O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (10. deo)

BOKA I PRIMORJE – DEO PRVI

GRBALJ

Grbalj takođe obiluje neobičnim i jedinstvenim prezimenima, kao što su: Ban, Barba, Batuta, Bauk, Baštrica, Bekun, Buzdovan, Bukilica, Bućin, Verstavčević, Giljača, Grivić, Dabuško, Zekljević, Kaštelan, Klopan, Kralj, Kruta, Kunjerica, Kustudija, Mazarak, Mačak, Mezalin, Midorović, Mikijelj, Miš, Mršulja, Odale, Odža, Pavleža, Parapid, Peštera, Pima, Pićan, Rozgaja, Tičić, Tujković, Šofran, Štilet…

Neka će biti obrađena u ovom, a neka koja nalazimo i u drugim delovima Crne Gore i Primorja u nekom budućem članku.

BAUK

U Lastvi u Gornjem Grblju postoje Bauci, sa slavom Jovanjdan i predanjem da su u Grbalj došli u 15. veku iz Cuca[1]. O njihovom daljem poreklu, vezi s nekim drugim rodovima i razlozima zbog kojih nose to prezime, nema podataka.

Ovo prezime nije usamljeno. Bauka i Baukovića ima širom južnoslovenskog prostora. Mnogo više podataka nalazimo o nekim drugim nosiocima ovog prezimena. U drugoj polovini 16. veka u mletačkim dokumentima pominju se Bauci iz Perasta, i to Jovan Bauk (Joannes Bauch de Perasta) 1565. godine, a zatim i Stefan Bauk (Stephanus Bauc da Perasto), 1578. godine[2]. Risto Kovijanić pretpostavlja da smo kod pomena ovih Bauka „na tragu nikšićke muslimanske porodice Bauk“[3]. Naime, tokom 17. veka, u Herceg-Novi su se preselile neke poturčene porodice iz okoline Risna i Perasta. Nakon pada Herceg-Novog pod mletačku vlast (1687), ove porodice se delom sele u tadašnji Onogošt. Upravo će oni dati pečat osmanskom Nikšiću tokom 18. veka. Tokom 19. veka često se pominje Ahmet Bauk, poznati nikšićki junak i nasilnik, vrstan guslar i prijatelj Smail-age Čengića. Za Bauke od kojih on potiče smatra se da su iz veće grupe nikšićkih muslimanskih rodova koji su poreklom Piperi[4]. Međutim, nije isključeno ni da se deo peraških Bauka poturčio, zatim preselio u Herceg-Novi, a odatle prebegao u Onogošt. Sa druge strane, nije nemoguće ni da su grbaljski Bauci takođe od istog roda. Cuce, koje se spominju u njihovom predanju, i Perast su u neposrednoj blizini, pa je moguće da su neki Bauci imali svoje katune na Cucama i odande u nekom trenutku prešli u Grbalj. Prezime Baučić nalazimo u 19. veku u Kotoru[5], što bi takođe moglo imati veze s peraškim Baucima.

Baukovići postoje u Zeti (Kurilo, Mataguži, Bistrice), starinom od Vukadinovića iz Lješanske nahije (slave Ivanjdan). Za njih se kaže da su se „mnogo krvili, zbog čega su se mnogo krili po šumama i tako vukli „pobaučke”[6]. Oni su, dalje, kao i Vukadinovići, ogranak Sekulića iz Bandića[7] i pripadaju starom plemenu Malonšića[8]. Zanimljivo je da predanje Vukadinovića iz Ponara navodi i grbaljske Bauke (kao Bauković) kao njihov ogranak[9]. Prezime Bauković nosi i jedan rod iz Šušanja u Spiču[10].

Savremena prezimena izvedena od reči bauk nalazimo i u Beogradu – Baučić i u Čurugu u Bačkoj – Baukov[11]. Bauci su i rod u Pounju u Bosanskoj Krajini (slave Đurđevdan), oni su ogranak tamošnjih Bursaća, poreklom sa Zmijanja. Oni znaju zašto su prozvani Baucima – po pretku koji je bio krakat, pa su ga zvali Bauk[12], što je potomstvu ostalo kao prezime.

Rimokatoličke Bauke nalazimo u Imotskoj Krajini od početka 18. veka (1703), kasnije i kao Baučić (1725), ali i dalje i kao Bauk (1739)[13], kao i Šokce Baukoviće od 18. veka do kraja 19. veka u Vinkovcima[14]. U Hrvatskoj i danas postoje prezimena Bauk (Baranja, Slavonija, Dubrovnik, Lika, Dalmacija, Banija, Istra, Brač, Zagreb) i Bauković (Slavonija, Banija, Istra)[15].

Rečeno je kako su, prema predanjima, prezimena dobili zetski Baukovići i pounski Bauci. Prema Mihajloviću, prezime Bauk je „identično sa apelativom bauk koji, u stvari, predstavlja mitološki relikt, jer se odnosi na noćnog demona kojim se plaše deca“[16]. Da vidimo šta o bauku piše Srpski mitološki rečnik: „Bauk se u narodu zamišlja kao strašilo y životinjskom obliku, koje svojom pojavom uliva strah maloj deci, pa i odraslima… Bauk se danju krije po kutovima zapustelih kuća, rupama i mračnim mestima, otuda vreba žrtvu da je ugrabi, odnese, udavi i proždere… Bauk se goni vikom, lupanjem i svetlošću… Baukov onomatopejski izraz „bau“, njegov trapavi hod „bauljanje“, po kojima je i nastao naziv bauk, njegova mesta prebivanja, proždrljivost i druge osobine upućuju na to da se baukom nazivao medved, a ne vuk, kako misle neki pisci“[17]. Osim što su se baukom plašila deca, u nekim našim krajevima baukom se naziva i strašilo za ptice koje se postavlja u žitno polje (Zagarač)[18]. Etimologija same reči je od glasa za plašenje „bau“, od kojeg nastaje onomatopejski glagol baukati i konačno radna imenica bauk[19].

Dakle, pored pobaučke vučenja po šumama zetskih Baukovića i krakatog Bauka Bursaća, prezime je moglo doći i po nekim navedenim karakternim osobinama pretka, po kojem su prozvani njegovi potomci.

BAŠTRICA

Baštrice, sa ne baš tako čestom slavom Sveti Hariton, su iz Glavatičića u Donjem Grblju. Prema predanju, tu su došli iz Ceklina u 15. stoleću zbog krvi[20], a ranije su se zvali Jankovići. Neki izvori navode da su Baštrice od ceklinskih Jankovića Gornjaka[21]. Ako Nakićenovićev navod o vremenu doseljenja predaka Baštrice iz Ceklina u Grbalj u 15. veku uzmemo kao pouzdan, onda oni nikako ne mogu imati veze s Gornjacima, imajući u vidu da je predak svih Gornjaka u Ceklin došao tek krajem 15. veka, a prezime Janković (potomstvo Janka Lješeva) datira iz 18. veka[22]. Sa druge strane, ukoliko su Baštrice ipak ogranak Jankovića, onda njihov dolazak u Grbalj pada znatno kasnije nego što je to po zabeleženom predanju. Verovatnije je da su Baštrice potomci nekog starijeg ceklinskog roda, a zbog njihovog ranijeg prezimena je došlo do povezivanja s Jankovićima Gornjacima. Ako, ipak, uzmemo kao mogućnu vezu Baštrica s Gornjacima, onda bismo znali i njihovu genetiku, s obzirom da je kod više testiranih ogranaka ceklinskih Gornjaka utvrđena haplogrupa I2a Z17855[23]. Svakako bi bilo zanimljivo da se neko od bratstva Baštrica testira kako bi se ovo proverilo.

Predanje Baštrica, kaže da su tako prozvani jer su imali „veliku baštinu“[24]. Ovo rešenje zvuči nategnuto, pre svega zbog glasovne grupe -tr-, kao i nastavka -ica. Da je prezime nastalo po baštini, moglo bi se očekivati prezime poput Baštinić ili Baštinik, možda i Baština.

Ppezime za istom osnovom baštr-, Baštrić, nalazimo u Nikšiću[25] i Osečenici kod Valjeva[26]. Istovremeno, postoje reka i selo Baštra na Uni u Bosanskoj Krajini (na severoistok od Cazina).

U pokušaju da se dođe do pravog odgovora o etimologiji ovog prezimena, izneću neke mogućnosti. Toponim Baštra mogao bi doći od glagola baštrati – „prikriti, zataškati“, sa predlogom u- i „smestiti se, ugnjezditi se; zavući se, sakriti se“[27]. U tom smislu Baštra mi moglo biti neko dobro ušuškano, skrovite mesto, a prezimena poput Baštrica i Baštrić izvedena od toponima. Nadalje, ova prezimena, naročito Baštrica, mogla bi doći od reči baštran, kako se u Dalmaciji kaže za bršljan. Konačno, još jedan kandidat za objašnjenje ovih prezimena je reč bastra koju srećemo u nekim krajevima, a označava jednu vrstu biljne bolesti (plamenjača)[28], odnosno gljivica koje je uzrokuju, a u Metohiji označava uopšte biljne bolesti useva [29]. Radi se o turcizmu, a reč koriste i Grci. U jugoistočnoj Srbiji bastra znači i meteorološku pojavu kratke topla kiša iza koje grane sunce, što nije dobro za useve[30]. U jugoistočnoj Srbiji, Makedoniji i Albaniji, reč bastra se se koristi da označi i neku muku, nevolju, urok, maler.

Sa druge strane, prezime bi moglo biti i od izmenjene osnove paštr-, od koje dolaze prezimena Paštrović i Paštrić. Postoje različita tumačenja prezimena Paštrović: po jednima, ono potiče od vlaške reči pastro, izvedene od latinske pastor – pastir, što ukazuje na stočarsku tradiciju. Drugi, reč pastro tumače kao staroslovensku, u značenju – šaren (pastrь)[31]. Kod Valjeva postoji selo Paštrić. O nazivu imena narod kaže: „Jedni drže da je ima selu donela prva porodici doseljena iz Paštrovića u Dalmaciji, pa je od imena Paštrovići došlo skraćeno ime Paštrići“[32]. Zaista su Paštrovići u nekim dokumentima krajem srednjeg veka upisani i kao Paštrići[33]. „Drugi drže da je ime selu došlo od sela Paštrića koje se nalazi u skadarskoj kazi, na reci Drimu i da ga je donela najstarija porodica u selu koja se doselila iz toga mesta“[34].

BEKUN

Bekuni su iz Lastve u Donjem Grblju, gde su im preci došli sa Njeguša sredinom 16. veka[35]. Njihova ne tako česta krsna slava možda dokazuje poreklo Bekuna sa Njeguša, jer je Velika Gospođa bila njeguška plemenska slava, a i danas je prislužba više njeguških bratstava[36]. Prezime je pouzdano postojalo još krajem 18. veka, što se može videti iz dokumenta iz 1791. godine o razmeni zemljišta između vladike Petra Prvog i jednog Grbljanina[37].

Prezime Bekunić nosi jedan rod iz Srema (Berkasovo, Šid), odakle su se neki naselili i u Šabcu u 19. veku, posle Prvog svetskog rata jedan u Baroševcu kod Lazarevca, a prezime nalazimo danas i u Beogradu.

U Bačkoj (Tovariševo) se bekunima naziva rasa svinja bele boje[38]. Ne verujemo da grbaljsko prezime može imati veze s ovim, ali je moguće da osnova imena bek- dolazi upravo od prideva belo, kao npr. u nadimku Beko i sl, uz imenski nastavak -un, kao u imenima Milun, Radun i sl. Iz nekih mletačkih dokumenata 14. i 15. veka vidimo da je reč becuna označavala ovcu. Zanimljivo je da prezime Bekun postoji i kod Rusa.

BUZDOVAN

Buzdovani su iz Kovača u Donjem Grblju. Zanimljivo je da ih u svom radu o Boki, gde je, između ostalog, naveo podatke o svim grbaljskim bratstvima, Nakićenović ne navodi. Na Cetinju, u Ugnima, postoji zanimljiv toponim Buzdovane rupe („planina“)[39]. S obzirom na relativnu geografsku bliskost Cetinja i Grblja, možda naziv ove planine može imati veze s kovačkim Buzdovanima.

Buzdovan, kao i topuz, koji su veoma slično oružje, su turcizmi. U srednjevekovnim izvorima mogu se naći slovenski nazivi bat i palica, kao oružja koje najviše odgovara buzdovanu. Obična palica bila je cela od drveta, dok je „železna palica“[40] imala glavu od gvožđa i najsličnija je buzdovanu. Sama rez buzdovan dolazi od turske kovanice boz doğan, u prevodu – „ono što stvara pustoš“[41]. Reč buzdovan se, osim da označi srednjevekovno oružje, koristi i u pogrdnom smislu da se za nekog kaže da je ograničen, tvrdoglav ili prostak. U Risnu se može čuti uvredljiv naziv „buzdo“ za glupaka, budalu[42].

VERSTAVČEVIĆ

Verstavčevići su starosedelački rod u Lješeviću u Donjem Grblju. Slave Svetog Haritona, kao i svi lješevićki rodovi. Prema konstrukciji ovog prezimena, moglo bi se zaključiti da je ono nastalo od reči (imena?) verstavac. Ovu reč nalazimo jedino kao staru rusku reč, koja označava neki pisani raspored, rečnik, bukvar. Reči slične zvučnosti nalazimo takođe kod Rusa: versta je stara ruska mera za dužinu („ruska milja“, oko 1067 metara), a verstov – stub uz put kojim se obeležava dužina – vrsta (miljokaz). U ruskom i bugarskom jeziku verstak je majstorski sto ili tezga. Konačno, treba pomenuti i stariji oblik srbske reči vrstan – verstan. Kod Slovenaca nalazimo slična prezimena Verstovšek, a kod Rusa Verstovski. Sa čime od svega pobrojanog povezati prezime Verstavčević, teško je reći…

KRUTA

Krute (ili Kruti, u jednini: Kruta) u Glavatima su ogranak istoimenog bratstva iz Paštrovića (Čelobrdo, Blizikuće). Nakićenović je za grbaljske Krute zapisao da su oni tu starosedeoci[43], što Vukmanović smatra neosnovanim[44].

Paštrovski Krute za sebe kažu da su istog roda sa Ljubišama – Blizikućama pored kojih žive. Međutim, izvesnije je da su oni tu došljaci koji su se pribratili većem bratstvu i na taj način ušli u pleme Ljubiša kao ravnopravni plemenici. Grbaljski Krute, sa druge strane, imaju predanje koje zvuči daleko izvesnije – da oni i Krute u Paštrovićima vode poreklo od dva brata rimokatoličke vere, koji su tu dobegli iz Skadra, kod svoga bližnjeg rođaka Frana Krute, biskupa u Budvi u prvoj polovini 17. veka. Kod ovog predanja sporno je vreme doseljenja ove dvojice braće, s obzirom da se u arhivskoj građi Krute u Paštrovićima pominju znatno ranije[45]. U 16. veku pominju se u Kotoru sveštenik Petar Kruta (1516) i kapetan Vuko Kruta (capitano Vuko Krutta, 1590)[46]. Pomenuti rimokatolički crkveni dostojnik Frano Kruta pominje se u mletačkom dokumentu iz 1621. godine („Molto Reverendo Signor Padre Francesco Crutta al presente Vicario Generale di Budua“)[47]. Moguće je da predanje grbaljskih Kruta zapravo ukazuje na vreme kad su se njihovi preci preselili iz Paštrovića u Grbalj. I narodna predanja ukazuju da je početak 16. veka vreme kada su se Krute doselili iz Skadra u Paštroviće. Krute iz Paštrovića i Grblja ne slave istu slavu (paštrovski Mitrovdan, a grbaljski Svetog Stefana), razlog tome je što su oni Krute koji su prešli u Grbalj uzeli slaviti slavu starosedelaca Tičića u Glavatima.

Krute u Paštrovićima su, prema njihovoj priči, ovo prezime dobili „po nekom svom pretku koji je kruto (glasno) govorio nekom prilikom na skupu Paštrovića“[48]. S obzirom da znamo da ovo prezime postoji pre doseljenja Kruta u Paštroviće, jasno je da je ovo samo narodno dovijanje da se objasni prezime nejasne etimologije.

Krute se pominju u mletačkom Skadarskom zemljišniku iz 1416. godine u istoimenom selu, kao i u selima Kakarići, Samarizi i Dajči (Dajčevići). Selo Kruti (Cruetin) iz Zemljišnika nije pouzdano ubicirano, a toponimi koji bi se mogli povezati sa njim su u okolini Ulcinja: selo Kruta, nedaleko od njega i zaliv i selo Kruče, i na sever od Ulcinja selo Krute. Verovatno su sva ova naselja svoje nazive dobili po bratstvu Kruta. Selo Kakarići (u Zemljišniku: Chacharichi, današnji albanski naziv: Kakarriq) postoji i danas, i nalazi se u Zadrimi, na putu između Skadra i Lješa. Iz Zemljišnika vidimo da u selu Samarizi ima veći broj čisto slovenskih imena i patronima.

Za Krute deo autora danas smatra da su oni albanskog porekla, kao i da su u vreme popisa Skadarskog distrikta bili rimokatolici. Za veroispovest je veoma izvesno, s obzirom na izloženost latinskim uticajima u Primorju, kao i mletačke vlasti. Pomenuto je da i sami Krute, oni u Grblju, imaju takvo predanje. Međutim, što se narodnosti tiče, u samom Zemljišniku o tome nema podataka, ali se zaključci mogu izvesti iz imena i prezimena, odnosno patronima popisanih starešina domaćinstava. Bratstvenici Kruta (Cruta, Crutta) zovu se:

u Krutima: Toma, dvojica sa imenom Pavle (Palli) i Đorđe / Đurađ (Giergi),
u Kakarićima: Stevan (Stefano) i Đorđe ili Đurađ (Giergi),
u Samarizima: Kalođurđe (Calozorzi) i njegov sin Đurđe (Zorzi) i Stanko (Stancho),

u Dajčima: Ivan Kruta (Ivan Crutta)[49].

1440. godine kao glavar sela Kruta pominje se Andrija Kruta[50], koji je bio i mletački pronijar od 1422. godine, kao i njegov brat Nika[51].Moguće krutsko selo iz Zemljišnika je i Cruetio, koje je i bratstveno ime. Popisani domaćini svi imaju svetiteljska imena (Đurađ, Marko, Mihailo, itd), uz jedno slovensko (Vuko) pa je teško doneti neki zaključak o narodnosti. Božidar Vukčević u „Srbi Sklavonije i Skadra XV vijeka i hilandarski posjed Kamenica“[52] navodi kao najverovatniju mogućnost da su ovi Kruti (?) Vlasi.

U 16. veku, deo Kruta se seli obalom na sever: jedni ostaju u Paštrovićima, od njih i u Grblju (u selima Glavati i Bigovo), a deo se nastanjuje u Zadru. Oni prvi od zatečenog stanovništva primaju pravoslavnu veru (ukoliko u istoj nisu bili i ranije?), a oni koji se nastanjuju u Zadru ostaju (ili postaju?) rimokatolici, i danas se njihovi potomci smatraju Hrvatima[53]. Dakle, od jednog bratstva koje je krajem 15. i u 16. veku (svakako pod uticajem turskog osvajanja Skadra 1479. godine) jednim delom krenulo u seobu, danas imamo kao potomstvo pripadnike tri naroda: oni koji su ostali u zavičaju (u Skadru, ali i u ulcinjskom kraju) danas su Albanci, oni naseljeni u Paštroviće i Grbalj – Srbi (ili Crnogorci, kako kome drago), a oni naseljeni u Dalmaciju – Hrvati.

MARČINKO

Jedno od nekoliko zanimljivih prezimena u Primorju sa nastavkom -ko (u Grblju i Dabuško i Milojko, u Paštrovićima Armenko). Grbaljski Marčinke su starosedeoci u Pelinovu u Gornjem Grblju. Ima ih i u Kotoru. Slave Mitrovdan. Prezime Marčinko postoji i u Perastu – oni su rimokatolici. Ne zna se da li postoji veza između grbaljskih i peraških Marčinka.

Ovo bokeljsko prezime nije usamljeno. Kao lično ime ili prezime, Marčinko nalazimo 1500/1. godine – kliški uskok Marčinko[54], 1579. Marčinko Radić iz sela Hrvatinovci kod Kutjeva[55], 1751. Marčinko Utješinović – krajiški kaplar iz Gline[56], zatim dva bratstva u Hercegovini sa ovim prezimenom – pravoslavni Marčinke iz Gornjeg Hrasna (deo njih se preselio u okolinu Konjica, gde su pokatoličeni) i rimokatolici u Aladinićima, kao i Marčinke iz okoline Petrinje (takođe rimokatolici). Zanimljivo je da je Marčinkama iz okoline Čapljine i Stoca ranije prezime bilo Marčinković. Potiču iz Popova Polja, i do gubljenja nastavka -vić verovatno je došlo prilikom prelaska u rimokatoličku veru. Postoje mišljenja[57] da su ovi popovski Marčinkovići, danas Marčinke, daljom starinom iz Grblja i da su, kao i pelinovski Marčinke, slavili Mitrovdan. Međutim, sve ovo je nepouzdano i možda je samo konstrukcija po osnovu istog ne tako čestog, ali kako vidimo – ne i jedinstvenog prezimena. Iz jednog zabeleženog primera možemo videti da su Marčinke iz Popova i Marčinke iz Hrasna isti rod. Naime, u dubrovačkoj dokumentaciji nalazimo podatak iz 1775. godine o venčanju Cvjetka Mijovog Marčinkovića iz Hrasna i neveste Marije, u katoličkoj župi Grad. Cvjetko je upisan kao Florio (Florio), što je doslovni prevod njegovog imena na italijanski. 1776. godine upisano je novorođeno dete ovih supružnika, sa dva imena – Mijo (svakako po đedu) Branko, dok je Cvjetko sada Florio Marčinko iz Popova. Njihovi potomci žive u Glumini i danas su rimokatolici[58].

Češća varijanta ovog prezimena je Marčinković. Prezime nalazimo 1552. godine Marčinković u Ptuju, radi se o naseljenim Srbima iz Dalmacije, kao graničari prema Turcima[59]. Pravoslavne Marčinkoviće nalazimo i u okolini Karlovca, Novom Gradu u Bosni, Mihaljevcu u Sremu i u Valjevu. Kod Kotor Varoši postoji selo Marčinkovići.

Drugo prezime iste osnove je Marčinović. Još 1329. godine pominje se Jovan Marčinović iz Bosne koji se nastanio u Dubrovniku[60]. S obzirom na vreme pomena, najverovatnije se radi o patronimu, odnosno Jovanovom ocu ime je bilo Marčin. Lično ime Marčin pominje se i 1583. godine u selu Radohožda (danas Radožda) na Ohridskom jezeru[61]. Jedan Marčin (Minić) bio je crnogorski komita tokom Prvog svetskog rata. Jedan ogranak paštrovskih Mitrovića, u Budvi, ranije je nosio prezime Marčinović[62]. Postojala su još neka prezimena sa istom osnovom poput Marčinić (Slavonija, 1651) i Marčinkušić (Lašva u Bosni), oba rimokatolička roda. Prezimena Marčinković i Marčinović bila su jako česta kod bačkih Bunjevaca.

Pre uvođenja regularnih prezimena, na jugu Srbije rodovi su nosili neku vrsta nadimka, najčešće po nekom pretku. Jako čest nadimak u ovim krajevima bio je Marčinci (Pukovac kod Leskovca, Grdelica i okolina, Oslare kod Bujanovca, Goločevce u Pčinji, Dragobužde kod Vranja), kao i Marčini (Staničenje). Jasno je da je osnova ovih rodovskim imena lično ime, ili pre nadimak, Marča.

Preovlađuje mišljenje da je ime Marčin(ko) oblik imena Marko[63]. Ovo latinsko ime (Marcus) najverovatnije dolazi od imena boga Marsa – „sin Marsov, ratnik“, ili možda od mas, maris – muževan[64]. Postoje još neka tumačenja, poput da je ime Marčin izvedeno od „Marč(e)+in“[65], ili da bi prezime Marčinko „mogao biti matronim od Maričina djeca; Maričinko, Marčinko“[66].

Što se tiče verzije po kojoj ime Marko potiče od boga Marsa, ona nije sasvim pouzdana[67], dok od Marsovog imena nesumnjivo potiče ime Martin: „Latin Martinus, a derivative of Mars, genitive Martis, the Roman god of fertility and war, whose name may derive ultimately from a root mar ‘gleam’“[68]. I ime Marčin(ko) pre bi možda moglo doći upravo od imena Martin. Zanimljivo je da se verzija podudara sa poljskim oblikom imena Martin – Marcin (s u ovom imenu čita se između č i ć), kao i sa mađarskim prezimenom Marczin, što možda ukazuje na ovakvu etimologiju. Potvrda ovog mišljenja može se naći i u obliku Marcinković, kako su u 18. neki bunjevački Marčinkovići upisani[69], što je svakako bliže imenu Martin, nego Marko. Sa druge strane Marčinci i Marčini sa juga Srbije u korenu imaju ime / nadimak Marča, za koji je sasvim prihvatljivo da dolazi od imena Marko.

Konačno, još jedan argument da ime Marčin(ko) najverovatnije dolazi od imena Martin je i pomen junaka Kosovskog boja u više epskih pesama, u oblicima – Marčinko, Marčino, Marcin, Marčin, a rade se ni o kome drugom nego o Martinu Orloviću[70]!

MEZALIN

Mezalini su starosedeoci u Goroviću, stari sveštenički rod – dali su veliki broj sveštenika, ali i monaštva. Slave Začeće Svetog Jovana. Ranije su se drugačije prezivali, a Mezalinima su prozvani u 16. veku od mletačkih vlasti, jer su im kuće bile na sredini (mezzo) između Gorovića i Bratešića[71]. Njihov zaselak se zove bratstvenim imenom[72]. Prezime je dosta staro, nalazimo zapis iz 1627. godine u jednom rešenju kadije za Riđansku nahiju, u kojem se pominje sveštenik Mezalin iz Šišića[73]. 1689. godine pominje se gorovićki pop Nikola Mezalin u knjizi priložnika Cetinjskog manastira[74].

Prezime Mezalin nalazimo i u Dalmaciji, i to u raznim oblicima. Tako, u Šibeniku Mezalinov (Mezalini) 1519. godine, Mezalino (Mezalino), Mezalinović 1560, 1584, a 1689. godine kao Mezalin[75], a u Zadru Mezalinović (1599) i Mezalin (1600, 1601, 1613)[76].

Navedeno je predanje grbaljskih Mezalina po čemu su dobili ovo prezime. No, ne treba odbaciti ni druge mogućnosti. Petar Skok beleži da se u Budvi koristi izraz „medzano zvono“[77] (ovde se suglasnička grupa „dz“ izgovara kao jedan glas, kao u makedonskom jeziku glas koji se označava kao latinično Ѕ, u reči Godzila, ili u famoznoj crnogorskoj reči brondzin), što označava pogrebnu crkvenu zvonjavu („zvono za mrtve“[78]). Nije nemoguće povezati sveštenički rod za „medzenim zvonom“.

Najpoznatije značenje reči mezalin je ono numizmatičko. Mezalin (lat. mezalinus, mezaninus; ital. mezzanino) je srebrni novčić – „polugroš“[79], odnosno „poludinar“[80]. U prevodu sa latinskog, odnosno italijanskog, mezalin upravo i znači – polovnjak, dakle novčić koji je upola lakši, odnosno manje vrednosti, od glavne monete. Mleci su ga počeli kovati u vreme dužda Dandola (1329 – 1339), a u Dubrovniku počev od 1370. godine[81]. U Bosni se pojavljuju 1406. godine, a u upotrebi su bili do sredine 17. veka, kada ih Mleci prestaju kovati[82]. U jednu unču srebra ulazilo je 36 mezalina, a vredeo je 6 perpera[83]. Narod je ovaj novac nazivao njegovim mletačkim imenom – mezalin, a često je u upotrebi bio i oblik sa glasom dz – medzalin, naročito među Dubrovčanima[84].

Dakle, ako su grbaljski Mezalini dobili prezime po položaju njihovog zaseoka, ili, možda, prema svešteničkom zanatu koji podrazumeva i opela i „medzana zvona“, po čemu su ovo prezime dobili dalmatinski Mezalini i Mezalinović? Da li su oni, možda, potomci grbaljskih Mezalina, ili njihovo prezime ima neke veze sa mletačkim sitnim mletačkim srebrnjacima…

Zanimljivo je da se mesto na ušću Rzava u Drinu zove Mezalin, a preko reke, u naselju Ciganska ili Nova mahala nalazila se „Mezalin-bašča“, nekadašnja krčma u Višegradu, poznata i kao „Čađava kafana“. Mezalin je ovako prozvan po istoimenom izvoru. Autor nema saznanja zašto se ovaj lokalitet i naselje u Višegradu ovako naziva.

Iz starije dokumentacije (pre svega iz čitulje ovog roda) može se videti da je prezime grbaljskih Mezalina u dužem razdoblju upisivano kao Menzalin[85], što ne bi trebalo da je od uticaja na samo značenje ovog prezimena i verovatno predstavlja narodni izgovor strane reči. I danas zvanično postoje obe verzije prezimena ovog roda.

MIDOROVIĆ

Midorovići iz Zagore su ogranak Ilića iz Ledenica više Risna. Nakićenović[86] početkom 19. veka piše za Midoroviće da su se u Grbalj doselili pre 200 godina, što znači da njihovo doseljenje pada u početak 18. veka.

U Ozrinićima, na Velestovu postoje toponimi Midorovine i Midorovski Do[87], koji ukazuju na lično ili bratstveno ime Midor / Midori, koje je osnova i prezimena grbaljskog bratstva. Velestovski Midori su neko staro bratstvo koje je ovde živelo u davnini, pre Ozrinića. S obzirom da je prezime grbaljskih Midorovića relativno mlado (verovatno nastalo u 18. veku, po preseljenju nekog od Ilića u Grbalj), oni verovatno nemaju veze s velestovskim Midorima. Prezime potvrđeno postoji sredinom 18. veka (1769), kada jedan mletački dokument beleži Đura Midorovića iz Kostovića (ranije naziv za Zagoru), mletačkog kurira na relaciji Kotor – Carigrad[88].

Predanja o poreklu ledeničkih Ilića su različita. Tako se u  Drobnjaku smatra da su oni potomci drobnjačkih Mandića: drobnjački knez Drakule Mandić, koji je živeo u drugoj polovini 16. i početkom 17. veka, imao je šestoricu sinova – Andrijaša, Gojka, Bojka, Laza, Iliju i Joksima. Zbog ubistva nekih turskih poreznika, knez sa porodicom pobegne u Zagredu ispod Garča, međutim, zbog ubistva nekog Pješivca porodica Drakule Mandića morala je i odatle bežati. Konačno, oni stižu u Ledenice više Risna, gde je knez Drakule umro. Njegovi sinovi se rasele na više strana: Bojko ode u Grbalj i od njega su tamošnji Bojkovići; Gojko ode u Mokrine iznad Herceg-Novog i od njega su Gojkovići; Lazo i Ilija ostanu u Ledenicama i od njih su Lazovići i Ilići, a Andrijaš ode u Zupce, pa u Grahovo, i od njega su tamošnji Andrijaševići. Jedini koji se tom prilikom nije iselio iz Drobnjaka je najmlađi knežev sin Joksim, koji se prilikom događaja koji su prethodili Drakulinom izbeglištvu nije nalazio u domu, te je on ostao u matičnom selu Pridvorici, i od njega potiču drobnjački Jaukovići^[89]. Prema ovom predanju, istom rodu, potomaka iseljenih Mandića, trebalo bi da pripadaju i Drobnjakovići u Risnu, Kešeljevići u Grahovu, Bojati u Pivi i Bosni, Mićovići u Banjanima, Leovci u Zatarju, Bavčići u selu Bavčićima, Stevančevići na Čelebićima^[90].

Međutim, za Lazoviće i Iliće, Nakićenović je zabeležio sasvim drugačija predanja. Prema njemu, Lazovići su u Ledenice doseljeni 1710. godine iz Crne Gore, a Ilići u 16. veku iz Stare Srbije^[91]. Luburić je mišljenja da vreme doseljenja Lazovića, a s njima i Ilića, u Ledenice koje je zabeležio Nakićenović nije tačno, i da je ono bilo najkasnije oko 1615. godine^[92].

Dosadašnji genetski rezultati ne idu u prilog predanju koje sve navedene rodove vezuje za potomstvo kneza Drakula Mandića^[93]. Nadalje, genetika je potvrdila predanje o zajedničkom poreklu Lazovića i Ilića, s obzirom da je kod oba roda utvrđeno da su nosioci najčešće haplogrupe kod Srba I2a PH908. Imajući u vidu da predanje o poreklu Lazovića i Ilića od drobnjačkih Mandića nije tačno, ova dva roda bi mogli biti potomci nekog starijeg sloja stanovništva u durmitorskom kraju, koje je verovatno jedno vreme boravilo na području Grahova, odakle potiče veliki deo stanovništva risanskog zaleđa Boke Kotorske. Ovome u prilog ide i činjenica da je kod jednog ogranka pivljanskih Bojata utvrđen vrlo blizak haplotip onome koji imaju Lazovići i Ilići. U svakom slučaju, znajući genetiku Ilića, verovatno znamo i genetiku Midorovića, što, opet, ne bi bilo zgoreg proveriti testiranjem nekog pripadnika ovog bratstva.

Za razliku od Lazovića i Ilića iz Ledenica, koji slave Đurđevdan, njihovi iseljenici u Grblju – Lazovići i Midorovići iz Zagore slave Ilindan^[94], što je slava koju su prihvatili od starijih zagorskih rodova.

Etimologija samog imena Midor nije jasna. Ime bi moglo biti vlaškog ili grčkog porekla. Jedno moguće rešenje bilo bi da je to skraćeni oblik od imena Artemidor „dar Artemide“), koje je moglo doći preko Grka na naše prostore. Ipak, nejasno je zašto bi neki Ilić iz 18. veka nosio ovo ime, ili možda nadimak.

MIKIJELJ

I Mikijelji su stara grbaljska porodica koja je dala veći broj visokih crkvenih velikodostojnika. Predanje govori da su njihovi preci živeli u Grblju još pre 14. veka.

Prema jednom sumnjivom predanju, koje je zabeležio i Nakićenović, preci Mikijelja su jedan od rodova koji je živeo u starom gradu Gripuliju (Gripuli, Gripoli, Grispoli, Grispuli) u oblasti današnjeg Bigova u zalivu Trašte. Tu je živeo protopop Raič Mikijelj, bio je crkveni starešina grada u vreme vojvode Ostoje Lazarevića, u 14. veku. Nakon propasti grada od turskog napada sa mora krajem 14. veka, i jedni i drugi se nastanjuju nešto dalje na jug, gde će tako biti zasnovano selo Glavatičić[95]. Ivo Stjepčević, sa druge strane, navodi da se takav grad ne pominje ni u jednom ozbiljnom istorijskom izvoru, osim u Ljetopisu popa Dukljanina, čija verodostojnost je u istorijskoj nauci opravdano osporena, a cela povest o Gripuliju i njegovoj propasti u 14. veku je konstrukcija („djetinjasti prikaz“) Melentija Čukurovića, igumana Manastira Brčeli, iz 1714. godine[96]. No, činjenica da na tom mestu nije postojao grad, ne isključuje mogućnost da su Mikijelji, kao i Lazarevići, živeli u tom delu Grblja u dalekoj starini.

Ostaje otvoreno pitanje da li su Mikijelji mogli u 14. veku nositi to prezime. Mikijelj je narodna varijanta venecijanskog imena Mikijel (Michiel) koje srećemo u dokumentaciji iz prošlosti, što je verzija imena Mihailo, odnosno od njega izvedenog prezimena Michieli. Nije redak slučaj da su se Crnogorci naseljavali na zemlju mletačkih zemljoposednika, pa su po njima dobili i prezimena. Tako su prezimena dobili Bućini, Glavati (pa i samo selo Glavatičić), itd, tako i grbaljski Mikijelji – naseljeni na zemlju mletačkog konta Mikijelija[97]. Venecijanski Mikijeli (Michieli) su stara venecijanska plemićka porodica sa predanjem o poreklu iz Starog Rima, odakle su ispred Gota izbegli u Veneciju. Pominju se u Veneciji još krajem 7. veka. Dali su trojicu mletačkih duždeva i nekoliko generalnih providura Dalmacije[98]. Imali su posede i u Boki, pa tako i u Grblju, po osnovu tzv. „Kotorskih falsifikata“ – izvesnog broja povelja sumnjivog porekla kojima su Kotorani argumentovali svoju svojinu nad nekim krajevima crnogorskog primorja, pa tako i nad Grbljem (po osnovu tobožnje povelje cara Dušana iz 1351. godine). Feudalizacija Grblja počela je 1420. godine, kada je Grbalj, zajedno sa Kotorom, priznao mletačku vlast. Prema ovom sledu događaja, Mikijelji su verovatno bili neki doseljenici koje je na svojoj zemlji u Grblju naselio neko od Mikijelija. Najstariji dokumentovani pomen ovog prezimena nalazimo u sinđeliji episkopa Savatija Ljubibratića izdatoj 1702. godine popu Đuru Mikijelju[99].

Mikijelji u Glavatičiću i Bigovi slave Začeće Svetog Jovana, a oni u Krimovici Svetog apostola Vartolomeja[100]. U Krtolima (selo Milovići) postoji rod Mikijeljevića. O njihovom poreklu postoje dva oprečna podatka. Jedan ih svrstava u šire bratstvo Milovića, potomke Mila sina Dabčevog koji se tu doselio u 16. veku „iz Albanije“. Od potomstva četiri Dabčeva sina nastali su Dabčići (Dapčići) koji čine najveći deo krtoljskog stanovništva. Druga verzija za Mikijeljeviće i njima srodne Milješkoviće je da su oni pribraćeni Milovićima, a da potiču od doseljenika iz Grblja[101]. S obzirom na prezime, daleko verodostojnije zvuči ova druga verzija, da Mikijeljevići potiču od grbaljskih Mikijelja. Mikijeljevići slave Srđevdan, što je slava najvećeg dela bratstva Dabčića, a Milješkovići Ivanjdan, što je slava jednog manjeg broja ogranaka Dabčića[102]. Po svoj prilici su ove slave preuzeli od Dabčića.

PARAPID

Još jedno grbaljsko bratstvo koje je dalo veći broj sveštenika. Parapidi (slave Svetog Teodora) su starinci u Grblju, za njih se smatra da su Grci čiji su preci još u preslovensko vreme živeli u gradu Gripuliju[103].

Ovo neobično prezime moglo bi biti izvedeno od reči parapet – grudobran, ali i ograda, zaklon, kamen međaš, koja dolazi od italijanskog parapetto (parare – pokriti, zakloniti se + petto (lat. pectus) – grudi)[104].

U jednom starijim dubrovačkom dokumentu iz 1774. godine nalazimo trojicu (verovatno braće – Vaso, Rade i Vuko) Parapića „iz Grbja, iz knežine kneza Marka Lazarovića“ koji su dubrovačkom sudu doneli osmanski dokument iz kojeg se vidi da je njihov predak pop Đuro Parapić 1658. godine stekao baštinu od izvesnog Vula Zanovića, za davano doživotno izdražavanje[105]. 1789. godine nalazimo još jednog Parapića iz Grblja – popa Jova koji je pisao testament Niku Maroviću[106]. Po svemu sudeći, ovo je jedan oblik prezimena Parapid, da li stariji ili je korišćen u jednom razdoblju (17-18. vek), nije poznato. Osnova ovog prezimena bila bi reč „parapa“ (?) ili, u zavisnosti od načina na koji se izgovara (akcentuje) ovo prezime – „parapija“. Reč parapija, kako se ponegde koristi, je sinonim za parohiju (παρoικια), odnosno onoga ko je na njenom čelu – paroha. Imajući u vidu da su Parapidi stara sveštenička kuća još iz srednjeg veka, imalo bi smisla da im je prezime izvedeno upravo od reči parapija, najpre kao Parapić, docnije (iz nepoznatih razloga) kao Parapid. Zanimljivo je da reč parapia znači upravo isto što i parohija, ali u letonskom i litvanskom jeziku.

Priča o grčkom poreklu, po svoj prilici, povezana je sa neobičnim prezimenom koje zvuči grčki, mada ni ono nije isključeno. Genetičko testiranje bi svakako dalo odgovor na ovu nedoumicu.

ROZGAJA

Zanimljivo je da se Rozgaje ne spominju ni u Nakićenovićevoj „Boki“, ni u drugoj literaturi koja se bavi Grbljem. Rozgaje su iz sela Vranović, i imaju predanje da su tu oduvek. Dakle, radi se o starinačkom grbaljskom rodu. Slave Svetog Stefana. Rozgaja i danas ima u Grblju, tri porodice. U literaturi nalazimo samo pomen dvojice Rozgaja mobilisanih u austro-ugarsku vojsku 1914. godine – Marko i Savo Rozgaja (za Sava stoji napomena da je u ratu poginuo). U bratstvu se pamti i Niko Rozgaja, koji je poginuo u Prvom balkankom ratu.

Značenje samog prezimena je nejasno i verovatno dolazi od nekog nadimka. Moglo bi biti izvedeno od starije reči rozga – grana drveta, npr. kao nadimak za nekog izrazito mršavog i koščatog, ili od glagola rozgati, što je osobit način pevanja u nekim krajevima dinarske oblasti.

U Hrvatskoj nalazimo slična prezimena – Rozga i Rozgaj, no ovi rodovi nisu ni u kakvoj vezi s grbaljskim Rozgajama.

ŠOFRAN / ŠOVRAN

Šofrani su starosedeoci u Šišiću (Šišić je izvorni oblik, dok se danas ovo naselje naziva Šišići)[107]. Negde se može naći i oblik Šovran, a u prošlosti i Šofranović. Drugačiju verziju porekla Šofrana iznosi Marko Šovran u svom radu o selu Šišići[108]. Prema njemu, grbaljski Šofrani su od dobrskih Sofrana. U Dobrskom Selu postoji bratstvo Dobrilovića. Potiču od Šćepana Dobrilovića, koji je živeo u Staroj Srbiji (Peć) odakle se polovinom 15. veka (seoba je verovatno povezana sa padom oblasti Brankovića pod osmansku vlast 1455. godine) preselio u Dobrsko Selo (Lipa) između Cetinja i Rijeke Crnojevića. Jedan ogranak Dobrilovića su Milanovići i Popovići, čije je ranije zajedničko prezime bilo Sofrani. Ovaj nadimak su dobili „zbog gostoljubivosti i čestog postavljanja sofre za rodbinu, prijatelje i prolaznike“. Moguća potvrda da se radi o istom rodu je i činjenica koju navodi Šovran, da se u dokumentima izdatim grbaljskim Šofranima (pasošima, mornarskim matrikulama) sve do 1918. godine može naći prezime u obliku Sofran[109].

U Ceklinu, jedan od ogranaka bratstva Gornjaka nosi prezime Šofranac: Vulič (17. vek), jedan od potomaka rodonačelnika svih Gornjaka Leke iz Klimenata, imao je dva sina: Božidara i Ražnata. Od Božidara je Vuko, a od njega su četiri sina: Jović, Pejo, Šako i Damjan. Od Šaka su Šofranci. Šako ce drukčije zvao Šofran, otuda bratstveno ime Šofranac[110]. U ranijim dokumentima može se videti da su pripadnici ovog bratstva upisivani i kao Šovranac[111].

Šovrani postoje i u plemenu Pobori kod Budve[112]. Za njih se kaže da su iz Crne Gore, odakle se oko prve četvrti 19. veka doselio jedan Šofran, Nije jasno da li poborski Šovrani imaju veze s grbaljskim Šofranima, dobrskim Sofranima ili s ceklinskim Šofrancima[113]. Odgovor na ovu nedoumicu ne daje ni krsna slava, s obzirom da ova tri roda slave različite slave: grbaljski Šofrani Mratindan, poborski Šovrani Jovanjdan, a dobrski Sofrani (Dobrilovići) i ceklinski Šofranci Nikoljdan. S obzirom na podatak da su došli iz Crne Gore, verovatno se radi o ceklinskim Šofrancima, možda i o dobrskim Sofranima.

Prezime Šovran postoji i u mestu Medenac na tromeđi Like, Bosne i Krajine, „a po nekim informacijama ima ih i u Istri“[114].

Videli smo tumačenja prezimena Sofrana i Šofranaca u Riječkoj nahiji, doduše, predanje Šofranaca navodi da je to bilo lično ime njihovog pretka Šaka, ali ne i objašnjenje šta to ime znači. Sa druge strane, postoje tumačenja, prihvatljivija od sofre i ličnog imena, da su prezimena Šofran, odnosno Šovran izvedena od italijanskog sovrano, u francuskom souverain, engleski sovereign – dukat, cekin, zlatnik, seferin[115].

Ukoliko bismo predanje o poreklu grbaljskih Šofrana od dobrskih Sofrana – Dobrilovića, onda bismo znali i genetiku ovog roda, s obzirom da je kod jednog ogranka Dobrilovića (Vukići) utvrđena haplogrupa E V13 Z1057[116].

ŠTILET(A)

U Lješeviću su Štileti, uz Giljače, Maroviće i Goboviće, doseljenici „iz Arbanije“ u 16. veku. Slave Svetog Haritona, kao i svi u selu[117]. U jednini se javljaju oblici Štilet i Štileta.

U dokumentima nalazimo raniji oblik prezimena – Štiletović. U bici na Vrtijeljci 1685. godine, pod komandom Baja Pivljanina, poginula su dvojica pripadnika ovog bratstva, tada upisani kao – Štiletović[118]. I 1762. godine u jednoj presudi pominje se kapetan Rade Štiletović[119]. Po svoj prilici, prezime im je skraćeno kasnije, u vreme austrijske vlasti.

Prezime dolazi od istoimene reči štilet – vrsta vojničkog noža (kod nas u Primorju kaže se još i šćilet). Reč je naš oblik italijanske reči stilet (it. stiletto, fr. stilet, nem. Stilett) – bodež ca obe strane oštar i sa kratkim sečivom[120].

Po svoj prilici, predak ovog bratstva bio je prepoznatljiv prema štiletu koji je nosio (i upotrebljavao) ili ih je možda izrađivao, verovatno je to najpre nosio kao nadimak, a kasnije njegovo potomstvo kao prezime.

[1] https://www.poreklo.rs/2016/01/20/grbljani/

[2] Risto Kovijanić, Pomeni Crnogorskih plemena u Kotorskim spomenicima (XIV – XVI vijek) knjiga II, Titograd, 1974, str. 148.

[3] Risto Kovijanić, Pomeni Crnogorskih plemena u Kotorskim spomenicima (XIV – XVI vijek) knjiga I, Cetinje 1963, str. 83, 84.

[4] Petar Šobajić, Nikšić (Onogošt), Posebna izdanja geografskog društva, Beograd, 1938, str. 69.

[5] Velimir Mihajlović, Srpski prezimenik, Aurora, Novi Sad, 2002, str. 43.

[6] Ilija – Peko Peličić, Zapisi o Zeti, Sabor Zete, Golubovci – Beograd, 1997, str. 87.

[7] O njima na: https://www.poreklo.rs/2017/06/19/malonsici-zagarac-komani/

[8] Peličić, 174.

[9] Peličić, 90.

[10] https://www.poreklo.rs/2018/01/01/spic-povest-naselja-i-poreklo-stanovnistva/

[11] Mihajlović, 43.

[12] Milan Karanović, Pounje u Bosanskoj Krajini, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1925, str. 344.

[13] Vjeko Vrčić, Plemena Imotske krajine, Imotski, 2010, str. 100.

[14] Tomo Šalić, Vinkovački šokački rodovi, Monografije, knjiga 3, Matica hrvatska, Vinkovci, 1999, str. 77.

[15] Leksik prezimena SR Hrvatske, Institut za jezik, Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1976, str. 32;

Mihajlović, 43.

[16] Mihajlović, 43.

[17] Š. Kulišić, P. Ž. Petrović, N. Pantelić, Srpski mitološki rečnik, Biblioteka Sinteze, NOLIT, Beograd, 1970, str. 20.

[18] Etimološki rečnik srpskog jezika 2, SANU, Odeljenje jezika i književnosti – Institut za srpski jezik, Beograd, 2006, str. 257, 258.

[19] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika knjiga prva, JAZU; Zagreb, 1971, str. 123.

[20] Sava Nakićenović, Boka, Srpska kraljevska akademija, Srpski etnografski zbornik, knjiga dvadeseta, Beograd, 1913, str. 362

[21] Božidar Kljajević, Hercegovina, poreklo porodica V, Donat Graf, Beograd, 2017, str. 463;

Akim i Vukota Miljanići, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007, str. 37.

[22] https://www.poreklo.rs/2016/03/10/bratstva-plemena-ceklin/

[23] Srpski DNK projekat

[24] Nakićenović, 362.

[25] Miljanići, 37.

[26] Miloje Nikolić, Valjevska nahija u Drugom ustanku 1815. godine, Glasnik 25, Međuopštinski istorijski arhiv Valjevo, 1990, str. 39.

[27] Etimološki rečnik 2, 285.

[28] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 2, JAZU, Zagreb, 1972, str. 396;

Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika knjiga 1, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1967, str. 146.

[29] Rečnik 1, isto.

[30] Isto.

[31] https://www.poreklo.rs/2015/10/27/bratstva-plemena-pastrovica/

[32] Ljubomir Pavlović, Kolubara i Podgorina, Srpski etnografski zbornik knjiga osma, Naselja srpskih zemalja knjiga IV, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1907, str. 847.

[33] Jovan Vukmanović, Paštrovići, Cetinje, 1960, str. 126.

[34] Pavlović, 847.

[35] Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, izdanje Slovo ljubve, Beograd, 1978, str. 411.

[36] Erdeljanović, 468.

[37] Zapisi, glasnik Cetinjskog istorijskog društva 11, Cetinje, 1938, str. 110.

[38] Dejan Miloradov, Katarina Sunajko, Ivana Ćelić, Dragoljub Petrović, Rečnik srpskih govora Vojvodine knjiga 1, Matica srpska, Novi Sad, 2019.

[39] Erdeljanović, 295.

[40] Sima Ćirković, Rade Mihaljević, Leksikon srpskog srednjeg veka, Knowledge, Beograd, 1999, str. 65.

[41] Skok 1, 246.

[42] Lazar Drobnjaković, Risan i stare risanske porodice, Beograd, 2003, str. 390.

[43] Nakićenović, 370.

[44] Vukmanović, 100.

[45] Isto.

[46] Vukmanović, 101.

[47] Lovorka Čoralić, Zadarski kapetan XVII stoljeća – Ulcinjanin Dominik Katić, Zbornik odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti HAZU 22, Volumen 29, Zagreb, 2011, str. 226.

[48] Vukmanović, 100.

[49] Sime Ljubić, Skadarski zemljišnik od god. 1416, Starine knjiga XIV, JAZU, Zagreb, 1882, 46, 48, 49, 52.

[50] Ivan Božić, Nemirno Pomorje XV veka, Srpska književna zadruga, Beograd, 1979, str. 294.

[51] Miloš Antonović, Grad i župa u Zetskom primorju i severnoj Albaniji u HIV i HV veku, Posebna izdanja Knjiga 39, Istorijski institut, Beograd, 2003, str. 263.

[52] http://www.montenet.org/2002/bozo2.html

[53] Lovorka Čoralić, Albanska obitelj Kruta i neki njezini zaslužni pojedinci, Historijski zbornik 62, Hrvatski institut za povijest, ZAgreb, 2009.

[54] Veljko Antunović, Potomci srpskih kraljeva, Biblioteka Tragom naših predaka, Beoknjiga, Beograd, 2007;

Bogumil Hrabak, Iz starije prošlosti Bosne i Hercegovine knjiga VI, Beograd, 2009, str. 242.

[55] Stjepan Sršan, Sandžak Požega 1579. godine, Grada za povijest Osijeka i Slavonije knjiga XII, Državni arhiv u Osijeku, 2001, str. 81.

[56] Slavko Gavrilović, Građa za istoriju Vojne granice u XVIII veku, knjiga 1, Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog naroda, SANU, II Odeljenje – spomenici na tuđim jezicima, Knjiga XXVIII, Beograd, 1989, str. 527.

[57] Božidar Kljajević, Hercegovina, poreklo porodica 3, Donat Graf, Beograd, 2017, str. 316.

[58] Marijan Sivrić, Migracije iz Hercegovine na dubrovačko područje (1667-1808), Humski zbornik VI, Biskupski ordinarijat Mostar – Državni arhiv u Dubrovniku, Dubrovnik – Mostar, 2003, str. 253, 254; nije nemoguće da je Cvjetkova familija već bila pokatoličena, s obzirom da ni njegovo ni ime njegovog oca ne ukazuju na veroispovest, odnosno ravnopravno postoje i kod pravoslavnih i kod rimokatolika. Sa druge strane, moguće je i da je Cvjetko bio taj koji je prešao u rimokatoličku veru, možda upravo da bi oženio devojku te vere i stekao neke povlastice od Dubrovčana.

[59] Srpsko-hrvatsko naseljavanje po Štajerskoj, Glasnik geografskog društva sveska 7. i 8.

Beograd, 1922, str. 117, 118.

[60] Dušanka Dinić-Knežević, Migracije stanovništva iz južnoslovenskih zemalja u Dubrovnik tokom srednjeg veka, SANU, Ogranak u Novom Sadu, Filozofski fakultet u Novom Sadu Odsek za istoriju, Novi Sad, 1995, str. 179.

[61] Opširen popisen defter na Ohridskiot sandžak od 1583. godina, knjiga 1, Arhiv na Makedonija – Matica makedonska, Skopje, 2000, str. 63.

[62] Miljanići, 277.

[63] Miroslav Niškanović, Srpska prezimena, Beograd, 2004, str. 169;

Zagorka Vavić Gros, Prezimena su čuvari našeg jezika, Lingvističke edicije, Edicija Popularna lingvistika knjiga 5, Prometej, Novi Sad, 2013, str. 93.

[64] Vavić Gros, isto.

[65] Olga Ivanova, Makedonski antroponomastikon (XV-XVI vek), Skopje, 2006, str. 278.

[66] Alija Pirić, Dubravski leksikon, Stolac, 2013, str. 178.

[67] https://www.ancestry.com/name-origin?surname=mark

[68] https://www.ancestry.com/name-origin?surname=martin

[69] Marko Peić, Grgo Bačlija, Imenoslov bačkih Bunjevaca, Leksikografska izdanja Knjiga II, Onomastički rečnici, Matica srpska, Odeljenje za književnost i jezik Knjiga 1, Novi Sad – Subotica, 1994, str. 92.

[70] Jelka Ređep, Priča o Boju kosovskom, Centar za kulturu Zrenjanin – Filozofski fakultet Novi Sad, 1976.

[71] Nakićenović, 389.

[72] https://www.poreklo.rs/2016/01/20/grbljani/

[73] Hamid Hadžibegić, Grbaljski dokumenti iz XVII stoljeća, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom I, Orijentalni institut u Sarajevu, 1950, str. 26.

[74] Prepiska knjaza Danila i Đorđa Stratimirovića, Zapisi Glasnik Cetinjskog istorijskog društva, godina H, knjiga XVII, Cetinje, 1937, str. 222.

[75] Kristijan Juran, Stari i novi stanovnici Šibenika i njegovih predgrađa u drugoj polovici 17. i početkom 18. stoljeća, Državni arhiv u Šibeniku, 2016, str. 59, 91, 148.

[76] Roman Jelić, Stanovništvo Zadra u drugoj polovici XVI. i početkom XVII. st. gledano kroz matice vjenčanih, Starine knjiga 49, JAZU, Odjel za filozofiju i društvene nauke, Zagreb, 1959, str. 413, 414.

[77] Skok 2, 432

[78] Isto.

[79] Riznica porodice “Hranići“ (nadimak Kosača), Priopćio Em. Lilek, Glasnik zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini 1889 knjiga II, Sarajevo, 1889, str. 8.

[80] Milan Rešetar, Dubrovačka numizmatika, I (historički) dio, Posebna izdanja knjiga XLVlll, Društveni i istoriski spisi knjiga 18, Srpska kraljevska akademija nauka i umetnosti, Sremski Karlovci, 1924, str. 38, 39.

[81] Lilek, isto.

[82] Rešetar, isto.

[83] Đuro Daničić, Rječnik iz književnih starina srpskih dio drugi, Beograd, 1863, str. 56.

[84] Rešetar, isto.

[85] Marko Šovran, Grbalj: manastiri i sveštenstvo, Biblioteka Hronika sela – posebna izdanja, Društvo za obnovu Manastira Podlastva, Grbalj, 2006, str. 179.

[86] Nakićenović, 375.

[87] Petar Pejović, Ozrinići – pleme Stare Crne Gore, Beograd, 2004, str. 298, 383.

[88] Ljubo Mačić, Učešće Grbljana y prenošenju mletačke diplomatske pošte (XVIII vijek), Boka 33, Zbornik radova iz nauke, kulture i umjetnosti, JU Gradska biblioteka i čitaonica Herceg-Novi, 2013, str. 276.

^[89] Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak, porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo, Stručna knjiga, Beograd, 1997, str. 483;

Andrija Luburić, Drobnjaci, pleme u Hercegovini, Beograd, 1930, str. 102, 103.

^[90] Karadžić Šibalić, 484.

^[91] Nakićenović, 340.

^[92] Luburić, 103.

^[93] Naime, pored Lazovića i Ilića, do sada su testirani i sledeći rodovi koji, navodno, potiču od kneza Drakula: Jaukovići iz Drobnjaka koji su pripadnici tipične drobnjačke haplogrupe I1 P109; Kešelji ili Kešeljevići iz Nevesinja, koji su ogranak onih sa Grahova i srodni Andrijaševićima, za koje je utvrđeno da su pripadnici haplogrupe R1a YP4278; Gojkovići iz Mokrina u Boki, koji su pripadnici haplogrupe I2a PH908, kao i banjanski Mićovići iz Velimlja. Takođe, rezultat Dunjića iz okoline Foče, koji su ogranak Bojata, ukazuje i da su Bojati pripadnici haplogrupe I2-PH908.

^[94] Nakićenović, 375.

[95] Nakićenović, 364.

[96] Ivo Stjepčević, Kotor i Grbalj historijski pregled, Prilog vjesniku za arheologiju i historiju dalmatinsku, Split, 1941, str. 86.

[97] Lazo Kostić, Stogodišnjica I krivošijskog ustanka (1869-1969), Minhen, 1970, str. 95.

[98] Karl Georg Fridrih Hajer fon Rozenfeld, Grbovnik Kraljevine Dalmacije, 1837, izdanje Ekslibris društvo Vojvodine, Novi Sad, 2017, str. 151.

[99] Nakićenović, 362.

[100] https://www.poreklo.rs/2016/01/20/grbljani/

[101] https://www.poreklo.rs/2017/10/22/krtoli-naselja-i-poreklo-stanovnistva/

[102] Isto.

[103] Nakićenović, 363.

[104] Skok 2, 609, 620.

[105] Dušan Bykcan, Ispisi iz Cetinjskog arhiva, Istorijska građa, Zapisi glasnik Cetinjskog istorijskog društva Godina H, Knjiga XVII, Cetinje, 1937, str. 161, 162.

[106] Dušan Bykcan, Ispisi iz Cetinjskog arhiva, Istorijska građa, Zapisi glasnik Cetinjskog istorijskog društva Godina HI, Knjiga XIX, Cetinje, 1938, str. 107, 108.

[107] Nakićenović, 399.

[108] Marko Šovran, Grbalj knjiga 1, Šišići, Biblioteka Hronike sela, Odbor za proučavanje sela – Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije, Grbalj – Beograd,1998, str. 209.

[109] Isto, 209.

[110] Andrija Jovićević, Riječka nahija, Srpski etnografski zbornik knjiga XV, Biblioteka Naselja srpskih zemalja knjiga VII, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1911, str. 603.

[111] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1884-1892), Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2014, str. 643;

Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1866-1878), Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2013, str. 118, 185;

Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1879-1883), Državni Arhiv Crne Gore, Setinje, 2013, str. 174, 204, 210, 230.

[112] Nakićenović, 420.

[113] https://www.poreklo.rs/2017/03/28/pleme-pobori/

[114] Šovran, Šišići, 210.

[115] Isto.

[116] Srpski DNK projekat.

[117] Nakićenović, 382.

[118] Šovran, Šišići, 52, 53.

[119] Djordje Milović, Boka Kotorska u doba Venecije – na izvorima mletačkih arhiva, Književni krug, Split, 2009, str. 412.

[120] Milan Vujaklija, Leksikon stranih reči i izraza, Prosveta, Beograd, 1970, str. 909, 1097.