Genetičke veze Krajine i Crne Gore

POREKLO I MIGRACIJE

Srpsko stanovništvo Bosanske Krajine (Krajine uopšte) najvećim delom vodi poreklo iz Hercegovine, Crne Gore, Raške i Starog Vlaha. Seobe ka Krajini odvijale su se mahom tokom 16. veka i bile su etapnog karaktera. Tada je Severnu Dalmaciju, Bosansku Krajinu i Liku naselilo srpsko stanovništvo u vlaškom statusu. Kasnije je bilo više unutrašnjih seoba na prostoru Krajine, a stanovništvo se iseljavalo i na Baniju, Kordun i u Slavoniju. Shodno tome, ovo stanovništvo je uglavnom međusobno povezano, odnosno istog je porekla.

Među Srbima iz Krajine i danas postoje maglovita predanja o poreklu iz Hercegovine i Crne Gore. Predanja svakako treba prihvatiti sa rezervom, zato što je to stanovništvo već vekovima van “matice”, ali ona mogu da upućuju na neko starije kolektivno sećanje naroda.

Crna Gora u vreme tih seoba nije ni postojala u obliku u kom danas postoji. Oblast iz koje se stanovništvo značajnije iseljavalo ka Krajini (Stara Hercegovina), pripojena je Crnoj Gori tek krajem 19., odnosno početkom 20. veka, znatno nakon ovih seoba.

Autori koji su se bavili poreklom Srba iz Bosanske Krajine, daju sledeće viđenje stvari:

“Bosanska Krajina je bila tranzitna oblast za migracije, koje su tekle od Raške, stare Crne Gore, Hercegovine i centralne Bosne, za posavske i podravske krajeve, preko Like i Banije. O tome ima spomena u radovima Lopašića, Grbića, Milaša, Ivića, Šišića, Grujića i Skarića”

“Takvo stanje naseljenosti Bosanske krajine nije pogodovalo Turcima ni u ekonomskom ni u vojnom pogledu. Bilo je nužno da se ono dovede u sklad s interesima države u ovoj važnoj graničnoj oblasti. Ti interesi su mogli biti zadovoljeni jedino dovođenjem novog stanovništva i naseljavanjem na napuštenom i retko nastanjenom zemljištu. Najpogodniji elemenat bili su stočari, poznati pod imenom vlaha, čija je pokretljivost ležala u strukturi njihove organizacije i načinu privređivanja. Tim elementom Turci su i ranije naseljavali opustošene i slabo naseljene oblasti, naročito granične. U toku XV vijeka su ovi stočari, čiji su se matični krajevi nalazili u Hercegovini, Crnoj Gori i jugozapadnoj Srbiji, preplavili znatan dio Bosne, naročito njene planinske površi. Krajem tog i početkom XVI vijeka oni se u masama javljaju duž cijele istočne granice današnje Bosanske krajine i počinju već tada da se naseljavaju na njezino tle.”

“Uopšte većinu doseljenika čine Ere, izmenjeni novom geografskom i društvenom sredinom i prilagođeni navikama staroga stanovništva. Stanovništvo severoistočne Bosne, ono u Semberiji (u okolini Bijeljine) i u Posavlju znatno se približava Mačvanima i Valjevcima u Srbiji. Zbog raznovrsnosti zemljišnih oblika i zato što nema središne doline bosansko je stanovništvo vrlo različitih osobina. Vrlo su izrazite one kod stanovništva oko Banjaluke i u Bosanskoj krajini, koje pokazuju osobitu sličnost c erskim varijetetom, naročito sa crnogorskim plemenima i sa Ličanima.”

“Violentnost Krajšnika ustanovio je Cvijić upoređujućiih sa Crmničanima u Crnoj Gori. Ona je najizrazitija kod rodova, koji su poreklom s juga i zagasitije kompleksije. Kod njih ima najviše smelosti, borbenosti, ekspanzivnosti i epskog zanosa. Na njima se dadu pratiti nastupi plahovitosti i ubojitosti. Dali su najveći broj hajduka i vojvoda u ustancima. Najpopularnije su vojvode u Ustanku 1875.–78. iz rodova, koji su starinom s juga i jugoistoka: Hajduk Pecija Popović, Trivo Amelica, Golub Babić, Trivo Bundalo, pop Vajan Kovačević, Simo Davidović i pop Jovo Gak.”

Ka Krajini se iseljavalo i iz drugih oblasti, geografski bližih, poput Zmijanja i Srednje Bosne. Glavnina stanovništva ipak vodi poreklo iz nešto južnijih krajeva, poglavito iz Hercegovine, Crne Gore i Starog Vlaha.

Ovde će naglasak biti na vezi stanovništva Krajine sa stanovništvom današnje Crne Gore. Dakle reč je o Crnoj Gori koja se, kao takva, formirala u poslednjih 150 godina i koja, u širem smislu, obuhvata Staru Crnu Goru, Brda, Staru Hercegovinu, Zetu i Primorje.

Treba naglasiti da kod nekih krajiških rodova Crna Gora može označavati samo etapnu stanicu u dugačkom migracionom procesu, dok za druge predstavlja direktnu maticu. U ovom tekstu biće izdvojene samo one porodice za koje, gotovo sa sigurnošću, možemo tvrditi da vode poreklo sa prostora Crne Gore.

GENETIKA

Pojavom genetike umnogome je olakšano istraživanje daljeg porekla. Mnoge porodice su na osnovu Y-DNA rezultata otkrile dalje poreklo, odnosno maticu svoga roda.

U Krajini je situacija povodom tog pitanja manje-više dobro iskristalisana. Veliki broj testiranih porodica pripada dobro profilisanim genetičkim rodovima, koji su često i prilično brojni na prostoru Krajine.

Olakšavajuća okolnost je to što one najčešće “pronalaze” svoje dalje (i bliže) genetičke rođake u oblastima koje su bile ključne prilikom naseljavanja Krajine. Reč je dakle o Hercegovini, Starom Vlahu i Crnoj Gori. Neretko se dešava da se dogode genetička poklapanja sa pripadnicima dinarskih plemena, koja najčešće imaju prepoznatiljvu genetičku sliku, potkrepljenu predanjima i rodoslovima.

Nekada genetika otkrije i veze koje se nisu mogle naslutiti, pa su tako mnogi rodovi pronašli svoju maticu u krajevima u kojima je nisu očekivali, ili barem na osnovu dostupne građe i predanja nisu mogli doći do iste. Ima slučajeva kada samo retka krsna slava ukazuje na neku dalju vezu, ali se ona tek DNK testom potvrdi.

Genetika nam za sada pokazuje da zaista veliki broj krajiških Srba ima bliske DNK rođake u krajevima koji su, prema predanju i literaturi, dali najviše stanovništva zapadnim srpskim oblastima.

Izdvojićemo ovde neke krajiške rodove koji imaju upečatljiva genetička poklanja na prostoru Crne Gore. Ovo ne znači da nemaju DNK poklapanja i u okolnim oblastima, ali su to uglavnom teritorije koje su kroz istoriju bile u uskoj vezi sa prostorom Crne Gore (Istočna Hercegovina, Zapadna Srbija, Raška, Šumadija).

I2-PH908>Y52621>FT190799

Krajina:

Opačići (Lučindan), Severna Dalmacija. Treba naglasiti da krajiški Opačići, i njima srodne porodice, neguju predanje o poreklu “iz Nikšića”.

Crna Gora:

Pleme Nikšići (Lučindan), okolina Nikšića, Stara Hercegovina, testirane porodice: Bulatovići, Šćepanovići, Rovčani i drugi.

I2-Y3120>Z17855>A20030

Krajina:

Gaćeše, Labusi (Nikoljdan), okolina Gračaca, Lika

Crna Gora:

Lješnjani-Vojinići (Ćirilovdan, Aranđelovdan), Brda

E-V13>Y37092>Y126722

Krajina:

Vlaisavljevići (Časne Verige), Lika; Grgići (Stevanjdan), Bosanska Krajina. Na prostoru Bosanske Krajine postoji jedna poveća grupa međusobno srodnih porodica sa slavom Časne Verige. Sve pripadaju ovom klasteru E-V13.

Crna Gora:

Vasojevići (Aranđelovdan), Brda; Gornja Morača (Petrovdan), Brda

E-V13>Z5017>A18844

Krajina:

Radići (Tomindan), Livno; Đakovići (Đurđevdan), Lika; Vojinovići (Jovanjdan), Prijedor

Crna Gora:

Mataruge (Nikoljdan, Jovanjdan), izumrlo predslovensko pleme iz Stare Hercegovine (Grahovo, Korjenići)

R1b-Z2103> R-Z2705>Y32147

Krajina:

Šušak (Jovanjdan), Severna Dalmacija

Crna Gora:

Perovići (Nikoljdan), Bijelo Polje, Brda

Radoman (Aranđelovdan), Cetinje, Stara Crna Gora

I1-Z63>S2077>Y16434

Krajina:

Macure (Aranđelovdan), Severna Dalmacija

Crna Gora:

Draškovići (Lučindan), Brda. Macure se kroz istoriju pominju kao staro stanovništvo Kolašinskog kraja (Rovca, Gornja i Donja Morača)

I1-L22>P109>FGC22045

Krajina:

Karanovići (Đurđevdan), Bosanska Krajina; Vojinovići (Đurđevdan), Lika; Grubišići (Đurđevdan), Lika; Crnčevići (Jovanjdan), Glamoč. Testirani su i jedni Drobnjaci (Đurđevdan) sa Banije, koji takođe pripadaju ovoj podgrani I1.

Crna Gora:

Pleme Drobnjaci (Đurđevdan, Nikoljdan, Savindan), Stara Hercegovina, testirane porodice: Tomići, Cerovići, Vemići, Kasalice.

N2-P189.2>Y7310>FGC28435

Krajina:

Škundrići (Jovanjdan), Lika; Bundale (Jovanjdan), Bosanska Krajina; Babići (Jovanjdan), Bosanska Krajina, Latinovići–Banjci (Jovanjdan), Bosanska Krajina; Maleševići (Jovanjdan), Bosanska Krajina; Crnčevići (Jovanjdan), Dalmacija. Za rod Latinović-Banjac se kaže sledeće: “Starina im je, vele, od nekakve Banje. Jedan se ogranak po jednom pretku, koji je bio „mudar kao Latin“, prozvao Latinović. Nije isključeno,
da nisu od Banjana doselili u Liku.”

Plemena Banjani i Piva (Jovanjdan, Nikoljdan), Stara Hercegovina, testirani rodovi: Baćovići, Tadići, Kecojevići, Glomazići i drugi.

J2a-M92>S8230>SK1375

Krajina:

Bogunovići (Jovanjdan), Lika; Kovačevići (Jovanjdan), Bosanska Krajina

Crna Gora:

Pleme Cuce-Pješivci (Jovanjdan), Stara Crna Gora, testirane porodice: Krivokapići, Radulovići, Perunovići i drugi.

J2b-M205>Y22059>Y155375

Krajina:

Kričke (Nikoljdan), Severna Dalmacija

Crna Gora:

Kriči (Đurđevdan, Aranđelovdan), izumrlo predslovensko pleme iz Stare Hercegovine (Zatarje, Jezera, Durmitor), testirani rodovi: Peruničići, Golubovići, Markovići, itd.

Izvori:

– Dr Milan Vasić: Etnička kretanja u Bosanskoj krajini u XVI vijeku, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, 1962

– Milan Karanović, Pounje u Bosanskoj Krajini, 1925

– Jovan Cvijić, Psihičke osobine Južnih Slovena, 2006

– Rajko Pantov Vukašinović, Zupci pod Orjenom u Hercegovini, 2006

– Srpski DNK projekat

Autor: Nebojša Novaković