Autor: Ivan Vukićević ([email protected])
Objavljeno: 31.5.2017. | Dopunjeno: 16.11.2021.
Pojam plemena
Kada se govori o plemenima u Crnoj Gori, sam termin pleme se može odnositi na tri različita pojma:
– krvna zajednica (rod)
– teritorijalno-društvena zajednica jednog ili više rodova
– administrativna jedinica
Pleme se u prvobitnom značenju odnosilo na rod, odnosno na krvnu zajednicu jednog ili više bratstava koja prema narodnim predanjima i rodoslovima potiču od jednog zajedničkog pretka koga sva bratstva u plemenu smatraju za svog rodonačelnika. Kako su se pojedina plemena teritorijalno širila, u njihov sastav su ulazila i njima nesrodna manja bratstva zbog čega su plemena vremenom postajala višerodovska. U takva plemena spadaju recimo Vasojevići i Ozrinići u kojima istoimena dva roda čine većinu stanovništva, ali i Kosijeri i Piperi u kojima su rodovi po kojima su nazvana ta plemena vremenom postali manjina u njima. Međutim, postoji i manji broj plemena kao što su Grbalj i Cetinje, koja su od samog nastanka bila mešovitog rodovskog sastava i prvenstveno su bazirana na teritorijalnoj pripadnosti. Paštrovići su najbolji primer za višestruku upotrebu reči pleme. Tako se često može čuti da se sastoje od 12 plemena, dok se istovremeno i za Paštroviće u celini kaže da su pleme. Zapravo se radi o 12 rodova udruženih u teritorijalnu plemensku zajednicu.
Pored narodne podele na plemena, u Crnoj Gori je za vreme dinastije Petrović-Njegoš postojala i zvanična podela na plemena koja su predstavljala administrativne jedinice. Iako su se granice plemena prema narodnoj i administrativnoj podeli u najvećoj meri poklapale, postoje i neke bitne razlike jer su plemenima formalno nazivane i oblasti koje se ni po jednom osnovu ne mogu tako nazvati.
Srednjovekovna plemena
Na području današnje Crne Gore su u srednjem veku živela brojna plemena vlaško-ilirskog porekla zajedno sa slovenskim plemenima od kojih su vremenom preuzela srpski jezik i etnički identitet. Među najvećim starosedelačkim plemenima bili su Bukumiri u današnjim Bratonožićima i Kučima, Kriči u Potarju i Jezerima, Malonšići u dolini Zete, Mataruge u Staroj Hercegovini, Macure u Morači i Španji na Čevu i u Cucama. Dosadašnjim genetskim istraživanjima je utvrđeno da su neka od ovih plemena proistekla iz pojedinih rodova, odnosno da potiču od zajedničkog pretka. Tako Kriči pripadaju J2b1 haplogrupi, dok Macure pripadaju I1 haplogrupi. Više o haplorupama prisutnim u Crnoj Gori se može pročitati u članku o genetskoj strukturi stanovništva. Stanovništvo slovenskog porekla je samo delimično bilo organizovano u plemena među kojima su se svakako isticali Lužani u dolini Zete. Oko porekla plemena Riđana iz okoline Nikšića su podeljena mišljenja – pojedini autori smatraju da su starosedelačkog porekla, dok postoji i raspostranjeno mišljenje da su slovenskog porekla. Većina starosedelačkih plemena je živela u brdsko-planinskim područjima gde su se pretežno bavila stočarstvom, dok su slovenska plemena pretežno živela u pitomijim župnim područjima gde su se bavila zemljoradnjom. Razlike u načinu života su najbitniji razlog za razvijeniju plemensku svest kod starosedelačkih nego kod slovenskih plemena u to vreme.
Slabljenjem vlasti Istočnog Rimskog Carstva i uspostavljanjem srpske države pod dinastijama Vojislavljevića i Nemanjića, dolazi do jačanja svesti o pripadnosti srpskoj državi i srpskom narodu. Ova pojava je ujedno dovela i do slabljenja plemenske organizacije. Međutim, taj proces se zaustavlja sa nestankom srpske države i početkom turske okupacije kada radi bolje zaštite od osvajača dolazi do ponovnog jačanja plemenske svesti i organizovanja naroda u plemenske zajednice. Crna Gora kao pretežno brdsko-planinsko područje postaje idealno skrovište za sve one koji su iz različitih razloga morali da napuste svoje matične oblasti. Krajem 14. i tokom celog 15. veka se na prostor današnje Crne Gore doseljavaju brojna bratstva koja će ubrzo formirati nova plemena. Oblasti iz kojih je pristiglo najviše stanovništva su Kosovo, Metohija, Hercegovina i Albanija. Novonastala plemena će postojati sve do početka 20. veka, a u određenoj meri postoje i danas u narodnoj tradiciji. Starosedelačka plemena su se tada delom raselila pod pritiskom doseljenika, a delom utopila u novonastala plemena. Tako je najpre pleme Mataruga nestalo pod pritiskom Riđana, dok su na nekadašnjoj teritoriji Španja nastala plemena Čevo i Cuce. Teritorija Bukumira je podeljena između Bratonožića i Kuča, a Macure su ušle u sastav novonastalih plemena Rovca, Gornja Morača i Donja Morača. Južna oblast Kriča, Jezera, pripala je Drobnjacima, a njihova matična oblast Kričak u Potarju potpala pod direktnu tursku upravu. Najplodniji deo oblasti Malonšića u Kosovom Lugu zauzeli su Turci nakon što su ih proterali, dok je na planinskom delu njihove nekadašnje oblasti nastalo pleme Zagarač. Oblast Lužana je pak podeljena između Pipera, Bjelopavlića i Pješivaca. Riđani su krajem 17. veka svedeni na prostor Grahova, što je vremenom postao novi naziv plemena, dok su Krivošije, Ledenice i Ubli postali zasebna plemena, a Nikšićke Rudine i zapadni deo Nikšićkog polja potpali pod direktnu tursku vlast.
Narodna podela na plemena
Prema tradicionalnoj narodnoj podeli sa kraja 19. veka i početka 20. veka, plemena se dele prema pripadnosti istorijskim oblastima:
1. Stara Crna Gora (Crnogorci)
1.1. Katunska nahija (Katunjani)
1.2. Riječka nahija (Riječani)
1.3. Crmnička nahija (Crmničani)
1.4. Lješanska nahija (Lješnjani)
2. Brda (Brđani)
3. Stara Hercegovina (Hercegovci)
4. Boka Kotorska (Bokelji)
5. Južno Primorje (Primorci)
6. Krajina (Krajinjani)
7. Malesija (Malesori)
U svim navedenim oblastima žive srpska plemena pravoslavne veroispovesti sem u Malesiji, koja svojim manjim delom pripada Crnoj Gori, i delu Krajine u kojima žive albanska plemena katoličke i islamske veroispovesti. Iako najveći deo primorja od Sutorine do reke Željeznice kod Bara nije bio u sastavu tadašnje Crne Gore, ovo područje istorijski, kulturno i etnički čini jednu celinu sa ostalim spomenutim oblastima.
Pojedina veća plemena se mogu nazvati složenim jer pored matične plemenske oblasti obuhvataju i manja plemena koja su ušla u širu plemensku zajednicu sa njima. Tako su recimo u sastavu srpskog plemena Kuči i dva manja albanska plemena Zatrijebač i Koći. Kuči su ujedno i jedino etnički mešovito pleme u Crnoj Gori. Pored složenih plemena, postojali su i, uslovno govoreći, savezi plemena poput Morače koju su činili Gornja i Donja Morača, ili Cuca koje su činili Velje i Male Cuce.
Na sledećoj karti je pored narodne podele na plemena prikazano i najdalje plemensko poreklo stanovništva prema stanju iz 1913. godine.
Kartografski se može prikazati i narodna podela koja pored plemena obuhvata i neplemenske oblasti.
U sledećoj tabeli je prikazan pregled svih plemena prema narodnoj podeli.
Naziv | Status plemena | Poreklo naziva | Prvi pomen plemena, istoimenog sela ili bratstva |
Stara Crna Gora: Katunska nahija | |||
Bjelice | samostalno | rodovsko | Konstantin Jireček (1430.) |
Zagarač | samostalno | geografsko | Povelja Đurđa Crnojevića (1492.) |
Komani | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1326.) |
▪ Bandići | pridruženo | rodovsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
Njeguši | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1420.) |
Ozrinići | samostalno | rodovsko | Dubrovački dokument (1335.) |
Pješivci | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1431.) |
Ćeklići | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1420.) |
Cetinje | samostalno | geografsko | Povelja Ivana Crnojevića (1485.) |
▪ Bajice | pridruženo | rodovsko | Povelja Ivana Crnojevića (1485.) |
▪ Donji Kraj | pridruženo | geografsko | Pleme je nastalo u 16. veku |
▪ Konak | pridruženo | geografsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
Cuce | savez | rodovsko | Kotorski dokument (1431.) |
▪ Velje Cuce | u savezu | rodovsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
▪ Male Cuce | u savezu | rodovsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
Stara Crna Gora: Riječka nahija | |||
Građani | samostalno | geografsko | Turski defter (1523.) |
Dobrsko Selo | samostalno | geografsko | Kotorski dokument (1459.) |
Kosijeri | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1435.) |
Ljubotinj | samostalno | oblasno | Kotorski dokument (1398.) |
Ceklin | samostalno | geografsko | Povelja Ivana Crnojevića (1485.) |
Stara Crna Gora: Crmnička nahija | |||
Boljevići | samostalno | rodovsko | Turski defter (1521.) |
Brčeli | samostalno | geografsko | Povelja kralja Stefana Dečanskog (1326.) |
Gluhi Do | samostalno | geografsko | Latinski dokument (1371.) |
Dupilo | samostalno | geografsko | Povelja kralja Stefana Vladislava (1234.) |
Limljani | samostalno | geografsko | Povelja kralja Stefana Milutina (1296.) |
Podgor | samostalno | geografsko | Pleme je osnovano u 16. veku |
▪ Orahovo | pridruženo | geografsko | Povelja kralja Stefana Vladislava (1242.) |
Sotonići | samostalno | rodovsko | Povelja Ivana Crnojevića (1482.) |
Stara Crna Gora: Lješanska nahija | |||
Gradac | samostalno | geografsko | Kotorski dokument (1335.) |
Draževina | samostalno | geografsko | Pleme je nastalo u 16. veku |
Brda | |||
Bjelopavlići | samostalno | rodovsko | Dubrovački dokument (1411.) |
Bratonožići | samostalno | rodovsko | Marjana Grbičić Bolica (1614.) |
▪ Lutovo | pridruženo | geografsko | Turski defter (1485.) |
Vasojevići | samostalno | rodovsko | Dubrovački dokument (1444.) |
▪ Velika | pridruženo | geografsko | Hrisovulja manastira Visoki Dečani (1330.) |
▪ Gornja Sela | pridruženo | geografsko | Pleme je nastalo u 18. veku |
▪ Šekular | pridruženo | geografsko | Povelja kralja Stefana Milutina (1314.) |
Kuči | samostalno | rodovsko | Mletački ugovor (1455.) |
▪ Zatrijebač | pridruženo | geografsko | Turski defter (1485.) |
▪ Koći | pridruženo | rodovsko | Turski defter (1497.) |
Morača | savez | geografsko | Letopis popa Dukljanina (12. vek) |
▪ Gornja Morača | u savezu | geografsko | Turski defter (1477.) |
▪ Donja Morača | u savezu | geografsko | Turski defter (1477.) |
Piperi | samostalno | rodovsko | Skadarski zemljišnik (1416.) |
Rovca | samostalno | geografsko | Turski defter (1477.) |
Stara Hercegovina | |||
Banjani | samostalno | rodovsko | Dubrovački dokument (1319.) |
Golija | samostalno | geografsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
Grahovo | samostalno | geografsko | Kotorski dokument (1399.) |
Drobnjaci | samostalno | rodovsko | Dubrovački dokument (1285.) |
▪ Jezera | pridruženo | geografsko | Dubrovački dokument (1390.) |
▪ Uskoci | pridruženo | geografsko | Pleme je nastalo 1797. godine |
▪ Šaranci | pridruženo | rodovsko | Pleme je nastalo u 17. veku |
Nikšićka Župa | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1399.) |
Oputne Rudine | samostalno | geografsko | Pismo plemenskih glavara knjazu Danilu (1854.) |
Piva | samostalno | geografsko | Letopis popa Dukljanina (12. vek) |
Boka Kotorska | |||
Bajkove Kruševice | samostalno | geografsko | Letopis popa Dukljanina (12. vek) |
Brajići | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1448.) |
Grbalj | samostalno | geografsko | Letopis popa Dukljanina (12. vek) |
Krivošije | samostalno | rodovsko | Mletački dokument (1686.) |
Krtoli | samostalno | geografsko | Povelja cara Stefana Dušana (1351.) |
Ledenice | pridruženo | geografsko | Povelja cara Stefana Dušana (1351.) |
Maini | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1334.) |
Orahovac | samostalno | geografsko | Kotorski dokument (1399.) |
Paštrovići | samostalno | rodovsko | Gramata cara Stefana Dušana (1355.) |
Pobori | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1333.) |
Ubli | samostalno | geografsko | Turski defter (1540.) |
Južno Primorje | |||
Mrkojevići | samostalno | rodovsko | Mletački dokument (1409.) |
Spič | samostalno | geografsko | Mletački dokument (1542.) |
Krajina | |||
Seoca | samostalno | geografsko | Povelja kralja Milutina (1296.) |
▪ Krnjice | pridruženo | geografsko | Povelja kralja Milutina (1296.) |
Šestani | samostalno | rodovsko | Kotorski dokument (1444.) |
Malesija | |||
Grude | samostalno | rodovsko | Pleme je nastalo u 16. veku |
Hoti | samostalno | rodovsko | Mletački dokument (1474.) |
Zvanična podela na plemena od 1861. do 1878. godine
Borbu za oslobođenje srpskog naroda od Turaka započela su upravo srpska plemena stvaranjem prve slobodne srpske države na prostoru podlovćenske Crne Gore početkom 18. veka. Crnogorska vlast se najpre proširila na Brda, a zatim i na Staru Hercegovinu i druge oblasti. Kako je sa državnom vlašću dinastije Petrović-Njegoš jačala i lična i imovinska sigurnost, tako je slabila i plemenska svest stanovništva. Kao što se može primetiti, došlo je ponavljanja procesa iz perioda nastanka srednjovekovne srpske države. Početak postepenog procesa ukidanja plemena predstavlja odluka knjaza Danila od uvođenju plemenskih kapetana koje je on direktno postavljao. Kapetanije su uglavnom pratile plemenske granice, s tim što je u nekim slučajevima jedna kapetanija obuhvatala po par manjih plemena, a u pojedinim većim plemenima je bilo po par kapetanija. Sve kapetane je postavljao i smenjivao knjaz lično, a on im je i određivao plate.
Crna Gora je od 1961. godine, kada su joj pripojena Seoca i Krnjice, do 1966. godine zvanično bila podeljena na 5 nahija koje su se dalje delile na 39 plemena, među kojima jedino Lukovo, Rudine (Nikšićke) i Štitari nisu bili plemena u pravom značenju te reči. Brdska nahija je 1966. godine podeljena na Bjelopavlićku, Pipersku, Moračku i Vasojevićku, dok je broj plemena ostao isti, te je zvanična plemenska podela bila sledeća:
1. Katunska nahija: Bjelice, Grahovo, Zagarač, Komani, Lukovo, Nikšićka Župa, Njeguši, Ozrinići, Pješivci, Rudine (Nikšićke), Ćeklići, Cetinje, Cuce
2. Riječka nahija: Građani, Dobrsko Selo, Kosijeri, Ljubotinj, Ceklin
3. Crmnička nahija: Boljevići, Brčeli, Gluhi Do, Dupilo, Limljani, Podgor, Seoca, Sotonići
4. Lješanska nahija: Gradac, Draževina, Štitari
5. Bjelopavlićka nahija: Bjelopavlići
6. Piperska nahija: Piperi
7. Moračka nahija: Gornja Morača, Donja Morača, Drobnjaci, Rovca, Uskoci
8. Vasojevićka nahija: Bratonožići, Vasojevići, Kuči
Zvanična podela na plemena i okruge od 1878. do 1903. godine
Nakon teritorijalnog proširenja na Berlinskom kongresu 1878. godine, Knjaževina Crna Gora je podeljena na 10 nahija odlukom narodne skupštine iz aprila 1879. godine. Prema Zemljopisu Knjaževine Crne Gore iz 1899. godine obuhvatala je 49 plemena i 4 okruga (uključujući Nikšićki okrug koji je greškom izostavljen) u okviru 10 nahija:
1. Katunska nahija: Bjelice, Grahovo, Zagarač, Komani, Njeguši, Ozrinići, Pješivci, Rudine (Nikšićke), Ćeklići, Cetinje, Cuce
2. Riječka nahija: Građani, Dobrsko Selo (sa Dobrskom Župom), Ljubotinj, Ceklin (sa Ceklinskom Župom i Kosijerima)
3. Crmnička nahija: Boljevići, Brčeli, Gluhi Do, Dupilo, Krajina, Limljani, Podgor, Seoca, Sotonići, Šestani
4. Lješanska nahija: Gradac, Draževina, Štitari
5. Brdska nahija: Bjelopavlići, Piperi
6. Moračka nahija: Gornja Morača, Donja Morača, Kolašinski okrug, Rovca
7. Vasojevićka nahija: Vasojevići
8. Nikšićka nahija: Banjani, Golija, Drobnjaci, Jezera, Lukovo, Nikšićka Župa, Nikšićki okrug, Piva, Rudine (Oputne), Trepča, Uskoci, Šaranci
9. Zetska nahija: Bratonožići, Zatrijebač, Zeta, Kuči
10. Primorska nahija: Barski okrug, Ulcinjski okrug
Među 11 novih plemena, našle su se i oblasti Zeta, Krajina i Trepča koje se u narodu ni po čemu nisu smatrala za plemena. Međutim, ova administrativna podela je bila dovoljna da dođe do pojave da se u literaturi ove oblasti često pogrešno nazivaju plemenima.
Zvanična podela na kapetanije od 1903. do 1913. godine
Sa donošenjem novog zakona o administrativnoj podeli Knjaževine Crnoj Gori 1903. godine, ukidaju se nahije i plemena kao administrativne jedinice najvišeg i srednjeg nivoa, a umesto njih zemlja je tada podeljena na pet oblasti koje se više nisu delile na plemena i okruge, već isključivo na 56 kapetanija:
1. Katunsko-riječka oblast (podeljena 1910. godine na Katunsku i Riječko-lješansku)
2. Zetsko-brdska oblast (podeljena 1910. godine na Zetsku i Brdsku)
3. Primorsko-crmnička oblast
4. Moračko-vasojevićka oblast (podeljena 1910. godine na Moračko-rovačku i Vasojevićku)
5. Nikšićka oblast (iz koje su 1910. godine izdvojene Vučedolska i Durmitorska)
Ubrzo nakon proglašenja Kraljevine Crne Gore, dolazi do spomenutih izmena 1910. godine kojima je dupliran broj oblasti, dok je broj kapetanija ostao nepromenjen. Iako plemena više nisu postojala zvanično, kroz nazive kapetanije se u određenoj meri ipak zadržala stara plemenska podela, tako da je vredi spomenuti:
1. Katunska oblast: Komansko-zagaračka, Njeguška, Pješivačka, Cetinjska, Cucko-ćeklićka, Čevsko-bjelička
2. Riječko-lješanska oblast: Donjo-ceklinska, Lješanska, Ljubotinjsko-građanska, Ceklinsko-dobrska
3. Zetska oblast: Bratonožićka, Gornjo-kučka, Donjo-kučka, Zatrijebačka, Zetska, Podgorička
4. Brdska oblast: Vražegrmačka, Lješkopoljska, Martinićko-brajevićka, Pavkovićka, Petrušinska, Piperska, Spuška
5. Primorsko-crmnička oblast: Barska, Gornjo-crmnička, Donjo-crmnička, Krajiška, Mrkojevićka, Ulcinjska, Šestansko-selačka
6. Moračka-rovačka oblast: Gornjo-moračka, Donjo-moračka, Kolašinska, Lipovska, Poljska, Rovačka
7. Vasojevićka oblast: Andrijevička, Velička, Kraljska, Ljevorečka, Polimska, Šekularsko-trepačka
8. Nikšićka oblast: Golijska, Župska, Lukovska, Nikšićka, Trebješka
9. Vučedolska oblast: Banjanska, Grahovska, Oputno-rudinska, Rudinska
10. Durmitorska oblast: Drobnjačka, Župo-pivska, Jezersko-šaranska, Planino-pivska, Uskočka
Crna Gora je od prve polovine 19. veka postavljala kapetane i u plemenima izvan svojih državnih granica u kojima je imala jak uticaj da bi tim putem pripremala teren za njihovo oslobođenje. Sa izuzetkom kapetanija u Donjima Vasojevićima, sve su 1878. godine ušle u sastav Knjaževine Crne Gore, ali su delovi pojedinih kapetanija, kao što su Barska i Andrijevička, ostali izvan granica Crne Gore. Međutim, njihove granice su iz ugla crnogrske države ostale nepromenjene te tako Barska kapetanija u protokolima dacija (poreskim popisima) krajem 19. i početkom 20. veka obuhvata i Spič gde su poimenice popisana sva domaćinstva iako je na Berlinskom kongresu 1878. godine ovo pleme pripalo Austrougarskoj koja je tamo uspostavila punu vlast.
Po završetku Prvog balkanskog rata početkom 1913. godine u sastav Crne Gore ulaze Beranska i Metohijska oblast, dok su proširene Durmitorska, Zetska i Primorsko-crmnička oblast. Konačnim razgraničenjem između Srbije i Crne Gore Bukureškim mirom iste godine formiraju se i Pljevaljska i Bjelopoljska oblast. Kako kapetanije koje su bile u sastavu ovih oblasti nisu imale plemenski karakter, njihove granice i nazivi nisu od značaja za ovu tematiku.
Nestanak plemenskog društvenog uređenja
Kapetanije su zvanično postojale sve do ujedinjenja sa Srbijom 1918. godine, a suštinski su prestale da postoje 1916. godine kada je Kraljevina Crna Gora potpisala kapitulaciju u Prvom svetskom ratu čime je započeta dvogodišnja austrougarska okupacija. Plemensko društveno uređenje će nakon ujedinjenja u najvećoj meri prestati da postoji, dok će taj proces u potpunosti biti završen po završetku Drugog svetskog rata usled novog društvenog poretka i ubrzanog iseljavanja stanovništva iz pasivnih plemenskih područja u gradove. Iako su plemena prestala da postoje kao društvene zajednice, nazivi plemena su ostali u upotrebi za teritorije koje su obuhvatala, kao i za njihovo stanovništvo. U Crnoj Gori se za većinu bratstava samo na osnovu prezimena i slave može zaključiti odakle potiču, a plemensko poreklo se i danas sa ponosom ističe.
Korišćena literatura
- Andrija Jovićević, Zeta i Lješkopolje, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 23), Srpski etnografski zbornik (knjiga 38), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1926.
- Andrija Jovićević, Malesija, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 15), Srpski etnografski zbornik (knjiga 27), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1923.
- Andrija Jovićević, Plavsko-Gusinjska oblast, Polimlje, Velika i Šekular, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 10), Srpski etnografski zbornik (knjiga 21), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1921.
- Andrija Jovićević, Riječka Nahija, Beograd, Naselja srpskih zemalja (knjiga 7), Srpski etnografski zbornik (knjiga 15), Srpska Kraljevska Akademija, 1911.
- Andrija Jovićević, Crnogorsko Primorje i Krajina, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 11), Srpski etnografski zbornik (knjiga 23), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1922.
- Andrija Luburić, Drobnjaci – pleme u Hercegovini, Beograd, 1930.
- Bogdan Lalević i Ivan Protić, Vasojevići u turskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 3), Srpski etnografski zbornik (knjiga 6), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1905.
- Bogdan Lalević i Ivan Protić, Vasojevići u crnogorskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 2), Srpski etnografski zbornik (knjiga 5), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1903.
- Branislav Đurđev, Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena, Posebni radovi (knjiga 4), Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, Titograd, 1984.
- Vojin S. Murišić, Kruševice (Svrčuge – Petijevići – Bijelići) (knjiga 2), Biblioteka “Hronika sela”, Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije, Beograd, 2000.
- Vujanić, Jerković, Krtinić, Marinković, Knjiga o Macurama, Društvo srpskih rodoslovaca “Poreklo”, Beograd, 2014.
- Vule Knežević, Pleme Šaranci, Beograd, 1961.
- Dušan J. Ljumović, Piperi – pleme u Crnoj Gori, SANU – “Hronika sela” / Kulturno prosvetna zajednica Srbije, Beograd, 2000.
- Đorđe M. Ojdanić, (Ne)poznate Lubnice, Komovi, Podgorica, 2005.
- Đurđica Petrović, Mataruge u kasnom srednjem veku, Glasnik Cetinjskih muzeja (knjiga 10), Cetinje, 1977.
- Đuro Popović i Jovan Roganović, Zemljopis Knjaževine Crne Gore za učenike III razreda osnovne škole, Cetinje, 1899.
- Zvonimir M. Mijušković, Pleme Pješivci – krajina Stare Crne Gore, Beograd, 1984.
- Zoran Mijbegović, Krtoljske priče, Tivat, 2016.
- Jovan Vukmanović, Paštrovići, Cetinje, 1960.
- Jovan Vukmanović, Crmnica – antropogeografska i etnološka istraživanja, Posebna izdanja (knjiga DLXXXIII), Odeljenje drštvenih nauka – odbor za filozofiju i društvenu teoriju (knjiga 1), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1988.
- Jovan Erdeljanović, Bratonožići – pleme u crnogorskim Brdima, Naselja srpskih zemalja (knjiga 5), Srpski etnografski zbornik (knjiga 11), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1909.
- Jovan Erdeljanović, Postanak plemena Pipera, Srpski etnografski zbornik (knjiga 17), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1917.
- Jovan Erdeljanović, Kuči, Naselja srpskih zemalja (knjiga 4), Srpski etnografski zbornik (knjiga 8), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1907.
- Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 24), Srpski etnografski zbornik (knjiga 39), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1926.
- Jovan F. Ivanišević, Podlovćensko Cetinje, Javor br. 5, 12, 14, 16, 24 i 25 iz 1892. godine, Cetinje, 1892.
- Jovan F. Ivanišević, Putopis kroz Male Cuce, Javor br. 37, 38 i 39 iz 1891. godine, Cetinje, 1891.
- Kosto R. Perućica, Oputna Rudina, Beograd, 1989.
- Marko Miljanov Popović, Pleme Kuči u narodnoj priči i pjesmi, Zadužbina Ilije M. Kolarca, Beograd, 1904.
- Miladin Kontić, Pleme Pješivci sa istorijom bratstva Kontić, Beograd, 1977.
- Milan – Mišo Brajović, Pleme Bjelopavlići, Kulturno-prosvjetna zajednica, Podgorica, 2000.
- Milan Peković, Nikšićka Župa, Beograd, 1974.
- Milan R. Milanović, Bajkove Kruševice, Biblioteka “Hronika sela”, Odbor SANU za proučavanje sela / Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije, Beograd, 1997.
- Mileta Vojinović, Pljevaljski kraj – prošlost i poreklo stanovništva, Pljevlja, 1997.
- Milisav Lutovac, Bihor i Korita – antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 40), Srpski etnografski zbornik (knjiga 81), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1967.
- Milisav Lutovac, Rožaje i Štavica – antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 37), Srpski etnografski zbornik (knjiga 75), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1960.
- Milovan P. Pejović, Pleme Komani, Cetinje, 1976.
- Milun M. Šturanović, Ozrinići kraj Nikšića – prilozi za monografiju, Asocijacija sporta i kulture, Podgorica, 2000.
- Miljan Jokanović, Pleme Kuči – etnička istorija (2. izdanje), Medeon / Print, Podgorica, 2000.
- Mirko Barjaktarović, Rovca, Crnogorska akademija nauka i umetnosti, Titograd, 1984.
- Momčilo Mićović, Banjani, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
- Nikola P. Rajković, Pleme Kosijeri 1439-1945, Cetinje, 1968.
- Obrad Višnjić, Golija i Golijani, Trebinje 1987.
- Obren Blagojević, Piva, Odeljenje društvenih nauka SANU, Beograd, 1971.
- Pavle Radusinović, Naselja Stare Crne Gore – opšti dio, Posebna izdanja (knjiga DLXII), Odeljenje društvenih nauka (knjiga 92), Srpska akademija nauka i umetnosti / Narodna knjiga, Beograd, 1985.
- Pavle Radusinović, Naselja Stare Crne Gore – posebni dio, Posebna izdanja (knjiga DLXII), Odeljenje društvenih nauka (knjiga 92), Srpska akademija nauka i umetnosti / Narodna knjiga, Beograd, 1985.
- Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga prva), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
- Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga druga), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
- Petar Pejović, Ozrinići – pleme Stare Crne Gore, Beograd, 2004.
- Petar Šobajić, Bjelopavlići i Pješivci, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 15), Srpski etnografski zbornik (knjiga 27), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1923, reprint izdanje (CID, Podgorica, 1997.)
- Petar Šobajić, Korjenići, Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju IV, Etnografski muzej na Cetinju, Cetinje, 1964.
- Radoslav-Jagoš V. Vešović, Pleme Vasojevići, Sarajevo, 1935.
- Rajko Raosavljević, Morača, Rovca, Kolašin, Stručna knjiga, Beograd, 1989.
- Sava Nakićenović, Boka (antropogeografska studija), Naselja srpskih zemalja (knjiga 9), Srpski etnografski zbornik (knjiga 20), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1913.
- Sava Pejović Treći, Protokol – Porijeklo Pejovića, Ljetopis Banjana i Rudina, Nikšić, 2016.
- Svetozar Tomić, Banjani, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 31), Srpski etnografski zbornik (knjiga 59), Srpka akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1949.
- Svetozar Tomić, Drobnjak, Naselja srpskih zemalja (knjiga 1), Srpski etnografski zbornik (knjiga 4), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1902.
- Svetozar Tomić, Piva i Pivljani, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 31), Srpski etnografski zbornik (knjiga 59), Srpka akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1949.
- Stevan Popović, Rovca i Rovčani u itoriji i tradiciji (Drugo dopunjeno izdanje), ITP “Kolo” / ITP “Unireks “, Nikšić, 1997.
- Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak – porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo (II izmijenjeno i dopunjeno izdanje), Beograd, 1997.
- Tomo P. Oraovac, Arbanaško pitanje i srpsko pravo, Beograd, 1913, reprint izdanje (Prometej, Beograd, 1999.)
- Čedomir S. Bulajić, Vilusi, Biblioteka “Hronika sela”, Odbor za proučavanje sela SANU / Institut za sociološka istraživanja, Beograd, 1994.
- Božidar A. Vukčević, Lješanska Nahija II, Montenegrina, Kanada 2003.
- Jovo Medojević, Muslimani u bjelopoljskom kraju 1477-2002, Almanah, Podgorica, 2003.
- Miloš Krivokapić i Saša Knežević, Prilog proučavanju porijekla stanovništva i antroponimije Orahovca (Boka Kotorska), Anali Dubrovnik 55/1, Dubrovnik, 2017.
- Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima – Knjiga I, Istorijski institut SR Crne Gore, Cetinje, 1963.
- Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima – Knjiga II, Istorijski institut SR Crne Gore, Cetinje, 1974.
- Robert Elsie, The Tribes of Albania – History, Society and Culture, I.B.Tauris & Co. Ltd, London/New York, 2015.
31. maj 2017. u 18:30
Branko
Sve čestitke Vukićeviću na odličnom članku i kartografski prikazima plemenskih prilika na prostoru Crne Gore u poslednjih 150 godina! 😉
21. jun 2017. u 10:26
Igor Jaramaz
Svaka čast na trudu i članku koji s slobodno može nazvati studijom.
Što se samog naziva tiče, dugo vremena se opire imenovanju “plemena u Crnoj Gori” jer kao prvo ona prevazilaze CG, i kao oblast Stare CG, i kao kasniju državu koja je usisala i asimilovala (najpre kulturno i zavičajno a zatim politički i etnički) Brđane, Hercegovce, Zećane, Staro-Srbijance i Primorce. Mislim da je Cvijićev naziv Dinarska plemena najbolji. Eventualno da ih nazovemo Južnodinarskim plemenima da to obuhvati ceo potez od Hercegovine do Severne Albanije.
Inače država u povoju koja nastaje za vreme vladike Danila se ne može smatrati niti kao slobodna niti nezavisna ni po jednom (međunarodno) političkom osnovu ali to nije bitno.
U prvoj karti plemena je autor slobodno mogao da ubaci i ostala plemena koja nemaju ni svest o nekakvom mitskoj rod oj zajednici (što zapravo suštinski, rodoslovno i genetski nije po mom sećanju nijedno jedino pleme) već isključivo politički oblik organizacije, što je suštinski svako pleme i cilj kome je podređeno (neosnovano) predanje o zajedničkom poreklu, usvajanje dominantne krsne slave i druge mere kohezije.
Tako da slobodno može obojiti delove Stare Hercegovine pa čak i Povratka koji nedostaju, ako treba pomoći oko razgraničenja oblasti stojim na raspolaganju kao i ujedno oko porekla stanovništva na karti iz 1914. za sela u kojima nedostaju podaci.
U svakom slučaju svaka čast na odličnom radu koji je iznad nivoa postojećih društveno-naučnih studija ako su ikada postojale na tu temu.
27. avgust 2018. u 12:43
Vojislav Ananić
PLEME GOLIJA OD NAJSTARIJIH NASELJA DO DANAS
Pleme G o l i j a se nalazi između Nikšića, Banjana, Rudina, Gacka i Pive. Ime je dobilo po planini Goliji (n. v. 1942 m.), a ova planina, najvjerovatnije no golim vrhovima, dok su ostali njeni dijelovi bili obrasli gustom četinarskom šumom. Po svojoj površini Golija je jedno od najmanjih plemena u Crnoj Gori. Njena površina iznosi otprilike oko 22.000 ha, a prema popisu od 1899. godine imala je 3.045 stanovnika, dok ih sada ima znatno manje. Administrativni centar Golije je Krstac, gdje se palazi sjedište mjesne kancelarije. Za vrijeme stare Crne Gore sjedište kapetanskog suda nalazilo se na Bobotovom groblju, na samoj granici Austro-ugarske, sve do 1914. godine, kada su Austro-Ugarski vojnici spalili zgradu pomenutog sjedišta.
Od 1482. do 1878. godine Golija je bila pod turskom vlašću i to u sastavu G a t a č k o g a k a d i l u k a, te je tako i njena sudbina tokom četiri stoljeća bila umnogome vezana za Gacko.
Granice Golije prema Hercegovini određene su na Berlinskom kongresu 1878. godine, a prema ostalim plemenima izvršeno je obilježavanje granice krajem XIX vijeka i to uglavnom po granicama bivšeg Gatačkog kadiluka, koje je uspostavio jedan od predaka Smail-age Čengića, u prvoj polovini XVIII vijeka. Granice Golije idu ovim redom: Vukotin katun (na planini Goliji) — Smederevo — Kula nozdarska —
Veliki stog — Podjeljski Gradac — Veliko prisoje — Gatačko mramorje — Kijak (na Njegošu) — planinski grebeni Njegoša — planine Utesa — Somine, do na Troglav. S Troglava skreće južno iznad Zaselja dulićkog — Malo Ćurilo — Orlina—Marin Kljun — Mrgače — Miljev do — Bojišta— Kosovi vrh — Okrugla dola — Breza — Aluga suvopoljska — vis Dobreljice. S planine Dobreljice skreće sjeveroistoku — Malo Latično — Ljuta ploča, u kraj Komanskog Latičnog, zatim Vlastelinovo ždrijelo — Greda, iznad komanskih koliba — glavica ispod Jovovića katuna — Vis Ružarice, iza Štirnoga — Klanac u osoje Suvodola — Runjavi Crnovor — Trivkovića sniježnica — Lovna dola — česma na Mramoru — jama Maslenjača — vrh Mlječevih greda — Vukotin katun. Granica od Troglava do Okruglih dola bila je državna granica između Crne Gore i Austro-utarske, a sada granica između socijalističkih republika Crne Gore i BiH. Granicu od Okruglih dola do komanskih koliba obilježio je vojvoda Lazar Sočica; od Ružarice do jame Maslenjače serdar Jagoš Blažov Radović, a granice s Kijaka do Troglava odredili su plemenski kapetani Ćetko Pejov Eraković i Đoko Višnjić.
Prema zvaničnoj podjeli Golija ima deset sela i to: Krstac i Gornje Čarađe, gdje ima oko 30 domova u kojima žive: Babići (nevesinjski), Govedarice, Goranovići, Lalovići, Kankaraši, Manojlovići i Nikolići; Donje Čarađe sa oko 35 kuća u kojima žive porodice: Vučetići, Golubovići, Grozdanići, Manojlovići, Ćorići, Šarovići i Šupići; Bobotovo groblje, sa oko 20 domova, u kojima su Gajići, Davidovići, Đurišići i Tepavčevići; Gornji Kazanci, sa oko 40 kuća, u kojima žive Antunovići, Milovići, Papovići, Perišići, Stanjevići, Sušići, Tepavčevići, Crnogorci i Šukovići; Višnjića Do sa 30 domova, u kojima su porodice: Višnjići, Delibašići, Perovići i Tomovići; Štitari, gdje ima 11 kuća u kojima žive Jovovići, Đuranovići i Miloševići; Zaljutnica, sa 8 domova, gdje žive: Goranovići, Perovići, Đuranovići i Radovići; Zlostup, sa 12 kuća, u kojima su porodice: Bekezi, Vučurovići, Doknići, Dumnići i Purovići; Javljen i Ništice, u kojima ima oko 25 domova sa porodicama: Bjelice, Goranovići, Kankaraši i Purovići; Goslić oa Jasikovcom i Srijedama, gdje ima oko 50 domova u kojima žive: Aleksići, Babići, Bjelice, Vujačići, Kankaraši, Milići, Radulovići i Purovići.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 12:53
Vojislav Ananić
ISTORIJA
Istorija Golije od najstarijih vremena do XVIII vijeka, obavijena je velom tame. Prava je šteta što se nikad nijedan istoričar, pa ni arhelog, nije pozabavio prošlošću ovog kraja.
Prije dopaska Rimljana Goliju su naseljavali Dokleati, jedno poznato ilirsko pleme. Oni su se, moguće je, ovdje zadržali i do VII vijeka, kad su ove krajeve naselili Sloveni. Iliri su potisnuti prema masivu Prokletija, a jednim manjim dijelom se, vjerovatno, i slovenizirali.
U Ljetopisu popa Dukljanina, piše da je 1069. godine, kralj Predislav podijelio dukljansku zemlju četvorici svojih sinova. Najmlađem, Svevaldu, pored ostalih, pripala je i županija Geriko, koje Luburić u svojoj knjizi »Orlovići«, na strani 11. odgoneta kao Golija. Ovo je prvi pismeni podatak da se Golija spominje. Prema pomenutom ljetopisu, oblašću Podgorje, kojoj je pripadala i Golija, upravljao je zatim, Hvalimirov sin Miroslav, a ovoga je naslijedio njegov brat Petrislav.
U XI vijeku Golija je bila u sastavu zetskih vladara Vlaisavljevića, sve do Bodinove smrti 1108. godine. Poznati istoričar Konstantin Jireček, kaže u drugoj knjizi svoga poznatog djela »Istorija Srba«, da su ostaci vizantijske vojske, koji su poraženi pod Rumijom 1042. godine od strane zetskog kneza Vojislava, dotučeni na klancu Dugi. Ovdje je zaista 1952. pronađeno jedno koplje koje se čuva u Zavičajnom muzeju u Nikšiću. Desegak godina kasnije, na Brljevu, nedaleko od golijske granice, pronađeno je i drugo koplje.
Od 1101. —1355. godine Golija se nalazila u sastavu Nemanjičćke države. Poslije Dušanove smrti, pripala je Tvrtku (1355—1391), kralju Bosne. Poslije Tvrtka današnjom teritorijom Golije upravljao je Sandalj Hranić, koga je naslijedio herceg Stjepan. Tvrdi grad Ključ, na ulazu u Gatačko polje, pao je u turske ruke 1467. godine. Prema Andriji Luburiću, posljednje uporište u Hercegovini bio je grad na Bjeletacima, iznad izvora Sopota, na Krscu. Ovaj grad su Turci osvojili zahvaljujući izdaji nekog Šara Dode, Srbina iz Gacka, 1482. godine.
Tokom vijekova Golija je bila poprište krvavih okršaja, »besudna zemlja« o čije su se klance i vrleti otimali Iliri i Tračani, Grci i Rimljani, Sloveni i Turci, pa opet Sloveni i Germani.
Arhivskim i arheološkim istraživanjima, otkrile bi se mnoge tajne koje su skrivene vjekovima na području Duge i Golije.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 16:09
Vojislav Ananić
PEROVIĆI, C U C E, 4 kuće u Goliji
Perovići su došli u Goliju oko 1830. godine iz Mačije stope, iz Krivošija. Y Krivošije su došli iz sela Trešnjeva, iz Cuca. Bila su došla dva brata — Pero i Đuro, utekli su od krvi iz Krivošija, gdje su ubili jednog Samardžića. U Goliji su se naselili u selo Zaljutnicu, na čitluk Zvizdića. Pero je imao pet sinova — Mata, Savića, Šćepana, Rada i Andriju, a Đuro jednog — Vuka. Mato Perov je imao Marka, Mitra, Rista i Luku. Ni od jednog nema potomstva. Mitar je poginuo 1875. godine, Marko se nije ženio, a Risto i Luka nijesu imali sinova. Savić Petrov imao je Aćima, Arsa i Dreku. Od Dreke nema nikoga. Aćim je imao Toma, koji je poginuo neoženjen 1914. godine, na Gacku. Njegov brat Đuriša umro je kao momak neoženjen. Arso Savićev imao je Danila i Matiju. Danilo je poginuo kao komita 1918. godine. Matija je imao Aćima, Živka, Mirka i Radojicu. Aćim je umro kao neoženjen. Živko i Marko žive u Bosni i imaju sinova, a Dobrivoje ima Radojicu.
Andrija, najmlaći sin Perov je imao Petra, Sima, Novicu, Kostu, Nikolu i Krsta (protu). Petar Andrin je imao četvoricu — Boška, Jovana, Stevana i Šćepana. Boško je pošao u Ameriku i tamo umro neoženjen, Jovan je poginuo na Bregalnici 1913. godine, kao vodnik crnogorske vojske. Stevan i Šćepan su odselili 1945. godine u Vrbas i tamo imaju sinove: Simo, drugi Andrijin sin, imao je pet sinova: Mata, Milivoja, Blagotu, Branka i Batrića. Mato je umro u 17. godini. Milivoje ima sina Slobodana, a Blagota Radomana, Radoja i Rajka, Branka, Dragana, a Batrić je mlad umro, nije se ni ženio. Novica Andrijin je imao Đorđija i Maksima. Maksim je umro neoženjen, a u Đorđija (Đona) ima četiri sina — Radosav, Đuro, Ratko i Ljubo. Radosav, kao penzionisani inženjer živi u Titogradu, ima sina Draga, a Ljubo, nastavnik u Nikšiću, ima Vlada. Đuro Đonin ima dva sina — Radenka i Mileika. Ratko ima Željka i Nikolu.
Kosta Andrijin, plemenski kapetan, nije imao poroda. Nikola Andrijin je imao Žarka, Radivoja i Andriju. Žarko je poginuo neoženjen, Radivoje ima trojicu — Marka, Milisava i Savu. Andrija živi u Nikšiću, kao penzionisani major i ima Bata i Žarka. Najmlađi sin Andrijin, Krsto, proto golijski, imao je šestoricu — Mitra, Miljana, Stanka, Milisava, Vlada i Veljka. Mitar i Vlado su poginuli u drugom svjetskom ratu od Nijemaca. Od Mitra ima sin Drago. Živi u Dubrovniku, a Vlado se nije ženio. Miljan popov ima dva sina — Mijata i Vojislava. Stanko ima Vula, a Veljko Mića.
Od Đura, brata Perova, u Goliji sada nema niko. Njegov sin Vuko, ubio je u svađi svoga rođaka Savića i utekao natrag u Krivošije. Četiri starija sina Petrova — Mato, Savić, Šćepan i Rade izginuli su i samo od Savića sada ima jedna kuća u Goliji, dok od Andrije ima vrlo napredno potomstvo.
Mato Perov se bio odmetnuo u hajduke i ubili su ga nikšićki Turci, odsjekli mu glavu, metnuli je u torbu i produžili za Gacko, kod Čengića, gdje su srpske glave obično isturane na kulu. Usput svrate kod bogatog domaćina, gatačkog kneza Mališe Tepavčevića. Mališina žena Simana bila je rođena sestra Matova i kad vidi krvavu tursku torbu, odmah posumnja da su joj negdje brata Mata posijekli. Nemadne strpljenja, razmrska torbu, poznade bratsku glavu i poljubi je. Turski buljubaša Adžo Paripović reče joj: »Poznaješ li, Vlajina, tu krvavu glavu?« — »Poznajem, buljubaša! Ali ne zaboravi da se ova glava sa svojom braćom dosad deset puta zamijenila!«
Savića Matova ubio je u svađi jedan rođak. Šćepan je poginuo četujući po Bosni, a Rade je poginuo na Malinsko. Ubio ga je Mrdak Golijanin. Pošao je bio sa dvadeset Golijana pod turskim pritiskom u Drobnjak, gdje su vodili borbu s Drobnjacima, pod vođstvom Dedage Čengića. Matov sin Mitar, bio je hrabar vojnik kao i rođak mu Aćim Savićev. Obadva su poginuli u Hercegovačkom ustanku, Mitar u Čaraćko korito u početku ustanka, a Aćim u jurišu na Petrovu glavicu, pri zauzimanju Nikšića 1877. godine.
Aćimov sin Tomo poginuo je u Gacku, u prvom svjetskom ratu. A Arsov sin Danilo u Trepčima 1918. godine. Andrija Perov bio je vrlo pošten čovjek, imućan i oglašen domaćin. Po prirodi tih, miran, pravedan i istinik čovjek. Evo jednog primjera koji dokazuje njegovo poštenje i veličinu:
Y boju na Presjeci 1862. godine, gdje su Crnogorci i Hercegovci odnijeli slavnu pobjedu na vojskom Derviš paše, pogine Mugamed-beg Čengić, sin čuvenog Smail-age, a brat Dedagin. Posjekao ga je Spasoje Đurov Ognjenović, banjski junak. Dedaga preko nikšićkih Turaka pokušao je da ubije Spasoja i osveti brata, ali mu to ne uspije. Smisli i pozove Andriju Perovića i reče mu: »Otiđi, Andrija, u Banjane i ubij Spasoja Đurova Ognjenovića, daću ti čitluk i načiniti kulu, gdje god hoćeš u površ gatačku i još stotinu u zlatu madžarija«. Dedaga se ponadao u Andriju, jer su mu uskoci bili ubili brata Rada, kad je s njim, kad i ostala raja, išao na Drobnjak. Andrija se formalno primi tog zadatka i Dedaga mu dadne deset madžarija unaprijed.
Čim dođe u Goliju, pođe u Cerovicu, kod Spasoja i sve mu kaže. Spasoje ga dobro dočeka i tu se dogovore, da Spasoje svuče haljinu i da Andrija puca u nju, a da Spasoje odmah ide u Risan, kao da je smrtno ranjen, da se liječi. Tako i učine. Spasoje okrvavi haljinu, krvlju dvizice, koju je zaklao Andriji, da ga kao dobra čovjeka, prijatelja i poznanika lijepo ugosti. Odmah se pronese glas da je neko ponoći smrtno ranio Spasoja Ognjenovića i da je pošao kod švapskih doktora da se vida. Za ovo dočuje i Čengić. Poruči za Andriju i reče mu: »Ako onaj krvnik lipše od tvoje puške, čim čuješ, odmah dođi da ti dam pare i da biraš mjesto i čitluk!«
Niti je »krvnik lipsao«, niti Andrija što poslije tražio.
Andrijin sin Petar, bio je dobar i ugledan plemenik i u ratu hrabar vojnik. Kao momak od dvadeset godina, ranjen je kad mu je rođak Mitar poginuo.
Kosta Andrijin, bio je prvo perjanik, a 1910. kralj Nikola ga postavi za plemenskog kapetana u Goliji. Iako čovjek skoro nepismen, u suđenju je bio vrlo pravedan, naročito prema sirotinji. Pričali su Golijani da nikad prilikom suđenja i izlaska na licu mjesta, kao najviša građanska vlast plemenska, nikome nije naplatio dnevnice (putninu).
Od svih sinova Andrijinih i od svih Perovića u Goliji, najugledniji je bio pop Krsto, proto Golijski. Bio je čovjek mudar, viđen, kao svještenik vrlo omiljen i cijenjen od svojih parohijana. Punih pedeset godina vršio je vjerske obrede u Goliji i u svim plemenskim pitanjima istican kao mudar čovjek, duhovit i rječit. Od strane duhovne vlasti mnogo je cijenjen i bio popularan kao i kod svojih svještenika, kolega.
Godine 1918., kad je svako crnogorsko pleme trebalo da izabere po dva ugledna čovjeka i da ih pošalje kao narodne poslanike u Veliku narodnu skupštinu u Podgoricu, gdje je izglasano ujeditvenje sa ostalim jugoslovenskim narodima, Golijani su na Krscu jednoglasno izabrali kao svoje poslanike popa Krsta Perovića, svještenika i Mitra Višnjića, zemljoradnika. Neko je vlastima u Nikšić lažno dostavio podatak da je pop Krsto »zelenaš«, pa ondašnje nikšićke vlasti imenuju mjesto njega popa Mirčetu Golovića iz Nikšića. Zbog ove nepravde Golijani postave popa Krsta za predsjednika omladine golijske. Na toj dužnosti je ostao pune četiri godine, do rasformiranja ove jedinice. U balkanskom ratu, na Skadru, kao i u prvom svjetskom ratu, pop Krsto je učestvovao kao vojni svještetik u svim bitkama i pokazao se kao jedan od najhrabrijih vojnika u bataljonu.
Perovićima je slava bila Jovandan, 20. januara.
Genealogija: Aleksandar, Vojislav (1944), Miljan (1906), pop Krsto (1879), Andrija, Pero, Simo, Ivan, Turčin.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 17:07
Vojislav Ananić
PERIŠIĆI, 5 kuća u Gornjim Kazancima
Perišići su doselili u Kazance oko 1750, godine. Došao je njihov rodonačelnik Periša, brat kneza Daka. O njihovom preseljenju iz Grahova u Kazance, vojvoda Anto, na strani 56. svojih memoara piše:
»Sladojevi sinovi Dako, Mihajlo i Periša, živjeli su u zajednici. Turci nikšićki rasele ih iz Riđana i nijesu smjeli da se spušte u Grahovo, iako je Grahovo tada bilo nenaseljeno. Čuju da nekakav paša u Gacku dava čitluk u Kazance, ko hoće da se naseli. Braća pošalju najmlađeg brata Perišu da vidi to mjesto i pogodi se s pašom da bi tamo preselili. Periša ode i paša mu dade dobar čitluk u Kazancima i obeća mu da bude knez raje od Muštice do Duge. Dade mu i deset tovara usjeva na poklon, kao svojinu. I da odmah dovede braću i svu familiju. Kad se Periša vrati i kaže braći, Dako reče: »Zar ti najmlađi, pa da budeš knez, a mi da te slušamo? Ja sam knez ima trideset godina i pod tim uslovima tamo neću ići!«. A Periša reče: »Ja hoću!« i preseli se u Kazance. Dako se u jednom štampanom dokumentu pominje kao knez 1747. godine, te prema tome može se i računati, otprilike, Perišino preseljenje iz Riđana u Kazance.«
Poslije deset porodica golijskih starosjedioca, za koje se tačno ne može utvrditi kad su došle, prvi su došli Perišići. Periša je imao, po predanju, sina Rada, a Rade šestoricu — Draga, Mićana, Nikolu, Sekula i još dvojicu sinova kojima se ne zna ime. Drago je od sve braće bio najugledniji u svoje doba kao bogat domaćin; računao se kao među najbolje domaćine i ljude u Gacku. Sa svojih pet brata sa kojima je živio, imali su veliku zadrugu od 40 članova. Nalježe neka bolest, u narodu zvana kuga i skoro svi pomru. Samo, po dokazu, ostalo je sedam članova od kojih su sadašnji Perišići, u D. i G. Kazancima.
Drago je imao i nekakav starinski mač kojega su ljudi nosili na megdane. Kažu da je na njemu bilo urezano sedamnaest crta, što je značilo da je dobio sedamnaest megdana. Sadašnji stari Perišići ne znaju šta je bilo sa ovim mačem. Posljednji megdan s njim podijelio je i dobio ga Živko Babić, na Riječanima, sa Šundom Krivokapićem, oko 1825 – 30. godine. Smatran je za srećno i batli oružje. Kad su stari ljudi, odnosno momci, u svoje vrijeme kretali u svatove, u drugo pleme, tražili su od Perišića, pored ostalog svog oružja da ponesu i taj mač. Po pričanju starih ljudi, kad bi kakav ugledan momak od dobre porodice htio da se sprema za svatove, rekao bi: »Neću ići, ako mi nećete donijeti mač Perišića i osmak Papovića. Osmak je bio pas — kanica, sastavljen od osam pola i osam raznih boja, koji je nošen u svatovima i na saborima kao ukras, a bio je domaća rukotvorina. Ni Papovići ni Perišići ne znaju šta je bilo ni s mačem, ni sa osmakom. Perišići kao velika zadruga, na dobru čitluku, bili su vrlo bogati. Priča se da su tri puta hiljadili ovce. I danas se u Bijelim dolima, pod planinom Dobreljicom, jedno mjesto stare torine zove »Hiljade Perišića«, gdje je Drago ljetovao. Svi Perišići su do 1878. godine stajali u Donjim Kazancima, a tada, prilikom povlačenja granice izmeću Crne Gore i Austrougarske, Nikolin sin Rade, juzbaša i Mićanov sin Pavle, ostanu pri Crnoj Gori, a njihovi rođaci Vuk, Lako i Blagoje, ostanu pod Austrijom. Rade Nikolin je imao dva sina — Aćima i Kostu. Aćimovi sinovi Obren i Filip i sin Filipov Panto, odsele u Srbiju. Kosta, sin Radov, imao je Janka i Miljana. Jankovi sinovi Ljubo i Milosav odselili su u Vojvodinu 1945. godine, a Mijajlov sin Rako živi u G. Kazancima i ima tri sina — Radovaia, Milutina i Obrena. Mićan je imao sina Pavpa, a Pavle — Sima, Ivana i Iliju. Ilija je odselio u Srbiju. Ivan je imao Blagoja i Boška. Boško je poginuo kao momak neoženjen, a Blagoje ima dva sina, Velišu i Miloša, koji žive u G. Kazancima. Ilija Pavlov je odselio negdje u Srbiju. Simo Pavlov imao je pet sinova — Jovana, Andriju, Obrada, Petra i Radojicu. Jovan je poginuo na Bregalnici 1913. godine; od Andrije nema muškog potomstva. Obrad Simov imao je šestoricu — Novaka, Draga, Ignjata, Boža, Dušana i Jovana. Novak je odstupio sa svojim stricem, četnikom popom Radojicom i negdje poginuo. Ostalih pet Obradovih sinova žive u Nikšiću i imaju muške djece. Petar Simov ima tri sina Gligora, Milorada i Bata i oni žive u Nikšiću, a Radojica je imao jednog sina, Paja, sada učitelja u G. Kazancima. Od njihovih rođaka u D. Kazancima su od Blagoja Jovan, Bajo i Lazar. Drago Obradov ima Branka i Blaža, Ignjat — Nova i Zorana, Dušan Mira, Božo Slobodana, a Jovan Željka. Lazar je poginuo u NOB-u kao partizanski rukovodilac. Jovan živi u D. Kazancima; imao je dva sina — Vukotu i Rada. Rade je umro, nije se ženio, a Vukota ima tri sina. Bajo Blagojev ima Čeda, Tomispava, Veljka i Milorada. Milorad živi u selu Stubici, u Pivi, a ova trojica u Nikšiću; imaju muške djece. Blagojev rođak Vuk imao je Rista, a Risto Peja i Jakova. Od Peja je ostao sin Ljubo i živi u D. Kazancima, a Jakov je poginuo od ustaša negdje u Hercegovini. Lako, treći njihov brat, imao je Pera koji je umro u Americi i Joška koji je umro neoženjen. Od Laka u Kazancima, nema nikoga.
Kao što sam naveo, od starih Perišića najugledniji je bio i najglasitiji Drago, a poslije njega Rade. Rade je bio kod Dedage Čengića juzbaša i mnogo ga je volio i cijenio vojvoda Anto Daković, kao svog rođaka. 0 Radu Perišiću postoji jedna priča koja ga karakteriše kao dobra čovjeka i junaka: Dedaga Čengić u Gacku organizuje dvije čete ljudi, jednu od Srba, drugu od Turaka, zaptija. Turcima postavi za juzbašu Avda Zlatanića, a Srbima Rada Perišića. Ove zaftije, po trideset u četi, imali su zadatak da štite Turke i raju od crnogorskih četa. Stalno su krstarili po terenu, a povremeno i zajednički, da bi Turci kontrolisali Srbe, da vide jesu li vjerni. Rade, kao juzbaša Srba, stalno je imao vezu sa crnogorskim harambašama i njihovim četama, a tako isto i sa hercegovačkim: Stojanom Kovačevićem, Perom Tunguzem, Filipom Mandićem i dr. Dosta puta, po dogovoru, poslije tajnog sastanka, prepucavali bi se da bi zavarali trag Turcima; svome kolegi Avdu vazda bi dao pogrešan pravac o hajducima kud su prošli. Turčin to primijeti i počne ogovarati Rada kod Čengića. Jednog ljetnjeg dana, u avgustu, sastanu se juzbaše po dogovoru, sa svojim četama, u Koritu čaraćkom, pod Zelešine pećine, gdje ima jedna kamenica koja sadrži oko 200 litara vode, a zove se isto kao i pećina — Zelešina kamenica. Pošto posjedaju, Avdo ustane i pođe pored kamenice. Naiđe na jedan škrip i u njemu vidi mrtvu lisicu, pa zovne Rada: »Dođi, Rade, da vidiš!« Evo ti u ovom škripu krepao sveti Vasilije!« Rade, kad viđe mrtvu lisicu, reče: »Nije, jadan, no je ovo vaš Muhamed, vidiš li mu rep?!« Avdo se nađe uvrijeđen i poteže nož na Rada, a Rade odgovori istom mjerom. Iskoči na jednu podinicu i zovne Avda na megdan. No, zaptije, Srbi i Turci, skoče među njih, tobože Turci nijisu dali da se juzbaše kolju. Avdo odmah digne četu i pravo ode u Lipnik kod Čengića i prospe davu na Rada, da je uvrijedio i njega i sve Turke. No mudri Dedaga reče: »Turske mi vjere, ne mislim da je to Rade rekao što ga ti nešto nijesi izazvao« i kad mu jedan od zaptija kaza kako je bilo, Dedaga reče Avdu: »Sikter! — kurvin sine, što ti je šćelo da laješ na srpsku svetinju u koju oni vjeruju, a ja znam da je bilo i Turaka koji su od nevolje išli svetom Vasiliju i da vjeruju i pričaju da im je pomogao. Ako još jednom čujem da sramotiš srpske svetinje, skinuću ti to s glave, pa nećeš biti ni prosti zaptija, a ne juzbaša!«.
Perišića je slava bila sveti Nikola.
Geneologija: Branko, Drago, rođen 1922, Obrad, Simo, roćen 1855, Pavle, Mićan, Rade, Periša, Sladoje.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 17:18
Vojislav Ananić
PUROVIĆI, 12 kuća u Gosliću
Purovići su doselili iz Bjelica, od Katunske nahije u Goliju oko 1820. godine, odmah iza Kankaraša. Došao je Puro, njihov rodonačelnik. Njemu je kršteno ime bilo Pavle. Imao je još dva brata. Jedan Bjelica ubije Purova brata, a Puro, pošto ga osveti, pobjegne u Goliju, kod Kankaraša. Drugi Purov brat uteče u Crmnicu, gdje i sad od njega tamo ima potomaka. Kako se Puro prezivao i kako se prezivaju ovi rođaci u Crmnici, sadašnji Purovići ne znaju. Po njihovom dokazu, najbliži su im rod Kuzmani u Dugi, Stanjevići u Kazancima, Babići u Jasikovici i Bjelice na Krscu. (Bjelice i Stanjevići o tome ne znaju ništa).
Puro je imao Petra, Lazara i Jovana. Od Pera nema muškog nasljedstva. Lazar Purov imao je Miloša, Đoka, Ivana i Krsta. Miloš Lazarev imao je Gaša, Luku i Dušana. Dušan je umro od »španjolke«, neoženjen. Gašo je imao Blaža i Rada, a Luka Miljana i Draga. Blažo Gašov ima Jovana i Slobodana, a Rade sina Vlatka. Miljan Lukin ima dvojicu — Momčila i Branka, a Dragoje jednoga, Darka.
Đoko Lazarev je imao Đura i Novaka; Novak je umro u Americi, kao momak, a Đuro je imao sina Milivoja, koji je poginuo 1944. godine u NOB-u, na Zagaraču. Krsto Lazarev je imao Šola, Marka i Janka. Od Šopa i Janka nema nikoga, a Marko ima Baja i Spasoja. Ivan Lazarev imao je četvoricu, Iliju, Mitra, Radivoja i Đorćija. Radivoje ima Mila i Milutina, a Ilija Petra i Dušana, Mitar jednoga — Radomana, Radivoje dvojicu. Đorđije živi u Nikšiću i ima muške djece. Jovan Purov imao je Gligora, a Gligor Radovana, Mirka, Nikolu i Boška. Mirko je umro od »špašolke«, a Radovan u Americi. Nikola ima četiri sina — Veljka, Jovana, Novicu i Ljuba. Jovan živi u Nikšiću i ima Dragana i Duška, a Ljubo se nije ženio. Veljko ima Žarka. I Novica ima sinova. Mihailo Boškov ima tri sina — Predraga, Čedomira i Duška, Pero Purov bio je junak, ali prijek i ljut čovjek, »junačina bez načina«. Lazar Purov bio je dobar domaćin i omiljen čovjek među svojim komšijama, kao i njegov sin Miloš, sa sinovima. Đuro Đokov je komitovao za vrijeme prve okupacije, sve vrijeme do oslobođenja.
Purovići slave Petkovdan, 27. oktobar.
Genealogija: Jovan, rođen 1940. godine, Blažo, rođen 1922. godine, Gašo, rođen 1885. godine, Miloš, Lazar, Puro — rodonačelnik.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 17:30
Vojislav Ananić
PEROVIĆI, BANJANI, 5 kuća u Višnjića dolu i 3 kuće u Nikšiću
Perovići su doselili u Goliju, negdje u početku XIX vijeka. Došao je Joko Vukosavov, iz sela Macavara, iz Banjana. Najstarija im je postojbina iz Brda, od bratstva Pavićevića. Po predanju, iz Brda su došla dva brata u Banjane: Pero i Mirko. Od Pera su Perovići, a od Mirka Mirkovići. Iz Brda su pobjegli od krvi. U Goliju, najprije su se naselili u selo Zlostup, na čitluku Zvizdića; Joko je imao dvojicu — Sima i Savu. Simo Jokov je imao tri sina — Draga, Gaja i Stojana. Gajo Jokov je imao Jovana, Đorđa i Iliju, a Jovan Gajov Mijajla i Obrena (Myja) koji su 1919. godine preselili u Uroševac. Mijajlo Jovanov je imao Joka, Vukašina i Vukadina, a Mvjo Toma. Mijatovi sinovi žive u Upoševcu i imaju muške djece, a Mujov sin Tomo poginuo je u NOB-u 1942. godine. Đođa Gajov je imao Pera, Gavrila i Sima. Pero Đođin — Mitra, Milovana, Milosava i Krsta. Mitar Perov ima Milinka i Milana. Milinko ima Milića i Rajka, a Milan Branka.
Od Milovana Perova nije ostalo muškog potomstva, poginuo je u NOB-u 1945. godine. Krsto ima Velimira i Veselina. Velimir ima Milovana, a Veselin Pera i Ratka. Milosav Perov ima sina Vuksana, a Vuksan Obrada, Draga i Stojana. Gavrilo Đođin ima Veljka, a Veljko Gavrila i Miloša. Veljko sa sinovima živi u Nikšiću. Simo Boćin je imao trojicu — Radoja, Milivoja i Jovana. Radoje ima Radomira, Mijajla i Đoku. Jovan Simov ima Blaža, Sima i Novicu. Milivoje Simov nije se ženio.
Ilija Gajov imao je Zariju i Rada, a Zarije — Dušana, Radula i Milivoja, a Rade Milorada, sinovi Ilijini žive kao kolonisti u Vrbasu. Drago Jakov je imao Radoja, a Radoje, Novaka, Mijajla i Nikolu. Žive u selu Danićima, u Gacku. Stojan Gajov je imao Mićka, Mata i Gaja, koji su 1919 godine iz Danića preselili u Uroševac, na Kosovo.
Kad se Joko Vukosavov naselio u Zlostup, obogatio se za vrlo kratko vrijeme, ali kako mu je čitluk bio mali za veliki broj stoke, preseli se u Nevesinje, na Zalom i tu podarači čitluk nekog bega Šatare. Kroz nekoliko godina naiđe zla zima, a pojavi se i nekakva stočna bolest i vas mu mal pokrepa. Odatle se vrati u selo Daniće, na čitluk Tanovića. Iz Danića Gajo preseli u Goliju, na čitluk Arjovića, u Višnjića do.
Mijajlo Jovanov Perović, odselio je u Uroševac. Odlikovan je za vojničke zasluge zlatnom Obilića medaljom.
Slave Jovandan, 20. januara.
Genealogija: Milić, Milenko, Mitar, Pero, Đođa, Gojo, Simo, Joko, Vukosav.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 17:38
Vojislav Ananić
RADULOVIĆI, 3 kuće u G. Srijedama
Radulovići su došli u Goliju iz Trepača i naselili se u Srijede oko 1920. godine. Došli su sinovi Mujovi, a on je imao devetoricu: Maksima, Vasilija, Ćetka, Vuka, Stevana, Krsta, Iva, Iliju i Miloša, od kojih su Vuko, Stevan, Krsto i Ivo preselili u Srijede. Vuko Mujov imao je dvojicu Petra i Radojicu. Petar je poginuo kao četnik 1945. godine, a Radojica živi u Srijedama i nema muške djece. Stevan je imao Danila, Dragišu i Neška. Dragiša ima Milana. Krsto nije imao muškog poroda, a Ivo ima šestoricu — Miloša, Mija, Živka, Bora, Rada i Rajka. Miloš ima Slobodana, Ratka i Zdravka, Mijo Dragana i Jovana, Živko Mila, Rade Žarka i Branka, a Rajko Slavka i Igora. Sinovi Ivovi preselili su se iz Srijeda u šume, više gornjepoljskog Vira. Njihov najstariji brat Maksim ostao je u Trepčima, a sin mu Đoko živi u Petrovićima. Od ostala četiri Mujova sina nema potomstva, pomrli su neženjeni. Radulovića ima u Zavrhu, Sjenokosima Pragi, Gornjem polju i Trepčima. u Hercegovačkom ustanku dapi su dva istaknuta čovjeka — Krsta barjaktara i Živalja oficira, oba u bataljonu Baća Đuričina Mićunovića.
Od Radulovića, po kazivanju njihovih starih, bio je u XVIII vijeku i glasiti crnogorski junak i harambaša Simo Radulović, opjevan u narodnim pjesmama, a bio je savremenik Nikca od Rovina. Ovo je bratstvo vazda davapo dobrih ljudi i junaka, uglednih domaćina, oficira, barjaktara i sveštenika. Svi su Radulovići poznati po gostoprimstvu i domaćinstvu. Po predanju starih Crnogoraca, kao i po Erdeljanoviću (»Stara Crna Gora«), Radulovići vode porijeklo od stare srednjovjekovne vlastelinske porodice Vojinovića iz Užica. To im je i kralj Nikola potvrdio, kako kaže Erdeljanović.
Danas ih ima u nikšićkoj komuni oko 60 kuća.
Slava im je Mala Gospođa, 21. septembar.
Genealogija: Slobodan, rođen 1956. godine, Miloš, rođen 1929. godine, Ivo, rođen 1893, Mujo, Ilija.
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.
27. avgust 2018. u 17:44
Vojislav Ananić
RADOVIĆI, 2 kuće u Zaljutnici
Radovići su došli iz Kruševica, u Goliju 1882. godine. Došao je Ilija i nastanio se u selo Zaljutnicu. Tu se oženio kćerkom Andrije Perovića i okućio. Ilija je imao dva sina, Minju i Ivana. Minja je imao Rada koji sada živi kao penzionisani avijatičaroki oficir u Zagrebu i ima sinova. Ivan je imao četiri sina — Radomira, učitelja Nova, Pavla i Marka. Jovo se utopio u rijeci Mušnici u Gacku, a ovi žive na starevini, u Zaljutnici. Radomir Ivanov ima trojicu — Mihaila, Jovana i Veselina.
Porodica Radovića u Kruševicama spada među najuglednije porodice u ovom kraju. U Hercegovačkom ustanku Nikola Radović, bio je od vodećih ljudi svoga kraja. Kao hrabar oficir, pokazao se u ustanku, pred svojom četom, među najhrabrije oficire u ustanku. Preselio se u Nikšić i za zasluge u dva ustanka—1862. i 1875. godine, Gospodar mu je dao kuću i čitluk u Mušovinu, kod Nikšića. Nikola je imao sinove Šćepana i Danila, koji su bili vrlo ugledni i čestiti ljudi. Danilo je umro bez poroda, a Šćepanovi sinovi žive u Nikšiću. Po predanju, porodica Radovića starinom vodi porijeklo od vojvode Bogdana Potonića, od koga je velika većina pješivačkih porodica.
Slavili su Jovandan, 6. septembra.
Genealogija: Mihailo, rođen 1950, Radomir, rođen 1929, Ivan, rođen 1895, Ilija, Rade
Izvor: Obrad Višnjić – Golija i Golijani (prilozi za monografiju plemena), Trebinje, 1987.