Nastanak i razvoj škole u Boljevcima 1763-1916.

Istorijska vest iz 1763. godine beleži da je u Boljevcima radila osnovna srpska škola, koja je u godinama koje slede iz nepoznatih razloga prestala sa radom. Naredna vest iz 1781. godine informiše da je tokom vladavine Josipa II otvorena škola u Boljevima. Srpsku narodnu osnovnu školu u 1802. godini pohađalo je 40 đaka. Učitelji nisu dobijali platu iz graničarske proventne blagajne (mesne opštine), već od srpske pravoslavne crkvene opštine. Tokom 1809. godine privatni učitelj Petar Dimčoglia pokrenuo je tužbu protiv opštinske uprave u Boljevcima zbog neodržavanja ugovora sklopljenog u cilju vršenja učiteljske službe. U vreme ratova sa Naoleonom u Boljevcima 1813. godine školu pohađa Joksim Nović – Otočanin. Iste godine škola je ostala bez učitelja, pošto je ovaj prešao na službu u Progar, gde je i umro.

Vest iz 1847. govori da je škola radila, kao i da je boljevačka srpska narodna osnovna škola otvorena za vladanja cara Ferdinanda V, odnosno da je ova škola postojala još 1781, ali je kasnije napuštena, te je sada ponovo otvorena.

Tokom školske 1849/50. godine nastavu je pohađalo 56 đaka. Veroučitelj je pop Georgije Černogorac. Školski nadzornik je kapetan Teodor Jovanović. Privremeni učitelj je Uroš Jovanović, rođen u mestu, star 47 godina, oženjen i otac troje dece. Jovanović je završio samo seosku školu u Boljevcima, no ipak je on svoje đake oba polugodišta učio ca dobrim uspehom, selo je sa njime bilo zadovoljno. Iz crkvene kase primao je godišnju platu 72 forinte u gotovu (srebro). Srpsku školu je 1854. godine   pohađalo 51 đaka, a 1893. godine komunalnu osnovnu školu pohađalo je 98 đaka od čega 50 muške i 48 ženske dece.

Javna pučka škola sa nastavnim jezikom slovačkim, osnovana je u Boljevcima 1861. godine. Škola je u početku služila i kao  bogomolja. Prvi slovački učitelj pozvan je u Boljevce 1858, a u 1887. godini Slovaci su imali  već četvrtog učitelja koji je ujedno levita. Ime mu je K. Babjulon (K. Babylon). Izuzetno je zaslužan za očuvanje slovačkog jezika i identiteta naroda. U slovačkom žiteljstvu budio je volju za čitanje, te se njegovom zaslugom u gotovo svakoj slovačkoj kući boljevačkoj krajem XIX veka, mogao naći uz bibliju, i po koji slovački časopis.

Na samom pragu HH veka Boljevci se suočavaju sa oskudicom školskog prostora. Istorijske vesti kazuju da školske 1901/2 godine 13 dece nije moglo pohađati školu zbog nedostatka prostora, kao ni tokom 1903. kada je iz istog razloga od polaska u školu izostalo 12 dece. Zabeleženo je i da tokom 1902. godine 20 dece nije pohađalo školu radi siromaštva.

O učiteljskom kadru u 1902. godine informiše učiteljski platni spisak, iz koga se saznaje da je u selu pet učitelja: A. Padejski sa 87 K, Ksenija Nešić 66 K. Plata ostala tri učitelja bila je po 50 K mesečno. Boljevačka opština finansirala je učiteljski platni spisak sa 306 K.

Tokom 1900. godine Upravna opština boljevačka odlučila da se pristupi gradnji školskih zgrada. U godinama koje slede za svotu od 1.600 K kupljena su dva placa za gradnju srpske i slovačke škole. Novca za gradnju je nedostajalo, te je na molbu opštinskog načelnika Ljubomira Aleksića, sa odobrenjem Visoke kr. zem. vlade – odeljenje za bogoštovanje i nastavu, kod Zaklade medicinskog fakulteta u Zagrebu podignut zajam od 7.000 K. Do 1905. godine Boljevačka opština vratila je 5937 K. glavnice, sa godišnjom kamatom koja je iznosila 210 K. Zahvaljujući ovom kreditu, obe školske zgrade našle su se pod krovom tokom 1903. godine.

Načelnik boljevačkog opštinskog poglavarstva LJ. Aleksić 17. jula 1903. dostavlja opštinskoj petorazrednoj školi u Boljevcima, školskom upravitelju A. Padejskom, spisak školske dece za godinu 1902 i 1903. izostale iz škole zbog siromašnog stanja, kao i zbog malog školskog prostora. Deca su  upisana za polazak u školsku 1903/04, kada su zvanično otpočele sa radom novosazidane škole.

Tokom 1904. godine svojevoljno je, radi udaje, napustila učiteljsku službu Ida Rohats (Rohats). Penzionisan je učitelj Aleksandar Padejski, na njegovo mesto dolazi Konstantin Ljubinković.

Krajem školske 1905. godine proširene su jednorazredne u dvorazredne škole i to i Slovačka i Srpska škola. U Srpskoj školi učitelji su K. Ljubinković i Mileva Grujić. U januaru 1906. godine učiteljski platni spisak beleži šest učitelja sa platama: Dragutin Sišner, 66 K, Mileva Đukić 66 K, Gizela Majer 58 K, Đorđe Mijić 58 K, Konstantin Ljubinković 50 K i Jelena Rajković 50 K. Iste, 1906. godine K. Ljubinković napušta ovu službu. Naredne, 1907. godine Boljevačka opština, iako po važećem zakonu obavezna, nije odvojila potrebna sredstva za namirenje potrepština za školu i namirenje obaveza prema učiteljskom kadru, radi čega je opomenuta od strane Kr. županijske oblasti.

Tokom 1909. godine Opštinsko poglavarstvo na čelu sa načelnikom Ljubomirom Mijuškovićem, zaključilo je ugovor za  novogradnju opštinske zgrade i učiteljskih stanova. Iste godine, 10. septembra Boljevačka opština obavestila je Kr. kotarsku oblasti u Zemunu o stupanju na dužnost učitelja Vilima Solarika. Godine 1912. u Boljevcima je učiteljica Mileva Đukić, rodom sa Banije, učiteljsku školu svršila je u Pakracu. Naredne 1913. godine Kr. županijski školski nadzornici nisu mogli pregledati ni oceniti rad učiteljskih lica niti ustanoviti polazak u 7 škola radi toga što su na dan inspekcije neki učitelji bili na odsustvu, neke škole nisu imale učitelja, a neke su bile zatvorene radi smeštaja vojske. Prekidan rad škole uočen je i u Boljevcima (srpska škola). Tokom Velikog rata kada je od novembra 1914. do maja 1916. godine pravoslavno stanovništvo internirano iz sela Boljevaca u Slavoniju, Srpska škola u Boljevcima nije radila.

O učitelju Aleksandru Padejskom i đacima škole u Boljevcima

O učitelju Aleksandru Padejskom ne zna se mnogo. Istorijske vesti upućuju da je poreklom iz Padeja. Oženjen je Julijom. Učiteljsku službu vršio je u Dobanovcima, gde mu je 1863. godine rođen sin. U protokolu krštenih Aleksandar Padejski upisan je kao učitelj dobanovački, sa stanom u Dobanovcima na kućnoj numeri 151. Tačna godina premeštaja Aleksandra Padejskog na službu u  Boljevce nije poznata. Izvesno je da je nakon 1863. godine, a pre polaska svog sina u školu, A. Padejski došao u Boljevce, gde je kasnije bio i starešina škole. Uz ove poslove, dugi niz godina obavljao je i poslove perovođe (pisara i računopolagača) pri Crkvenoj opštini boljevačkoj. Od kraja 1885. do jula 1889. godine Boljevci su bez paroha. U navedenom periodu nekolicinu dece učitelj Padejski krstio je ”ukratko, zbog straha od smrti”. U jednom od ovih hitnih krštenja kumovao je učiteljev sin, Pavle, student filozofije.  Aleksandar Padejski penzionisan je u Boljevcima 1904. godine.

Pavle Padejski

Pavle Padejski, sin Julije i Aleksandra, rođen je u 31. marta 1863. u Dobanovcima. Pavle je osnovnu školu učio u Boljevcima, gimnaziju u Sr. Karlovcima. Studirao filozofiju u Beču, Pragu i Gracu, gde je 1888. godine promovisan za doktora filozovije. U Gracu je bio član srpskog akademskog društva ”Srbadija”. Objavljuje u periodici: Javor (1885-1888, 1890), Branik (1885-1888), Stražilovo (1886, 1888), Otadžbina (1889), Srpske ilustrovane novine.

Padejski dr Pavle od 1888. do 1890. u Srbiji radi kao predavač, a nakon polaganja profesorskog ispita 1890. godine profesor je gimnazije u Knjaževcu. Krajem 1890. zbog bolesti napušta Knjaževac i odlazi u Beograd na lečenje. Dr Pavle Padejski mlad, valjan čovek književnik, dr filozofije, profesor, iz Beograda odlazi u Boljevce, gde je preminuo je u kući svojih ožalošćenih roditelja u 28. godini života 10. marta 1891. godine. Sahranjen je u Boljevcima.

Članci dr Pavla A. Padejskog koji su objavljeni u listu Otadžbina, godine 1899. preštampani su u Kraljevsko-srpskoj štampariji pod naslovom ”Bitka na Kosovom polju i pad srpske države”. Reprint knjige objavljen je 1994. godine.

Radivoj Vrhovac

Vršnjak i školski drug Pavlov, i đak Aleksandra Padejskog bio je Radivoje Vrhovac. Radivoje je  rođen 16. decembra 1863. u Laćarku, kod Sremske Mitrovice. Oca je rano izgubio, a o njegovom vaspitanju i školovanju brižno se starala njegova mati Aleksandra,  kćerka boljevačkog paroha Georgija Crnogorca.

Posle muževljeve smrti Aleksandra sa svojih dvoje dece dolazi u Boljevce, u roditeljsku kuću. Istorijske vesti upućuju da je Aleksandrina majka, popadija Natalija, sestre poznatog lečnika, socijalno-medicinskog pisca i uglednog javnog radnika dr Konstantina Pejčića.

Svoje detinjstvo Radivoje Vrhovac proveo je u Boljevcima. Tu je učio osnovnu školu, potom školovanje nastavlja u Sr. Karlovcima kao pitomac Stratimirovićevog Blagodjejanija, od 1874. do 1882, kada je položio je ispit zrelosti. Filosofiju sršava na ”velikim evropskim školama”. Od 1886. godine do penzionisanja 1929. godine bio je profesor pa direktor Karlovačke gimnazije. Objavljivao je u periodici svog vremena, između ostaloga, objavio je i članak o poreklu Branka Radičevića, svedočeći o njegovim vezama sa Boljevcima. Bio je dugogodišnji predsednik Matice srpske, a 1930. godine i urednik Letopisa. Umro je 1946. godine u Novom Sadu.

Milenko Šuvaković

Đak Aleksandra Padejskog u osnovnoj školi u Boljevcima, a potom đak Radomira Vrhovca u Sr. Karlovcima bio je Milenko Šuvaković. Milenko je rođen 14. (27) aprila 1892. godine u Boljevcima. Otac mu je Uroš Šuvaković lugar, rodom iz Čortanovaca mati Slavna, rođ. Pejčić. U protokolu krštenih Boljevaca zabeleženo je da je na Milenkovom rođenju babica bila Rahilja Mijušković iz Boljevaca, na krštenju kum Dimitrije Tomić iz Čortanovaca. Milenka je krstio i miropomazao Dimitrije Rajković.

Milenko Šuvaković osnovnu školu svršio je u Boljevcima, gimnazijsko školovanje započeo u Sremskim Karlovcima, a završni razred s maturskim ispitom položio je u Beogradu, gde se družio sa Gavrilom Principom i Trifkom Grabežom, tada đacima iste gimnazije, članovima Mlade Bosne koji su 1914. godine učestvovali u atentatu na austrijskog nadvojvodu i prestolonaslednika Franca Ferdinanda.

Sa izbijanjem Velikog rata Milenko se vraća u Srem, gde je mobilisan u Austrougarsku vojsku i upućen na istočni front. Posle rata upisao se na Filozofski fakultet u Beogradu i 1927. diplomirao na grupi za srpski jezik i književnost. U međuvremenu, od 1922, bio je privremeni učitelj u nižoj realnoj gimnaziji u Korenici, u gimnazijama u Velikoj Kikindi, Somboru i Rumi i u Trgovačkoj akademiji u Somboru. U Novom Sadu 1928. godine postavljen je za predavača srpskog jezika i matematike u Muškoj gimnaziji, a od 1938. do rata bio je profesor.

Po izbijanju Drugog svetskog rata i okupacije Bačke, Milenko Šuvaković se kao Bački nezavičajac vraća u Srem, u očevo rodno mesto Čortanovce, gde se priključuje narodnooslobodilačkom pokretu. Posle rata postavljen je na mesto direktora gimnazije, dužnost je obavljao do penzionisanja. Dobitnik je Oktobarske nagrade Novog Sada (1982), nakon čega je svoje imanje u Čortanovcima zaveštao Zmaj–Jovinoj gimnaziji. Umro je 11. maja 1983. Sahranjen je na seoskom groblju u Čortanovcima.

AUTOR: Aleksić S, odlomak iz rukopisa ”Boljevci u arhivskoj građi i izvorima”