Zavet Srba i Slovaka u Boljevcima 1849. godine

Istorijske vesti svedoče da se tokom 1839/40. godine iz Boljevaca u Provincijal i u Srbiju iselilo 33 porodice, pa je u Boljevcima bilo slobodne zemlje, kuća i ekonomskih zgrada. Podatak ne treba da čudi, naročito ako se u horizontu istorijskih prilika sagledaju činjenice koje kazuju da je u tom trenutku Srbija oslobođena od Turaka, a Habzburšku monarhiju potresala je ekonomska kriza. Stanovništvo Vojne granice dodatno je opterećeno time što imovina koju su koristili i od koje su živeli nije bila njihovo apsolutno vlasništvo. U Granici je sve zemljište pripadalo državi, a shodno obligacionom odnosu između cara i graničara, graničarske prodice su dobra u Vojnoj granici koristili kao nadoknadu za vojnu službu. Iseljavanje stanovnika iz Vojne grance duž Save oslabilo je pogranične predele, te je država tokom 40-ih godina XIX veka organizovanim kolonizacijama nastojala da pojača ljudstvom oslabljena graničarska sela. Tako su u Boljevce doseljeni Slovaci.

Početkom 1848. godine naseljeno je 20 kuća. Slovačke porodice su kao zadruge koje preuzimaju graničarske obaveze useljene u 19 kuća. Doseljenici iz Vlaške graničarske obaveze preuzeli su u zadružnom savezu više inokosnih porodica, na jednom kućnom broju. Kasnije, ova velika zadruga je razdeljena na porodične zadruge, od kojih se jedna (Gelesan) preselila u Jakovo. Nakon doseljavanja novih porodica tokom prve polovine 1948. godine, u julu mesecu u Boljevcima je bilo još praznih kuća, o čemu svedoče Spiskovi koje je sačinio boljevački paroh Georgije Černogovac (Crnogorac).

Pomenuti spiskovi nastali su radi revolucionarnih događanja 1848. godine. U vezi Revolucije važno je posebno istaći da su na Majskoj skupštini u Sr. Karlovcima deputati iz Boljevaca bili: sa kućne numere 21 Rafailo Radičević, i sa  kućne numere 19  Jovan Mrkonić. Njih dvojica su u ime svih Boljevčana potpisala akt o proglašenju Vojvodstva srpskog. Danas u Boljevcima nema potomaka porodice Radičević, a kod Mrkonića najmlađi član porodice nosi isto ime kao slavni predak, koji je svojom rukom potpisao proglašenje Vojvodstva srpskog.

Nakon Majske skupštine u Vojvodini je došlo do oružanih sukoba. Radi organizacije raspoloživog za oružje sposobnog ljudstva, pododbori u Sremu šalju popise vojno sposobnog stanovništva Glavnom odboru u Karlovce. Nažalost, originalni dokument za Boljevce, koji se nalazi u arhivu SANU u Sr. Karlovcima, nije u celosti sačuvan. Nedostaje list sa upisom kućnih numera od broja 69 do broja 104. Iz sačuvanog originala jasno se uočava da je prvi bataljon na ratištu u Italiji. U selu su drugi i treći – rezervni kadar. Drugopozivci i trećepozivci su kao dobrovoljci učestvovali u borbama u Vojvodini. Nakon završetka sukoba i povratka u Boljevce, sa sobom su doveli nepoželjnog gosta – koleru.

Kolera je u Boljevcima harala do 9 juna 1849. godine. Po predanju, neposredno pre okončanja epidemije, oko sela je obredno, plugom koji su vukli volovi, izorana brazda. Kada je epidemija zaustavljena, zavetovao se sav hrišćanski narod iz Boljevaca, i Srbi i Slovaci, da će dogod je njih i njihovih potomaka 9 (po starom), odnosno 22 (po novom kalendaru) jun slaviti kao najveći praznik.

Zavet sela Boljevaca svetkovan je velikim litijama koje su obilazile obod čitavog sela, tragom nekadašnje brazde. Običaj je postojao sve do Drugog svetskog rata, kada je prvo zbog okupacije NDH, a po oslobođenju ”u ime naroda” starosedeocima Boljevaca osim imovine, brutalno oduzet i identitet, između ostaloga i time što je Zavetna litija zabranjena.

Na Zavet boljevčana iz 1849. godine, a radi večnog pamćenja potomaka njihovih, nedugo nakon pošasne epidemije, u Srpskoj crkvi, koja je tada u selu jedina, iznad severnog pevničkog stola, oslikana je scena – prikaz izoravanja obredne brazde.

Osim slike nad pevničkim stolom, na Zavet je podsećao i zapis na papiru kaširanom na desnom krilu vrata sa unutrašnje strane ormara, koji se do skora čuvao u oltarskom delu. Zavetni zapis pisan   rukom paroha Georgija Crnogorca glasi:

”Godine 1848. u vreme užasnog besnila kolere zavetova se narod koji živi u Boljevcima da će kako oni, tako i potomci njihovi dan 9. juni , dogod njih u Boljevcima živih bude, kao najveći praznik slaviti i svetkovati, čega radi ovo za veči i nezaboravni spomen u sv. hramu boljevačkom postavlja se.”

Nakon sprovedenog samovoljnog i nestručnog renoviranja crkve (2018-2022.) koje nije dobilo potrebne dozvole od referentnih institucija, neizvesna je sudbina pevničkih stolova sa opisanom slikom, ormara sa Zavetnim zapisom u kome je čuvano i  mnoštvo ”starih hartija” i cirkularni protokol Boljevaca.

Ono što se danas pouzdano zna je to koje boljevačke porodice su učestvovale u burnim događajima 1848/49. godine, a potom položile Zavet u svoje i u ime svog potomstva. Nažalost, potomci danas o Zavetu ništa ne znaju, otuda i ne čudi što ravnodušno dozvoljavaju da im se porodično nasleđe koje je danas kulturna baština, olako uništava.

SPISAK 1:

Izvor: ASANUK, SNP 1848-1849, kut.1; U faksimilu dokument objavljen: Aleksić S, Okamenjena ćirilica iščitavana između i preko redova, Beograd, 2017, 109-110

SPISAK 2:

IZVOR: ASANUK, SNP 1848-1849, kut.1; U faksimilu dokument objavljen: Aleksić S, Okamenjena ćirilica iščitavana između i preko redova, Beograd, 2017, 109-110.