Poreklo stanovništva naselja Progonovići, opština Podgorica – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalaze se na prevojnom potezu između Velje gore (521 m) na zapadu i Rudinice (755 m) na istoku. Tuda vodi stari put iz Katunske u lješansku nahiju. Naselje je razmješteno podnožjem okolnih brdskih strana i na obroncima samog prevoja. Okružavaju ga sela Zagora, Štitari, Releza, Ttepetići, Buronji i Gradac. Na gotovo podjednakoj udaljenosti je od Cetinja i Titograda. Prema prvom je na sjeveroistočnom, a prema drugom na jugozapadnom pravcu. Ranije je kroz selo prolazio jedan od glavnih puteva Stare Crne Gore. Njime su u srednjem vijeku prolazili karavani od Kotora prema Podgorici. Drugom polovinom prošlog vijeka tuda je od Cetinja preko Bokova, Kosijera, Đinovića, Štitara, Oraha i Bijelih Rudina bio napravljen put, koji se tada smatrao toliko dobrim da su njime mogle ići „karuce“ Taj put je jako zapušten. Danas je selo sa Titogradom povezano iz dva pravca – prvim preko Barutane, Krnjičke kamenice i Graca, a drugim preko Vera, Kursa i Buronja. Oba su (sem 1,8 km ovog drugog) asvaltirana. Prvi je dug 24, a drugi 22 km. Krak prvog Od puta Titograd -– Cetinje (od Krnjičke kamenice) započet je uoči zadnjeg rata i do Graca završen 1947. god. Zatim je nastavljen do Buronja i završen 1954, a takođe i do Vučje glavice, tj. do granice Progonovića, odakle je produžen do Oraha i završen 1956. god. Isti krak nastavljen je prema Štitarima, tako da je s jeseni 1967 god. na tom putu počeo da saobraća autobus. Zbog položaja i pogodnih komunikacija selo, dakle, gravitira Titogradu. Granica njegovog atara, počev od Klobučnika, ide sjeveroistočno preko Koraćevog dola na Vuču glavicu pa na Rujevac, Odakle silazi na Baukov do, a zatim sjeverno izlazi na Rudenice i preko Ubalskih rupa vodi na Magrivu. Tu povija jugozapadno ka Lijepoj glavici pa dalje preko Lobodišta izlazi na Lašku kuću, a zatim preko Tumice i Orje silazi na Jadran. Odatle procužuje pravo na jug do na Bijelu glavicu, gdje, skrećući zapadno, silazi na Rešnju, pa ka jugu na Jasen, te najzad u pravcu istoka preko Plaćenog luga, Međubrda i Velje gore do na Klobučnik. Taj prostor je dosta složene karstifikovane konfiguracije – sa valama, manjim platoima, dolovima i sudolicama. Dug je (S–J) 4,4 širok (Z–I) 2 km i zahvata 8,93 km2 površine. Sredina sela je (koc crkve 519 m) na visini od 460 m.
Istorijat.
Na ovom području nalaze se ostaci gradina, gomila, selišta i groblja, kao i neki „stari“ toponimi koji ukazuju na njegovu davnu naseljenost. U navedenim, konsultovanim izvorima, međutim, ne nalazimo nikakve podatke o veličini naselja. Držeći se ove činjenice i redosljeda i podataka o naeljima datih u odnosnim turskim defterima, zatim y pomenutom popisu kuća u Crnoj Gori (1592-93), kod Bolice i kasnije Diprea i Somijera, S. Radunović osnovano zastupa mišljenje da bi „bilo nelogično tražiti Gornje Komane na nekom drugom mjestu nego na teritoriji koju zauzimaju i sela Progonovići, Releza, Ćepetići i Orasi”. U potvrdu ovoga idu sadašnji nazivi lokaliteta u Progonovićima i Orasima ; zaselak Komansko brdo u Progonovićima i Komansko osoje u Orasima. Dalje u potvrdu ovoga može da posluži pisanje Vicka Bolice — Kokoljevića iz druge polovine XVI i prve polovine XVII vijeka, koji pjeva o životu blažene Ozane, za koju se zna da je iz Releze. „Gori (gore) u Komane rodi se u Vlahe“ (Ozana je živjela od 1493. do 1565). I jedno predanje kaže da su vojvodu Raduna zvali Radun Komanin.
O vojvoci Radunu, tj. o njegovim borbama sa Turcima, Erdeljanović je zapisao ovakvo predanje: „On se bio prije 8 pasova (po T. Kažiću: oko 1660. gocine) nastanio u Progonovićima i u dva maha je posjekao turske ‘haračlije’ –– prvi put kod sela Releze (po T. Kažiću: 1701. godine) a drugi put u gornjoj Draževini kod svoga tasta Bana Milonjića. Zato su Turci udarili na njegovu kulu u Progonovićima, ali mu priteknu y pomoć Velestovci (Ozrinjići) s Vukom Mićunovićem i Mandušićem na čelu, te pognaju Turke do Kotora i posijeku 83 glave“. Godine 1865. Progonovići su imali 48 d., a 1879. 46 sa 307 stanovnika (158 m. i 149 ž.). Erdeljanović je u selu evidentirao 66 d., a 1925. Bilo ih je 64 sa 364 stanovnika. Do 1948. broj prvih se uvećao za 3, a drugih smanjio za 32. Zatim je bilo: 1953 (56:266), 1961 (54:229) i 1971 (46:159). Od zadnjeg broja te godine u selu je od rođenja živjelo 102, a ostali su se doselili (5 iz gradskih naselja), i to 37 prije 1945. a drugi poslije. U zadnja dva popisa sastav domaćinstava prema broju članova bio je sa 1 (8:7), sa 2 (5:15), sa 3-5 (19:12), sa 5-8 (17:10) i sa 8 i više (5:2). Ujedno je struktura glavnih starosno–polnih grupa bila: 91:51 (ž. 44:21), druge 97:54 (ž. 66:35) i treće 41:54 (ž. 19:35).
Struktura stanovništva.
Prema obrazovanju, mještani su bili: bez škole 67:55 (ž. 59 : 43), sa četvorogodišnjom 93:68 (ž. 45:34) sa osmogodišnjom 5 14 (ž. 1:4), sa srednjom 6:1, a višom 1:0 i kvalifikovani radnici 2:3 (ž. 0:1), a nepismenih je bilo 46:46 (ž. 43:40).
Tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava izgledala ovako: bez zemlje (1:1), do 2 ha (21:8), sa 2-5 (25:26) i sa 5–10 (7:10), odnosno poljoprivrednih 42:34, mješovitih 10:9 i nepoljoprivrednih 2:3.
U 1953. god. 112 aktivnih izdržavalo je 139 lica; u poljoprivredi 102:217, a sa ličnim primanjima bilo je 15 lica. Isti odnos je u naredna dva popisa izgledao ovako: aktivnih je bilo 91:89, izdržavanih 128:70; u poljoprivredi 84:78 i 116:47, a sa ličnim primanjima 10:0 lica.
Tip sela.
Zbog znatne razdaljenosti između tri zaseoka u kojima su kuće dosta grupisane, selo se može svrstati u polurazbijeni tip naselja. Zaseoci su: Prisoje (ima središnji položaj i glavni je dio sela) sa 24 i Granice i Komansko brdo sa po 11 kuća. Selo ima 30 prizemnih i 16 kuća na izbi; tiglom je pokriveno 36 i pločama 10; daščani plafon je y 33 a malterisani u 10 i bez plafona su 3 kuće. U međuratnom periodu manjim prepravkama i promjenama na krovnoj konstrukciji zahvaćeno je 6, a u poratnom periodu, uključujući i dogradnju, 7 kuća. Sada ima nekoliko većih kuća (mada su ovdje kuće relativno velike) u kojima ima po par stanova. Stambeni fond sačinjava 58 stanova sa 2024 m2, od kojih su 20 iz prvog, 7 iz drugog, 10 iz trećeg i 21 iz četvrtog perioda. Ognjište je 1971. imao 31, zemljani pod 12 i električno osvetljenje 50 stanova. Prema vrsti su: 20 posebnih soba, 27 jednosobnih i garsonjera i 3 dvosobna. Od njih je 10 bilo napušteno na duže vrijeme, a 2 su povremeno korišćena.
Rodovi.
U selu su avgusta 1973. god. živjeli:
-Radunovići (40 d.),
-Roganovići (2) i:
-Radonjići (3).
U periodu 1918-45. iselilo se 17, a poslije 1945, god. 153 lica, od kojih samo y Titograd 107. Od njih povremeno dolazi 117. U Vojvocini je kolonizovano 12, dok je ranije y druge zemlje išlo 25 mještana (u Ameriku 12, y Australiju 10 i Belgiju i Francusku 3). Sada u selu ima 46 lica sa 55 i više godina starosti, 13 penzionera i 7 dnevnih migranata (do Titograda).
Vode.
U selu nema živih veda. U Prisoju se koriste 3 stara zajednička ubla (Novi uba i Donji i Gornji Stabalj) ; nalaze se ukraj sela. Od 13 bistijerni samo je 1 zajednička, zvana Jamica,8 a 3 su y grupnom vlasništvu. U posljednje vrijeme su izgrađene 3. U Granicama od 6 privatnih bistijerni (drugih objekata za vedu nema) 3 su izgrađene poslije 1945. god. U Komanskom brdu je 7 bistijerni (3 takođe izgrađene u novije vrijeme). Dvije od njih su vlasništvo jednog ogranka Radunovića, zvanog Agići, a ostale su privatne. Progonovići imaju udio i y vodama Jadranu y Relezi i u Razvađu u Orasima. Inače, pamte se velike suše, kada se po vocu išlo u Bere i na Sinjac, udaljene oko 10 km.
Ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1967. god. Do jula 1972. mještani su pribavili 15 električnih šporeta, 10 frižidera, 30 radio–-prijemnika (10 tranzistora i 10 gramofona). Sada samo ognjište koristi 6 d., njega i običan šporet 20, njega i električni šporet 15 i samo običan šporet 5. I u ostaloj opremi stanova takođe su nastale znatne promjene, naročito y onim većim i djelimično obnovljenim ili potpuno renoviranim. Stare stvari su ovdje najviše vezane za ognjište i ostavu (posebno skrinje).
Zavisno od oblika reljefa, kuće su, zajedno sa obično manjim dvorištima, oborima i pomoćnim objektima dosta povoljno locirane. Prilazi od glavnog puta su im, doduše, pješački, ali nijesu tako teško prohodni, kao y mnogim drugim selima. Okućnice su, sem nekoliko njih (8 sa površnom do 200 m2), relativno velike i kreću se, naime, od 1 do 1,5 rala. Ostale glavnice imanja nijesu mnogo udaljene, mada ima prilično razbacanih i udaljenih parcela. U ataru sela, kao posebnoj katastarskoj opštini sa 840 hektara površine, na njive otpada 42, vinograde 8, livade 23, pašnjake 159, šume 321 i na neplodno tle 284 ha. Njive, vinogradi i livade čine, dakle, samo jednu dvanaestinu ukupne površine.
Iako selo nije imalo svoju „planinu“, stočarstvo je bilo vodećs zanimanje mještana. Uoči poslednjeg rata, pored goveda i koza, držalo se oko 1000 ovaca. Oko 20 d. davalo ih je drugima na katunovanje – na Komu (Kuči) i u Morači. Danas jedva da ima 100 ovaca, te ih samo 4 d. ljeti daju u Kučima.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)