Poreklo stanovništva, selo Gare, opština Gadžin Han – Nišavski okrug. Prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Zaplanja“ na osnovu ispitivanja tog područje od 2005. do 2010. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj naselja i glavne geografske odlike.
Gare se nalazi u Gornjem Zaplanju. Locirano je na istočnim padinama Babičke gore (1.059 m), y narodu Zelenika, u okruženju njenih vrhova Ramnište (516 m), Govedarac (839 m), Kitka (897 m), Kriva buka (1.059 m) i Terzina garina (1.020 m). Seoske kuće se uglavnom nalaze na razvođima kraćih levih pritoka (Ljuta reka, Bela reka i dr.) Kutinske reke. Smešteno je 4 km zapadno od regionalnog puta Nikola Tesla – Gadžin Han – Krastavče — Donji Dušnik — Ravna Dubrava. Udaljeno je 16,5 km jugoistočno od Gadžinog Hana i 38,5 km jugoistočno od Niša. Prostorno se razvija u visinskom pojasu od 560 do 750 m.
Vode.
U ataru se nalaze mnogobrojni izvori: Selo, Marina Ćelija, Mlačište, Boždarica, Kalilo, Bačevište, Manastirište, Pizdica, Livadska dolina, Strumac, Izvor, Gmitrov lom, Puževište, Bačevište, Kaluđerov do, Stranje, Livrovac, Ledenica, Ledeno kladenče, Despotov kladenac, Vrli do i dr.
Zemlje i šume.
Obradiva zemlja na potesu Selište je uglavnom iskorišćena, dok je na Babinom kamenu, Manastirištu, Boždaricama, Dulanu i Dobrom ridu delimično iskorišćena, a na Delu, Repovištu, Puževištu, Kitkama, Ugljem ridu, Glogu i drugim potesima napuštena. Obradiva zemlja na potesima Andak, Crepnjište, Međina i dr. sada je pod livadama, koje se nalaze i na mestima Gornja i Donja Ogranja, Graot, Solilo (danas uglavnom neiskorišćene) i oko ušća Ljute u Kutinsku reku. Bašte u Selu i dolini Ljute reke su mahom napuštene. Pašnjaci su na potesima Bonji rid, Ajdučki rid, Oštra čuka, Gornje i Donje Livađe, Raskršće, Gornje i Donje Gorunje, Livadska dolina i Planina (mesta Mala i Velika Zajdina, Gmitrov lom, Krivulja i dr.), kao i na manjim parcelama u okviru navedenih potesa.
Šume (bukva, hrast i gabar) su na Bonjem ridu, Ajdučkom ridu, Oštroj čuki, Maloj i Velikoj zajdini, Turskom ridu, Živkovom ridu, Kočinama, Dobroj vodi, Sastancima, Uplatu, Zelenici, Pečaku, Ivju, Puževištu, Gornjem i Donjem Gorunju, Livadskoj dolini i dr.
Utrina, koju su meštani isparcelisali i podelili, je bila na mestima Bonji rid, Ajdučki rid, Oštra čuka, Gmitrov lom, Mala i Velika zajdina, Kočine, Dobra voda, Sastanci, Pečak, Ivje, Uplat i dr. Po predanju, spahija Vezi agaje ovu zemlju ostavio Adžijskoj familiji, koja ju je potom poklonila selu.
Voćnjaka je bilo na Graotu, Dulanu, Gornjoj i Donjoj Ogranji, a vinograda na potesima Lozje, Trševina, Dobri rid, Gornje i Donje Stranje.
Tip sela (Oblik i fizionomija).
Nekadašnji zbijeni fizionomski tip sela transformisan je u razbijeni formiranjem tri zaseoka posle Prvog svetskog rata. Glavni deo naselja – Selo, je izdužen u pravcu jug–sever. Prostorno povezuje četiri fizionomske celine: Selo, centralni i najstariji deo naselja, od koga su udaljeni zaseoci Dulan, na zapadu, Stranje, na severozapadu, i Manastirište, na jugoistoku, formirani na mestu nekadašnjih pojata.
Starine u selu.
Smatra se da je Gare formirano na mestu antičke naseljenosti. Na lokalitetu Golemo drvo su postojali tragovi latinskog groblja, danas uništeni, a iznad Selišta ostaci rimske kule. Uz to, postoje i materijalni tragovi koji upućuju na antičku eksploataciju rude gvožđa. Ostaci nekadašnjeg rudarenja, koje se vezuje za latine, ali i za turski period, evidentirani su na mestima Uglji rid, Vignjište, Crvenka, kao i u samom selu, gde su očuvani tragovi dveju vada, kojima se najverovatnije navodila voda na Ugljem ridu.
Na mestu Kaluđerište postojao je, prema legendi, manastir, čiji ostaci danas nisu vidljivi (po priči meštana, nalaženi su ostaci kamenih cigli i crepa). Na Manastirištu je postojao manastir Sv. Jovana, koga su, prema predanju, topovima sa Prestolja, srušili Turci. Po sećanju lokalnog stanovništva, ostaci manastira su bili vidljivi do sredine HIH veka, a u novije vreme, prilikom „traganja za zlatom“, pronađen je deo manastirskog zvona i vodenični kamen, koji je pripadao manastirskoj vodenici.
Poreklo stanovništva.
Sve familije u selu Gare smatraju se starosedelačkim, poreklom sa Kosova.
Danas u selu žive pripadnici familija:
-Stevanovići (3 kuće, slave Sv. Nikolu),
-Cvetkovići – Ničini (8 kuća, slave Sv. Nikolu),
-Vučkovci (2 kuće, slave Sv. Nikolu), njihovi podelci:
-Menjini (2 kuće, slave Sv. Nikolu),
-Živkovići (5 kuće, slave Sv. Nikolu),
-Ćirkovci (1 kuća, slavi Sv. Nikolu),
-Zukaci – Canjini (3 kuće, slave Sv. Nikolu) i:
-Ćorci (1 kuća, slave Sv. Ranđela). Familije Zukaci (slave Sv. Nikolu), njihovi podelci
-Lazarevići (slave Sv. Nikolu) i:
-Ilići (slave Sv. Nikolu), kao i:
-Drkljaci (slave Sv. Nikolu),
-Vučkovci, Petkovići (slave Sv. Nikolu),
-Šekarci (slave Sv. Nikolu),
-Filipovići (slave Sv. Nikolu),
-Milenkovići (slave Sv. Nikolu) i:
-Pavlovići (slave Sv. Nikolu) su raseljene.
Seoska slava – „litije“, je Presveta Bogorodica, a celo selo je slavilo i Pejčindan, kao i stočarska slavu — Đurđevdan.
Novija iseljavanja stanovništva.
U savremenom periodu je iseljeno većinom u Niš, zatim u Donji Dušnik, Brzi Brod, Nikolu Teslu, Leskovac i dr., a neposredno posle Drugog svetskog rata i u Odžake, i „ugašeno“ (smrću domaćina) 59 kuća: 24 kuće familije:
-Zukaci – Canjini, po 5 kuća familija:
-Drkljaci i Ćorci, po 4 kuće familija:
-Vukovci i Živkovići, po 3 kuće familija: Ćirkovci i Šekarci, po 2 kuće familija:
-Menjini, Milenkovići, Manastirci, Petkovići i Stevanovići i 1 kuća familije:
-Filipovići.
Funkcije naselja.
Stočarstvo je tradicionalno najrazvijenija ruralna grana. Viševekovna dopunska delatnost žitelja, kojom se manje-više bavilo svako domaćinstvo, je izrada ćumura, koji je koristila Železnička radionica (danas MIN), zatim kovači, kafane i hoteli u Nišu i Niškoj Banji. U novije vreme prisutno je prikupljanje i otkup lekovitog bilja i pečuraka i drugih šumskih plodova.
Ratarstvo je oduvek bila slabo razvijena grana ruralnog privređivanja. Do Prvog svetskog rata meštani su išli u pečalbu u Rumuniju i Bugarsku, a od 1918. do 70–ih godina HH veka uglavnom u Vojvodinu, gde su se bavili ciglarskim, ćumurdžijskim i pinterskim zanatom, kao i poljoprivrednim poslovima. Na bazi zastupljenosti osnovnih funkcija Gare pripada primarnim seoskim naseljima.
Četvororazredna osnovna škola (osnovana 1938/39), je zbog manjka učenika krajem 60-ih godina HH veka prestala sa radom, kao i zemljoradnička zadruga sa prodavnicom.
Uređenje naselja.
Meštani su se ranije snabdevali vodom sa izvora u Selu, koji je kasnije kaptiran, a 1927. je izgrađena javna česma sa drvenim koritom za napajanje stoke. Vodosnabdevanje je kolekgivno od 1965—1977, kada je izgrađeno sedam lokalnih vodovoda (kaptirani izvori Bačevište, Ledenica, Ledeno kladenče, Despotov kladenac i Vrli do).
Gare je elektrificirano 1965. godine. Krajem 30–ih i početkom 40–ih godina HH veka trasirani su putevi do Modrog vira i ka Donjem Dušniku.
IZVOR: Prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Zaplanja“ na osnovu ispitivanja tog područje od 2005. do 2010. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)