Poreklo prezimena, naselje Senta

127 komentara

1. 6. april 2019. u 11:30

   Vojislav Ananić

   ISTORIJA SENTE

   „Teritorija grada Sente je zbog povoljnih geografskih karakteristika predstavljala naseljeno mesto još od praistorijskih vremena, što potvrđuju brojni arheološki nalazi. Ime grada se po prvi put pojavljuje u jednoj povelji iz 1216. godine, prema kojoj je udovica župana Šaula poklonila zemlju senćanskom manastiru. Senta je već tada bila naseljeno mesto, imala je svoju crkvu i tu je bila prometna skela za prelaz preko reke Tise. Okolina Sente je od 1224. postala vlasništvo budimskog kaptola, a 1367. i sam grad je već njihovo vlasništvo. U dokumentu iz 1475. godine Senta se pominje kao palanka. Na zahtev kaptola Ladislav II, kralj Češke i Mađarske 1506. godine dodeljuje Senti titulu slobodnog kraljevskog grada i sve privilegije kojima raspolaže i grad Segedin, što je podrazumevalo i korišćenje pečata i crvenog voska.
   Povlastice koje dobija ovom titulom, koristi samo do 1526. godine kada su turske trupe posle bitke kod Mohača, razorile grad. Grad je pod vladavinom Turaka od 1543 – 1686. godine, odnosno do čuvene Senćanske bitke 11. septembra 1697. godine pod vođstvom princa Eugena Savojskog, evropska i hrišćanska vojska potukla je tursku vojsku kod Sente. Ovom bitkom je Srednja Evropa oslobođena od vlasti Turaka (kao spomen na ovu značajnu bitku 11. septembar se proslavlja kao dan grada. Posledica ove bitke je Karlovački mir zaključen 1699. godine.
   Posle progona Turaka, 1702. godine osnovana je Potiska vojna krajina. Povlastice koje je imala koristila je sve do 1751. godine, tj. Do osnivanja Privilegovanog krunskog distrikta. Stečene privilegije prestaju 1848. godine. Prva bolnica na teritoriji Bačke županije osnovana je u Senti 1833. godine, a 1873. godine izgrađen je najduži drveni most na Tisi kod Sente. 1876. godine osnovana je niža gimnazija u gradu. Železnička pruga izgrađena je 1889. godine, a 1895. godine grad se elektrifikuje. Senta dobija telefon 1899. godine. Početkom 1900. godine izgrađenje moderan kej, a nakon toga i gvozdeni most.
   Posle I svetskog rata, Versajskim mirovnim ugovorom , Senta je pripala novoosnovanoj državi Južnih Slovena“.

   Izvor: MONOGRAFIJA SENTA, Nović Marija, Beograd, 2010.

   Odgovori

2. 14. april 2019. u 18:08

   Vojislav Ananić

   Ime i naziv Sente

   Po do sada poznatim pisanim dokumentima najstarije ime Senti bilo je „Sintarev“ na Tisi). Rev na mađarskom znači pristanište. Sintarev – senćansko pristanište.
   Ovaj dokumenat potiče još iz 1216. godine, kojim udova Saula Župana, sa odobrenjem Andrije II, kralja Ugarske, poklanja, svoje imanje klosteru u Sintarevu na Tisi.
   Drugi je pisani dokumenat o imenu Sente diploma kralja Vladislava ll iz 1506. godine, kojom selo Sentu proglašuje za varoš.
   U toj se diplomi stalno piše samo Sinta bez ono „rev“, koje smo imali u prvome dokumentu. U toj je diplomi detaljno opisano kakav treba da izgleda grb Sente. U tome obeležavanju stoji kroz čitavi tekst diplome „Syntha“ a kada određuje natpis okolo pečata stoji: ,,Sigillum Civitatis Zyntha“. Po ovome bi se dalo zaključiti, da nisu pravili veliku razliku u nazivu između „Sinta“ i „Zinta“.
   Ko je prvi dao ovo ime „Sinta“, odnosno „Zinta“, i šta ono znači, ne zna se tačno, ali se misli da je to naziv Huna, koji su u Senti svakako živeli do mohačke bitke 1526. godine, kao ostatci Atiline vojske.
   Srbi, koji su ostali u Senti posle mohačke bitke, nazivaju je kao i danas Senta, i taj naziv predaju i Turcima, pa je tako i Turci za sve vreme njihove vladavine i zovu. Kada su isterani Turci iz Bačke, posle čuvene senćanske bitke 1697, u Senti je 1702. g. postavljena milicija, da čuva granicu od Turaka. Za bolju odbranu, u slučaju napada, iskopani su oko varoši duboki šančevi, (Od kojih i danas ima ostataka na jugu varoši). Zbog tih čuvenih šančeva Senta je bila poznata pod imenom „Senćanski šančevi”.
   Ove šančeve iskopali su Srbi, koji su i bili jedini stanovnici Sente i oni jedini sačinjavali su milicijuu Senti, poznatu pod imenom „graničari“.
   Marija Terezija 1751. godine izdala je diplome za plemstvo svima oficirima, koji su bili na službi kao graničari u Senti. Jedan od tih oficira bio je i Subota Branovački, i on je za nagradu razvojačenja dobio diplomu plemića. Ova se diploma čuva u originalu kod Borivoja Branovačkog, a y njoj stoji ime mesta ,,Szenta“. – Sav tekst diplome je na latinskom jeziku.
   Isto ovako stoji ,,Szenta“ i u jednom sačuvanom nacrtu glavnog trga u Senti, koji nosi naslov ,,Planum Geometricum“ — iz 1808. godine. Mađari ,,Sz“ izgovaraju kao „s“ a ne kao „3“, a kada se piše samo ,,s“, onda ga izgovaraju „š“. Po ovome se može zaključiti, da je zvaničan naziv bio i tada samo „Senta“.
   Za ono kratko vreme srpske vladavine 1848–49. god. u zvaničnim aktima, koji se pišu i ćirilicom, stoji zvaničan naziv mesta „Senta“. Tek posle poznate nagodbe iz 1867. godine Mađari je zovu ,,Zenta“ i u zvaničnim nazivima. Ovaj naziv Zenta što je sve do 1918. godine kada je nastao raspad Austro–Ugarske, i „Zenta“ opet dobila svoj stari srpski naziv „Senta“.
   Senta se od 1526. god. pa do 1752. godine, a to je ono doba kada su u njoj samo Srbi živeli, naziva samo Senta. Od te 1752. godine već počinju da dolaze Mađari kao kolonizatori u Senti, i oni je zbog lakšega izgovora nazivaju „Zenta“.
   Kalmar Šimon u knjizi ,,Bács-Bodrog Vármegye Monografiája l“ tvrdi, da je ovaj naziv „Senta“ došao zbog toga, što su zaostali Srbi y Senti posle mohačke bitke Turcima rđavo objasnili, pa su Turci taj rđavi naziv Sente i zadržali. Ovo je samo provizorno nagađanje, jer je prirodnije, da su Srbi predali Turcima onakav naziv kako su svoje mesto i sami ranije nazivali.
   Osnovna razlika između Srba i Mađara u nazivu Sente nalazi se još i u diplomi grada iz 1506. godine. I kod jednih i kod drugih ispalo je slovo ,,Y“ y nazivu ,,Syntha“ i ,,Zyntha“, a uzeto je slovo „e“, pa se dobilo „Senta“, Odnosno „Zenta“.
   Najstariji pisani dokumenat, gde se pominje Senta, imamo tek iz 1216. godine. Senta je tada već napredno mesto, jer ima i kloster, kome udova Saula Župana, sa odobrenjem Andrije II, kralja Ugarske, poklanja svoj imetak.
   Drugi dokumenat imamo iz pomenute 1246. godine iz koga se vidi, da je pripadala čanadskoj županiji, a pod upravom plemićke čanadske familije.
   Kad je došla pod vlast čanadske županije i kao svojina budimskog Kaptola (crkvenog poglavice) ne može se tačno ustanoviti.
   Godine 1350. pominje se kao svojina plemića Gombkete Lerinca, zajedno sa Čestovim. Čestovo je nekadašnje selo koje su Turci 1526. razorili. Nalazi se zapadno na 4 km od grada Snte.
   Godine 1368, za vreme vladavine ugarskog kralja Vladislava, pominje se kao svojina budimskog Kaptola zajedno sa Čestovim.
   Dok je bila pod budimskim Kaptolom vrlo brzo i lepo se je razvijala. Iz toga doba ostale diplome i testamenti svedoče, da je stanovništvo bilo srećno i bogato. Senta tada spada u živ trgovački centar, jer se i zanati razvijaju, a za njihovu zaštitu postoje nekoliko cehova, koji posle 1506. godine, po diplomi Vladislava “, imaju i ista prava kao i Segedinci.
   U diplomama iz XIV i XV veka već se nalazi ,,civitas“ (građanstvo).
   Razviće ovako naprednog mesta, omeo je građanski rat sa Segedinom oko 1470. godine. Ovaj je rat nastao zato, što su poverenici budimskog Kaptola udarili prevelik namet na Segedince, kada su se preko Sente vraćali kućama, sa plodom iz svojih vinograda, koje su imali u Sremu. Segedinci su se obratili na kralja Matiju. Kralj je upozorio Kaptol na nepravedno ubiranje đumruka. Na tu opomenu kraljevu Kaptol se nije osvrnuo, nego je i dalje produžio sa ubiranjem đumruka. Zbog ovoga kralj Matija opunomoći Segedin da osvoji Sentu. Segedin upotrebi punomoćije i sa vojskom napadne Sentu 1475. godine, koju i zauze posle duže borbe. Ovakvim stanjem budimski Kaptol je bio nezadovoljan pa je tužio grad Segedin. Rasprava je bila pred državnim sudijom Stevanom Batorijem, a svršila se je sporazumom. Prema ovom sporazumu grad Segedin je vratio budimskom kaptolu Sentu, a Kaptol se obavezao, da će u buduće đumruk naplaćivati po utvrđenoj tarifi. Predviđeno je, da se za svaki slučaj prekoračenja plaća po 100 maraka kazne.
   Ovakvo je stanje ostalo sve do 1494. godine. Kada se je 21. oktobra 1494. kralj Vladislav ll, vraćao iz Erdelja prešao je Tisu kod Sente, pa se u Senti i zadržao. Kralj Vladislav ll, nešto po ličnom raspoloženju na samome mestu u Senti, a nešto po navaljivanju budimskog kaptola proglasi Sentu, dotadanje selo, za slobodnu kraljevsku varoš.
   O proglašenju Sente za varoš Kralj Vladislav II izdao je i diplomu, u nedelju pred Veliku Gospođu 1506. godine.
   U ovoj diplomi nisu pojedinačno naznačavana sva prava koja su njome dobivena, nego: „ dajem sva odličja i prava trajno, koja ima i grad Segedin.“
   Nesumljivo je da su Senćanima bila dobro poznata sva prava Segedina. Podrobnije se u ovoj diplomi navodi opis pečata (grba): „ . . Dozvoljavam okrugao pečat a u ovom, svoga patrona sv. Petra, dva ključa unakrst napravljena i na više otvarajuća, a na krajevima po jednu ribu, jedna od druge okrenute sa otvorenim ustima, a u sredini između ključeva jedan pšenični klas u cvetu, a sa natpisom okolo ,,Sigillum civitatis Zyntha“.
   Ove su oznake u grbu unesene; jer ključevi Sv. Petra označuju, da je i Senta pod njegovim patronatom kao i budimski Kaptol, čija je svojina bila Senta; ribe označuju bogat ribolov, a klas pšenice plodnost i Sentu kao žitnicu. Takav je bio i obnovljeni pečat od 1902. godine koji je služio do 1918. godine, ali je otpao natpis ,,Sigillum civitatis Zyntha“, a uneseno je 1506–1902, tj. broj godine, podarene prve diplome i obnovljenja grba.
   Takav se grb sa ključevima, ribama i pšeničnim klasom nalazi i danas na Gradskoj kući sa njene spoljne strane, iznad svečane sale; ali bez natpisa i godine.
   Buna Đorđa Dože 1514. godine, koja je pretila i varoši, sprečila je razvitak Sente.
   *
   Istoričari Ante Verančić i Đorđe Sremac iznose dokumenta, da su Turci potpuno i do temelja porušili Sentu 1526. godine, kada su Mađari pretrpeli poraz na Mohaču. Oni tvrde, da su njeno stanovništvo Turci delom poklali, a delom odveli u ropstvo, a delom se ovo razbežalo tako, da niko nije ostao u Senti izuzev nekoliko Srba, ribara i čobana.
   Tako je propala „Sintarev“, ili kako je još nazivaju „Arpadovska Senta“.
   Mohačka bitka (1526. godine) važan je moment i u istoriji Sente. U to vreme Senta je imala okolna naselja u kojima je bila vojna posada. Kao takvo naselje pominje se i Batka. U istoriskima raspravam iz 1875. godine dr. Frankai Vilmoša, episkopa navodi se, da je grof Turzo Elek, šef kralj. javnih dobara vodio knjigu o tvrđavi Batki od 1. januara, do 1. juna 1525. godine. Po istom piscu ova se knjiga čuva u krakovskoj državnoj arhivi. Iz nje se vidi, da su 21. januara 1525. god. primili platu od po 400 forinta zapovednici tvrđave Batke — ,,Castellanos castra de Batka“ i to: 1. Mihaeli Konowyth (Mihailo Konjović) i 2. Franciscus Bodo (Franja Bodo).
   Oficiri su bili: 1. Bačmeđei Franja; 2. Brančić Stevan, zapovednik srpske pešadije u tvrđavi; 3. Šoš Gergelj, ekonom tvrđave ; 4. Rabafalvi Benedek, pešadiski oficir; 5. Monoštori Orban, pešadiski oficir; 6. N. Mikloš (nije upisano porodično ime).
   Iz ovih podataka izlazi, da je bila zajednička komanda Srba i Mađare u tvrđavi, a i da je srpska pešadija imala posebnu komandu, sa svojim starašinama, odvojenu od Mađarske.
   I barut se i je pravio u samoj tvrđavi. Zna se, da su Srbi i pre doba Mohačke bitke, „bili naseljeni u Bačkoj; jer su 1437. godine „Racijani pomešani sa katolicima“ (Vojvodina, 186) jer je vlastela, koja je bežala od turske vlasti iz Srbije, dovodila sa sobom svoje ljude Srbe.
   Po knjizi D. Popovića, Bačka str. 91 (Csánki ll. 159) vidi se, da je Peser (Peszér) koji se jednim delom nalazi na zemljištu Sente, pripadao 1440. godine srpskom despotu Đurđu Brankoviću.
   Tako je i deo Sente, bio privremeno u srednjem veku pod vlast srpskih despota.
   Takva Arpadovska Senta, kao i današnja, zahvatala je okolnim naseljima, tj. sa sadanjim salašima, prostor od 13 kilometara širine i 28.5 kilometara dužine, počevši od reke Tise ka zapadu.
   Zbog svoga lepog položaja Senta nije ostala dugo pusta, nego se je odmah počela razvijati, i to više kao zbirno ime okolnih naselja.
   Jezgra te „Arpadovske Sente“ bila je na onome kraku terase, koji ide pored reke Tise. Pored predanja ima i mnogo znakova, da je bila jednim delom na onome prostoru između: reke Tise, današnje Karađorđeve, Laze Kostića i Obradovića ulice.
   Naučno je utvrđeno, da Dunav i Tisa stalno napadaju i ruše svoju desnu obalu.
   Eroziono dejstvo Tise jako je osetno kod Sente i pamti se, da je krajem prošloga veka uništeno njime nekoliko kuća u Senti.
   Zbog ovoga je i osnovana tvrdnja Andora Dudaša, da je mesto na kome je bila „Arpadovska Senta” najvećim delom odnela Tisa; jer je bila na samoj obali.
   Groblje se je nalazilo na najuzvišenijem delu tj. na drugom kraku terase–Žutom Bregu ili kako ga Mađari zovu „Topart“. Ovo je groblje počinjalo na nepunih 200 metara od sadanjeg gvozdenog mosta na Tisi, a zahvatalo je prostor od 10–12000 kv. metara. Tragovi ovoga groblja nalaze se pri kopanju temelja za kuće na Žutom Bregu. Najviše ih je nađeno u temeljima današnje centralne osnovne škole, kuće Ignjata Rudića i Joce Vujića kao i katoličke plebanije.
   Po velikom prostoru ovoga groblja dalo bi se zaključiti, da je u to doba Senta bila jako naseljena. Groblje je bilo odvojeno od varoši i bilo na uzvišenijem mestu, nego li je samo naselje.
   Nigde se nije naišlo na tragove od kuća tih stanovnika Arpadovske Sente, jer su svakako bile od zemlje (naboja). Zaostali su se Srbi uselili u ostatke boljih kuća, koje su posle razaranja i paljenja zatekli, pa ih kao svoje preudesili. One, koje su jače pretrpele rušenje a u koje se uskoro niko nije uselio, za kratko su se vreme njihovi temelji ponovo pretvorili u zemlju usled vlage i kiše.
   Tako su Srbi zauzeli svu Sentu i do danas, posle toliko vekova, zadržali najlepša i najvažnija mesta u njoj.
   *
   Posle mohačke bitke i pohare Budima, Turci su se vratili ravnicom između Dunava i Tise u Tursku.
   U toj opštoj pometenosti izbio je na površinu među Srbima car Jovan Nenad, kao njihov vođa. Pod njegovom upravom bila je Bačka, Banat sve do Temišvara i severni deo Srema i nad tim je predelom vladao neograničeno.
   O njegovo prijateljstvo otimali su se kraljevi: Ferdinand i Zapolja. Ferdinand je dao pristanak da ceo ovaj predeo, kojim je vladao car Jovan, ostane i ubuduće pod njegovom upravom, što označuje ideju samostalnog državnog života Slovena u Ugarskoj.
   Ugarski kralj Zapolja spremio mu je zasede i o tome ga izveštava kralj Ferdinand u pismu od 27. jula 1527. godine.
   Ipak je, i pored opomena, upao u zasedu, kada je preko Segedina išao u pomoć Ferdinandu. Iz dvorišta Vladislava Silađija car je ranjen iz puške. Njegovi ga ljudi donose u Tornjoš, selo na zemljištu Sente. Na glas o ovome pohita mađarski plemić a subotički spahija Valentin Terek, sa svojim konjanicima u Tornjoš. Srpskom vođi, koji je bio u agoniji, a možda i mrtav Mađari otsekoše glavu i odneše je u Budim kralju Zapolji.
   U znak zahvalnosti Bogu, za ovaj događaj, Zapolja je izdao nalog da po celoj zemlji imaju zvoniti zvona.
   Tako se je na zemljištu Sente ugasio život cara Jovana Nenada, stvarnog gospodara Vojvodine. Ovim su Srbi u Vojvodini ponovo ostali bez vođe i sasvim potpali pod tursku vlast. Turci su Sentu dodelili segedinskom sandžaku sa celom njenom okolinom, samo je Tornjoš pripao subotičkoj nahiji.
   Turci su tada u Senti podigli manje značajno utvrđenje, za koje se danas pouzdano ne zna gde je postojalo. Joca Vujić mi je govorio, da postoji predanje, da je bio deo utvrđenja gde je sada trg Cara Lazara i Vujića kuća, a po tvrđenju Andora Dudaša Tisa je odnela glavni deo tvrđave, koja je bila na mestu gde je i sada kej Miloša Obrenovića.
   0 prilikama u Senti u početku turske vladavine u nekoliko nam objašnjava deo pisma grada Segedina upućeno kaptolu u Budimu 1649. godine, a koje glasi: „Senta varoš čongradske županije, sadanje prebivalište Raca (Srba) gde su Turci tvrđavy sagradili i gde je turska imovina, te ste svakako razumeli iz prošloga pisma, da je kaptolska imovina postala njihova, odnosno oni su je od svete crkve oteli, toga radi šaljemo svedočanstvo i ovo pismo itd. Segedinski glavni knez Vaš Ištvan i njegovi zamenici“. U ovo vreme su Srbi Senćani plaćali dve vrste poreza; jedan Turcima kao zavojevačima, a drugi čongradskoj županiji kao županijski porez.
   Takođe iz 1649. godine imamo podatke da je okolina Sente sva bila u srpskim rukama.
   Po turskim tefterima iz 157O. i 1580. godine, vidimo, da su u Senti porez plaćala svega osam popisanih domova. Po D. Popoviću jedan popisani dom ima 31 dušu.
   Posle mohačke bitke Senta prvi put igra vidnu ulogu u istoriji tek 15-og oktobra 1686. godine. Tada je Sulejman paša išao iz Petrovaradina u pomoć Segedinu, kojega je opsedao đeneral De la Verna. Sulejman pašu su predusreli kod Sente na ograncima Oroma i do noge ga potukli sakupljeni hrišćani pod komandom đenerala Veterana.
   Sulejman pašinim porazom odahnuo je ceo kraj, ali se nije konačno oslobodio od Turaka.
   Senta se je potpuno oslobodila od Turaka tek posle čuvene bitke kod Sente, koja je bila 11. septembra 1697. godine.
   Turci su tada konačno proterani iz Potisja i to na celome prostoru između Tise i Dunava; ali su se ipak do 1716. godine zadržali na banatskoj (torontalskoj) strani, a požarevačkom miru 1718. napustili i Banat.
   Turci su vladali stalno 155 godina Sentom (1542–1697) i tek onda je napustili.
   Bitka kod Sente ostala je duto u narodnoj uspomeni, pa su za nju u narodu i povezane mnoge priče. Ni u jednoj od ovih priča ne izostane, a da se ne pomene „Evženov sprud“, koji Mađari nazivaju „Poronć“.
   Evženov sprud postane ostrvo samo onda, kada se voda y Tisi izdigne iznad normalnog vodostaja.
   Narod veruje, da je taj sprud postao od turskih leševa, koji su tu poginuli, pa ih mulj reke Tise zatrpao i od njih načinio ostrvo. A kako je došlo do tolike množine, baš na jednome mestu, zaključuju, što je tu bio most na drvenim stubovima; ali nije bio patosan daskama, nego volujskom kožom.
   Kako ih je „tušta navalilo“ most se provalio i svi se potopili.
   Iz tadanjih geografskih karata ne može se ustanoviti, da li je ostrvo postojalo.
   U planu bitke kod Sente, a koji se nalazi u knjizi Bács Bodrog Vármegye Monografiája, nalazi se most; ali je ovaj plan rađen mnogo kasnije, pa se po tome i ne može utvrditi, da li je odista postojao ili ne. Površina mu sada iznosi 61.580 m2.
   Bagerovanjem korita r. Tise 1907–1908. godine, utvrđeno je da je na tome mestu najplića, i da se za vreme male vode može pregaziti. Na tome mestu i čini brod (nanos) čime se stvara plićak. Tada, 11. septembra, svakako da je bila mala voda, a moguće je, da su i Turci znali za osobinu r. Tise na ovome mestu.
   O toku, uzrocima i posledicama senćanske bitke piše đeneral Ivan S. Pavlović. O istoj bitci pisao je i Đula Dudaš.
   U vojsci Evgenija Savojskog bio je i veliki broj Srba pod komandom đenerala Štaremberga, a njihov starešina bio je Jovan Tekelija (Letopis 1861. god, knjiga, II str. 177).
   Kod naslednika plemićke familije Milinovića nađen je dokumenat, da je Evžen, prilikom svoga odlaska iz Sente unapredio za poručnika i jednog Milinovića.
   U senćanskoj bitci učestvovalo je 4 bataljona srpske pešadije 11 četa mađarskih husara pomešanih sa srpskom milicijom, a imali su i 10 topova.
   Da je Tisa uzela i za sebe žrtvu imamo dokaza što je pri bagerovanju korita r. Tise 1907—1908. godine nađeno tursko oružje, a pre deset godina, baš na ovome mestu nađene su i cevi od tri stare turske puške.
   Ove dve bitke kod Sente 1686. i 1697. g. toliko su opustošile okolinu da u svojim memoarima Franja Rakoci kaže, da za dve nedelje hoda nije mogao ništa naći za hranu. Rakocijeva napadanje na Srbe bila su u više mahova posle bitke 1697. godine.
   *
   Proterivanjem Turaka sa desne na levu obalu Tise, Senta je posle pogranično mesto, i u njoj je kao i ostalim pograničnim mestima organizovana milicija-„graničari“, koji su bili uvek spremni za odbranu, u slučaju napada. Za tu su svrhu su i kopani čuveni šančevi, po kojima se Senta i zvala „Senćanski šančevi“.
   Graničare su u Senti sačinjavali isključivo Srbi i njihove su starešine bile Srbi: zato su Srbi i bili stvarni gospodari Sente.
   Ovakav graničarski život u Senti godio je njenim stanovnicima Srbima, jer su živeli slobodnim životom i imali izvesne privilegije.
   Graničari su se delili u dve grupe, i to: u one koji su aktivno vršili službu i u islužene –– veterane.
   Graničari su osim novčane naknade dobijali još i zemlju, koja je kod vojnika bila vezana za službu. Smrću aktivnog graničara zemlju ne nasleđuje njegova porodica, već onaj vojnik koji stupa u službu na mesto umrloga. Kada umre veteran (isluženi graničar) zemlju nasleđuju njegovi naslednici. Naslednici veterana nisu bili oslobođeni od poreza, kao graničari, nego su morali da snose sve terete koje snose paori.
   Uređenjem Vojne Granice došli su pod direktnu upravu Vrhovnog ratnog saveta, odnosno pod upravu austriskih oficira, što je i bila privilegija.
   Posle ovako povoljnog stanja, Srbi su se počeli buniti, kada je 1750. godine „razvojačena granica“, i Senta otpala ispod uprave Vrhovnog ratnog saveta u Beču, a pripojena županiji i time Srbi graničari svedeni na rang ostalih građana.
   Razvojačenje je došlo kao posledica što su požarevačkim mirom 1718. godine proterani Turci i iz Banata.
   Iz memoranduma, koji su Srbi uputili Mariji Tereziji, vidi se, da su graničari smatrali, da im je čast povređena, jer su sebe računali u nešto više od običnog seljaka (paora). Taj deo upućenog memoranduma glasi: „Svi mi, jednom za svagda, jedan za sve i svi za jednoga, izjavljujemo, da tražimo da ostanemo vojnici i radi našega imena i časti, ni najmanje volje nemamo da odbacimo pušku i postanemo paori“. Ovakvim položajem graničara Srbi su osećali neki veći položaj od ostalih običnih građana u državi.
   Ovaj ponos Srba u Senti zbog superiornosti i do danas se je zadržao.
   Godine 1751. Marija Terezija otcepila je Sentu sa devet drugih sela od županije i osnovala novu okružnu komandu pod nazivom: „Samostalni okružni predeo“. Tek 1848. godine i Senta je sasvim pripojena županiji.
   Zbog ukidanja granice i time i privilegija graničarima izbilo je nezadovoljstvo, usled čega je i nastala poznata seoba. Prva seoba bila je 1751. godine.
   Da bi sprečila ovu pobunu Srba, a putem njihovih starešina za sebe ih privolela, to je Marija Terezija, 1751. godine svima oficirima graničarima podarila diplome, kojima su uvršteni u plemiće.
   Do sada je poznato, da su od Senćana dobili diplome za plemstvo, kao graničarski oficiri, 1. marta 1751. godine: Jovan Boderljica, Subota Branovački, Đorđe Golub, Mihajlo Tešić i Neca Milinović. Već je 28. oktobra 1741. godine bio dobio kapetan Arsenije Vujić. U svima diplomama navedena su imena žena i dece. U svakoj diplomi označen je i ucrtan porodični grb.
   Ove počasti pojedincima nisu pomogle niti se je utišala pobuna, već je izbila u još većim razmerama. Iduće 1752. godine, kada je sa Ševićem i otseljen najveći broj, dok je već treća seoba 1753. godine, sa Prodanovićem, bila manja.
   Preseljeni Srbi Vojvodine, onako su se selili u grupama, tako su u grupama i obrazovali naselja na jugu Rusije.
   I danas postoje, u Malorusiji, jekatarinoslavska gubernija, srez slovenoserbski, mesta sa nazivima: Senta, Ada, Mol.
   Koliki je broj otseljenih Srba iz Sente u Rusiju, ne može se pouzdano utvrditi.
   Po zvaničnom izveštaju generala Engleshofena od 27. jula 1751. godine, otselilo se je iz Sente 286 ljudi. U izveštaju nije naglašeno, da je to broj „duša“ nego „ljudi“.
   Ovo treba da su starešine porodica ili vojnici, gde se ne uračunavaju žene i deca.
   Nemamo podatke koliko je otseljeno iz Sente u drugoj najvećoj seobi 1752. godine, sa Ševićem, a ni za treću najmanju, koja je bila 1753. godine, sa Prodanovićem.
   Kada se uzme, da je prva seoba po broju bila prosečna, izašlo bi, da je iz Sente u te tri seobe otseljeno preko 850 „ljudi“.
   Za tadanju malu Sentu, koja je imala 1728. godine 3016. pravoslavnih — ove su seobe bile jako osetne.
   Šteta nije bila samo u broju nego i u kvalitetu; jer su se otselili borbeniji i preduzimljiviji.
   Otseljavanje Srba iz Sente nastavilo se je i time, što su se, iz žudnje za već naviknutim vojničkim životom, u masama javljali u vojsku i naseljavali se na području Vel. Kikinde.
   Zbog ovoga je broj Srba u Senti znatno opao i nije se nadoknadio sve dok nisu došli sadanji naseljenici sa juga.
   Koliko je tada ostalo domova u Senti ne može se tačno odgovoriti, ali po jednom popisu bačke episkopije iz 1773. godine – dakle oko dvadeset godina po seobi u Rusiju – bilo je 148 srpskih domova u Senti. Ako uzmemo, da je tada jedan dom sačinjavalo 8 duša, onda bi u Senti u to vreme bilo 1100 srpskih duša.
   Izlazi, da je otseljeno u Rusiju iz Sente oko 2000 duša, a da se pod pojmom „ljudi“ kod Engleshofena podrazumevaju vojnici bez žena i dece.
   Posle ovih seoba Srba u Rusiju, nastalo je opustošenje zemljišta u Senti.
   Vlasti su i za druga mesta, već i ranije, imale plansku kolonizaciju sirotinje iz severnih krajeve Austrije, koju su u Senti sproveli tek 1755. godine, kada je seobom opustošena.
   *
   Prvo su u Sentu doseljeni Slovaci, 143 županije Barš i Hont, koje su Mađari nazivali imenom Tot (Toth). Tek kasnije dolaze i Mađari u većem broju iz Jasberenja i heveške županije i ubrzo uspevaju da pretope Slovake u Mađare.
   Dobrotom g. Andora Dudaša došao sam do spiska naseljenih Slovaka — Totova — u Senti od 1745—1755. godine.
   U tom se spisku nalazi 98 raznih prezimena, koji se i danas tako prezivaju, a 22 razne familije, koje, uz ranije prezime, danas imaju i pridodato — Tot (Slovak).
   Spisak ovih 120 doseljenih slovačkih raznih rodova nalazi se u poglavlju — „stanovništvo“ ove rasprave.
   Danas ima 395 poreskih domova u Senti sa prezimenom Tot i skoro se svi izdaju za Mađare, a ne za Slovake.
   Vlasti su štitile siromanše naseljene Slovake i Mađare; ali kako su Srbi stojali materijalno dobro i bili superiorniji to im nisu bili na smetnji i sa doseljenicima su živeli dobro. Čak su imali i pogodbu o naizmeničnom biranju pretsednika opštine. Takvo stanje naizmeničnog pretsednikovanja ostalo je čak i posle 1848. godine.
   Zadnji pretsednik toga perioda pre rata od Srba bio je Sava Vujić.
   *
   Oko 1785—86. bude naseljeno više hiljada zaparoških kozaka, delimično u okoliini Sente, koji su ubrzo izumrli?
   Dobre odnose između Srba i Mađara pomutila je Mađarska buna 1848–49. g. a i nanela ogromnu štetu za razviće Sente.
   Podela u dva nacionalna tabora, neprijateljski raspoložena: Srbe i Mađare, za dugo je ostala duboko urezana u rđavoj uspomeni.
   Kao i u ostalim mestima, Srbi iz Sente bili su protivu Mađara, a na stranu Austrije. Arsa Boderlica, „slavne Bačke Međe Prisednik“ kao vođa Srba odveden je u Vrbas; jer je znao planove varoši, a davao je i novac i životne namirnice.
   U mađarskoj komandi u Vrbasu osuđen je na smrt i obešen 9. avgusta 1848. godine.
   Ovaj je postupak Srbe jako zaboleo i zakleli su se na drvo o koje je Boderlica obešen, da će se osvetiti senćanskim Mađarima. Za to se je vreme u Senti, kod Mađara, organizovala narodna odbrana, pod komandom Majoroš Ištvana, kapetana i veleposednika iz Sente i kopali su se rovovi oko Sente. Ova je odbrana bila bez valjane opreme i na zahtev joj je poslata pomoć iz Baranje – ,,sarkezi“ bataljon. Vojnici su u brzo napustili Sentu i pošli da brane svoje domove. Zato je iz Subotice poslan major Demča Janoš da organizuje odbranu.
   Senćanski su Mađari dočuli, da je Demča sin pravoslavnog sveštenika iz Miškoljca; protivu njega se pobunili i ubili ga.
   Za to je vreme srpska vojska iz južnih krajeva išla na sever, kojom je komandovao Davidovac, Trifković i Jova Branovački.
   1. februara 1849. godine stigla je srpska vojska kod Sente i poslala pregovarače, da se grad preda. Umesto odgovora Mađari su pregovarače poubijali u Ađanskoj (sada Karađorđevoj) ulici.
   Ogorčeni zbog ovakvog postupka, Srbi su napali na Sentu, i ona se, i po mađarskim piscima, posle slabog otpora, predala. Srbi su postavili svoju upravu i obrazovali odbor. Ubijani su oni muškarci kod kojih je nađeno oružje, privremeno sahranjivani u iskopanom rovu sa juga Sente, koji je išao od sadanje željezničke stanice pored katoličkog groblja i dečjeg doma. Kasnije je taj deo grada nazvan „Kalvarija.“
   Na jugoistočnom uglu dečjeg doma, gde su sahranjeni poginuli, podignut je krst. Prilikom gradnje žel. pruge 1889. r. nađeno je oko 100 kostura u rovu, a sahranjeni su u zajedničku grobnicu na gornjogradskom katoličkom groblju.
   Koliko je u toj borbi bilo ukupno žrtava sa srpske i mađarske strane, nemamo podataka.
   Mađarska vojna uprava poslala je vojsku iz Subotice u Sentu, pod komandom majora Percel Mikloša, koja je 21. (9. st k) marta 1849. godine osvojila grad, kako i mađarski pisci navode, posle jakog otpora Srba.
   Pale žrtve u borbi od 9. marta 1849. godine, unosi u svoj spisak „popis“ sveštenik Aleksandar Nikolić, paroh senćanski, koji je pisao avgusta 1819. godine. U „Popisu“ navodi pojedinačno imena od 146 osoba „oni nesrećnih i nevino postradavši Senćanski srpski žitelja, kiji su meseca marta dana 10–og godine 1819. povešani, postreljani, poklani, podavljeni, osakaćeni i raznim načinom poubijani“.
   List ,,Pesti Karjo“ navodi imena 71 osobe „od prekog suda osuđene“, a Al. Nikolić navodi svega 9 od suda na smrt osuđeni i to: 3 streljanjem, a 6 vešanjem. Navodi i imena od 41 osobe „Nesudejski črez Mikloša Percela y Senti streljani“, među kojima se nalaze žene i deca oba pola.
   Ljudskih žrtava u Senti je, sa strane Srba, bilo 153 i za „vreme revolucije palo i to putem sudejskim zbog tako nazvanog izdajstva otečestva“.
   Iz poimeničkog spiska paroha Nikolića vidi se, da je 10. marta 1849. godine bilo žrtava od 62 familije srpske tj. skoro od svake familije srpske koja je onda bila u Senti.
   Prema „Popisu“ Nikolića bilo je žrtava u osobama iz ovih familija: Avramović 1 osoba, Babin 3 osobe, Barjaktarović 3, Balijin 1, Bogatula 1, pl. Boderlica 1, Borgojev 2, Borćoški 6, Borzaški 4, Branovački 9 (od njih 2 plemenita), Vujić 2, Vukov 8, Vuković 2, Gain 1, Đakov 2, Đorđević 1, Živkov 2, Isaković 1, Jasin(ć) 3, Jović 1, Kaić 1, Kekić 1, Kragujev 3, Lazić 1, Lalić 1, Lončar 1, Marjanov 2, Mandić 3, Marković 4, Milić 2, Nagulov 1, Obradov 1, Paić 2, Panić 1, Pavlović 2, Palikućin 2, Perić 4, Pecarski 2, Pecić 2, Pilić 2, Pivarov 3, Plavšić 1, Pleštić 1, Pomorovački 7, Popov 3, Popović 1, Radojčin 1, Radulaški 1, Rac 2, Riđički 1, Savić 3, Slavnić 6, Slavujev 2, Somborac 1, Sremčev 2, Stepančev 6, Tatić 1, Tomić 1, Čapragon 1, i Šašin 2 osobe.
   Zna se u narodu, da su od ovih 29 streljani 10. marta 1849. god, od Percela Mikloša u porti srpske prav. crkve sv. Arh. Mihaila i na mestu streljanja i sahranjeni. Njihove su kosti prenesene na pravoslavnom groblju 1897. godine i sahranjene u zajedničku grobnicu bez natpisa i ograde. Njina se humka nalazi na 15 m. zapadno od mrtavčnice. Jedino je ostao grob Sime Vujića, gde je i streljan.
   Izveštaj Isidora Nikolića Bahu od 32 streljana slaže se sa narodnim predanjem od 29 osoba; jer u narodu odvojeno kao mučenike računaju sve streljane muškarce a posebno poubijane ženske.
   Po navedenom izveštaju Isidora Nikolića, upućenog Bahu, ministru unutr. dela od 27. novembra 1851. godine, vidi se, da je u Senti bilo porušeno 404 srpske kuće. Od tog je do 1851. godine opravljeno i potpuno sazidano 192, dok je 80 kuća y pola sazidano, a 132 ostalo porušeno.
   Srbi su zbog ovakvog postupka Mađara morali bežati iz Sente, većinom u Slavoniju, a vraćali su se mnogo kasnije, neki posle 2 do 3 godine, a mnogi su konačno tamo i ostali. Obostrani spomenici, ostali iz toga doba, odaju duboku mržnju Srba Mađara. Jedan je od takvih koji je Jakov Kragujev podigao na pravoslavnom groblju kapelu 1853. god. „nezaboravljenom jedincu Milanu“. I danas stoji uzidana ta ploča u zidu kapele sa natpisom, da je lišen života „ot buntovni i krvoločni Madžara“.
   Zbog istrebljenja u buni i u opšte rđavog stanja, Senta je ponovo postala selo 1849. godine. Ipak se brzo oporavila, pa je ponovo postala varoš 1861. godine. Te godine popunjeno joj je stanovništvo sa kolonistima Mađarima. 1873. Senta je dobila samoupravu.
   *
   Pomoću Rusa konačno je ugušena pobuna Mađara, pred kojima su kod Vilagoša i položili oružje 13. avgusta 1849. godine. U novembru iste godine Srbi su dobili Vojvodinu, koja nije odgovarala ni željama ni duhu naroda, jer je u njoj vladao reakcionarni austriski duh sa nemačkim činovništvom i jezikom. Takvu Vojvodinu car Franja Josif prisajedinio je Ugarskoj, odlukom od 29. decembra 1860. godine. Poznatom nagodbom iz 1867. godine između Austrije i Ugarske, Mađari su dobili odrešene ruke u Ugarskoj, a time i u Senti i odmah su počeli sa mađarizacijom. Iduće 1868. godine donesen je zakon o narodnostima.
   Kao reakcija na taj postupak Mađara Srbi su se grupisali i stvorali kulturne i verske organizacije. Takva je organizacija i srpska čitaonica u Senti, osnovana 1868. godine.
   Mimo nje i njenih vodećih članova, nije se moglo pokrenuti nijedno kulturno, versko i nacionalno pitanje u Senti i ona je kao takva, uz crkvu, za sve vreme ostala stožer srpskoga naroda u Senti.
   Senta je diplomom cara Franje Josifa 1899. godine ponovo proglašena za grad a ta se diploma uvela u život 1902. g.
   *
   Sa takvim političkim stanjem, sasvim je završeno na Đurđicu 16. novembra 1918. godine, kada su u Senti promarširale srpske trupe na čelo sa majorom Gligorijem Hadži–Jovanovićem.
   Odmah po ulasku srpske vojske obrazovana je i nova gradska uprava, na čijem je čelu bio gradonačelnik Đura Vujić.
   Senta je uputila, kao svoja dva predstavnika: Jocu Vujića i protu Miloša Prekajskog na Veliku Narodnu Skupštinu, u Novom Sadu, koja je proglasila ujedinjenje bivše Vojvodine sa Srbijom, 25. novembra 1918. godine.
   Danom ujedinjenja – 1. decembra 1918. g. putem svoga poslanika Joce Vujića i Senta je u ušla u sastav današnje države Jugoslavije.

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

3. 15. april 2019. u 08:37

   Vojislav Ananić

   Sveštenici pri hramu sv. Arh. Mihaila od 1778—1930.

   Iz pocepanih listova matica rođenih, koji su sačuvani prilikom uništenja 1849. god. mogao sam da zabeležim ova imena sveštenika:
   1. Ilija Petrović, paroh senćanski od 1778—1807.
   2. Ignjatije Nikolić, 1778 – ?. – 3 Timotej Kunić, 1795 – ?. O ova tri sveštenika senćanska nisam mogao ništa više da saznam.
   4. Georgije – Đuka — Popović od 1807–1833. Beše rodom iz sela Riđice. Rođen je oko 1770. god. Otac Georgija beše u Potisju jedan od najobrazovanijih sveštenika svoga vremena; odličan znalac latinskog, nemačkog i mađarskog jezika, a pored toga sjajan govornik i književnik naš.
   Beše u vezi i sa Dositejem Obradovićem, sa kojim je vodio i prepisku. Ogledao se i na književnom polju sa knjižicom „Put u raj”, štampanom 1815. god. troškom prvog srpskog „kupca“ Jovana Vujića.
   Prilikom otvaranja „Francovog kanala” otac Đuka je bio glavni „slovoslov“ i on je na latinskom jeziku pozdravio cara Franca. Tom prilikom bio je Odlikovan zlatnom medaljom.
   (Ovo mi je pričao Jocika Vujić).
   Koliki i kakav je ugled imao otac Georgije lepo kazuje pesma Isidora Stojanovića, prava slušatelja, koju je posvetio u svome delu: „Nravoučitelne Basne” štampane u Budimu 1834. god. „Sjeni Georgija Popović paroha senćanskog“. Otac Đuka preminuo je oko 1833. god. i sahranjen je u porti sa leve strane čelo oltara.
   5. Simeon Nikolić, od 1825–1844; beše rodom iz St. Kanjiže, sin paroha.
   6. Georgije Popović, od 1828–1834; nije umro y Senti, ali gde je otišao na dužnost nisam mogao da dokučim,
   7. Timotije Branković, od 1833—1874. god.
   Timotije Branković rođen je u Senti 1797. god. od oca Isidora i matere Irine, rođ. Branovački — Čičin.
   U to doba otac mu je bio jerođakon i učitelj senćanski. Svršio je karlovačku bogosloviju 1815/16. god. sa odličnim uspehom. Govorio je latinski, nemački i mađarski. Posle svršenih nauka bio je u Baji učitelj, a 1818. postao je đakon. 1825. god. marta meseca došao je u Kulpin za adm. paroha i tu je proveo sve do 1833. god. Te godine je premešten u Sentu za paroha na mesto pok. Đuke Popovića. Senćani u molbi svojoj koju su uputili episkopu Stevanu Stankoviću da bi Timotija postavio za njihovog paroha–rekli su za njega: „sina ovdašnjeg i među nama odrasla, muža savršena, krotka, primerna i miroljubiva“; i vladika im je želju ispunio.
   Četrdeset godina je vršio Timotije Branković svešteničku dužnost u Senti; njegov rad ostavio je dubokog traga u životu Senćana; njegova revnosna služba spominje se i dan danas u Senti. Njemu imamo da zahvalimo podizanje i obnovu sv. hrama i ikonostasa, osnivanje biblioteke i parkiranje porte. Imao je vrlo lepu biblioteku i on je išao napred prilikom osnivanja biblioteke poklonom 52 knjige raznog sadržaja. U burnoj 1849. godini morao je i paroh Timotije da beži iz Sente, jer su ga Mađari hteli ubiti; sa porodicom srećno je prešao u Beograd; u Beogradu je proveo do 24. avg. 1849; pre toga je Timotije održao u sabornoj crkvi besedu u kojoj je zahvalio u ime Srba iz Vojvodine na gostoprimstvu i zaštiti i vraćanju zajma, koji su prečanski Srbi u svoje vreme činili to Karađorđevom zbegu od turskog zuluma!
   Što znamo danas o podizanju hrama sv. Arh. Mihaila, o srpskoj školi pre „Bune“ sve je to zasluga vrednoga paroha Brankovića.
   U poslednje vreme svoga života uzeo je sebi kapelana, a on je otišao u Sombor svome sinu Georgiju, okr. proti, da kod njega provede poslednje dane svoje.
   I 27. januara 1874. god. preminuo je. Senćani su poslali u Sombor na pogreb svoga uvaženoga paroha 16 najuglednijih Srba da isprate do večne kuće čestitog sveštenika svoga.
   8. Aleksandar Nikolić, od 1844 – 1896. god., sin jepeja Simeona Nikolića, paroha senćanskog. Rođen je u Senti 1820. god. 11 februara. Svršio je filozofiju u Požunu a bogosloviju u Sr. Karlovcima. Rukopoložen je za đakona 1843. g. 20. januara od episkopa Georgija Hranislava, a za prezvitera je proizveden od episkopa Stevana Kragujevića 1844. god. 20. januara.
   Bio je vrlo uredan i savestan sveštenik, dobar ceremonier; čist i pažljiv na svoju spoljašnjost. U porodičnom životu beše ugled svakome, prirode mirne i tihe i svakom pristupačan. Za svoj primeran rad bio je više puta odlikokovan od svojih pretpostavljenih vlasti. Za paroha ga je postavio patr. Josif Rajačić 1847. Episkop Platon Atanacković postavio ga je za „asesora” bačke konzistorije; protojerejsko odlikovanje pak dobio je od patriar. Georgija Brankovića; bio je i član patronata Srp. vel. gimnazije u N. Sadu. Umro je bez muških potomaka 16. sept. 1896. god.
   9. Georgije Branković, od 1856–1859. Kao kapelan svoga oca Timotija, kasniji prota somborski i patrijarh srpski.
   10. Miloš Bygarski, od 1859—1863. Kao kapelan.
   11. Jovan Trifunović, od 1864—1879. Kao kapelan i administrator.
   12. Trivun Vlašić, od 1863—1907. 4. febr.
   Rođen je 1830. god. 1. febr. u St. Kanjiži. Svršio je jednu godinu prava na beogradskom liceju a bogosloviju u Sr. Karlovcima. 1862. god. 23. januara izabran je jednoglasno za „ženskog“ učitelja u Senti; a 1863. god. na dan Sv. Vasilija rukopoložen je za đakona od episkopa Platona; za sveštenika senćanskog izabran je 1878. 24 septembra. Govorio je srpski, nemački i mađarski. Beše izvanredan pojac i znalac starog karlovačkog pjenija a pored toga, imao je divan tenor; i u starim danima mu je glas bio očuvan, te je milina bilo slušati ga. Znao je majstorski svirati uz gusle sa puno oduševljenja da mu nije bilo ravnog u Vojvodini. Po svojoj spoljašnosti beše lepa pojava, a pored toga nosio se vrlo uredno i skupoceno. Dece nije imao. Ostavio je legat „Privredniku“.
   13. Miloš Prekajski, od 1894–1932. Rođen
   je y Centi u čestitoj zanatliskoj porodici, (otac mu je bio kožuhar) – 1870. 16. jula. Gimnaziju je svršavao u Senti i y Novom Sadu, a bogosloviju je svršio u Sr. Karlovcima. Od prvog svoga dana uvek je bio sa službom u Senti, prvo kao kapelan kod Aleksandra Nikolića (1894. 11. XII), a zatim kao paroh od 1899. 27. VI do 1932. 29. VIII. Beše vrlo savestan sluga oltara božijeg, primeran u svakom pogledu i kao paroh i kao otac porodice; po prirodi svojoj beše miran i tih. Od svojih pretpostavljenih bio je više puta odlikovan, a najposle protojerejstvom i nadbedrenikom. Ostavio je posle sebe lepu i uglednu porodicu: tri sina i ćerku, svi četvoro doktori medicine.
   14. Aleksandar —Šaca — Pleštić, od 1908—1925. 25. febr. Rođen je u Senti 1863. god. 14. HI y seljačkoj porodici. Beše dobar đak; još kao osnovac odlikovao se vrlo lepim glasom, te je zauzimanjem Dušana Stojšića, učitelja i paroha Nikolića svršio četiri razreda gimnazije y Senti, a zatim srp. preparandiju u Somboru; kao učitelj proveo je nekoliko godina. Godine 1890. položio je maturu; posle svršene mature svršio je bogosloviju u Sr. Karlovcima 1795. god. te iste godine proizveden je za đakona u Sent Andreji, 6 VlIl 1898. proizveden je za prezvitera od episkopa Lukijana Bogdanovića u Budimu.
   U Sentu je došao za sist. par. pomoćnika 1908. god. 15. juna i služio sve do svoje smrti 1925. 25. febr. Beše vrlo dobar znalac karlovačkog pojanja sa retkim glasom; kao drug i prijatelj, iskren; i narod ga je rado imao.
   15. Berisav Berić od 1926–
   16. Aleksandar Sekulić 1933—

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

4. 15. april 2019. u 09:43

   Vojislav Ananić

   Bitka kod Sente 1697.

   U ratu Austrije sa Turcima 1697, kao i ranijih godina, banatsko i bačko vojište prema svojim geografsko—strategiskim odnosima vazda su bili u uzajamnoj vezi, iako su razdvojeni većom rekom, kao što je Tisa. Kretanjem operalivnih jedinica sa severa na jug, ili obratno, ma kojim od ova dva vojišta, jako se izlaže opasnostima njihov bok, od strane susednog vojišta, dok i ono ne bi bilo očišćeno od neprijateljskih trupa. Prelazi preko Tise južno od Segedina najpogodniji su u strategiskom i taktičkom pogledu: kod Stare Kanjiže, Sente, Bečeja i Titela.
   Prelaz kod Sente od naročitog je značaja, dovodeći u vezu pored ostalih, pravce sa banatskog vojišta naročito od Temišvara: sa pravcima na bačkom vojištu. Blaga visoravan zapadno od Sante se iznad Tise na desnoj obali, prirodna je dopuna mostobrana, koji bi se spremio za odbranu ovoga prelaza preko Tise.
   Prelaz Tise kod Bečeja u svima operacijama, imao je vrlo znatnu ulogu u vezi bačkog i banatskog. Ovaj je značaj još potenciran u strategiskom pogledu, zbog bačkog kanala, koji se proteže sredinom bačkog vojišta.
   Isto je tako veoma istaknutu ulogu uvek imao i prelaz Tise kod Titela. Strategiska važnost Titela, naročito se isticala njegovim položajem na donjoj Tisi u blizini Dunava, na operativnim pravcima kojima su se kretali Turci iz okoline Beograda, ratujući sa Austrijom.
   Imajući u vidu operativnu važnost i uticaj, ovlađivanjem Banata i Bačke, neprijateljske vojske uvek su težile, da te krajeve što pre zauzmu, i posedanjem njihovih centara, da se tako učvrste imajući obilne izvore u hrani, stoci i drugim vojnim potrebama, tako neophodnim za izdržavanje velikih operativnih trupa.
   U ratovima koje je Turska vodila u 17. veku, naročito su se kao vojskovođe istakli veliki veziri iz porodice Ćuprilića, od kojih su najveću slavu dostigli, veliki veziri Muhamed Ahmed i Mustafa Ćuprilić. Oni su turskoj carevini izvrsno poslužili u najteža vremena.
   U ratu sa Austrijom veliki vezir Mustafa Ćuprilić imao je znatan uspeh. Potiskujući austrisku vojsku, povratio je Beograd sa drugim mestima na Savi, do koje je pomakao granicu Turske prema Austriji. Ali ga sreća do kraja ne posluži. U bitci kod Stankamena 1691. turska vojska pretrpela je najveći poraz. Pored vrlo velikih gubitaka u ovoj bitci poginuo je veliki vezir Mustafa. Docnije, 1695. kada je došao na sultanski presto Mustafa II, prilike su se u Turskoj izmenile. On je pošao tragom svojih ranijih predaka, velikih osvajača. Ratoboran i lično hrabar, stavio se na čelo svoje vojske i poveo je u rat protiv Austrije. „Poći ću primerom svojih velikih predaka, — govori Mustafa — koji su lično vodili Turke u boj, a nisu upućivali samo vezire u rat sa neprijateljima“.
   Sultan Mustafa sa velikom vojskom prešao je preko Dunava, zauzeo Lugoš i druga mesta. U bitci 21. septembra 1695. Mustafa razbije austrijsku vojsku, kojom je kommdovao istaknuti i hrabri đeneral Veteran, koji je, i sam ranjen, pao u ropstvo i pogubljen. Turci su zaplenili 40 topova, mnogo hrane i vojne opreme.
   Ova je pobeda visoko uzdigla ime sultana Mustafe u osmanskoj carevini i podržavala njegove verne u silnoj nadi za dalje pobedonosne uspehe.
   Vrhovni komandant austrijske vojske u Ugarskoj 1695. bio je kurfirst saksonski Fridrih Avgust II. Njegove trupe od 8.000 vojnika, pojačale su sastav ove vojske. Fridrih Avgust slabo je poznavao načela ratovodstva, a ostalim svojim osobinama nije pridobijao potčinjene komandante đenerale, niti je stekao glasa i ljubavi kod svojih vojnika .
   U ovako ozbiljnim prilikama sazivan je ratni savet u Beču. Iznašani su razni predlozi u pogledu budućih operacija. Na ovom savetu, ličnosti najvećega autoriteta behu: Ludvig Badenski i grof Staremberg. Tu je bio i mladi, već na glasu vojskovođa princ Evgenije Savojski. Njegov predlog u savetu bio je: da se od Turaka zauzme Beograd, kao veoma važan objekt za odbranu Ugarske, a posle toga sa manje pregnuća ovladaće se i Temišvarom. Mišljenje i predlog Evgenijev primljeni su u savetu. Još su najviđeniji pretstavnici saveta Ludvig Badenski i graf Staremberg predložili na najvišem mestu, da se Evgenije Savojski postavi za glavnog komandanta u vojsci kurfirsta Avgusta Saksonskog, što je i izvršeno.
   Postavljanje princa Evgenija na ovaj visoki komandantski položaj, primljeno je sa najvećim oduševljenjem od svih đenerala, starešina i celokupne vojske, jer je još tada Evgenije bio na velikom glasu, voljen i poštovan u vojsci; ljubljen od svojih vojnika, jer se o njima uvek očinski starao.
   Kako je uskoro, kurfirst Fridrih Avgust izabran za kralja poljskog, car Leopold II postavio je na njegovo mesto za vrhovnog komandanta vojske princa Evgenija Savojskog.
   Kada se početkom avgusta 1697. saznalo, da je u Beograd stigao sultan Mustafa II sa velikom vojskom, i da su Turci podigli mostove na Dunavu i Savi, princ Evgenije krenuo se sa vojskom k Varadinu, i zaustavio se kod Kovilja. Turska vojska kod Beograda iznosila je oko 130.000 vojnika.
   Na austrijskoj strani držalo se, da će Turci preći preko Save i uputiti Varadinu. Međutim to se nije dogodilo. Ispod Beograda kod Višnjice Turci pređoše Dunav i kretahu se u pravcu Titela. Prema ovakoj situaciji princ Evgenije naredio je đeneralu Nehemu, da drži Titel sa 8 bataljona i 8 eskadrona; dva puka je rasporedio za odbranu pored Tise. Kako je iz Erdelja pristizalo osam pukova, pod komandom grafa Rabutina, Evgenije se krene uz Tisu da se za ovim trupama sjedini.
   Pošto su Turci sa velikom snagom nadirali Titelu i prešli Tisu, đeneral Nehem svoje trupe koncentrisao je kod Varadina.
   Princ Evgenije, po sjedinjenju sa vojskom Rabutina, kretao se Varadinu, i uspeo je da odbije delove turske vojske od mostova na Sentomašu i Sirigu. Potom 24. avgusta (po 5. k.) on je sa delom svoje vojske bio na rimskim šančevima spram Jarka a ubrzo zatim u neposrednoj blizini glavne turske vojske. Đeneral Nehem, po prikupljenim dotadanjim izveštajima, obavestio je princa Evgenija da sultan Mustafa sa svojom vojskom, nadirući Tisom, teži Segedinu, čija je posada neznatna, te da po lakom zauzeću ovoga mesta produži kretanje ka Erdelju.
   Princ Evgenije ubrza kretanje svoje vojske i 29. avgusta (po 5. k.) stigao je kod Bečeja, gde sazna da su Turci zaustavili kod Sente. Brza izviđanja, koja je odmah preduzeo dadoše mu odličan rezultat. Odaslato izviđačko odeljenje, u kome su bili Srbi vojnici, zarobilo je jedno odeljenje turskih izviđača, u kome je bio Džater paša. Pod pritiskom, kao zarobljenik, ovaj je paša saopštio sultanovu odluku, da s vojskom pređe Tisu i požuri pravcem k Temišvaru.
   Princ Evgenije Savojski, kao u ranijim ratovima i sada je potvrdio svoj visoki talenat u vojskovođenju. Pošto je sa delom konjice, ojačane artiljerijom, lično krenuo, da što pre stigne u blizinu neprijatelja i sam se orijentiše o situaciji, on se zaustavio na 4 do 5 kilometara od Sente. Kada je uskoro po tom proverio dobivene podatke i lično se orijentisao o mesnim prilikama i neprijatelju, princ Evgenije bio je ubeđen, da u ovom slučaju vreme ima presudnu ulogu. Smelo i odlučno rešio se, da energično i što pre preduzme napad na sultanovu vojsku kod Sente, na suprot odluci, koju je primio iz Beča: da se sa Turcima, ni u kom slučaju ne upušta u odsudnu borbu, zbog vrlo teških prilika u kojima se Austrija nalazila, te ne bi mogla da formira novu vojsku, ako bi Evgenijeva pretrpela poraz.
   Princ Evgenije naredio je, da se njegova vojska prikupi kod Sente, odlučno rešen da pređe u napad na Turke, pre no što oni pređu Tisu, jer su samo nekim delom Turci bili prešli preko Tise.
   U cilju zaštite prelaza na levu obalu Tise, Turci su izradili vrlo jak mostobran sa visokim nasipima, ojačan palisadima rovovima i drugim zaštitnim sredstvima.
   Ali sultan Mustafa i njegove vojskovođe, polažući svu nadu u jaka utvrđenja kao pri opsadi, učinili su grešku, koja ih je vrlo skupo stala; oni su prenebregli oprezu i odbranu u sferi potrebnoj ispred utvrđenja, živom snagom, koja bi i ofanzivno dejstvovala protiv Austrijanaca, u toliko pre, što je sultan raspolagao znatno jačom snagom. Kada je svoje trupe prikupio, princ Evgenije izvršio je napad na Turke kod Sente 11. septembra (po p. k.). Do dva sata po podne ovoga dana, on je završio raspored svoje vojske za napad. Na desnoj obali Tise, prema utvrđenim Turcima, desno krilo austriske vojske oslanjalo se na strmu obalu Tise. Komandant ovoga krila bio je đeneral Sigoert Hajster. Levo krilo kojim je komandovao đeneral Staretnberg protezalo se ravnicom do Tise.
   Pod Starembergovom komandom bili su u najvećem broju Srbi vojnici. Komandant centra austriske vojske bio je princ Komersije, koji je iz mladosti drugovao sa Evgenijem. I princ Evgenije nalazio se na centru svoje vojske, gde je artiljerijom komandovao stari đeneral Berner, oprobani i na glasu ratni komandant, kao što su bili i đeneral Haister i Staremberg. Sa Evgenijem na centru nalazili su se i grofovi Rabutin i Rajs.
   Do 4 sati po podne sve su pripreme bile završene. Kako je u ovo doba godine dan već bio kraći, jer do zahoda sunca nije bilo više od dva sata, princ Evgenije naredi da otpočne napad.
   Sva artiljerija princa Evgenija, dobro postavljena, otvorila je paklenu vatru protivu Turaka u mnogobrojnim opkopima. Ona ih je tukla poraznom unakrsnom vatrom. I Turci su svojom artiljerijom neprestano tukli napadače, ali je sa austriske strane vatra ipak bila nadmoćnija. Austriska pešadija otpočela je borbu puščanom vatrom. Turci su od silne koncentričke vatre pretrpeli velike gubitke u ljudstvu, a opkopi su im na više mesta bili znatno oštećeni.
   Sada je princ Evgenije naredio komandantu levog krila, energičnom i odvažnom đeneralu Starembergu da sa svojim trupama krene suvim peskovitim koritom Tise i Turcima s leđa prodre u unutrašnjost opkopa. Komandantima desnog krila i centra naredio je da u svojim pravcima krenu i izvrše odsudan juriš.
   Austrijanci su jurišem prodrli u turske opkope Nastala je užasna borba prsa u prsa. U ovom strahovitom okršaju, pored sve njihove žilave otpornosti, Turci su podlegli. Njihov je poraz neizmeran. Tisa sva krvava, nosila je bezbrojne leševe izginulih boraca.
   Bitka kod Sente, čije su posledice od ogromnog značaja završena je sa zalaskom sunca.
   Sultan Mustafa II jedva je živ umakao Temišvaru. Na bojištu je ostalo 20.000 turskih leševa, 10.000 podavilo se u Tisu i močarima. Među poginulim su bili: veliki vezir Mohamed, ostala četiri vezira, dvadeset paša i petnaest velikih begova.
   Sem znatnog novca, od tri miliona groša, Austrijanci su imali ogroman plen. Pored sve teške artiljerije zaplenili su: 60.000 kamila, 9.000 kola, 1500 bivola, 700 konja.
   Bitka kod Sente bila je prva, koju je princ Evgenije Savojski izvojevao kao samostalan vrhovni komandant austriske vojske.
   Ona ga je uzvisila u najveće vojskovođe 17. veka.
   Poraz Turaka kod Sente, a malo docnije i kod Beograda, početak su vidnog opadanja dotadanjeg prestiža osmanliske carevine i njene vojničke snage. Posle Sente karlovačkim mirom ovo se već ocrtava.
   Pritešnjena događajima Turska je pristala na posredovanje Engleske, koje se rezultovalo u karlovačkom miru. Turska je priznala zauvek načelo intervencije od strane dezinteresovanih sila.
   Posle toga ugovorom Austriji pripade Erdelj i Ugarska severno od Maroša i zapadno od Tise sa većim delom Slavonije. Poljskoj je povraćena Ukrajina i Podolija. Rusija je dobila grad Azov sa bliskom okolicom. Mleci su zadržali Moreju i Dalmaciju. A drugoj Velikoj pobedi princ Evgenija nad Turcima i zauzeću Beograda 1717. sledovao je požarevački mir 1718. opet posredovanjem Engleske. 0vim je mirom Austrija dobila i ostali deo Ugarske. Severna granica Turske postavljena je onako, kako je uglavnom i ostala do Berlinskog ugovora 1878.

   Đeneral Iv. S. Pavlovič

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

5. 15. april 2019. u 13:12

   Vojislav Ananić

   0 hramu sv. Arhistratiga Mihaila

   Blagodareći čestitome parohu Timoteju Brankoviću – rođen je u Senti 1797. god. 22. 1. – imao sam na raspoloženju dragocene podatke o sv. hramu našem. Kao sin nekadašnjeg jerođakona i učitelja Isidora, imao je prilike da čuje od oca svoga mnoge stvari koje je i zapamtio i zapisao. Po prirodi i bistar i vredan, smatrao je za dužnost svoju, da sačuva od zaborava ono što je znao i preživeo. On je odmah posle burnih dana 1849. god., kada su Mađari 10 marga uništili sv, crkvu našu zajedno sa svima ikonama, utvarima i odeždama, zapisao sve, što je znao iz prošlosti o zidanju i ukrašavanju hrama sv. Arh. Mihaila.
   Iz njegovih redova znamo da je hram sv. Arh. Mihaila podignut na mestu gde i danas stoji 1751. g. zauzimanjem kapetana Georgija ot Golub kao najglavnijeg ktitora. Posle nekoliko godina 1782. podignut je ikonostas, koji je malao Isailović živopisac iz mesta „mitropilotskago Dalja“, veli otac Timotije.
   Georgije Golub obdario je hram sa srebrnim putirom, srebrnim kivotom, velikim kandilom koje je visilo pred ikonom sv. Troice, sv. evanđeljem velikog kola sa srebrnim okovom. Pored ovog velikog ktitora i rodoljuba beše i drugih pobožnih Senćana, koji su hitali da novopodignuti hram svoj snabdeju sa što lepšim potrebnim crkvenim utvarima. Braća Isidor i Avram Zubanov priložili su srebrnu „petohlebnicu“; Toma Stajić priložio je veliko srebrno kandilo pred prestolom Majke Božije; tri srebrna čiraka za časnu trapezu poklonila je Juliana, rođ. Janković za dušu svoga supruga Mihaila Bugarina.
   Osim ovih darova koje učiniše pojedinci „cerkovna kasa“ nabavila je sve ostale crkvene utvari kao: vel. Srebrn putir, diskos, zvezdicu, koplje, lžicu, srebrnu kadionicu, srebrn krst na presto vrlo lepo izrađen. Isto tako je iz „cerkovne kase“ nabavljeno bilo i „nebo“ od srebrotkane materije, svešteničke odežde, litija i barjaci i sve potrebne bogoslužbene knjige.
   Hram sv. Arh. Mihaila tronosao je u svoje vreme episkop Arsenije Radivojević (1774–1781).
   Oseća se jasno iz redova oca Timotija, da je hram sv. Arhanđela u Senti morao biti ne samo lep već i lepo snabdeven, te nam je tim većma žao što je sva ta narodna muka uništena sve do golih zidova 10. marta 1849. god. od obesnih Mađara.
   Hram imađaše i lepa zvona i to 5 na broju.
   I. Najstarije zvono beše saliveno 1776. god. i teško 513 funti sa ovim natpisom: „Sie zvono hramu svjatago Arhangela Gavrila varoši Senti priloženiem pravoslavnago obštestva Grečeskago zakona neunitskago lj. 1776. 513 funta“.
   II Tzv. „povsednevno“ beše saliveno 1777, a teško 285 funti i imađaše sledeći natpis: „Sie zvono hrama svjatago Arhistratiga Gavrila, varoši Senti, priloženiem pravosl. obštestva Grečeskago zakona neunitskago. lj. 1777. 285 funti“.
   III Tzv. „srednje“ beše saliveno 1808. g. i beše dar dvojice dobrih i pobožnih Senćana Simeona Branovačkog – Čičin — i Jovana Popovića trgovca i imalo je ovaj natpis: „Sie zvono posvjaštajut hramu Svjatago Arhistratiga Mihaila i Gavrila G. Simeon Branovački –– Čičin — Dištriktatanačnik i Joan Popović kupec pravosl. v. ispovjedanija varoši Senti lj. 1808“; beše teško 950 funti.
   lV „Veliko” zvono beše saliveno 1808. god. i beše teško 1970 funti sa ovim natpisom: „Sie zvono posvjašteno est hramu sv Arhistratiga Mihaila i Gavrila v. koronal. privil. varoši Senti suštemu, pravoslavnim naroda slaveno serbskago greko neunitskago mestnim obštestvom lj. g. aotn 1808.“
   V Tzv „Cincika“ beše teško 97 funti imađaše ovaj natpis: „Sie zvono cerkve Senćanskija, hrama sv. Arh. Mihaila obnovljenoe v Temišvarje 1851. lj.“ Veliko zvono puklo je od duge upotrebe –služilo je osamdeset i pet god. — i preliveno je u Vršcu od Srbina zvonolije Đorđa pl. Bote 1893. god. 2. Vll i nosilo je ovaj natpis: „Zvono srpske senćanske pravoslavne crkv. općine hrama svetoga Arh. Mihaila, teško je 1012 kg.; a kruna: 330 k. r.“
   Ostala naznačena zvona pozivala su verne na molitvu kroz celo devetnaesto stoleće, sve do svetskog rata. 1914 g., a u toku rata, 1915. god. skinuta su od Mađara sa crkvene kule i odneta da od njih liju topove.
   Kad se svršila „Buna“, vrativši se kući iz tzv. „bežanije“, Senćani nisu zaboravili crkvu i školu svoju. U toku 1850. god. svrstavaju se oni u čvrste redove na narodni posao, odmah osnivaju ponovo crkvenu opštinsku upravu, biraju tutore crkvene i ostale prestavnike „obštestva“. U tom kulturnoprosvetnom radu naših starih vidi se ogromna energija i naticanje. Svaki pojedinac, bio to gospodin ili seljak, ili zanatlija ili trgovac, sa puno dobre volje doprinaša i materialni i moralni udeo svoj.
   Posle istrajnog i složnog rada pristupaju oni obnovi sv. hrama. Kad se uzme u obzir, da oni posle Bune nisu imali takoreći nikakvog zajedničkog imetka i da su došli kući na prazna ognjišta, tim većma je za poštovanje njihova dobra volja i požrtvovanje.
   Sveštenstvo u sporazumu sa članovima „obštestva“, kao što behu u ono doba odlični rodoljubi: Filip Đorđević (otac poznatog književnika Jovana Đorđevića), Koja Živanović, Sava Vujić, Stevan pl. Boderljica, Lazar Pecarski, Pera Stokić i drugi, rešiše, da se pristupi temeljnoj opravci sv. hrama, i već 1851. godine podigoše nov zvonik— koji pre „bune“ nije ni postojao –– zajedno sa „krstionicom“ i ulazom na kor; hram je bio pokriven tzv. „šindrom“ – sitnim čamovim daščicama.
   Završivši spoljnu opravku, sa puno požrtvovanja i izdašnosti započeše veliki posao oko unutrašnjeg ukrašivanja sv, hrama. Izradu – duborez — ikonostasa poveriše 1853. g. poznatom majstoru Jovanu Ejterlehneru iz Arada uz cenu od 7000 for. valutarnih; pozlatu pak i mramoriranje ikonostasa, gornjeg mesta, pevnica, episkopskog stola, poveren je akademskom stučnjaku iz Beča Aleksandru Tempferu za 7.500 for. valutarnih 1856. godine.
   Kako je pomenuti stručnjak izveo povereni mu posao i jasno potvrđuje divljenje naše i danas, posle osamdeset prohujalih godina.
   Sakupivši snagu 1859. god 15. februara pristupiše malanju svoga umetnički izrađenog ikonostasa. U to vreme Pavle Simić, akademski slikar beše na glasu sa svojih radova. Dedovi naši, pozovu Simića i njemu poveriše posao za 325O for. srebra. Na malanju ikonostasa radio je Simić skoro tri godine. Kako je obavio svoj posao nije moje da ja kžem, stručnjaci su o radu Simićevom na ikonografiji rekli svoj sud, ali sam ipak slobodan reći, da sam lepših ikona malo video. Kako ikone, isto tako i pozlata i rezbarija, sačuvani su do danas u najlepšem i najboljem redu.
   Da se vidi, sa koliko se ljubavi vodio opći posao, hoću da spomenem, da je prvi tutor, Petar Stokić za sve vreme rada Simićevog u Senti, u svome gostoljubivom domu dao stan i „prepitanije“ umetniku. „Obštestvo“ je ovaj gest u zapisniku propratilo sa burno: „Živeo tutor Petar“ !
   Sve do 1925. god. nikakva preopravka nije izvedena na ikonostasu i na ikonama, iste godine dala je crkv. općina iz svojih sredstava i ikone i ikonostas očistiti i sv. hram masnom bojom izraditi. Posao je izvršen na opće zadovoljstvo, te smo i danas ponosni sa našim lepim sv. hramom.

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

6. 15. april 2019. u 15:38

   Vojislav Ananić

   Srpska Čitaonica u Senti

   Dedovi naši, u drugoj polovici šezdesetih godina prošloga stoleća, napojeni bezgraničnim oduševljenjem omladinskih ideala, vođeni i upravljani od ljudi kova Jovana Đorđevića, Stevana Branovačkog i drugih valjanih i uglednih sinova svojih, pohitaše i pregnuše, da dadu i vidnog dokaza rodoljublju svome ovde u Senti, u moru tuđinštine, opkoljeni elementom koji je nagibao da pretopi u sebe, bilo to milom ili silom, sve i svakoga, ističući na svakom koraku superiornost svoju prema ostalim narodima. – „Omladina Senćanska“ istakla je sebi za zadatak prosvećivanje sebe i naroda svog, svesna da samo prosvećen narod može pobediti i održati se u međusobnoj borbi. Na svojim sastancima u toku zime 1867–68. god. rešiše da osnuju „Srpsku čitaonicu u Senti.“
   Da bi mogli svoje rešenje i y delo sprovesti, „Omladina“ je priređivala „prosvetna sela“ na kojima su pojedini članovi držali poučna predavanja, a prihodi su bili namenjeni osnivanju „Srpske čitaonice“. Rad je tekao sa puno dobre volje i oduševljenja i već posle kratkog vremena, 1868. febr. 25, osnovana je „Srpska čitaonica“ sa stotinu članova; donesen je „Ustav“; ustanovljena je članarina u iznosu od 3 fop.; pretplaćene su novine; izabrano je časništvo i rad krenuo.
   Evo ovo su imena prvih časnika Srpske čitaonice: Simeon pl. Karakašević, pretsednik; odbornici: Đurica Vujić, Vasa Branovački, Aleksandar Nikolić, Đorđe Badrljica, Milan Obradović, Cvetko Bugarski, Toša Branovački, Đorđe Božić, Trifun Vlašić i Dušan Stojšić, perovođa! Da bi se „Čitaonici“ obezbedio stan „Omladina“ se obratila crkvenoj opštini molbom za jednu prostoriju za upotrebu. Molba je jednodušno uvažena i ustupljena je jedna soba „Srpskoj čitaonici“.
   Od toga vremena (1868), pa sve do danas, Srpska čitaonica ima svoje sklonište u prostorijama koje su svojina crkvene općine, svagda besplatno.
   Od osnivanja svoga pa do danas ovi behu pretsedniii „Srpske čitaonice“:
   1. Sima pl. Karakašević (1868—1869); 2. Baca Branovački (1869—1871);
   3.Đopđe Nikolić (1871—1875);
   4. Dušan Stojšić (1875—1889);
   5. Đura Pecarski (1889—1895);
   6. Dušan Stojšić (1895–1900);
   7. Todor Branovački (1900—1901);
   8. Dušan Stojšić (1895–1908);
   9. Miloš Prekajski (1908—1919);
   10. Đura Vujić (1919–1923);
   11. Sava Vujić (1923-1935).
   Ovo behu listovi na koje je bila čitaonica pretplaćena prve svoje godine: Napredak, Zastava, Danica, Zukunh, Magyar Ujság, Narodni Listi, Novi Pozor, Vidovdan, Srbija, Pastir Vršačka Kula, Vila, Zmaj i Zvekan.

   Prota Berisav Berić

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

7. 15. april 2019. u 15:40

   Vojislav Ananić

   Evlija Čelebija o staroj Senti

   Evlija Celebija, turski putopisac XVII veka, koji je 1667. putovao po Bačkoj i o tome vodio svoje beleške, zapisao je i sledeći ,,Opis palanke Sente“, zanimljiv po njeno ime i položaj: ,,Kad je dovršavao ovaj grad jedan franačkil kapetan, rođak beogradskog kralja, protivu njega se pobuniše svi radnici i neimari i ubiše franačkog kapetana. Pokušaše da zagospodare gradom. Odmah franački kapetan s vojskom stupi u borbu i radnicima u gradu, koji su se bili pobunili, povika ,,Sent baš“ – što znači: ,,sedite, ne dižite ruku “ i tako pomlatiše sve pobunjene radnike. Zato se ovaj grad tako prozvao.
   Grad je posle toga, za vlade Sulejmanhana, godine 932. otet iz srpskih ruku. To je jedna mala palančica, oblika četvorougla, nalazi se na zemljištu ravnom, zelenilom obraslom, a pored reke Tise, na teritoriji segedinskog sandžaka. Ima svoga gradskog dizdara, sa 20 momaka posade. Pored emina ima pomoćnog kadiju. Ostale vlasti su u gradu Titelu. U samoj tvrđavi ima jedna džamija prepravljena od crkve i nekoliko malih dućana, dovoljnih da podmire potrebu. Bašta međutim ima mnogo.
   Odatle idući osam časova preko nenaseljenih mesta u zapadnom pravcu, prođosmo kroz bogata i napredna sela.
   Ovaj zanimljivi, ali ne i istoriskim činjenicama potvrđen prvi opis Sente preveo je sa turskog g. Gliša Elezović u ,,Glasniku istoriskog društva u N. Sadu“, sveska 11, str. 84—85. Njegove su i beleške ispod teksta.

   M.

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

8. 15. april 2019. u 17:35

   Vojislav Ananić

   Podaci za istoriju senćanskih Jevreja

   I za ovako kratki istorijat senćanskih Jevreja ima mnogo poteškoća, jer ne postoje izvorna dela, na koja se može istraživač prošlosti Sente pouzdano oslanjati. Stoga sam kao materijal upotrebio podatke g. Andrije Dudaša, penzionisanog gradskog savetnika, jednog od najboljih poznavalaca grada Sente i pismene podatke mojih savremenika.
   *
   Pobedom nad Turcima 11. IX 1697. god. Evgenije Savojski je stekao Senti islorisku slavu.
   Ubrzo posle toga nalazimo prve tragove o Jevrejima u Senti.
   Oni su iz 1700. godine, i nalaze se u aktima pravosuđa i oporezovanja. Pozitivno znamo da je Marija Terezija dala dozvolu nastanjenja prodici Flesch. Već god 1783. imamo 20 porodica, koje plaćaju serviciju, te su ujedinjene u opštini sa zasebnim sudijom. ističu se porodice: Deutsch, Kohn, Bergel, Braun, Krishaber, Montag, Hacker, Spitzer, Oblálh i Pollak. Broj njihov je iznosio tada oko 100, 1832. god 140, 1860. god 610, 1874. god 924, 1900. god. 1264, 1916. god 1469, sada pak iznosi 3400. Godine 1849. u uličnim borbama palo je 36 Jevreja, među njima i nadrabin Ulmann.
   Godine 1864. grad poziva jevrejsku opštinu na izjašnjenje, da li želi ona održavati i dalje svoju versku školu ili će se njena škola spojiti sa gradskim školama. Jevrejska opština je pristala na spajanje i grad je preuzeo učitelje: Flesch Joachima, Kohn Vilima i Klein Adolfa. 1894. god. ponovo je osnovana jevrejska škola, čiji su upravitelji bili: Bolegi Ignjat, Wainger Josip i Rosenberg Emil. Pretsednici školskog odbora su bili: dr Flesch Mikša, Hacker Koloman i Hirschfeld Franjo. Sta više i prvi Opštinski učitelj Schenk Jakov (1812—32) bio je isto Jevrej.
   Groblje je isto tako staro kao i opština. U staro groblje su već pre dva i po stoleća sahranjivani mrtvaci. Novo groblje je kupljeno 1852. g. od braće Štulketi. Staro groblje je nekada bilo pored Tisine obale, ali ovo je usled odronjavanja obale odkinuto i sada se nalazi u koritu Tise. Sahranjeno je 1519 mrtvaca; 553 mrtvaca nema nikakvih spomenika, ni znakova. Najstariji nadgrobni natpis je od pre 150 godina. Od 30 poginulih Jevreja u svetskom ratu samo malo njih je u Senti sahranjeno.
   Monumentalna sinagoga sazidana je 1872—73. god. Pomoću darova mecena. Sam grad je dao 300.000 cigalja. Jevrejska opština nekada je bila jedna i jedinstvena, ali pre 80 god. jedan deo vernika je istupio iz matice autonomne ortodoksne opštine i osnovao je sefardsku opštinu, sa zasebnim ritualnim kupatilom, rabinom i bogomoljom. Formalan rascep izvršen je 1915. god. Sefardi su pre 6 god sazidali svoju modernu bogomolju.
   Od udruženja treba istaći ,,Sveto udruženje“ i ,,Žensko dobrotvorno društvo“. ,,Sveto udruženje“ je bar tako starog porekla kao i opština, ako ne i starijeg. Mnogo troši na dobrotvorne svrhe. (Od 1890. do 1923. podelilo je 330.000 kruna, a od 1923. do 1934. god. izdalo je 630.000 dinara za pomaganje siromaha, za pogreb mrtvaca i održanje groblja. Od pretsednika ,,Svetog udruženja“ isticali su se: mi. Kohn Ignjat, Dr. Hacker Koloman i dr Giticks’hal Adolf. Sadašnji pretsednik je dr Meri Aleksandar, čije zasluge. su time honorisane, što je njegov portret, izrađen od Sabadoša Gavre, slikara, smešten u svečanoj sali ,,kultur palate“. Isto tako i ,,Žensko dobr. udruženje“ ima sjajnu stogodišnju prošlost. Ukazivalo je uvek najveće pomoći sirotinji. Najzaslužnije pretsednice su bile: supr. Kohn Mor-a, supr. Bergel Antal-a, supr. Flesch Martin-a, supr. dr Lobl Nandora, a sada je pak na čelu udruženja ud. Pollak Aleksandra.
   Rabini su bili verni apostoli jevrejske znanosti, evropske kulture i čovekoljublja. Svi su bili učeni i tako odlični govornici, da je njihove propovedi sa oduševljenjem i divljenjem slušalo na stotinu pripadnika drugih vera. Posle Ulmanna, Kuttua, Mojsija, Klein Solomona, verskog pisca, Schweiger Hermanna, sada je rabin mladi ali učeni, dr Ehrenield Aleksandar, zlatousti; rabin sefardske opštine je 96—ogodišnji Lebovics Izrael.
   Od pretsednika ortodoksne opštine ističu se: Deutsch Lajčo i Farkaš. Rottman Franjo, Braun Ižo, dr Meri Aleksandar, dr Glicksthall Andrija, Graf Armin. Pretsednik sefardske opštine je Krajnih Mojsije. Centralni organ ortodoksne opštine je ,,Savez“, a sefardske “Udruženje”. U Savezu dr. Vig Karlo, potpretsednik zastupa interese opštine, a u ,,Udruženju“ Pollak Aleksander. Većina Jevreja su cionisti.
   Graf Arminova je zasluga, što je pre 10 godina sagrađena jevrejska ,,kultur-palata“. Tu se drže sednice, obavljaju se izbori 42 odbornika, koji se biraju tajnim glasanjem na tri godine. Meštani i strani predavači često drže tamo svoja verska predavanja.
   Od najstarijih vremena, pa sve do danas, između stanovnika grada Sente: Srba, Mađara i Jevreja nikad se nije osećala verska netrpeljivost, niti je Jevrej u Senti zbog verske razlike zapostavljan. Pollak Ignjat, kao gradski odvetnik, dostojno je odgovorio svojoj dužnosti. Dr Hacker Koloman bio je ugledan član profesorskog kora senćanske gimnazije. Dr Gliickstahl Adolf, koji je, bez razlike na veru, podjednako lečio svoje siromašne bolesnike, umesto nagrade za trud često im je stavljao pod jastuk krunu, forintu ili banku, te je zbog svoje plemenitosti bio podjednako obožavan od svojih bolesnika—pravoslavnih, katolika i mojsijevaca.
   Ali najvažnijom zaslugom senćanskih Jevreja držim da su njihove osobine: ne piju, ne lumpuju i ne politiziraju.
   Senćansko jevrejstvo dala je priličan broj zaslužnih ljudi: dr. Fekete Mihajla, čuvenog matematičara, profesora univerziteta u Jerusalimu, Meri Bela, slavnog umetnika na klaviru, dr Reinitz Belu, komponistu evropskog glasa.
   Jevrejstvo Sente bavi se zanatom i trgovinom, intelektualci se isto dobro drže. Senćanski Jevrej nije ni bolji, ali ni gori od svojih sugrađana. Njihove glavne zasluge su, da žive uređenim porodičnim životom, za odgoj i učenje svoje dece žrtvuju sve, svoje sabraće se drže i u dobru i u zlu, mnogo čitaju i vole kulturu. Svoju otadžbinu vole iznad svega i iz sveg srca, a ne samo rečima. Mnogo obožavanog Blaženopočivšeg viteškog kralja Aleksandra I Ujedinitelja vole i cene kao svog najboljeg i najvećeg prijatelja, kao svoga oca. Tragična smrt Blaženopočivšeg kralja Ujedinitelja duboko je potresla sve senćanske Jevreje i u opštoj žalosti oni su uzeli iskrenog udela.

   Lajos Vig

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

9. 15. april 2019. u 17:36

   Vojislav Ananić

   Glavniji momenti iz istorije Sente

   Istorisko razviće Sente mogli bi podeliti na sledeće etape:

   I Do 1216. godine nemamo nikakvih pisanih podataka, nego su to samo nagađanja po pronađenim predmetima u samoj Senti, ili po istoriskim podacima za celu Bačku.
   II Od 1216. do 1526. godine to je „Arpadovska Senta“, koja u to vreme i dostiže svoju kulminaciju.
   III Od 1526. do 1697. godine to je „Turska Senta“ ili još pravilnije „Srpska Senta“ sa turskom posadom.
   lV Od 1697. do 1751. god. to je „Graničarska Senta“, gde su stvarni gospodari samo Srbi.
   V Od 1751. do 1849. god. kolonizacija i početak prevlasti Mađara.
   Vl Od 1849. do 1918. god. potpuna prevlast Mađara i početci asimilacije Srba.
   VII Od 1918. do danas doba kolonizacije Srba.

   Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.

   Odgovori

10. 17. april 2019. u 16:03

    Vojislav Ananić

    Stanovništvo

    Ko su bili prvi stanovnici Sente, ne zna se tačno. Čak se ne može odrediti ni doba u koje je prvi put bila naseljena.
    Senta je u Vojvodini, koja je od uvek na svetskome putu prvoga reda, kao i cela naša država, pa je vrlo često potpuno ili delimično promenila gospodare i stanovištvo. Pobeditelji su se mešali sa pobeđenima.
    Herodot, otac istoriografije (484-418. pr. Xp.) spominje Agatirze na Morišu i u današnjem Erdelju, kao susede Skita. Prema tome su Agatirzi najstariji stanovnici, za koje se zna, da su stanovali u jednome delu današnje Vojvodine.
    Cezar je osvojio Galiju i slomio glavnu snagu Kelta u ratu od 58—51. ppe Hrista. Pojavom Cezarevom, odnosno Rimljana, u ove krajeve prestaje preistorisko doba za Vojvodinu, ma da se ni posle ovoga ne nalaze o njoj detaljnije vesti. U doba cara Avgusta spominje se u Potisju Dacija, gde spada i Senta. Prilikom Trojanova pohoda protiv Dačana na predelu između Tise i Dunava stanovali su ja 3igi, a za vreme Atile oko 433. osvojili su je Huni. Posle raspada Atiline države u Vojvodini su stanovali Gepidi, nad kojima su 586. godine zavladali Avari pod kraljem Bajanom, koji su lepo postupali sa Gepidima, jer su im služili kao zemljoradnici i pastiri. Avare su pokorili Franci, koji su 796. doprli do Tise.
    Za vreme avarske uprave nad današnjom Vojvodinom, došli su Sloveni u Podunavlje. Slovena je bilo i u Bajanovoj vojsci.
    Po mađarskom istoričaru Anonimusu Mađari, koji su se otprilike 897. doselili u Ugarsku zatekli su u današnjoj Vojvodini Slovene, čiji je kralj Zalan stanovao u Titelu. Ubrzo su došli Mađari u dodir sa Srbima i na Balkanu. Od toga doba Srbi i Mađari su u stalnom dodiru.
    Šta je bilo sa onima Slovenima, što su ostali pod mađarskom vlašću, ne može se tačno reći: ali su svakako održavali vezu sa svojim sunarodnicima u srpskoj državi; jer se za arhiepiskopa Arsenija (1233–1263) naslednika Sv. Save zna, da je rođen u Sremu.
    Rimski papa 1229. god. naložio je karlovačkom arhiepiskopu, da prevede u katoličku veru pravoslavno stanovništvo u Sremu, a 1231. g. poslao je u Srem kao misionara biskupa Inoćentija. 1420. godine dolazili su iz Rima u Srem inkvizitori da pokatoliče pravoslovno stanovništvo, jer su stanovnici Srema, ako ne svi, a ono bar u većini bili srpskoga porekla. Pritiskom Turaka na srpske zemlje, primorani su Srbi da se jače naslone na Ugarsku.
    Seobe Srba na ugarsko zemljište stvorile su Srbe političkim faktorom, sa kojim se računalo u svima važnijim momentima.
    Na svoja imanja u Ugarskoj naseljavali su svoje ljude Srbe despot Stevan Lazarević i despot Đurađ Branković, tako da je 1437. g. polovina Srema bila naseljena Srbima, a 1440. godine pominje se i Peser, koji je jednim delom na zemljištu Sente, kao vlasništvo despota Đurđa Brankovića.
    Posednici imanja u Ugarskoj nisu bili samo srpski despoti nego i članovi srpskog visokog plemstva, dobivenih putem kupovine ili inače putem usluga, i to oni koji su begali od Turaka u susednu Ugarsku, vodeći sa sobom svoje pomagače. Ugarska je rado primala Srbe, i naseljavala ih u Bačkoj, Banatu i Sremu, gde je stanovništvo bilo proređeno zbog čestih napadaja Turaka.
    Ne samo vlastela, nego i mnogo prostoga naroda bežalo je ispred Turaka u hrišćačsku Ugarsku. Ta su emigriranja bila stalno u mađarskim rukama. Ove emigracije bile su i u Bačkoj, pa se tako prostirale i mimo Sente.
    Srba je bilo u Senti u većem broju već 1525. godine.
    Jedan od komandanata tvrđave Batke kod Sente 1525. g. bio je Srbin, a i komandant srpske pešadije u tvrđavi bio je Srbin.
    Pomenuti istoričar Đorđe Sremac, savremenik mohačke bitke, tvrdi, da su u Senti ostali posle mohačke bitke samo Srbi, kao čobani i ribari. Te i iduće 1527. god. imamo u ovim predelima vladavinu cara Jovana Nenada, koji je ranjen u Segedinu, ali su ga ranjena njegovi vojnici preneli u selo Tornjoš na zemljištu Sente, gde je i umro, po čemu bi se dalo zaključiti, da je ovde i bila njegova odnosno srpska, glavna snaga.
    Kada su prvi put doseljeni Srbi u Senti, to se ne zna pouzdano, pa tako ni koga su zatekli u Senti.
    Turci su bili gospodari Sente preko 150 godina, ali od njih nije ostalo nikakva pomena kod naroda, niti traga neke civilizacije, jer su imali samo posadu; ali je nisu i naselili svojim stanovništvom. Jedino što je pri iskopavanjima nađeno tri prstena, dva čibuka i dve turske sablje. Ove su stvari nosile znak zvezde i polumeseca. Od stanovništva nije ostalo pomena; jedino što ima familija Kadvanj, koja je katoličke vere, a njeni živi članovi govore i izdaju se za Mađare. U njoj je predanje, da potiču od nekog zarobljenog Turčina kod Sente iz 1697. godine. Prvobitno im je prezime bilo Kadvan a ne Kadvanj, kao sada.
    Nema pomena da je neko naseljavao Sentu, osim Srba, za vreme turske vladavine, tj.sve do 1697. godine.
    Dr Radivoj Simonović u knjizi „Vojvodina“ str. 92 kaže: „Po popisu od 1715. i 1720. u Baranji pored Srba nije bilo ni 1O°/o Mađara, u Bačkoj ni 3°/o, a u Potisju od Martonoša do Čuruga nije bilo ni jednog Mađara“.
    Kada se je osnovala milicija 1702. godine, ne zna se tačno koliko je bilo vojnika – graničara u Senti, ali je po M. Kostiću, prilikom seobe u Rusiju, tj. u doba razvojačenja 1751–53, iz Sente od prostih vojnika glasalo 417 „rgo statu militari“, Po ovome bi se dalo zaključiti, da je garnizon u Senti tada imao do 500 vojnika. Svakako je imao bar dve čete, jer je imao i dva barjaktara: Necu Milinovića i Ignjata Vukšića.
    Dr D. Popović iznosi nam podatke da je u Senti 1720. godine bilo 3016 pravoslavnih, koliko je i onda svega imala stanovnika, a to su bili isključivo Srbi.
    Slobodan vojnički život i privilegije, koje su imali graničari, učinio je, da je broj stanovnika rastao za sve vreme od 50 godina, koliko je svega trajala milicija.
    *
    Do razvojačenja granice, Srbi u Senti nisu imali plemstvo, ali je Marija Terezija, baš povodom razvojačenja granice, 1751. godine, izdala diplome oficirima, graničarima i time ih uvrstila u plemstvo.
    Ovo plemstvo srpske krvi, postalo tuđinskom milošću, ne može se meriti i sa starim srpskim plemstvom ni po svojim sposobnostima ni vezama u državi, pi van nje.
    Plemići Srbi nisu uspeli da se umešaju i orode sa višim mađarskim plemstvom, nego su ostali bliži narodu iz koga su ponikli i sa njim nisu pravili podvojenost, kao što je to slučaj kod Mađara. Zbog toga su plemići Srbi iz Sente ostali u prijatnoj uspomeni naroda, zbog njihovog stalnog dodira sa njim.
    Njihovi potomci titule plemića upotrebljavali su i 1868. godine, a pri potpisu pred porodično ime pisali su „pl.“, što se vidi i iz spiska članova osnivača srpske čitaonice. Njihovi se potomci kasnije ne potpisuju kao plemići, a za naknadu toga dobili su 1881. godine kurijalnu zemlju po urbarijalnoj nagodbi.
    Prvobitno kurijalne zemlje plemići su dobili 1775. god., a nalazile su se na Likaškom putu do Velikog Dola.
    Po narodnoj tradiciji, spomenicima, dokumentima i objavljenim knjigama može se utvrditi, da su u Senti bili ovi plemići, sa diplomama od Marije Terezije:
    Arsenije Vujić, graničarski ,,centurio“ dobio je diplomu 28. oktobra 1741. godine u Požunu, sa suprugom Anom, a navedena su i deca: Lazar, Petar, Pavle, Vasa i Julka. Porodični grb mu je bio: graničar na konju u plavom odelu sa uzdignutom sabljom u vis, na kojoj je nabodena turska glava. Kopija ovoga grba nalazi se u biblioteci Joce Vujića.
    Subota Branovački, graničarski „subcenturio“ diplomu je dobio 1. marta 1851. godine, sa suprugom Marijom i deca: Jakov, Pavle, Đorđe, Simeon, Gavro, Marko,Jovan, Todor i Marta. Diploma se čuva u originalu kod Borivoja Branovačkog.
    Porodični grb mu je bio: šestokraka zlatna zvezda i otsečena turska glava što počiva na dve plave trake.
    Jovan Boderlica, ,,subcenturio“, diplomu je dobio 1. marta 1751. g., gde se navodi supruga mu Sara i deca: Sava, Mara i Jelisaveta. Porodični grb mu je bio: uspravljena mečka drži u prednjim šapama tri strele.
    Mihajlo Tešić, ,,subcenturio“ diplomu je dobio 1. marta 1751. godine, u kojoj se navodi supruga mu Jovanka i deca: Teodor, Ilija, Marija i Jelisaveta. Porodični grb mu je bio vuk u trku.
    Đorđe Golub, graničarski ,,centurio“; y diplomi se navodi supruga mu Ana i deca: Jelisaveta i Mitra. Neca Milinović“, senćanski graničarski ,,vexillarius“. Diplomu je dobio 1. marta 1751. godine u kojoj je naznačena i njegova supruga Milinka Adamov i deca: Jovan, Todor, Irena i Jelena. Porodični im je grb: bela zastava na crvenom štitu, a na vrhu štita kaciga sa krunom, a na njoj crni orao raširenih krila.
    Verovatno je, da je Neca bio od iste porodice od koje i Plavša Milinović, tj. onaj koga je baron Fridrih Globic u Segedinu imenovao 15. juna 1704. godine za kapetana u Senti, istovremeno sa Stevanom Crnim za potkapetana. Ovaj je dokumenat pisan na srpskom jeziku, a čuva se kod dr Stevana Maksimovića, posednika iz Subotice, potomka Milinovića po ženskoj liniji. Nesumljivo je, da je Plavša Milinović onaj poručnik koga Đula Dudaš navodi, da ga je Evžen proizveo posle bitke kod Sente 1697. godine za poručnika.
    Ignjat Vukšić (Vuksits), senćanski graničarski ,,vexillarius“. Diplomu za plemstvo dobio je 1. marta 1751. godine, u kojoj je i njegova supruga Marija Prokolabova i deca: Luka, Filip, Nićifor, Ana, Jelena, Persa, Jevrosima i Marta. Porodični im je grb: plava zastava; na štitu su tri polja crvene bele i crvene boje, a zastava se nalazi na belom polju štita. Na vrhu štita je kaciga, a na njoj kruna. Na kruni pet pera od kojih su: dva crvena, dva bela i jedno plavo.
    Plemići: Tešići, Branovački i Golubovi živeli su duž Tise od današnjeg gvozdenog mosta pa do žitne pijace. Boderlice su živeli odmah iza ovih; ali u unutrašnjem delu varoši oko današnje plemićske ulice, po čemu je tako i ime dobila.
    Groblje graničara nalazilo se je oko sadanje ulice Ida Vujić i Đena Branovački, između sadanje Pašićeve i Obradovićeve, pa sve do „Birclinova Guvna“ – sada trg Svetog Save.
    Na do sada iskopanim nadgrobnim pločama nije nađeno natpisa, nego je bio samo urezan veliki krst na kamenu čeoniku iznad glave. Jedan takav kamen sa krstom nalazi se kod Andora Dudaša, prosvetno–industriskog savetnika.
    Nikoga u Senti nisam našao da mi potpuno pouzdano dokaže da je direktni potomak nekoga od ovih plemića, iako je nesumnjivo, da su isti rod sa njima današnji Branovački i Vujići y Senti. Jedino izuzetak pravi Vida, kći Todora (Toše) pl. Branovačka.
    *
    Nema ni jedne srpske porodice u Senti u kojoj ne postoji predanje, a da nisu doseljeni iz nekog drugog mesta. To se najviše dovodi u vezu sa seobom Arsenija Čarnojevića.
    Zbog ove pokretnosti u našemu narodu i nije učvršćena vera, da su i drugi Srbi mogli biti starosedeoci i nekada gospodari Sente.
    Pisanih podataka nemamo, po kojima bi se moglo utvrditi doba doseljenja pojedinih porodica, jedino za to imamo tradiciju u njima.
    Kao najstariji pisani dokumenat imamo spisak poreznika grada Sente iz 1788. godine, koji je vodio ondašnji blagajnik grada Jovan Vujić. Dobrotom poč. Joce Vujića, velikog dobrotvora beogradskog univerziteta došao sam do ovog spiska, koji se i čuva u njegovoj biblioteci.
    Po ovome se spisku vidi, da je u Senti živelo i plaćalo porez, pre 150 godina, 105 raznih srpskih porodica (prezimena).
    Od ovih i danas živi u Senti 47, a izumrlo je ili je iseljeno 58 porodica.
    Ovo su tih 47 porodica koje su i pre 150 godina živele i danas žive u Senti:
    Branovački, Vujić, Vuković, Vlah Nikolin, Grujin, Dević, Đakov, Erdeljan, Živkov, Zubanov, Jakšić, Jović, Jovičin, Kajčić, Kragujev, Lalić, Marjanov, Marković, Mihajlović, Nikolić, Obradov, Pavlović, Panić, Perić, Petrov, Pecarski, Plavšić, Pleštić, Pomorovac, Popov, Popović, Prekajac, Raić, Riđički, Savić, Slavnić, Sočin, Stajić, Stepančev, Stojanović, Tomić, Čoban i Šašin.
    Isti nam spisak blagajnika Vujića kazuje, da je u Senti pre 150 godina živelo i plaćalo porez, ali je izumrlo ili se otselilo, ovih 58 srpskih porodica:
    Barjaktarović, Bogdanović, Bunić, Bakancoš, pl Boderlica, Bugarin, Vaćin, Vilovljev, Vrdžić, Vrebac, pl. Golub, Grčki, Dimitrov, Daić, Dokić, Đurić, Zetović, Jankov, Jasin, Josimčev, Jurišin, Kaić, Kaičić, Kekić, Kerša, Kostin, Krečanov, Kunić, Kurina, Milinović, Mitrov, Mijatov, Moldovan, Mučalov, Muškatirov, Nagulov, Nerandžić, Panajot, Pašanski, Pejčić, Perišić, Pećkanin, Pivarov, Pilić, Putić, Radoičin, Rac, Sremac, Strajinjin, pl. Tešić, Filipović, Džević, Šiklovan, Šićanski, Šteta, Štranzor i Šćapul.
    Po spisku iz avgusta 1849. g. Aleksandra Nikolića, paroha vidi se, da su postojale u Senti, ali su izumrle ili se otselile, pored naznačennh i ove porodice: Abramović, Baičin, Bogatula, Gain, Isaković, Lončar, Palikućin, Pecić, Radulaški, Slavujev, Somboran, Stepančev i Čampragov.
    Pored ovih postoje u narodnoj uspomeni, jer su igrale vidnu ulogu u životu Sente i zna se da su bile osnivači i članovi srpske čitaonice od 1868—1878, a danas su otseljene ili nzumrle porodice: Branković, Veselinović, Volarić, Đuričić, Đurišić, Živanović, pl. Karakašević (Simeon), Kirić, Lazić, Lukač, Lukačević, Mađarević, Marijan, Mirosavljević, Mihelić, Pavletić, Solarić, Trifunović, Francuz, Hadić i Crnodok.
    U istoriskom delu ove rasprave naglašeno je, da su Sentu naselili, posle seobe Srba u Rusiju 1751—53. godine, Slovaci i da sam dobrotom g. Andora Dudaša došao do spiska onih Slovaka koji su naseljeni od 1745. do 1755. godine.
    Po ovome se spisku vidi, da je 98 porodica zadržalo svoje prezime, a 22 porodice imaju sada, pored svog porodičnog imena, i nadimak Tot, kako Mađari zovu Slovake.
    Prve slovačke porodice, doseljene od 1745. do 1755. godine planskom državnom kolonizacijom, bile su ove: Vignalik, Lavička, Matlak, Jedlička, Ločanko, Jurak, Virinčik, Lajko, Prepok, Đurčik, Lebak, Lajčik, Renko, Poljak, Sloboda, Černak, Pisar, Buranj, Činčik, Benak, Husak, Čikmak, Sorčik, Nemčok, Ložanko, Balanek, Vrecko, Maćko, Škutera, Solar, Rečko, Lajčik, Duhinka, Trabajko, Latak, Perso, Lobodar, Bernjik, Hatala, Špekla, Serezla, Kučera, Kozar, Vlaho, Opletan, Zapletan, Čizik, Krežo, Božo, Dapčik, Prasak, Stojko, Bednavik, Čipak. Pristal, Matuska, Gordan, Hovenec, Mihalko, Činčak, Dostal, Rinčo, Sipan (Molnar), Sikora, Mukuš, (sada Mezei), Ribar (Libal), Vandlik, Klavar, Belec, Buzder, Kolar, Perača, Lobozar i Tot (Toth).
    Uz prvobitno porodično ime uzeli su nadimak Tot (Toth) ovi:
    Tot Garđi, Tot Abonji, Muči, Bojnik, Pređel, Kurta, Refena, Segedi, Katona, Meljkuti, Horti, Horgoši, Šagi, Uđonka, Susogo, Čantaveri, Makšo, Adamek, Jakabek, Galša, Benedek i Tot Martonoši.
    Ispitivanjem u narodu doznao sam da su Slovaci još i ove porodice: Ambruš, Đurak, Baliž, Bubala, Jedinak, Drabik, Križan, Kostur, Mikuška, Bilicki, Mihalji, Bartok, Skala, Anuš (sada Felšeheđi).
    Iako su Mađari kasnije od Slovaka došli y Sentu, ipak su ih pretopili i danas se sve porodice slovačke izdaju za Mađare.
    Bunjevci su: Lalić, Rudić, Dulić, Kolović, Milanković, Buljovčić, Miklović, Prikidanović, Žuljević, Janković, Neorčić, Rogović, Strilić, Zović, Stipić, Kirinić, i Sudarević.
    Poljaci su: Lipinski, Tripolski, Šelmecki, Lenđel, Klenocki, Jablonski, Javorski i Jedlovski.
    Na ovo pretapanje osobitog je uticaja imala vera. To pretapanje je vrlo brzo išlo drugom polovinom devetnaestog veka.
    Zna se za nekoliko porodica da su ruskoga porekla, ali se sada njihovi potomci izdaju za Mađare. Takve su porodice:
    Cinkajlo, Ikotin, Haršanj, Halmoš i drugi. Haršanj i Halmoš prvobitno rusko prezime su nešto promenili i podesili ga prema mađarskom. Misli se, da su ove porodice potomci od onih zaparoških kozaka, koji su oko 1785/86. tj., za vreme Katarine ll, zbog ukinutih prava, prešli u Austriju i naselili se u okolini Sente. Za ove Ruse Šimon Kalman u knjizi Bács Bodrog Vármegye kaže: „1785. godine useljeni kozaci isto su se pretopili u Mađare. Nema uzgleda, ako ovako nastave, da, će se nacionalno održati ni sadanjih 58 Rusa „izbeglica“, koliko ih imau Senti, jer rado stupaju u brak sa Mađaricama, pa ovda kod kuće govore sa decom mađarski.“
    Jevreje niko nije asimilovao, već se je njihov broj sa razvićem trgovine u Senti stalno povećavao. Zna se da ih je bilo 1820. godine svega 17, a među njima postoji predanje, da su se y Senti najpre nastanile porodice Fleš i Polak. Velika prinova Jevreja y Senti bila je posle svetskog rata za koju narod kaže: „navala šneklaša iz Galicije“. Po državnoj statistici bilo ih je 1921. godine 1373. duše, 1931. godine 1467.
    G. Vig je putem njihovih veroispovednih opština našao, da je ovaj broj mnogo veći. Kao razlog za ovo neslaganje naveo mi je, što se svi prijave verskoj opštini, ali se „šneklaši“ za vreme državnog popisa ne prijave.
    I Nemci su pretapani u Mađare. Njih imamo 1880. godine 447, a svake godine sve manje; ali zato imamo Mađara sa čisto nemačkim prezimenom. Nemaca danas imamo u gradu i hataru 163 duše, a većina od ovih govore mađarski.
    Srbi nisu nikoga od katolika asimilovali; jedino su to učinili sa šest pravoslavnih porodica koje su rumunskog porekla u Senti: Birclin, Borzaški, Seđakov, Jović, Erdeljan i Vlaškalin. Zašto su i ove Rumune pretopili svakako je jedini razlog vera, kao i to što su pre Mađara kao stočari došli u Senti, pa su i ženidbenim putem primili krsnu slavu. Sve su ove porodice po dolasku u Senti uvek bile odlični Srbi.
    *
    Koliko je bilo u koje doba stanovnika u Senti, ne može se pouzdano reći, jer nedostaju podaci. Najstarije podatke o veličini stanovništva u Senti imamo u turskim tefterima, koji se nalaze u Bečkom državnom arhivu; odatle ih je dr Dušan Popović prepisao i objavio u prilogu knjige „Bačka.“ U turskim tefterima se govori o popisanim domovima, koji su plaćali porez, ali ne i o stvarnome stanovništvu. Prema ovome se teško može odrediti broj stanovnika, a još teže kada se ne zna koliko duša broji jedan popisani dom. Dr Popović misli da jedan popisani dom ima 31 dušu. Ovo se potvrđuje i po podacima iz 1720. godine, za koju imamo dva podatka naime 3016 duša i 85 popisanih domova. Senta je u tim tefterima prvi put upisana 1570. godine, a imala je 8 popisanih domova. Isti je broj ostao 1580. i 1590. godine. Za popisane domove iz 1773. godine, a koje je izvršila bačka episkopija, prosečna se porodica računa 7,5—8 duša.
    Svi poznati statistički podaci izneseni su u sledećoj tabeli broj 1. Njih je dr Dušan Popović prepisao sa rukopisa u bečkoj arhivi (27-16) i objavio u „Vojvodina 1.“ A mi odatle uzeli ono što se odnosi na Sentu.
    Tablica broj 2 je u stvari broj 1, dopunjena sa 1837, 1921. i 1931. godinom.
    *
    Posle seobe u Rusiju, zaostali Srbi nisu bili u stanju, da opustelu zemlju prisvoje i obrade.
    Srbi su bili bogati i za zemlju nisu marili, jer su je imali u izobilju. Imamo zato mnogo dokaza a kao primer služi i naseljavanje porodice Preradov. Pričao mi je deda Kipra Preradov, da u njihovoj porodici postoji predanje, da su vlasti tukle, na Bogarašu, njihovog pretka prvog doseljenika, zato što neće da uzme još zemlje na obradu.
    Ovaj se je slučaj morao dogoditi posle 1788. godine, jer su Preradovi kasnije doseljeni, a i ne nalaze se u spisku poreznika iz te godine.
    Isti mi je Kipra Preradov pričao, da se je nekom Srbinu dopalo šareno jagnje, koje je imao njegov sused Mađar, a kada mu ga ovaj nije hteo prodati, on mu je za njega ustupio 40 lanaca zemlje.
    Prvi je kupio lanac zemlje Sava Vujić, otac Joce Vujića, u Nikolića. Po pričanju Joce Vujića, do te kupovine došlo je ovako: Nikoliću su posle noćne pijanke u zoru nestali novci da isplati svirače, koji su ih pratili kućama, pa zatražio jednu krunu od Save, za koju mu je obećao i prodao lanac zemlje. Ovo je bilo oko 1850. godine.
    Imamo primer porodice Branovački, koja je za potonjih 50 godina prodala Mađarima oko 1000 lanaca zemlje, a to je toliko, da bi na tome moglo živeti oko 100 porodica sa srednjim imovnim stanjem.
    Ovako loše gazdovanje se uvidelo i u potonje vreme Srbi su se trgli, jače se dali na posao i sada neobično jako cene zemlju.
    Kada se promatra masa Srba meštana, može se reći, da imovno dobro stoje i da među njima nema sirotinje, ali je zato znatno veći broj ove kod Mađara. Mađari su uopšte siromašniji od Srba.
    *
    Pri ispitivanju senćanskog stanovništva o njegovoj starini i poreklu, nisam našao ni jednu porodicu, koja sama tvrdi da su starosedeoci u Senti, odnosno koja ne zna da je sa strane doseljena. Sve su porodice u Senti u nedavnoj prošlosti doseljenici, pa to bili Srbi, Bunjevci, Slovaci, Mađari ili Jevreji.
    Nama nije ovde moguće ispitati Mađare i one koje su se u njih pretopili, a tako ni Jevreje, nego samo naznačiti koje su sve srpske porodice i kao primer o poznavanju tradicije izneti samo nekoliko porodica.
    Osvežavanje Srba u Senti bilo je neprekidno, a najjače je bilo za vreme seobe Srba 1690. godine. Pojedinačna doseljavanja bila su stalno u međuvremenu od početka naseljavanja pa do 1690. god. Doseljenje sa Čarnojevićem bilo je u masi, a kasnije je bilo pojedinačno i to u etapama. U narodu kao granica doseljavanja stoji 1848. godina, za koju se kaže: „pre bune“ i „posle bune“. Za doseljene od 1848. do 1918. kažu „dođoši“, a za one od 1918. pa do danas „naseljenici“. Ipak se svi raniji naseljenici Sente nazivaju opštim imenom „meštani“; oni pak doseljenici posle 1918. godine nazivaju se „naseljenici“.
    Naseljenike sačinjavaju: dobrovoljci, četnici, optanti, koloniste, autokoloniste i činovnici.
    Dobrovoljci su oni vojnici, koji su učestvovali, a nisu morali, u srbijanskoj ili crnogorskoj vojsci za vreme ratova 1912—1918. godine. To su bili Srbi iz pokrajina bivše Austro-Ugarske i još Srbijanci i Crnogorci, koji su kao oslobođeni vojne obaveze ili kao maloletni ipak stupili u vojsku. Dobrovoljce: iz Like, Bosne, Hercegovine i ostalih pokrajina bivše Austro-Ugarske zatekao je rat na zaradi u Americi van domašaja austriskih vlasti, pa se otuda svojevoljno javili u srbijansku ili crnogorsku vojsku.
    Četnici su oni vojnici, koji su pre rata 1912. godine učestvovali u manjim jedinicama i borili se protivu Turaka van državnih granica Srbije.
    Koloniste su oni siromašni naseljenici, koje je država naselila iz nacionalnih razloga, a i da se pojedincu, opterećenu velikom porodicom, popravi ekonomsko stanje. Sve su ovo bili ljudi siromašnog stanja i iz siromašnih pokrajina naše države. Autokoloniste su oni, koji su se sami doselili u Sentu tražeći bolje mesto za život. Pa kada je bila deobe agrarne zemlje, njima je ova podeljena po članovima porodice. Aytokolonista ima iz svih krajeva naše države.
    Optanti su oni Srbi iz sadanje Mađarske, koji su uspeli da prodaju svoju zemlju, kada se posle rata trebalo izjasniti za podanstvo naše države, pa došli u našu državu. U Senti ih ima oko 30 domova, a većinom su doseljeni iz Siriga.
    Krfskom deklaracijom 1918. godine obećano je dobrovoljcima po pet hektara zemlje, a kao i oni dobili su svi navedeni naseljenici, tako da je od imovine samoga grada Sente, ne računajući i privatne velikoposednike, razdeljeno 5.285 katastarskih jutara. Od ove zemlje dobili su i Srbi meštani.

    Odgovori