Poreklo stanovništva naselja Releza, opština Podgorica – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalazi se između brda Rele, Jardana (vode), Rešnje (vode) i Rakove glavice. Zahvata sjeverni dio iskošene obodne zone štitarske zavale, između Progonovića, Štitara i Ćepetića. Po svom položaju, saobraćajnoj povezanosti i prirodnim odlikama uopšte, Releza je slična susjednim selima. Od Titograda je udaljena 26, Od Cetinja 30 i od mjesnog središta u Gradcu 5,5 km. Granica njenog atara, počev od mjesta Grđena, vodi u pravcu istoka i preko Dubokog dola i Lastova izlazi na Orju, odakle povija prema jugu i silazi na Jadran. Odatle se jugozapadno preko Bijelog krša nastavlja do niže Resne pa onda sjeverno ide do nje i preko Svatovske doline izlazi na Sjenokosku glavicu, od koje se, dalje krivudajući prema sjeveroistoku, završava na Mrđenu. Tako uokviren prostor dug je (Z–I) 5,2, širok (S—J) 1,2 km i zahvata 6,26 km2 površine. Sredina sela (crkva je na 396 m) je na, visini od 410 m.
Istorijat.
Naznake o starosti ovdašnjih naselja, koje smo saopštili u dijelu o Progonovićima, odnose se i na ovo, takođe staro naselje. Godine 1865. Releza je imala 18 d. a 1879. 26, sa 158 stanovnika (83 m. i 75 ž.). Erdeljanović je u njoj evidentirao 25 d. a 1925. bilo ih je 19 sa 105 stanovnika. Do 1948. broj prvih se uvećao za 9, a drugih za 11. Zatim je bilo: 1953 (17 : 83), 1961 (11:43) i 1971 (12:43). U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila sa 1 (4:5), sa 2 (1:1), sa 3-5 (0:2), sa 5–8 (5:2) i sa 8 i više (1:2). Ujedno je struktura glavnih starosno–polnih grupa izgledala ovako: prve 15 : 14 (ž. 8 : 8), druge 16:8 (ž. 10:10) i treće 12:11 (ž. 7:7).
Struktura stanovništva.
Prema obrazovanju, pak, mještani su tada bili: bez škole 17:13 (ž. 14 : 11), sa četvorogodišnjem 16 : 16 (ž. 6 : 10), sa osmogodišnjom 2:4 (ž. 0 : 1), sa srednjom 0:2 (ž. 0:1), sa višom 1:0 i kvalifikovani radnici (0 : 1), a nepismenih je bilo 13 : 10 (ž. 10:9).
U isto vrijeme je posjedovni i dohodovni sastav domaćinstava bio: bez zemlje (0:1), do 2 ha (5:10), sa 2-5 (4:0), sa 5-0 (5:0) i sa 10-15 (0 : 1), odnosno poljoprivrednih 9:8, mješovitih 2:1 i nepoljoprivrednih 0:3.
U 1953. god. 82 aktivna izdržavala su 51 lice; y poljoprivredi 30 :48), a sa ličnim primanjima ih je nije bilo. U naredna dva popisa bilo je sljedeće stanje aktivnih: 20 : 28, izdržavanih 23:14; u poljoprivredi 18 : 26 i (23 : 13), a sa ličnim primanjima (0 : 1).
Tip sela.
Selo se sastoji iz istoimene glavnice sa 8, i zaselaka Vardišta (udaljen od prvog dijela oko 2 km) sa 4 i Arbanaškog dola (udaljen oko 4 km) sa 2 kuće. U prvom su naročito primjetne starinske kuće na voltovima sa verandama (taracama). U selu su samo 3 prizemne kuće, a ostale su na izbi. Pokrivene su tiglom: daščan plafon je y 9, malterisani y 3, a bez plafona su 2. U oba perioda uglavnom manje prepravke i dogradnja vršene su na 2 kuće (u međuratnom i poratnom na po jednoj). U naselju je popisano 13 stanova sa 504 m2, od kojih su 8 iz prvog, 2 iz drugog, 1 iz trećeg i 2 iz četvrtog perioda. Svi su 1971. imali ognjište, 1 zemljani pod ·i 10 električno osvjetljenje. Prema vrsti su: 9 jednosobnih i garsonjera i 4 posebne sobe. Stalno nastanjenih je bilo 10, dok su 3 bila napuštena na duže vrijeme.
Rodovi.
U selu su avgusta 1973. godine živjeli:
-Radunovići (6 d.),
-Đurovići (2),
-Vukićevići (3) i:
-Dumovići i Kojovići (po 1 d.).
Poslije 1945. iselilo se 34 mještana (u Titograd 10, Cetinje 7, Nikšić 5, Beograd 3, Zagreb 2, Spuž 3 i u Mostar, Sarajevo i Tivat po 1). Povremeno dolazi 19. Na rad y Ameriku išlo je 10. U selu sada žive 3 dnevna migranta (do Titograda). U naselju ima: 10 lica starijih od 55 godina i 3 penzionera.
Vode.
Selo se vodom opskrbljuje iz 8 bistijerni i 1 ubla. U glavnini sela su 4 bistijerne, Od kojih su 3 u grupnoj svojini (po 2—3 d.), a jedna je, zvana Jama (veoma; stara) zajedničko vlasništvo za cijelo selo. Kod škole i crkve je veoma stari zajednički ubao, zvani Jardan. Poslije 1945. izgrađene su 2 bistijerne. Od 3 bistijerne u Vardištima jedna je, zvana Mala Resna, zajednička za ovaj zaselak i Đalcs. Dograđena je u novije vrijeme.
Ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1965. god. Do oktobra 1972. mještani su pribavili 2 televizora, 1 frižider, 8 radio–prijemnika (1 tranzistor i 5 gramofona). Sva domaćinstva koriste ognjište i obične šporete. U pogledu ostale opreme stanje je kao i u susjednim selima. U Relezi su, međutim, kao i u Ćepetićima, kuće i njihov bliži prostor dosta stiješnjeni, tako da su dvorišta, obori, pojate pa i okućnice relativno mali. Sve je to, zajedno sa većim dijelom imovinskih glavnica, smješteno na iskošenim potezima. Otuda i teškoće kod prenošenja odgovarajućih potrepština: Od kuća do imanja i obratno. Srednja udaljenost između njih je oko 1 km.
Releza takođe nije imala svoju „planinu“. Goletne strane iznad sela su naprosto uboga osnova za ma kakvu ispašu. Pa ipak stočarstvo je bilo od najvećeg značaja. Sada je ono, posebno sitno, svedeno na minimum. U međuratnom peri0du svoja stada je drugima na katunovanje davalo (Kom, Morača) 10-15 d., a y novije vrijeme svega 2-3.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)