, čije ruševine i danas čuvaju svet neistraženih istina, ne samo kod stanovnika Kupinova, već i u širokoj javnosti, poimaju se kao nešto sveto, mitsko. Kult svetorodnih Brankovića duboko ukorenjen u ravničarsko tlo, na kojem su smeštena staništa nepreglednih jata ptica, ušuškan krošnjama drevnih hrastova lužnjaka, čezne za istraživačima koji će u arhivima Beča, Pešte, Budima, Dubrovnika, i drugim riznicama originalnih dokumenata, kao i u arheološkim slojevima samog mesta, dotaći trenutak postojanja jednog vremena, izuzetno značajnog. Međutim, ni kasnija istorijska razdoblja, ne manje značajna, nisu istražena. Izuzetno važan trenutak u nacionalnoj istoriji srpskog naroda, poznata Seoba 1690. godine pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, iako nema opipljivih artefakata na prostoru Kupinova, čuva se u starosedelačkoj tradiciji, gde se i danas može čuti da su određene porodice u Kupinovo prispele baš u toj seobi. Da li su današnji starosedeoci zbilja doselili u Kupinovo tada, ili su baš ti, iz Seobe pod patrijarhom Čarnojevićem u Kupinovo stigli kasnije, nakon razvojačenja Potisko-pomoriške granice, kada se razmišljalo da se u Kupinovu osnuje šajkaški bataljon, ne može se sa sigurnošću tvrditi. Ono što se pouzdano zna je to da je na Zboru narodnih crkvenih prvaka u Beogradu 1690. godini kao izaslanik Srema prisutan Todor Marjanović, kapetan iz Kupinova. Kasnije istorijske vesti upućuju na Drugu seobu Srba, svedoče o naseljavanju Kupinova ljudima pod zapovedništvom Vuka Isakoviča, o sporenjima između novonaseljenika i starosedelaca u vezi sa polaganjem prava na zemljište Obedu, o formiranju Vojne granice, uređenju sela, seoskog atara, puteva. Tokom postojanja Vojne granice Kupinovo je pripadalo IX Petrovaradinskoj pukovniji. Nalazilo se u statusu „štapskog mesta”.

Sredinom XVIII veka, prema organizaciji Srpske pravoslavne crkve, Kupinovo je sedište protopopijata Kupinovačkog. Istorijske vesti, između ostaloga, informišu da 1770. godine u Kupinovu radi škola, ali i da su u Kupinovu prisutne prodavnice, kafane. Od privrednih aktivnosti, kao najznačajnija, čini se, trgovina drvetom i drugim šumskim plodovima, računajući i šumsku ispašu, koja je stanovnicima iz provincijala, a naročito stanovnicima slobodnog grada Zemuna davana u zakup. Nacionalni uzleti i ustanci Srba krajem XVIII i početkom XIX veka, prelivali su ljude i događaje sa jedne na drugu stranu reke Save, pa tako ni Kupinovo nije ostalo izvan ovih tokova, kao ni onih kasnijih, naročito u vezi sa Revolucijom 1848–1849. koja je potom uslovila donošenje Temeljnog zakona 1850. godine. Nakon stupanja na snagu Temeljnog zakona, položaj graničara jasno je definisan, sa konačno priznatim i u gruntovnice uvedenim vlasništvom nad zemljištem, koje su tokom prethodnih stotinu godina graničari uživali kao vojno leno. Nakon ukidanja Vojne granice (1871) život unutar do tada zatvorenog područja dinamično se menja. Kupinovo, kao i druga razvojačena mesta Srema, u novonastalim okolnostima tokom inkorporacije (1871–1881) u civilne okvire koje je karakterisao kapitalistički način privređivanja sa dodatno otežavajućim faktorom – ekonomskom krizom, fiskalnim nametima i doseljavanjem stanovništva, doživljava drastične promene. Upravo ove promene nameću domicijalnom stanovništvu Kupinova, kao i ostalim razvojačenim žiteljima Srema, novi vid borbe, za njih mnogo teže od borbe pod oružjem na koju su bili naviknuti – političke borbe. Od ukidanja Vojne granice, tokom desetogodišnje inkorporacije u civilni sistem, razvojačeni graničari nalazili su se u vrlo složenom pložaju, bez izbornog prava i prava glasa. Sve bitne odluke koje su donet tokom te decenije, a koje su se direktno ticale razvojačenih graničara i njihove imovine, donete su bez njih. Iako je pri razvojačenju formirana „Krajiška investiciona zaklada” graničari ovim značajnim fondom nisu upravljali, a na kapitalne investicije koje su finansirane iz ovog fonda nisu imali uticaja. Otuda, ne čudi što se kroz razvojačenu granicu jugoistočnog Srema u periodu inkorporacije nije podigla ni jedna pruga, nije izgrađen ni jedan značajniji put. Za razvojačene graničare jedini faktor političke i ekonomske moći predstavljala je Petrovaradinska imovna opština, koja je, vodeći računa o izuzetno vrednom šumskom kompleksu razvojačene Petrovaradinske pukovnije, jedina bila u mogućnosti da koliko-toliko zaštiti graničarske interese.

Odlomak iz knjige: Aleksić S, Kupinovo u izvorima i građi, Arhiv Vojvodine, Novi Sad, 2022.