Poreklo stanovništva sela Bijele Poljane, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalaze se na 22. kilometru puta od Nikšića prema Cetinju. Granica njihovog atara, koja vodi preko Ligunara, razgraničava nikšićku od cetinjske opštine. Tuda je ranije bila granica između Stare Crne Gore i teritorija pod Turcima. Do 1860. godine, kada je ovo područje izdijeljeno i od tada počelo da se naseljava, bilo je u stvari katun Ubala. A glavni dio naselja vjerovatno se ni do danas ne bi razvio da se tu 1950. godine nije počelo sa eksploatacijom bijelih boksita. Porast naselja pospješila je i izgradnja puta od Nikšića prema Čevu (završen 1961) koji kroz atar naselja prolazi dužinom od oko 7 km. Granica atara, počev sa sjeveroistoka, tj. Od puta Nikšić — Bijele Poljane vodi ka jugu preko ljeskovog Ždrijela i Presječkog krša do Boračkog Koma, gdje skreće na zapad i preko Dobrogleda izbija na Puste Aluge; dalje se pored Crnog osoja nastavlja na Sedlačke lake, a odatle, obuhvatajući Borovu glavicu i Ligunar i dalje ka istoku Njeskove dole, silazi nešto niže na pomenuti put. Sredina naselja nalazi se na visini od 1.030 m, a atar srednjom dužinom (S–J) Od 5,4 km i širinom (I–Z) od 4,3 km, zahvata 21,46 km2 površine. Pored oštre klime ovo područje karakterišu razbijeni oblici reljefa – udoline, vale, vrtače i ždrijela. Stoga je naselje, izuzev njegovog središta, razbijeno.
Istorijat.
Erdeljanović je u Bijelim Poljanama naveo „četiri“ sela sa 16 kuća, odnosno domaćinstava. Podaci iz 1925. godine priključuju naselje Ublima, pa tek iz poratnih popisa možemo pouzdano pratiti broj domaćinstava i stanovnika. Tako je 1948. bilo 24 : 140, 1953 (46 :213), 1961 (54 :260) i 1971 (32 : 173). Od zadnjeg broja iste godine u mjestu je od rođenja stanovalo 116 lica, a ostali su bili doseljenici; iz iste (39) i drugih opština Crne Gore (18). Među njima je samo 14 lica doseljeno prije 1941, a ostali poslije; Dnevnih migranata tada je bilo 5.
Znatne promjene u sastavu domaćinstva prema broju članova pokazuju podaci iz zadnjih dvaju popisa: sa 1 članom bilo je 27 : 3, sa 2 (5 : 3), sa 3–5 (12 : 12) i sa više od 5 – 22 : 14 d. Samo sa 8 i više članova bilo je 12 : 8 d. Relativno naglo variranje ovih pokazatelja je neposredni izraz promjenjivog angažovanja radne snage u rudniku boksita. Samačka domaćinstva u 1961. godini poglavito su sačinjavali privremeni doseljenici, uposleni u rudniku. Sličan je slučaj i sa domaćinstvima sa većim brojem članova. To potvrđuju i istovremeni podaci za starosno–polnu strukturu mještana. Naime, y prvoj grupi bilo je 125 :92 (ž. 57 :50), u drugoj 109 :61 (ž. 49 :33) i y trećoj 26 20 (ž. 12 :10). Brojnost prve i druge grupe svjedoči o, veličini radnog kontingenta, dok je treća grupa u odnosu na prethodna naselja, demografski gledano, znatno proporcionalnija.
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana u istom periodu bila su: bez škole 59:33 (ž. 42:33), sa četvorogodišnjom 108 :69 (ž. 34:33), sa osmogodišnjom 4 :23 (ž. 0:11), sa srednjom 2 :1 (ž. 1 :0) i kvalifikovanih radnika 3 :3 (ž. 1 :1), a nepismenih 26:25 (ž. 19 :19), od kojih je starijih od 35 godina 18 :24 (ž. 16 : 18). Četvorogodišnja škola u naselju radi od 1939. godine.
Istovremeno je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (37 :8), do 2 ha (2:0), sa 2—5 (1 :0), sa 5—10 (6 :5) i sa preko 10 ha (17 :19), odnosno poljoprivrednih 16:9, mješovitih 11 :9 i nepoljoprivrednih 37 :14.
U 1953. gocini 77 aktivnih izdržavalo je 128 lica; u poljoprivredi 40 : 57. U rudarstvu je radilo 27 lica, dok je lica sa ličnim primanjima bilo 8. U naredna dva popisa taj odnos je izgledao ovako: aktivnih 51:61, izdržavanih 153 : 102, y poljoprivredi prvih 41:42 i drugih 47:43, a sa ličnim primanjima 6 : 16. Jedne i druge godine u rudarstvu je bilo uposleno 39 :15.
Tip sela i stanovništvo.
Veličina atara i njegova planinska konfiguracija odredili su prirodni smještaj naselja. Budući da je locirano na 9 mjesta i da je njihova srednja razdaljina veća od 0,5 km, selo pripada razbijenom tipu naselja. Sačinjava ga 9 zaselaka, i to: Aluga od Poljana (8 k.), Dobri pod (4), Pod stranom (3), Trebovinski pod (3), Studenac (2), Ljeskovo ždrijelo (1), Ravna aluga (1), Lola (1) i Poljane (ili Dionice) (2) i 6 baraka za potrebe rudarskog naselja. U Poljanama, kao centru naselja, nalazi se škola i od 1951. god. prodavnica; od 1963. do 1973. godine tu je bila radnička menza, od 1958. do 1961. godine ambulanta i od 1967. do 1969. godine privatna kafana. Tu je sada upravna zgrada rudnika.
Od postojećih kuća, 8 je prizemnih, 13 na izbi i 4 dvospratne; 23 su pokrivene tiglom, 1 slamom i 1 limom.; 7 ih je sa daščanim plafonom, 17 sa malterisanim i 1 bez njega. U međuratnom periodu prepravkama na 8 kuća napravljeno je 7 soba i 1 ostava, a u poratnom na 5 kuća, 5 soba i 2 ostave. Stambeni fond, uključujući i pomenuta rudarska staništa, popisan je 1971. kao 32 stana, sa 1.510 m2, Od kojih su: iz prvog perioda 9, iz drugog 2, iz trećeg 19 i iz četvrtog 2. Zemljani pod imala su 4 stana, a 2 otvoreno ognjište. Prema vrsti cy: 26 jednosobnih i garsonjera, 5 posebnih soba i 1 dvosobni; svi su nastanjeni.
U selu žive:
-Vujovići (9 d.),
-Gardaševići (7),
-Draškovići (3),
-Nikolići (2) i:
-Vujadinovići (1).
Povremeno dolaze (iz Nikšića) članovi 15 domaćinstava koja su y Nikšiću podigla 10 kuća. U poratnom periodu iselila su se 42 lica, najviše u Nikšić.
Vode.
U naselju nema izvora, pa se mještani snabdijevaju vodom iz 13 bistijerni, od kojih su 3 izgrađene prije 1941, a 10 poslije 1945. godine?
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje nije uvedeno. Otuca 19 d. koristi običan šporet, 6 običan šporet i ognjište,4, 8 ima tranzistore, 5 stari pribor za pečenje hljeba, 18 gusle, 6 stolovače, 3 skrinje, kauče i dr.
Pomoćni objekti su, naročito za stoku, sada neuporedivo manje potrebni nego ranije, kada je stoka predstavljala glavni izvor bogatstva. Otuda sada ima 5 štala, dok se u 10 kuća donji sprat koristi za ostavu i stoku. Takođe je mali broj živinarnika (3), a higijenske prostorije su isključivo izvan kuće. Dvorišta imaju 16 kuća, a poglavito male okućnice, gotovo sva domaćinstva. Ostala imanja su dosta udaljena od kuća ·— oranice od 1 do 3 km, livade 1,2—3,5 km, planinska pasišta 1,5—4 km i šume i branjevine od 2 do 5,5 km. Otuda dužina pješačkih staza u naselju iznosi oko 17 km. Najveća udaljenost kuća od središta naselja je 5,5 km, a ono samo je od mjesne kancelarije u Ublima udaljeno 10,5 km. Od Čeva i Nikšića, pak, podjednako je udaljeno (22 km). Stoga, priredno, gravitira Nikšiću.
Do 1954. godine rudnik je bio u sastavu rudnika boksita Nikšić, a tada se izdvojio u posebno preduzeće, sa sjedištem na Cetinju. Bijeli boksiti su dragocjeniji od crvenih. Najviše ga koriste šamotara y Aranđelovcu i „Jutohrom” u Jegunovcima. Izvozi se i u druge zemlje. Od 1951. do 1953. godine tu je radilo oko 400 radnika i kopalo se do 40 hiljada tona. Međutim, s prodajom rudače nije išlo najbolje, pa je proizvodnja smanjena na 10 hiljada tona.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)