Neke crte o selu Čivčije, njegovom nastanku i stanovnicima
Selo Čivčije nalazi se u jugozapadnom delu oštine Prnjavor na granici sa opštinom Čelinac i udaljeno je od opštinskog centra Prnjavora oko 25 kilometara (km) i oko 40km od Banja Luke. Kao i većina sela u Rep. Srpskoj radi se o selu brdskog tipa sa negativnim prirodnim priraštajem i jakom tendencijom iseljavanja i izumiranja stanovništva. Posebno u periodu industrijalizacije i otvaranja granica u bivšoj Jugoslaviji došlo je do odliva stanovništva ka Prnjavoru, kao opštinskom centru i ka gradu Banja Luci kao glavnom regionalnom centru, a još više ka zemljama Zapadne Evrope, ka kojima je emigracija krenula još polovinom 60-ih godina prošlog veka i traje do danas nesmanjenom brzinom. Nakon Drugog sv. rata jedan deo stanovništva se u kolonizaciji iselio u Srem i Bačku.
Selo Čivčije pripada mesnoj zajednici i parohiji Kokori. Sa opštinom Prnjavor povezano je asfaltiranom cestom, koja je jednim delom (posebno onim koji ide kroz sámo selo) u vrlo lošem stanju. Osim privatnih poseda i imanja, u selu se nalazi pravoslavni hram Pokrova Presvete Bogorodice, što je i seoska slava (tradicija novijeg doba), kao i ugostiteljski objekat „Zvezdane noći“ po kojem je selo poznato i daleko van opštinskih granica. U selu nema škole, tako da su đaci ovog sela oduvek bili prinuđeni da posećuju okolne škole u selima Kokori, Crkvena ili Branešci. Meštani Čivčija bave se pre svega poljoprivedom i stočarstvom, dok neki rade i u fabričkim pogonima ili javnim ustanovama, koji se nalaze u samom Prnjavoru.
Naziv Čivčije za selo je relativno česta pojava u Bosni i Hercegovini. Nekoliko sela nosi ovo ime, a ono potiče od turske reči Čifči (tur. Çiftçi), što u prevodu znači seljak-zemljoradnik ili paor, a u Osmanskom carstvu ovaj termin je označavao zavisnog seljaka odnosno nekoga ko je na poljoprivrednom dobru turskog plemstva morao da vrši obradu zemlje i deo toga daje zemljoposedniku, a deo zadrži za sopstvene potrebe. Potrebno je naglasiti da čifčijski socijalni status ne može u potpunosti da se izjednači sa kmetovskim statusom kakav je on bio u zemljama Zapadne Evrope, ali mogu da se povuku određene paralele. Reč kmet u srpski jezik je došla iz nemačkog jezika (nem. Knecht) i označavala je najčešće zavisnog tj. neslobodnog seljaka, koji je po dužnosti vršio teške poljoprivredne poslove na imanjima plemstva ili crkve, ipak u zakonskoj osnovi on je, bar na papiru, imao ista prava kao njegov gazda, što je bitna razlika u odnosu na kmetovski robovlasnički status kakav znamo iz antičkog perioda i kakav je u srednjem veku i kasnije mogao da se sretne u severnoistočnim delovima Svetog rimskog carstva ili širom carske Rusije. Pojednostavljeno rečeno, čifčijski/kmetovski status nije bio robovlasnički status i bilo je moguće kako u Osmanskom, tako i u Austrijskom carstvu preći iz tog statusa, brakom ili nasledstvom, u status slobodnog građanina.
Nakon Berlinskog kongresa i austrougarske aneksije BiH, čifčije su postali slobodni seljaci, iako su zemljoposedi i dalje dobrim delom ostali u vlasništvu begovskih porodica. S druge strane, čifčija je mogao da bude i osoba koja je od spahije/bega mogla da kupi zemljište u zakup, a u sklopu tog zakupa preuzimao je i na istom zemljištu živuće kmetove za vreme trajanja zakupa. Generalno je odnos spahije i čifčije, kao i mnoge druge stvari u Osmanskom carstvu, bio izuzetno komplikovan i svedan na lični dogovor pogođenih strana, odnosno nije postojala jasna zakonska regulativa njihovog odnosa, osim okvirnih granica, unutar kojih su pogođene strane pismeno, a verovatno još češće usmeno, postizale dogovor o svojim obavezama i primanjima. Određeni oblik kmetovskih odnosa ostao je na snazi sve do 1918.[1]
I samo selo Čivčije nalazilo se u vlasništvu turske plemiće porodice, što potvrđuje i katastarski osmanski popis iz 1870. godine. Po ovom popisu Čivčije su bile upisane na osmansku begovsku porodicu Karabegović i to na njene članove Omera, Zaima, Mehmeda i Osmana. Porodica Karabegović je spadala u red najkrupnijih zemljoposedničkih porodica u Bosni i Hercegovini i po njihovom porodičnom predanju bila poreklom iz Budima (mađ. Buda), a starinom iz grada Konije (tur. Konya; strgrč. Ἰκόνιον; lat. Iconium) u Anadoliji.[2] Sedište porodice nakon dolaska u Bosnu bilo je u Banja Luci, a u Čivčijama su posedovali 17 selišta.[3] 7 selišta je posedovao Ibrahim-beg (sin Mehmed-bega), a po 5 selišta su posedovali Muhamed-beg (sin Omer-bega) i naslednici Zaim-bega.[4] Pored Čivčija ova porodica imala je i zemljišne posede na prostoru kotara Kotor Varoš (s. Orahova, Obodnik, Skender Vakuf (današnje Kneževo) i Grabovica) i Prnjavor (Šarinci, Lišnja, Mračaj, Rajičevci, Vršani i Branešci). Do selišta u selima Šarinci, Branešci, Lišnjoj i Rajičevcima porodica Karabegović došla je kroz ženidbu Ibrahim-bega sa Dudom Bešlagić iz Banja Luke, dok su selišta u Čivčijama bila konstantno u posedu porodice Karabegović. Turski čardak, koji se nekada nalazio na prostoru današnjih zaselaka Marinkovića i Vrhovaca pripadao je porodici Karabegović.
Postojalo je više načina kako su dotadašnji kmetovi ili čifčije mogle da dobiju zemlju od begova: slobodnom pogodbom, podelom po pola, fakultativnim ili nekim drugim rešenjem. Na ovaj način su tadašnji kmetovi posle 1878. mogli da postanu vlasnici zemlje koju su do tada po kmetovskoj dužnosti morali da obrađuju. Prestankom austrougarske vlasti i formiranjem Kraljevine SHS imovina turskog plemstva je uglavnom nacionalizovana tj. podeljena dotadašnjim čivčijama. Agrarno pitanje je svakako jedno od pitanja koje je najviše zaokupljalo austrougarske vlasti nakon aneksije.[5]
Samo selo nije verovatno starije od početka 19. veka, na šta ukazuje osmanski popis (Nufus deftreleri no. 5895, str. 371-373.) iz 1851. godine. Po ovom popisu selo je imalo ukupno 7 domaćinstava (porodica), a već 1882. u Šematizmu mitropolije Dabro-bosanske navedeno je 16 domaćinstava.[6] To ukazuje na to da je selo brojčano raslo, a s obzirom na mali broj domaćinstava 1851. najverovatnije je da je naseljeno neku deceniju pre popisa tj. početkom 19. veka.
Po navedenom popisu starosedelačke porodice u selu su porodice Malešević (Sv. Nikola), (Mio)Dragović (Sv. Stefan), Marinković (Sv. Stefan), Repić (Sv. Đorđe), Janković (Sv. Jovan), Pandža (nepoznato) i Kovačević (Blagovesti). Porodica Malešević (Sv. Marko) pominje se u Šematizmu pravoslavne mitropolije Dabro-bosanske, tako da je prilično verovatno da je njen začetnik stigao u Čivčije između turskog popisa iz 1851. i 1880/81. kada ja rađen Šematizam navedene mitropolije. Poznato je da je ranije prezime ove porodice bilo Rajić i da potiče iz s. Milosavci (o. Laktaši).
Kada je u pitanju porodica Janković, radi se o porodici koja se danas preziva Vrhovac (Sv. Jovan) i čiji je predak došao u Čivčije iz c. Kruševo Brdo (o. Kotor Varoš). Takođe, porodica Vrhovac iz s. Kokori pripada ovoj grani.
Nejasna je situacija sa porodicom Pandža. Ista se u Šematizmu iz 1882. na području parohije Kokori ne spominje, ali nalazimo više porodica sa takvim prezimenom na području drugih delova Bosne. Najbliže Čivčijama pominju se porodice Pandža sa slavom Đurđevdan i Jovanjdan u s. Martinac (o. Srbac). Nema naravno nikakvih indicija koje bi mogle da ukažu da li su ove porodice na neki način povezane sa porodicom Pandža koja je 1851. živela u Čivčijama. Moguće je naravno da se ova porodica iselila iz Čivčija u neke druge krajeve, ali i da je izumrla ili promenila prezima, kao što je to slučaj sa porodicom Janković.
Takođe, na popisu iz 1851. ne spominje se ni porodica Janjić, ali se ista uredno navodi u Šematizmu iz 1882. sa slavom Sv. Arhanđel Mihailo, što ukazuje da se i njihov predak u s. Čivčije doselio najverovatnije u periodu između 1851. i 1880/81. Porodice Janjić sa krsnom slavom Aranđelovdan su inače izuzetno razgranate u celoj Bosni i u Šematizmu se porodice sa ovim prezimenom i slavom pored Kokorske parohije navode i u sledećim parohijama: grad Banja Luka, Goražde, Sarajevsko polje, Omarska (grad Prijedor ), opština Livno, selo Crni Lug (opština Grahovo) i s. Kamen (o. Glamoč).
Danas u selu žive porodice:
Božić (Sv. Stefan, nasleđeno od porodice Marinković), Vrhovac (Sv. Jovan), Vrhovac (Sv. Đorđe), Janjić (Sv. Arhangel Mihailo), Kljajić (Sv. Nikola), Kovačević (Blagovesti), Malešević (Sv. Nikola), Malešević (Sv. Marko), Marinković (Sv. Stefan), Miodragović (Sv. Stefan), Repić (Sv. Đorđe), Gustovarac (ranije Pavlović, Sv. Đorđe), Dubravac (Sv. Ignjatije Bogonosac), Pavlović (slava nepoznato. Doselili se u toku poslednjeg rata u s. Kokori, a odatle u s. Čivčije. Nisu rođački povezani sa porodicom Gustovarac), Jović (Prenos moštiju Sv. Đorđa – Đurđic. Porodica vodi poreklo sa Ozrena, a u Čivčije se doselila krajem 20. veka).
IZVORI:
[1]Kamberović, Husnija, Begovski zemljišni posjedi u Bosni i Hercegovini od 1878. do 1918., Sarajevo 2005, 164.
[2] Isto, 389-393.
[3] Isto, 392.
[4] Isto, 391-392.
[5] vid. Posilović, Stefan, Das Immobilar-Recht in Bosnien und Hercegovina, Zagreb 1894.
[6]Nikolajević,Đorđe, Šematizam pravoslavne mitropolije i arhidijezece Dabro-bosanske, Sarajevo 1882, 32.
Komentari (0)