Poreklo stanovništva naselja Vranjina, opština Podgorica – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Ovo, nekada ostrvsko naselje, nalazi se pored magistrale i željezničke pruge Titograd–Bar. Od mjesnog središta y Golubovcima (Zeta) udaljeno je 12, od Virpazara 7 i od Petrovca 36 km. Smješteno je na zapadnim padinama istoimenog brda. Položaj mu je lučnog oblika. Nagnuta i stiješnjena lokacija i, zavisno od nje, gustina kuća, odredili su naselju maksimalnu zbijenost i znatno gomilast izgled. Kuće su zapravo koncentrično naređane od nivoa jezera na naviše uz padine.
Najvećim dijelom su izgrađene na dva „boja“. U gornjem su „kužina“ i „kamara“ ili prostorija izjedna, a. y donjem konobe za stoku i ostavu. Pred ulaznim vratima gornjeg sprata obično su napravljene tarace, prigodne za privremenu ostavu, za ribolovni pribor, sjedenje, a i za spavanje y vrijeme ljetnjih vrućina. Do kuća u selu vode relativno uzane staze, tako da je prilaz kućama stiješnjen. Neposredno niže naselja je zaravnjen pristan sa čunovima, koji su ovdje nezamjenjivo prepozno i ribolovno sredstvo.
Atar sela zahvata relativno veliku površinu (1.108 ha). Obuhvata okolnu ravnicu, koju y vrijeme porasta vodostaja plavi jezero. Kada je jezero bilo nižeg nivoa, Odnosno u vrijeme osnivanja Vranjinskog manastira i kasnijeg doseljavanja na ostrvo, dio atara se svakako mogao više obrađivati i koristiti tokom godine. Međutim, postepenim porastom nivoa vode, naročito poslije naglog povodnja sredinom prošlog vijeka, dobar dio površina zahvaćen je vodom y pretežnom dijelu godine; s proljeća, ljeti i u ranu jesen, kad se voca povuče, ostaju poglavito zamočvarene dionice, koje se uglavnom koriste za ispašu (goveda) ili kosidbu. Granica atara, počev sa zapada, vodi od Male Čakovice ka istoku do Krsti Morače, pa zatim povija i prelazi put preko mosta (na željezničkoj pruzi), a onda dalje rijekom Moračom do blizu crkve; odatle se nastavlja ka jugu preko jezera i izlazi na most kod Lesendra, te dalje jezerom ide do na Malu ‘ćakovicu. U tom okviru atar je (S–J) dug 4,5 i širok (Z–I) 2,5 km, te zahvata 11,08 km2 Naselje je na visini (kod crkve) od 50 m.
Istorijat.
Samo ostrvo poznato je iz srednjeg vijeka po manastiru sv. Nikole. Vranjinan se pominje 1149. g. „Va ljeto 1220. postavi sv. Sava pravago episkopa zetskog Ilariona Šišoevića va Manastir va Crkvi svetoga Nikole B Vraninu”. Starost naselja, međutim, ne može se pouzdano utvrditi. Prije svega, nema nikakvih indikacija da je naselje postojalo u preturskom periodu. Mještani kažu da se najveći broj doseljenika ovdje nastanio za vrijeme Turaka, i to zbog krvne osvete ili drugih razmirica koje su imali u matičnim selima. Tu leži glavni razlog što y naselju živi ljudstvo iz raznih bratstava i plemena, što (izvjesno poput Limnjana) čini jedinstven primjer u ovoj oblasti. Ovdje, naime, žive doseljenici iz Dobrskog Sela, Građana, Ljubotinja, Ceklina, Zete, Lješanske nahije i drugih krajeva. Prema kazivanju mještana, prvi doseljenici su prije oko 350 godina kupili ovdje goru od Turaka i podigli kuće. U Njegoševo vrijeme, kako kaže N. Dučić, „na Vranini je bilo jedno jako srpsko selo”. Godine 1879. imalo je 76 domova sa 293 stanovnika (153 m. i 141 ž.), a 1883. 87 d. Zeta je 1925. imala 90 d. sa 334 stanovnika, a potom se za nešto više od dvije decenije prvi broj smanjio za 4, a drugi porastao za svega 2. Gotovo isti broj domaćinstava, naime (86), popisan je i 1948. a stanovnika je bilo 336. Pa zatim: 1953 (92:352), 1961 (86:313) i 1971 (82:315). Od posljednjeg broja iste godine y mjestu je od rođenja stanovalo 233, a 82 se doselilo, od kojih 24 do 1945, a ostali poslije. Od ukupno 57 zaposlenih tada je 31 radilo van naselja. Sastav domaćinstava prema broju članova u posljednja dva popisa bio je: sa 1 (13 : 8), sa 2 (16 : 19), sa 3-5 (33;24), sa 5-8 (23:30) i sa 8 i više (1:1). Istovremeno je struktura glavnih starosne–polnih grupa bila: prve 129:124 (ž. 64:63), druge 139 : 124; (ž. 70 : 62) i treće 45 :58 (ž. 25 :32).
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja su bila: bez škole 74:59 (ž. 65:51), sa četvorogodišnjom 149 : 144 (ž. 56:67), sa osmogodišnjom 4:30 (ž. 0 : 13), sa srednjom (4:7), sa višom (0 : 1) i kvalifikovanih radnika 5:14 (ž. 0:2), a nepismenih je bilo 49:49 (ž. 48:44).
S druge strane je u isto vrijeme struktura domaćinstava prema veličini posjeda i izvorima dohotka bila: bez zemlje (53:82) i do 2 ha (33 : 0), odnosno poljoprivrednih 31:7, mješovitih 14:12 i nepoljoprivrednih (41 :63).
U 1953. g. 141 aktivnih izdržavalo je 194 lica; u poljoprivredi (73:67), a lica sa ličnim primanjima bilo je 17. Taj odnos se u dva naredna popisa promijenio tako da je aktivnih bilo 110:60, izdržavanih (186 : 205); u poljoprivredi 67 : 22 i (89:45), a sa ličnim primanjima 17:50. U 1961. godini u industriji je radilo 7, u građevinarstvu 7, u trgovini 6, u saobraćaju 6 lica itd., a u 1971. u prvoj djelatnosti 13 (u poljoprivredi i ribarstvu 22), u drugoj 2, y trećoj 5, u četvrtoj 4 itd.
Tip sela.
U Vranjini su sada (oktobra 1972. 74 kuće od kojih su 23 prizemne, 48 na izbi i 3 dvospratne; sve su sa tiglenim krovom; daščani plafon je u 51, malterisani u 21, a bez plafona su 2 kuće. U periodu 1918–41. prepravkama i dogradnjama bilo je zahvaćeno 19, a poslije 1945. god. 37 kuća. Stambeni fond je popisan kao 78 stanova sa 2789 m2, od kojih su 9 iz prvog, 12 iz drugog, 17 iz trećeg i 40 iz četvrtog perioda; otvoreno ognjište bilo je u 10, a zemljani pod u 3, dok je elektrificiran bio 71 stan. Prema vrsti su: 44 jednosobna i garsonjere, 17 dvosobnih, 16 posebnih soba i 1 trosobni. Osim jednog, svi su bili nastanjeni.
Rodovi.
U selu su oktobra 1974. živjeli:
-Gazivode (8 d.),
-Pajovići (6),
-Petrovići, Ulićevići, Sjekloće i Draškovići (po 4),
-Jovićevići, Dapčevići i Barišići (po 3),
-Igumanovići, Vukaševići i Generalovići (po 2) i:
-Vukićevići, Globarevići, Radanovići, Pekići, Darmanovići, Počeci, Maraši, Ražnatovići, Purlije i Vaše (po 1 d.).
Prije 10–15 god. počela su se doseljavati nova domaćinstva:
-Vujovići 2 i po 1 d:
-Lopičića, Stojovića, Joketića i Pekića.
Kuće su im izdvojene u južnom dijelu – kod „Zadruge“. Poslije 1945. god. iselilo se 47 mještana, a y međuratnom periodu 16. Sada povremeno dolazi oko 25 d. Ranije je Na rad u druge zemlje išlo 12 mještana.
Vode.
Selo se vedom opskrbljuje sa jednog izvora, koji se nalazi usred sela. Kao zadužbina kaptiran je 1902. god.; kaptaža je imala oko 32 m3. Međutim, 1971. god. Opština (Titograd) je porušila stari i izgradila novi bazen, koji prima oko 190 m3 vode.
Ostali podaci o selu.
Selo je električno osvjetljenje uvelo 1953. g. Anketar je y pomenuto vrijeme konstatovao da u selu ima: 5 d. samo ognjište, ognjište i običan šporet 15, elekitrični i običan šporet 50, a zatim 62 frižider, 51. televizor, 8 radio–prijemnik, 17 tranzistor, 25 gramofon i samo 2 gusle.
U opremi stanova izvršene su takođe korjenite promjene; samo y 2 kuće zadržali su se stariji kreveti, u 3 crepulje i sač, y 5 verige i skrinje, y 18 male, ručno rađene stolice, y 5 stolovači. U svim kućama (uključujući i ove sa ostacima starih stvari) namještaj i pokućstvo uopšte u osnovi su ponovljeni y zadnje tri decenije.
Na drugoj strani, osim 7 prepravljenih ili dograđenih malih štala i manjeg broja „kućerica“ za živinu i krmad, drugih pomoćnih objekata ovdje nema. Za ostalu stoku (goveda) koriste se izbe y donjem dijelu kuće“; tzv. „petar”, Odnosno potkrovlje, koristi se za ostavu mrsa i ranije kukuruza radi sušenja. Glavni razlog tome leži y veoma stiješnjenoj lokaciji naselja. Njome su uslovljena i sasvim mala i malobrojna dvorišta, ili gdjekoja „zgradica“ za povrće, koje su provizorno ograđene.
Oranice i livade su podalje od naselja; nalaze se, kako naš anketar govori, u rejonima Zete i Ceklinskom polju. Od prije par godina oranice su postale livade. Jezero ih plavi i osvojila ih je trava i troskot pa ih je gotovo nemoguće obrađivati. Samo dva vlasnika izsela imaju šumu i branjevinu u Crmnici, u blizini Komarna, udaljene oko 4 km.
Glavno zanimanje mještana oduvijek je bio ribolov. Bilo u grupama ili pojedinačno oni su lovili i love na čitavom okolnom prostoru. U ribolovu su se izvještili do te mjere da se smatraju najboljim na Jezeru.
Mještani su 1933. god. pocigli zadružni dom, zvani „Zadruga“. Služio je za otkup ribe i njeno soljenje (u za to specijalno napravljenim „kopanjama“). Kasnije je (od 1945. do 57) služila seljačkoj radnoj zadruzi, a od 1962. god. y njoj je smještena prodavnica mješovite robe koju je otvorila zadruga iz Rijeke Crnojevića.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)