Poreklo prezimena, naselje Žabljak (Cetinje)

Poreklo stanovništva naselja Žabljak, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.

Položaj naselja.

Nalazi se na istoimenom kupastom i kamenitom brdašcu, visokom 130 m y Ceklinskom polju, koje zahvata sjeverozapadni dio bazena Skadarskog jezera. Sjeverno od njega je Gornje blato, a oko njega teku rječice – Karatuna, Sjerava i Mala Morača. S jeseni i zimi, kada jezero nadođe, Žabljak postaje ostrvo Skadarskog jezera, sa kojim je Gornje blato spojeno. Samo naselje se razvilo podnožjem brdašca i u neposrednoj ravni oko njega.

Atar sela zahvata okolni zaravnjeni predio, a ograničava ga linija koja sa sjevera počinje od Filipovog krša pa skreće na jug i prelazeći Karatunu nastavlja se do na Krstovinu, te niže nje ide Malom Moračom do Krsti Morače, a odatle na zapad do kote 135. Tu povija ka Andrijskoj gori i Komezicama, a zatim skreće sjeveroistočno i preko Kladnjice, Malog Vrbiša i Podvaline, prelazeći Karatunu, izlazi na Filipov krš. U tom okviru atar je (CI—JZ) dug 4,9 i širok (Z–I) 1,4 km, te zahvata 6,89 km2 površine.

Središnji dio naselja je na visini od 30 m.

Istorijat.

Žabljak je, gledano sa stanovišta očitih prednosti njegove lokacije i y svjetlosti teritorijadio–istorijskog razvoja zetske države, svakako jedno od najstarijih naselja na teritoriji Stare Crne Gore. Kod ove relativno pouzdane pretpostavke prvenstveno imamo u vidu to što je Skadarsko jezero y prošlosti bilo znatno manje, što ujedno znači da veći dijelovi današnjeg bazena jezera, među kojima i ovaj oko Žabljaka, nijesu bili toliko plavljeni. Svjedoče to i stara potopljena naselja, o kojima je pisao Jovićević i posebno činjenica da je manastir sv. Nikole bio lociran na nedalekoj Vranjini, kao i druge vjerske građevine na okolnim ostrvima. Srednjovjekovni manastirski posjedi su svakako morali biti i ovdje u ovoj tada neplavljenoj ili mnogo manje plavljenoj ravnici. To je, pored ostalog, Rovinskom dalo osnovu za mišljenje da su Ribnicu, Spuž i Žabljak podigli srpski župani y H vijeku. Žabljak je pripadao Podluškoj županiji, koju navodi pop Dukljanin. „Župa Podlužje“, kaže Škrivanić, „ležala je u donjem toku rijeke Morače, oko Žabljaka”. Jireček takođe navodi da je „Podlužje predeo Žabljački”. Prvi, pak, pouzdani pomen Žabljaka javlja se u mletačkim izvorima 1453. gocine; kao tvrđava, prvi put se pominje 1460, a kao središte Ivana Crnojevića 1466. godine.

Poslije pada pod Turke 1478. god. pominje se u defteru za Skadarski sandžakat iz 1485. gocine. Kasnije je (1514—28) u njemu bilo sjedište Skender–bega Crnojevića; tu je 1527. godine „napisana njegova povelja manastiru Vranjini, kojom je potvrdio manastirske posjede podložene od strane njegovog oca. Pored nekoliko Crmničana, uvedena su i dva svjedoka muslimana sa Žabljaka“!

Za narednih 100 godina naselje se znatno razvilo. Tako Vrpica kazuje da se oko kamenog brda, na čijem se vrhu nalazi tvrđava, prostire „predgrađe“ sa 250 kuća, koje su većim dijelom hrišćanske, srpske vjeroispovijesti._

Padom pod Tursku vlast Žabljak je umnogome izgubio saobraćajno-trgovačku funkciju, koju je kao raskršće držao između Donje i Gornje Zete i istovremeno primorja, posebno Kotora, i tržišta y unutrašnjosti, u Raškoj. Od ranijih saobraćajno-trgovačkih relacija zadržale su se i „pojačale samo dvije – prva prema Skadru i druga prema Podgorici.“ Budući da se našao u isturenoj poziciji prema Staroj Crnoj Gori, on je relativno brzo postao jako vojno regionalno i ekonomsko središte u kome su stanovali moćni turski, a zatim islamizirani posjednici. Oni su, zapravo, držali posjede ne samo y bližoj okolini Žabljaka nego i y udaljenijim selima. Zatečeno stanovništvo, sem onoga dijela koje je primilo islam, vremenom je sve teže živjelo? U obližnjem mjestu Balijama, Turci su crkvu, sagrađenu u doba Ivana Crnojevića, pretvorili u džamiju. U tom naselju, kao i u drugim susjednim, zvanim Trumše, Šarike i Salkovina, živjeli su Srbi, Zećani i siromasi i Uskoci iz Crne Gore i iz drugih strana i radili kao čifčije, obrađujući zemlju posjednicima „pod dohodak ili arendu. U potonje vrijeme takvo naselje je bilo i Filipov krš. Prva tri naselja su se usljed porasta nivoa jezera i zaoštrenih odnosa sa Turcima raselila prema Dodošima, Vranjini i Ponarima, dok se dio njih zadržao na Žabljaku. Ona su se naročito uvećala prvom polovinom i sredinom prošlog vijeka, kada su napadi Ceklinjana učestali i istovremeno poplave jezera bivale veće. Same žabljačke bedeme Turci su još više utvrđivali i dograđivali. Mještani, na primjer, kažu da je poznati nasilnik Jakupaga na zapadnoj strani brdašca (Žabljaka) okrenutoj prema vrhu Buzi, odakle su Crnogorci napadali, podigao zidine široke 1,5 m. Pored utvrđenja, TurCi su imali i svoje kasarne. Istureni ovdje na predstraži prema Crnogorcima, prvenstveno Ceklinjanima, od kojih su bili u stalnoj opasnosti, nizami su se silnički ponašali. U čestim okršajima istakli su se mnogi Ceklinjani, a naročito Kenjo Stankov Janković, koji je sa grupama dva puta uskakao preko visokih bedema u grad i oslobađao ga. Prvi put 1835. godine njih 12 i drugi put u grupi od 30 1852. godine.

Naselje se razvilo naročito poslije njegova oslobođenja 1878. godine, kada su ga Ceklinjani, dobijajući od crnogorske vlasti napuštena imanja i zasnivajući nova, stali ponovo naseljavati. Otuda se naselje poglavito širilo ka istočnoj ravnijoj strani, što se pored ostalog uočava iz razlike u tipovima kuća između starog i novog naselja. Uskoro zatim Žabljak je zajedno sa Vranjinom, Dodošima i Ponarima postao posebna kapetanija. Godine 1906. Jovićević je ovdje evidentirano 45 d., a gotovo deceniju kasnije (1925) bilo ih je 51 sa 177 stanovnika. Do 1948. prvi broj se povećao na 60, a drugi na 248, da bi zatim nastupilo smanjivanje, i to toliko da je 1953. bilo 55 d: 258 stanovnika, 1961 (48:206) i 1971 (28:96). Od zadnjeg broja te godine je od rođenja u mjestu živjelo 69, a ostali su doseljeni, i to 12 do 1945, a ostali poslije. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (10:6), sa (4:8), sa 3–5 (13:5), sa 5-8 (17:6) i sa 8 i više (4 :3). Ujedno je sastav glavnih starosno-polnih grupa bio: prve 99:36 (ž. 44:19), druge 90:34 (ž. 47:21) i treće 26:26 (ž. 17 : 13).

Struktura stanovništva.

Prema obrazovnim obilježjima, stanovnici su bili: bez škole 71:30 (ž. 55:24), sa četvorogodišnjom 80:31 (ž. 35:11), sa osmogodišnjom 1:12 (ž. 0:6), ca srednjom 3:1 i kvalifikovani radnici (1 :1), a nepismenih je bilo 45:24 (ž. 40:21).

Tada je posjedovao struktura domaćinstava bila: bez zemlje (8 : 8), do 2 ha (30 : 18), sa 2-5 (10:2), odnosno poljoprivrednih 21 14, mješovitih 20:30 i nepoljoprivrednih 7 : 11.

U 1953. god. 106 aktivnih izdržavalo je 143 lica; y poljoprivredi 83:94, a lica sa ličnim primanjima bilo je 9. Tokom dva naredna međupopisna perioda taj odnos se izmijenio tako da je aktivnih bilo 85:25, izdržavanih 109:64; y poljoprivredi 66 : 20 i 44:44, a sa ličnim primanjima 12:7.

Tip naselja.

Naselje sačinjavaju njegova glavnina sa 31 kućom, koja je položena na padinama i podnožjem istog brda, i susjedni dijelovi sela Cukalj sa 9 i Filipov krš sa 2 kuće. Naselje je zbijenog tipa. Prizemne su 4 kuće, a na izbi 38; sve su pokrivene tiglom ; daščani plafon je u 29, malterisani u 10 i bez plafona su 3 kuće. U selu je popisano 28 stanova sa 1024 m2, Od kojih su 21 iz prvog, 6 iz drugog i 1 iz trećeg perioda. Otvoreno ognjište imalo je 14 stanova. Prema vrsti su: 14 jednosobnih i garsonjera, 12 posebnih soba i 2 dvosobna.

Stanovništvo.

U selu su juna 1973. godine živjeli:

-Vukčevići; (4),

-Dragojevići i Gazivode (po 3),

-Jovićevići, Lopičići, Šofranci i Čelebići (po 2) i:

-Berilažići, Pejovići, Dajkovići, Tomanovići, Tatari, Lađići i Perkovići (po 1 d.)

Poslije 1945. iselilo se 48 d. sa 184 člana, i to: u Titograd 34, Cetinje 6, Beograd 2 i Nikšić i Danilovgrad po 1. Povremeno dolazi 31 d.12 od 6 d. kolonizovanih u Vojvodini sem jednog sva su se vratila; u Titograd 4 i u Žabljak 2. Ranije je y Ameriku išlo 7 lica; sada ima četvoro dnevnih migranata. Napuštene su 3, a zapušteno 12 kuća.

Vode.

Selo se snabdijeva vodom iz 4 izvora i 2 bistijerne. Tačnije rečeno, od izvora koje pominje Jovićević (Aladinovića Studenac, Džanovića Studenac, Ibraimbašića Stucenac i Sjerava) sada su aktivni prvi i treći, dok su ostala dva presahla. Sjerava je presahla prije dvadesetak, a Džanovića Studenac, koji je bio najjači, prije 10—12 godina – poslije izgradnje nasipa za prugu Titograd—Bar (preko jezera). Bistijerna koju su u utvrđenju još Turci podigli koristi se uglavnom za školu (koja je takođe tu), dok je druga manja, privatna (na Filipovom kršu) nedavno pedignuta.

Zanimanje stanovništva i ostali podaci o naselju.

Budući da je selo bez električnog osvjetljenja uglavnom su izostali noviji elementi kućnog standarda. Na drugoj strani veliko iseljavanje je uticalo tako da u selu nijesu znatnije izvršene ni druge promjene. Dijelovi starije opreme kuća još su vidno prisutni, tako da se i na ovom primjeru vidi da praktično najveće promjene y selima donosi elektrifikacija. Ognjišta, pak, pretpostavljaju stare kužine, te samim tim i starije stvari.

Pošto su kuće dosta zbijene (naporedne, ili jedna iznad druge), to je i prostor oko njih tjeskoban. Zato su dvorišta pretežno mala, a i pomoćnih objekata je relativno malo. Stiješnjena i od vodoplavne okoline pomaknuta lokacija naselja predodredila je izgradnju dvobojnih kuća kako bi se pod jednim krovom moglo smjestiti što više.

Donji boj (izba i magacini) koristi se za stoku i ostavu; utoliko više što se ovdje oduvijek poglavito držala krupna stoka i što je ribolov bio jedno od glavnih zanimanja. Improvizovane „kućarice“ manje–više služe za svinje .i živinu. Bliže i dalje dionice imanja koje se steru po okolnoj ravnici ranije su se uveliko koristile za usjeve i povrće (razumije se y međuplavnom periodu) a danas bezmalo čitave – za pašu i kosidbu.

Čak više nego za dadoše, za ovo naselje je najveći problem vodoplavnost jezera. Jer, dok su Dodoši i u vrijeme visokog vodostaja kao rt vezani za kopno, dotle Žabljak postaje izdvojeno ostrvo do koga se samo čamcima dolazi. U takvim. okolnostima, a u znatnoj mjeri i preko ljeta, čunovi (čamci, u samom selu zanatski Pravljeni) su jedina saobraćajna sredstva. U međuplavnim periodima pak za prenos tereta koriste se i zaprege.

IZVOR: Prema knjizi dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.