Poreklo stanovništva naselja Senta, prema knjizi SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević. Stanje iz 1935. godine. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
Senta – naselje
….“ Senta je na današnjem mestu od prve polovine 18. veka, od onda, kada se stanovništvo namnožilo. Ranije je ležala nešto južnije, otprilike tamo gde je pomenuto ostrvo Poronć; tu je bilo i utvrđenje. Str. 5
…Po do sada poznatim pisanim dokumentima najstarije ime Senta bilo je `Sintarev` na Tisi.
Ovaj dokument potiče još iz 1216. godine, kojim udova Saula Župana, sa odobrenjem Andrije II, kralja Ugarske, poklanja svoje imanje klosteru u Sintarevu na Tisi.
Drugi je pisani dokument o imenu Sente diploma kralja Vladislava II iz 1506. godine, kojom selo Sentu proglašuje za varoš… Str. 8
… Ko je prvi dao ovo ime `Sinta`, odnosno `Zinta`, i šta ono znači, ne zna se tačno, ali se misli da je to naziv Huna, koji su u Senti svakako živeli do mohačke bitke 1526. godine, kao ostaci Atiline vojske.
Srbi, koji su ostali u Senti posle mohačke bitke, nazivaju je kao i danas Senta, i taj naziv predaju Turcima, pa je tako i Turci za sve vreme njihove vladavine i zovu. Kada su isterani Turci iz Bačke, posle čuvene Senćanske bitke 1697. u Senti je 1702. god. postavljena milicija, da čuva granicu od Turaka. Za bolju odbranu, u slučaju napada, iskopani su oko varoši duboki šančevi, (od kojih i danas ima ostataka na jugu varoši). Zbog tih čuvenih šančeva Senta je bila poznata pod imenom `Senćanski šančevi`.
Ove šančeve iskopali su Srbi, koji su i bili jedini stanovnici Sente i oni jedini sačinjavali su miliciju u Senti, poznatu pod imenom `graničari`. Str. 9
…Srbi su se počeli buniti kada je 1750. godine `razvojičena granica`, a Senta ostala ispod uprave Vrhovnog ratnog saveta u Beču… Zbog ukidanja granice i time i privilegija graničarima izbilo je nezadovoljstvo, usled čega je nastala poznata seoba Srba u Rusiju. Str. 17
…Senta se od 1526. god. pa do 1752. godine, a to je ono doba kada su u njoj samo Srbi živeli, naziva samo Senta. Od te 1752. godine već počinju da dolaze Mađari kao kolonizatori u Senti, i oni je zbog lakšeg izgovora nazivaju `Zenta`. Str. 9
…Posle ovih seoba u Rusiju, nastalo je opustošenje zemljišta u Senti.
Vlasti su i za druga mesta, već i ranije, imale plansku kolonizaciju sirotinje iz severnih krajeva Austrije, koju su u Senti sproveli tek 1755. godine, kada je seobom opustošena.
Prvo u Sentu doseljavaju Slovaci, iz županije Barš i Hont, koje su Mađari nazivali imenom Tot (Toth). Tek kasnije dolaze i Mađari u većem broju iz Jasberenja i heveške županije i ubrzo uspevaju da pretope Slovake u Mađare…str. 19
…Oko 1785-86. bude naseljeno više hiljada zaporoških kozaka, delimično u okolini Sente, koji su ubrzo izumrli…str. 19
…Danom ujedinjenja – 1. decembra 1818. g. – putem svoga poslanika Joce Vujića i Senta je ušla u sastav današnje države Jugoslavije. Str. 22
Stanovništvo
…Senta je vrlo često menjala gospodare i stanovništvo. Pobeditelji su se mešali sa pobeđenima.
Prilikom Trajanova pohoda protiv Dačana na predelu između Tise i Dunava stanovali su Jazigi, a za vreme Atile oko 433. Osvojili su je Huni. Posle raspada Atiline države u Vojvodini su stanovali Gepidi, nad kojima su 586. godine zavladali Avaripod kraljem Bajanom… Avare su pokorili Franci, koji su 796. doprli do Tise.
Za vreme avarske uprave nad današnjom Vojvodinom, došli su Sloveni u Podunavlje. Slovena je bilo i u Bajanovoj vojsci.
Po mađarskom istoričaru Anonimusu Mađari, koji su se otprilike 897. godine doselili u Ugarsku zatekli su u današnjoj Vojvodini Slovene, čiji je kralj Zalan stanovao u Titelu. Ubrzo su došli Mađari u dodir sa Srbima na Balkanu. Od toga doba Srbi i Mađari su u stalnom dodiru….str. 23
…Pritiskom Turaka na srpske zemlje, primorani su Srbi, da se jače naslone na Ugarsku… Str. 23
…Na svoja imanja u Ugarskoj naseljavali su svoje ljude Srbe despot Stevan Lazarević i despot Đurađ Branković, tako da je 1437. god. polovina Srema bila naseljena Srbima, a 1440. godine pominje se i Peser, koji je jednim delom na zemljištu Sente, kao vlasništvo despota Đurđa Brankovića….str. 24
…Srba je bilo u većem broju već 1525. godine. Jedan od komandanata tvrđave Batke kod Sente 1525. god. bio je Srbin, a i komandant srpske pešadije u tvrđavi bio je Srbin…str. 24
…1527. god. Imamo u ovim predelima vladavinu cara Jovana Nenada koji je ranjen u Segedinu, ali su ga ranjena njegovi vojnici preneli u selo Tornjoš na zemljištu Sente, gde je i umro, po čemu bi se dalo zaključiti, da je ovde bila njegova odnosno srpska, glavna snaga…str. 24
…Turci su bili gospodari Sente preko 150 godina…str. 24
…Nema pomena da je neko naseljavao Sentu, osim Srba, za vreme turske vladavine, tj. sve do 1697. godine…str. 24
…Kada je osnovana milicija 1702. godine, ne zna se tačno koliko je bilo vojnika – graničara u Senti, ali je po M. Kostiću, prilikom seobe u Rusiju, tj. u doba razvojičenja 1751 – 53, iz Sente od prostih vojnika glasalo 417 `pro statu militari`. Po ovome bi se dalo zaključiti, da je garnizon u Senti tada imao do 500 vojnika…str. 25
…Dr D. Popović iznosi nam podatke da je u Senti 1720. godine bilo 3016 pravoslavnih, koliko je i onda imala stanovnika, a to su bili isključivo Srbi.
Slobodan vojnički život i privilegije, koje su imali graničari, učinio je, da je broj stanovnika rastao za sve vreme od 50 godina, koliko je svega trajala milicija.
Do razvojičenja granice, Srbi u Senti nisu imali plemstvo, ali je Marija Terezija, baš povodom razvojičenja granice, 1751. godine, izdala diplome oficirima, graničarima i time ih uvrstila u plemstvo…str. 25
…Po narodnoj tradiciji, spomenicima, dokumentima i objavljenim knjigama može se utvrditi, da su u Senti bili ovi plemići, sa diplomama od Marije Terezije:
Arsenije Vujić, graničarski kapetan dobio je diplomu 1741. godine u Požunu,
Subota Branovački, graničarski potporučnik diplomu je dobio 1851.
Jovan Boderlica, potporučnik, 1751.
Mihajlo Tešić, poručnik, 1751.
Đorđe Golub, graničarski poručnik
Neca Milinović, barjaktar, 1751.
Ignjat Vukšić, 1751. Str. 26
Nema ni jedne srpske porodice u Senti u kojoj ne postoji predanje, a da nisu doseljeni iz nekog drugog mesta. To se najviše dovodi u vezu sa seobom Arsenija Čarnojevića…. Str. 27
Ovo su tih 47 porodica koje su i pre 150 godina živele i danas žive u Senti:
Babin,
Babić,
Božin,
Birclin,
Branovački,
Vujić,
Vuković,
Vlah,
Nikolin,
Grujin,
Dević,
Đakov,
Erdeljan,
Živkov,
Zubanov,
Jakšić,
Jović,
Jovičin,
Kajčić,
Kragujev,
Lalić,
Marjanov,
Marković,
Mihajlović,
Nikolić,
Obradov,
Pavlović,
Panić,
Perić,
Petrov,
Pecarski,
Plavšić,
Pleštić,
Pomorovac,
Popov,
Popović,
Prekajac,
Raić,
Riđački,
Savić,
Slavnić,
Sočin,
Stajić,
Stepančev,
Stojanović,
Tomić,
Čoban i
Šašin.
Isti nam spisak blagajnika Vujića kazuje, da je u Senti pre 150 godina živelo i plaćalo porez, ali je izumrlo ili se odselilo, ovih 58 srpskih porodica:
Barjaktarović,
Bogdanović,
Bunić,
Bakancoš,
pl. Boderlica,
Bugarin,
Vaćin,
Vilovljev,
Vrdžić,
Vrebac,
pl. Golub,
Grčki,
Dimitrov,
Daić,
Dokić,
Đurić,
Zetović,
Jankov,
Jasin,
Josimčev,
Jurišin,
Kaić,
Kaičić,
Kekić,
Kerša,
Kostin,
Krečanov,
Kunić,
Kurina,
Milinović,
Mitrov,
Mijatov,
Moldovan,
Mučalov,
Muškatirov,
Nagulov,
Nerandžić,
Panajot,
Pašanski,
Pejčić,
Perišić,
Pećkanin,
Pivarov,
Pilić,
Putić,
Radoičin,
Rac,
Sremac,
Strajinjin,
pl. Tešić,
Filipović,
Šević,
Šiklovan,
Šiđanski,
Šteta,
Štranzor i
Šćapul.
Po spisku iz avgusta 1849. Aleksandra Nikolića, paroha vidi se, da su postojale u Senti, ali su izumrle ili se odselile, pored naznačenih i ove porodice:
Abramović,
Baičin,
Bogatula,
Gain,
Isaković,
Lončar,
Palikućin,
Pecić,
Radulaški,
Slavujev,
Somborac,
Stepančev i
Čamptragov.
Pored ovih postojeu narodnoj uspomeni, jer su igrale vidnu ulogu u životu Sente i zna se da su bile osnivači i članovi srpske čitaonice od 1868-1878, a danas su odseljene ili izumrle – porodice:
Branković,
Veselinović,
Volarić,
Đuričić,
Đurišić,
Živanović,
pl. Karakašević, (Simeon),
Kirić,
Lazić,
Lukač,
Lukačević,
Mađarević,
Marijan,
Mirosavljević,
Mihelić,
Pavletić,
Solarić,
Trifunović,
Francuz,
Hadić i
Crnodok.
U istorijskom delu ove rasprave naglašeno je da su Sentu naselili, posle seobe Srba u Rusiju 1751-53. godine, Slovaci… od 1745, do1755. godine.
Po ovome se spisku vidi, da je 98 porodica svoje prezime, a 22 porodice imaju sada, pored svog porodičnog imena, i nadimak Tot, kako Mađari zovu Slovake.
Prve slovačke porodice, doseljene od 1745. Do 1755. godine planskom državnom kolonizacijo, bile su ove:
Vignalik,
Lavička,
Matlak,
Jeddlička,
Ločanko,
Jurak,
Virinčik,
Lajko,
Prepok,
Đutčik,
Lebak,
Lajčik,
Renko,
Poljak,
Sloboda,
Černak,
Pisar,
Buranj,
Činčik,
Benak,
Husak,
Čikmak,
Sorčik,
Nemčok,
Ložanko,
Balanek,
Vrecko,
Maćko,
Škutera,
Solar,
Rečko,
Lajčik,
Duhinka,
Trabajko,
Latak,
Perso,
Lobodar,
Bernjik,
Hatala,
Špekla,
Serezla,
Kučera,
Kozar,
Blaho,
Opletan,
Zapletan,
Čizik,
Krežo,
Božo,
Dapčik,
Prasak,
Stojko,
Bednavik,
Čipak,
Pristal,
Matuska,
Gordan,
Hovenec,
Mihalko,
Činčak,
Dostal,
Ripčo,
Sipan (Molnar),
Sikora,
Mukuš, (sada Mezei),
Ribar (Libal),
Vandlik,
Klavar,
Belec,
Buzder,
Kolar,
Perača,
Lobozar i
Tot (Toth).
U prvobitno porodičnom ime uzeli su nadimak Tot (Toth) ovi:
Tot Garđi,
Tot Abonji,
Muči,
Bojnik,
Pređel,
Kurta,
Refena,
Segedi,
Katona,
Meljkuti,
Horti,
Horgoši,
Šagi,
Uđonka,
Susogo,
Čantaveri,
Makšo,
Adamek,
Jakab ek,
Galša,
Benedek i
Tot Martonoši.
Ispitivanjem u narodu doznao sam da su Slovaci još i ove porodice:
Ambruš,
Ćurak,
Baliž,
Bubala,
Jedinak,
Drabik,
Križan,
Kostur,
Mikuška,
Bilicki,
Mihalji,
Bartok,
Skala i
Anuš (sada Felšeheđi). Str. 27, 28, 29
Bunjevci su:
Lalić,
Rudić,
Dulić,
Kolović,
Milanković,
Buljovčić,
Miklović,
Prikidanović,
Žuljević,
Janković,
Neorčić,
Rogović,
Strilić,
Zović,
Stipić,
Kirinić, i
Sudarević.
Poljaci su:
Lipinski,
Tripolski,
Šelmecki,
Lenđel,
Klenocki,
Jablonski,
Javorski i
Jedlovski.
Na ovo pretapanje osobitog je uticaja imala vera. To pretapanje je vrlo brzo išlo drugom polovinom devetnaestog veka.
Zna se za nekoliko porodica da su ruskog porekla, ali se sada njihovi potomci izdaju za Mađare. Takve su porodice:
Cinkajlo,
Ikotin,
Haršanj,
Halmoš i drugi.
Misli se, da su ove porodice potomci od onih zaporoških kozaka, koji su oko 1785/86, tj. za vreme Katarine II, zbog ukinutih prava, prešli u Austriju i naselili se u okolini Sente….
Jevreje niko nije asimilovao, već je njihov broj sa razvićem trgovine u Senti stalno povećavao… Postoji predanje da su se u Senti najpre nastanile porodice Fleš i Polak. Velika prinova Jevreja u Senti bila je posle svetskog rata za koju narod kaže:`navala šneklaša iz Galicije`. Po državnoj statistici bilo ih je 1921. godine 1373 duše, a 1931. godine 1467…str. 29 …Isticale su se ove jevrejske porodice:
Dojč,
Kon,
Bergel,
Braun,
Krihaber,
Montag,
Haker,
Špicer,
Oblat i
Polak. Str. 87
I Nemcisu pretapani u Mađare. Njih imamo 1880. godine 447, a svake godine sve manje; ali zato imamo Mađara sa čisto nemačkim prezimenom…str. 29
…`Srbi nisu nikoga od katolika asimilovali; jedino su to učinili sa šest pravoslavnih porodica koje su rumunskog porekla u Senti:
Birclin,
Borzaški,
Seđakov,
Jović,
Erdeljan i
Vlaškalin. Str. 29
Najstarije podatke o veličini stanovništva u Senti imamo u turskim tefterima, koji se nalaze u Bačkom državnom arhivu; odatle ih je dr Dušan Popović prepisao i objavio u prilogu knjige `Bačka`…str. 32
`Pri ispitivanju senćanskog stanovništva o njegovoj starini i poreklu, nisam našao ni jednu porodicu, koja sama tvrdi da su starosedeoci u Senti, odnosno koja ne zna da je sa strane doseljena. Sve su porodice u Senti u nedavnoj prošlosti doseljenici, pa to bili Srbi, Bunjevci, Slovaci, Mađari ili Jevreji.
Nama nije ovde moguće ispitati Mađare i one koji su se u njih pretopili, a tako ni Jevreje, nego samo naznačiti koje su sve srpske porodice i kao primer o poznavanju tradicije izneti samo nekoliko porodica….str. 33
…`Naseljenike sačinjavaju: dobrovoljci (vojnici koji su učestvovali, a nisu morali, u srbijanskoj ili crnogorskoj vojsci za vreme ratova 1912-1918. godine), četnici (vojnici koji su pre rata 1912. godine učestvovali u manjim jedinicama i borili se protivu Turaka van državnih granica Srbije), siromašni naseljenici, koje je država naselila, autokolonisti (koji su se sami doselili u Sentu tražeći bolje mesto za život), optanti (Srbi iz sadašnje Mađarske, kada se posle rata trebalo izjasniti za podanstvo naše države)…`str. 34.
…`Srpskih domova u Senti ima 1140, a raznih prezimena (srpskih) 482. I oni koji su jednoga prezimena, nisu sve jedna porodica…`str. 34
`U sledećem spisku srpskih porodica (prezimena):
Abramović,
Abžić,
Avdalović,
Aleksić,
Andruškov,
Anđelić,
Anđić,
Antić,
Akbaba,
Aradski,
Arsenović,
Atanasijević,
Babin,
Babić,
Badić,
Bajić,
Bakić,
Bakalić,
Bandin,
Banjac,
Banjeslav,
Bačkić,
Bačulov,
Bjelogrlić,
Beleslin,
Bjelica,
Benđeskov,
Berić,
Betovac,
Bečić,
Bulat,
Berković,
Bešlin,
Bikar,
Bikić,
Bilbija,
Birdić,
Birclin,
Blažić,
Bogdanović,
Bogovac,
Bogojev,
Božanić,
Božin,
Bojin,
Bojanić,
Bokun,
Boljanović,
Borđoški,
Borzaški,
Bošković,
Brajić,
Branovački,
Brašovan,
Brkić,
Brklječić,
Brstan,
Budisavljević,
Budimir,
Burić,
Butorac,
Vajdić,
Vasić,
Velašević,
Veličković,
Vešić,
Veselinović,
Vušurović,
Vitković,
Vlanikolin,
Vlašić,
Vlaščić,
Vojinović,
Vojić,
Voratović,
Vorgić,
Vranić,
Vujadinović,
Vujačić,
Vujičin,
Vujić,
Vujović,
Vujošević,
Vukadinović,
Vukašinović,
Vukelić,
Vukov,
Vuković,
Vukotić,
Vulanović,
Vurdelja,
Vukčević,
Vučetić,
Vučilović,
Vučković,
Vujičić,
Vušurović,
Gavrilović,
Garić,
Gardašević,
Gašić,
Gaćaš,
Gerić,
Gilić,
Glavaški,
Gladović,
Gligorović,
Gligorin,
Glišin,
Govedarica,
Gojkov,
Gojković,
Golubović,
Golović,
Graovac,
Grubić,
Grozdanić,
Grujin,
Grujić,
Grubanov,
Grčkarac,
Gudović,
Guzina,
Gvozdenović,
Damjanović,
Danković,
Davidović,
Dević,
Desančić,
Desimirović,
Dimitrijević,
Došen,
Dobrički,
Dotlić,
Dragin,
Dragović,
Dragaš,
Drakulić,
Drašković,
Drezgić,
Drozgić,
Dunđerski,
Dukin,
Dulić,
Dujmić,
Dujić,
Đakov,
Đaković,
Đorđević,
Đukić,
Đurišić,
Đurđević,
Đurić,
Đurović,
Erbez,
Erdeljan,
Erdeljanović,
Živkov,
Živković,
Žutodragić,
Zavišić,
Zagorac,
Zagorica,
Zarić,
Zaković,
Zeković,
Zec,
Zović,
Zomborčev,
Zorić,
Zuban,
Ivanović,
Ivanišević,
Ivačković,
Ilić,
Ilibašić,
Jablan,
Jablanov,
Jajagić,
Jakovljević,
Janković,
Jančikin,
Jakšić,
Jančić,
Jelača,
Jelić,
Jegdić,
Jenovac,
Jovakin,
Jovanov,
Jovanović,
Jančić,
Jančikin,
Kablar,
Kajčić,
Kalenić,
Kaluđerović,
Kapor,
Karapandžić,
Katanić,
Katić,
Kašnić,
Kirjaković,
Knežević,
Kovačev,
Kovačević,
Kozić,
Kojić,
Kojičić,
Kolić,
Kontić,
Konjović,
Kornić,
Kosanović,
Kostić,
Košutić,
Kragujev,
Krivokapić,
Kročin,
Krstin,
Krunić,
Kršikapa,
Kršić,
Kujundžić,
Kusovac,
Lazarević,
Lazarov,
Lazić,
Lazović,
Lero,
Lojović,
Lolin,
Ludajić,
Lužajić,
Lukačević,
Majstorović,
Malešević,
Maletin,
Maluckov,
Mokrinov,
Mandić,
Manić,
Manojlović,
Marić,
Marinković,
Marjanov,
Marjanović,
Markov,
Marković,
Martinović,
Matić,
Matović,
Mijatović,
Mijušković,
Mikin,
Miković,
Milenković,
Miladinović,
Miletić,
Milić,
Miličev,
Milinov,
Milinković,
Milovan,
Milovanović,
Milošević,
Milutinović,
Miljanović,
Mirković,
Mislenović,
Mitrović,
Mihajlović,
Mihaljev,
Mišić,
Mišković,
Mojsin,
Mokrinov,
Mrđanov,
Mrkaić,
Mrkšić,
Mrkobrad,
Mudrić,
Mutavdžić,
Muškinić,
Nadrljanski,
Narandža,
Nastasijević,
Nedeljković,
Nenadić,
Nešić,
Nerandžić,
Nikolić,
Ninković,
Ninčić,
Nikšić,
Novaković,
Novkov,
Obradov,
Ognjanović,
Opačić,
Pavlov,
Pavlović,
Pavković,
Pajić,
Pajtić,
Pakaški,
Pandurović,
Panić,
Pantić,
Pašić,
Pejak,
Pejin,
Pejinović,
Pejić,
Pevačević,
Petričević,
Perić,
Perović,
Petković,
Petričić,
Petrov,
Petrović,
Petrić,
Pecarski,
Pešikan,
Pešut,
Pisarov,
Pjevac,
Plavšić,
Pleštić,
Pletikosić,
Polovina,
Pomorovački,
Popov,
Popović,
Poček,
Predin,
Prekajski,
Preradov,
Prodanov,
Prodanović,
Radovanović,
Radović,
Radaković,
Radojković,
Radonjić,
Radosavljević,
Radulov,
Radulović,
Rajić,
Rajičević,
Rajinović,
Rajković,
Rakić,
Rakin,
Ramadanski,
Rankov,
Racgligorin,
Rašković,
Rašović,
Ribar,
Riđički,
Ristić,
Radin,
Romić,
Rošeta,
Roganović,
Rubić,
Ršić,
Savić,
Samardžić,
Svirčev(ić),
Seđakov,
Sekulić,
Senić,
Simić,
Slavnić,
Slijepčević,
Sočin,
Sprema,
Stajić,
Stanaćev,
Stanišić,
Stančulov,
Stanković,
Starčev,
Stevanov,
Stevanović,
Stefanović,
Stevović,
Stepančev,
Stojanović,
Stojkov,
Stojković,
Stojšić,
Strugar,
Subotin,
Subotić,
Suvajdžić,
Sujić,
Sunajko,
Sušić,
Tajkov,
Tanasijević,
Tatić,
Tevdenić,
Tepavčević,
Terzin,
Tićakov,
Timotijević,
Todorov,
Todorović,
Tomić,
Tolović,
Tomašević,
Tošić,
Tontić,
Topalović,
Trojanović,
Tunić,
Turkov,
Tutuš,
Tutić,
Tucakov,
Tucaković,
Ćatkov,
Ćeranić,
Ćirić,
Ćopkov,
Ćorić,
Uvalić,
Uverić,
Ugrinović,
Uzunović,
Uzelac,
Unković,
Utornik,
Utornikov,
Filipović,
Fagaroš,
Frantičević,
Fromić,
Hadžić,
Hajdin,
Herceg,
Hranislavljević,
Hristić,
Cvejakov,
Cvejić,
Cvetković,
Cetina,
Crnokrak,
Cucin,
Čavić,
Čamprag,
Čejović,
Čobanov,
Čop,
Čović,
Čubić,
Čupić,
Džaković,
Šarić,
Šajatović,
Šajinović,
Šegota,
Ševarlić,
Škrbin,
Šašin,
Šulović,
Šuranja. ` Str. 34, 35, 36.
Zaslužni Srbi Senćani su:
Jovan Muškatirović,
Sevastijan Ilić,
Arsenije Boderljica,
Stevan Branovački,
Jovan Đorđević,
Sava Vujić,
Pavle – čiča Paja – Vujić,
dr Stevan Malešević,
Evgenije – Đena – Branovački,
Stevan Lukačević,
Vladimir Nikolić,
Stevan Sremac,
Aleksandar – Šaca – Vujić,
Đura Pecarski. Od str.74 – 81
Izvor: Knjiga SENTA: zbornik priloga za istoriju grada/uredio Milivoje V. Knežević – Senta: Zavičajna fondacija „Stevan Sremac“, 2010, Fototipsko izdanje iz 1935.
Priredio: Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
DODATAK:POPIS STANOVNIŠTVA SENTE IZ 1828.
18. mart 2018. u 13:35
Vojislav Ananić
Senta
Senta se po izgonu Turaka javlja kao čisto srpsko naselje. Od 1702. godine Senta je kao šanac imala obavezu da drži 200 graničara. 1720. imala je 97 srpskih domova. 1751. ušla je u sastav Potiskog krunskog distrikta. 1769. imala je 164, 1773 – 148, 1786 – 232, a 1792. 251 dom sa 1715 srpskih duša.
Izvor: dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga druga
3. april 2018. u 18:50
Vojislav Ananić
IZ ISTORIJE SENTE
„… Prva pojava Srba u našim krajevima nije vezana za Sentu, već za Peser, srednjevekovno naselje, koje se nalazilo pored Tise, severozapadno od današnje Ade. Po izvorima kojima raspolažemo, neko vreme ono je bilo u vlasništvu despota Đurđa Brankovića, sve do 1440-ih godina.
Drugo mesto gde se pominje južnoslovenski elemenat jeste Batka, južno od Sente, kao kasno srednjevekovno utvrđenje (castrum), čiji je komandant 1525. godine Mihajlo Konjović, a godinu dana kasnije Stevan Brančić, te pretpostavljamo da je barem deo posade bio takođe južnoslovenskog porekla“. (str. 23)
„Posle pada Budima i Segedina (1541), Turci su trajno zavladali i Sentom i okolinom i uklopili se u jedno vojno-administrativno uređenje Osmanlijskog carstva, a u okviru Segedinskog sandžaka, odnosno Budinskog pašaluka…
Pustošenja vezana za turske pohode, uvođenje turske uprave i poreskog sistema umnogome je uticalo na promenu etničkog sastava stanovništva. Mađarsko seljaštvo, koje je uspelo da preživi stradanja, a prvenstveno se bavilo zemljoradnjom, masovno je napuštalo ove krajeve, a njegovo mesto su popunjavali stočari južnoslovenskog etničkog porekla, među kojima je pored Vlaha bilo i Srba s juga, gde je već ranije, padom Srpske despotovine, započela turska vladavina…
Oslobođenje od turske prevlasti doneo je Bečki rat. Odlučujuća bitka odigrala se upravo kod Sente 11. septembra 1697. godine, kada je austrijska vojska pod vođstvom genijalnog Eugena Savojskog nanela veliki poraz turskoj armiji. Usled toga sultan je bio prinuđen da sklopi mir sa Austrijom. Senta je oslobođena već nešto ranije, 1696. godine, posle tzv. Prve senćanske bitke i u palanku su postavljeni Srbi-vojnici pod starešinstvom Jovana Tekelije. Oni su u ove krajeve već dospeli za Velikom seobom 1690. godine, kada su stupili u austrijsku službu. Po približavanju turske vojske za vreme pohoda 1697. oni su, napustivši Sentu, donosili vesti Eugenu Savojskom o kretanju turskih snaga, pa je on, između ostalog zahvaljujući i ovim važnim obaveštenjima, nogao detaljnije da isplanira napad“. (str. 24)
„Eugen Savojski je 1698. godine postavio Jovana Tekeliju za zapovednika Arada. Ne znamo ko je bio komandant posade u Senti sledećih nekoliko godina, sve do 1704. godine, kada je Plavša Milinović imenovan za kapetana, a Miloš Crni za potkapetana Sente. Dve godine ranije završeni su radovi oko organizovanja Potisko-pomoriške vojne granice da bi se sačuvale oslobođene zemlje, među kojima je bila Bačka i deo Srema…
Potiski deo sastojao se od četrnaest naselja, a centar vojne granice bio je u Segedinu…
Godine 1703. na celoj granici nalazimo 725 konjanika i 1000 pešaka. U Senti je planirano da bude sto konjanika i sto pešaka. Ovi brojevi će kasnije varirati…
Nacionalni sastav stanovništva bio je mešovit, mada su graničari većinom bili Srbi ili barem slovenskog porekla (Bunjevci, Vlasi). A tu je posle Senćanske bitke ostalo i nešto od raspuštenih odreda iz vojske Eugena Savojskog. (str. 25)
„Zakonski članak o ukidanju Granice donet je 1741. godine, ali je njegovo izvešenje trajalo deset godina“. (str. 26)
„Istovremeno su se, međutim, pojavili i agenti ruskog carskog dvora, koji su in nudili nepromenjeni status ukoliko se presele u Ukrajinu i stupe u rusku službu Bila je velika dilema i n kraju je otpočeo srpski egzodus, ovog puta iz novije u najnoviju domovinu…
Tih godina Senta je, izgleda, skoro u celosti ispražnjena, barem što se vojne posade tiče. U periodu od 1751. do 1753. godine u Slavoniju se preselila 21 porodica, u Srem 208 porodica, u Tamiški Banat 255 porodic (439 lica), a u Rusiju pak 286 porodica. U senti su 1753. godine ostale svega 33 porodice sa 52 lica, u koje se verovatno ne ubrajaju civili, ali to je, poznavajući tadašnje prilike, bio zaista pravi egzodus. Karlovački mitropolit Pavle Nenadović svima je slao poziv na ostanak, kako bi odvratio graničare od seoba u Rusiju, ali upravo su sveštenici bili ti koji su spas vere videli jedino u toj alternativi. Iz Sente je odnet veći deo bogoslužbenih crkvenih predmeta i ikona, a i veliki deo crkvenog novca. Na jesen 1751. godine Senćani su se priključili grupi Jovana Horvata, koji ih je vodio u Rusiju, a u proleće sledeće godine osnovana su prva srpska naselja u južnom delu Ukrajine. Njihova pokrajina će nositi naziv Nova Srbija. Istovremeno još jedna grupa kreće na put pod vođstvom potpukovnika Jovana Ševića i Rajka Preradovića, ali zbog nesuglasica sa Jovanom Horvatom oni su se naselili pored Donjeca, a ta oblast je ubuduće nosila naziv Slavjano-Serbsk. U novoj domovini naseljenici su dobili zemlju za obradu i sačuvali su vojnički status. Uprkos tome što ih starosedeoci nisu prihvatili oberučke, otpočela je spora asimilacija doseljenika, ali na starim ruskim kartama su se sve do sredine 19. veka mogla naći naselja sa nazivima Senta, Kanjiža, Subotica i sl.“ (str. 27)
„Bečki dvor je pokušavao na razne načine (diplomatskim putem, pretnjama, obećanjima) da oduvrati graničare od iseljavanja, naročito za Rusiju. Jedno od mogućih rešenja nudilo se kroz osnivanje Potiskog krunskog dištrikta, izdavanjem carskih privilegija 28. Juna 1751. godine. To je ujedno bio još jedan vid odugovlačenja da se e teritorije potpuno inkorporiraju u županijski sistem.
Privilegovani dištrikt sastavljen je od bivših graničarskih baselja Martonoš, Kanjiža, Senta, Ada, Mol, Petrovo Selo, Bečej, Sentomaš, Turija i Gradište, sa sedištem u Bečeju. Prvobitno je zamišljen kao komorsko, a u stvari je predstavljao krunsko dobro. Vojno uređenje je potpuno ukinuto, ali su pravoslavni žitelji dobili posebne privilegije, koje su im garantovale prilično velike slobode. Mada su po statusu bili kmetovi ili želiri, oni su bili oslobođeni od većine nameta i poreza, pa i kuluka, koji su inače važili u drugim delovima Ugarske, odnosno Habsburškog carstva. Bečej, Senta i Kanjiža imaće rang varoši sa pravom držanja godišnjih vašara i sedmičnih pijaca, što će doprineti intenzivnijem razvoju ovih naselja. Bivši graničarski oficiri dobili su plemićke titule i kurije, koje će najpre dobiti samo na uživanje, a kasnije će te kurije postati nasledne. I običnim graničarima je obećana zemlja za obradu u veličini 18-24 dištriktnih lanaca (1 dištriktni lanac = 2200 kvadratnih hvati).
U Senti plemićke titule su dobili sledeći oficiri: Đorđe Golub, vicekapetan, Jovan Bodrlica, poručnik, Subota Branovački, poručnik, Mihajlo Tešić, poručnik, Neca Milinović, barjaktar i Ignjat Vukšić, barjaktar. Ni ove intervencije, međutim, nisu sprečile većinu u nameri da se odsele.
Po nekim izvorima upravo u godini formiranja Dištrikta gradi se nova pravoslavna crkva u Senti. Ako uzmemo u obzir prilike, a zatim i pomenutu seobu, skoro da je sigurno da do gradnje te godine nije moglo doći, već tek možda sredinom 50-ih godina 18. veka. Verovatnije je da je bivšim graničarima dato obećanje za pomoć pri izgradnji crkve u onim mestima gde je za tim postojala potreba, ili da su baš Senćani doneli načelnu odluku o izgradnji. (Do sada nismo došli do „praizvora“, po kome se godina 1751. redovno navodi kao godina podizanja nove crkve. Uprkos svemu, smatramo da ovaj datum ima polaznu tačku za proslavu jubileja crkve treba zadržati, jer je veoma ukorenjen ne samo u tradiciji senćanskih Srba (pa i nesrpskog stanovništva), već i u tradiciji monografskog pisanja na tu temu. Nauka, međutim, i dalje ostaje dužna da da definitivni odgovor na pitanje kada je crkva zaista izgrađena.)
Godine pre i posle osnovanja Dištrikta veoma su važne za dalju sudbinu Srba u ovim krajevima. Već 40-ih godina, za vreme razvojačenja granice, dolaze novi novi doseenici u bivše graničarske opštine, uglavnom Mađari i Slovaci iz prenaseljenih mađarskih županija. Ova naseljavanja su delom organizovana, a delom su pak bila stihijska. Iza tog procesa stoji merkantilistička politika bečkog dvora, kako bi se što bolje iskoristile nenastanjene pustare. Sledećih nekoliko decenija Slovaci se delimično, a kasnije i potpuno asimiluju u Mađare (što će olakšati zajednička – katolička vera), tako da već kraje 60-ih Mađari postaju većinski element u nekim opštinama Dištrikta (npr. u Senti i Kanjiži)…
… Vatrena stihija usled koje je veliki deo Sente izgoreo 1769. u mnogome je doprinela novom izgledu Sente. Smatra se da je u to vreme izgrađen centar u koji sa svih strana ulaze glavne ulice…“ (str. 27, 28 i 29).
„Godišnjica bitke kod Sente po prvi put se proslavlja 1816. godine. Tom prilikom izdata je prva monografija bitke na mađarskom jeziku, pa i govor mladog senćanskog advokata Petra Stojšića (ovaj pak na tri jezika).
Već u prvoj polovini 19. veka Senta sve manje liči na selo. Gradi se Gradska kuća na Glavnom trgu, otvara se bolnica, otvorena je i prva privatna apoteka, organizuje se protivpožarna zaštita…
Iz ovog perioda pamtimo imena trojice Senćana –Srba, koji su se na neki način proslavili i šire (mada se mora reći da nisu ostali u Senti). Prvi od njih je Jovan Muškatirović…, drugi Jovan Đorđević… i treći Stevan Sremac…“ (str. 30)
„Za senćanske Srbe je značajno pomenuti godinu 1859, jer se tada prvi put zvanično i javno proslavlja dan Svetog Save (Savindan).“ (str. 31)
„To je doba istinskog društveno-ekonomskog procvata, što se ogleda i u izgradnji nekoliko važnih objekata, prvenstveno drvenog mosta…, izgrađuju se kej i železnica, osnivaju se bankarske institucije i javljaju se začeci industrijske proizvodnje (pilane, mlinovi), vrši se asfaltiranje ulica blizu centra i uvodi se javno električno osvetljenje, uređuje se Narodna bašta kao omiljeno izletište Senćana. Pre izbijanja Prvog svetskog rata izgrađena je nova (današnja) gradska kuća i podignut gvozdeni most…
…Jedna od najinteresantnijih ličnosti tog vremena je svakako Teodor-Toša Branovački…
…Za taj period vezan je i početak delovanja Jovana-Joce Vujića…“ (str.32)
„Ulazak srpskih jedinica pod komandom majora Gligorija Hadži-Jovanovića 16. novembra1918. donosi mnoge promene.“ (str.33)
„…u ovom razdoblju moramo istaći i nezasluženo zaboravljenog Milivoja V. Kneževića, koji rodom nije Senćanin, već je tu radio kao profesor gimnazije… Kneževićeva monografija“ (Sente, moja primedba) je izdata kao posebno izdanje 1935. godine…“
„Ulaskom jedinica mađarske armije 13. aprila 1941. godine u Sentu, dolaze opet nepovoljne promene za grad, a posebno za Srbe,“ (str. 34)
„…pravoslavna (crkva iz 1751, moja primedba), sa impozantnom prošlošću (kao najstarija zgrada u Senti)…(str.35)
„…Senta je dobila struju , među prvima u ondašnjoj Bač-Bodrog županiji a pre Subotice, Sombora i N. Sada.“ (str.101)
Izvor: Petar Terzić, CRKVA SVETOG ARHANGELA MIHAILA U SENTI 1751 – 2001, Senta, 2001.
31. maj 2018. u 07:46
Vojislav Ananić
MUŠKATIROVIĆ JOVAN, pisac, prvi skupljač narodnili poslovica (oko 1748, Senta — 14/7. 1809, Pešta). 0 njegovu školovanju zna se samo, da je svršio pravo u Pešti i da je, položivši advokatsku zakletvu 10/3. 1783, bio prvi Srbin advokat u Ugarskoj. No i ranije je M. uživao velik ugled kao pravnik i kao čovjek, jer je 1778. postao senator peštanske općine. M. je svoje pravničko znanje stavljao i u narodnu službu; mitropolit Mojsije Putnik često ga je upotrebljavao da brani prava srpskog naroda i crkve, osnovana na carskim privilegijima, a za gravaminalnu predstavku temišvarskog srpskog sabora (1790) sastavio je M. prijedlog: Proiectum pro gravaminibus et postulatis Rascianae anno 1790… elaboratum. Ovaj projekt (63 strane na arku) nalazi se u biblioteci narodnog muzeja u Budimpešti. I radi toga, a i uopće kao narodni branilac i kao srpski književni radnik, M. se bavio studijama o prošlosti srpskog naroda.
M. zauzima vidno mjesto u Mstoriji srpske prosvijetljenosti uglavnom zbog toga, što je bio prvi Dositejev sljedbenik, koji je njegove ideje dosljedno, pametno i višestrano provodio i što je prvi počeo skupljati i objavljivati narodne izreke i poslovice. Već 1786. štampao je M. u Beču Kratkoe razmišljenie i prazdnici, u kome jakim razlozima, diktiranim zdravim i praktičnim razumom, osuđuje često praznovanje u Srba i opravdava naredbe prosvijetljenoga cara Josipa u tome pogledu. To djelce istina nije skroz originalno, ali je važno, jer je pisano skoro čistim narodnim jezikom i odaje piščev dositejevski duh. Slično mu je djelo, po praktičnoj tendenciji i slobodi duha, Rasuždenije o postah vostočnija cerkve (1794), u kome udara na mnoge, duge i stroge postove, koji su nehigijenski i nerazumni za radni narod. Važnije su, i u istinu predstavljaju M. glavno djelo, Pričte, iliti po prostomu poslovice, tjemže sentencije iliti rječenia, koje je izdao prvi put u Beču 1787, a drugi put umnoženo, 1807. u Budimpešti. U toj zbirci ima i stranih izreka i citata, ali i niz prvi put prikupljenih i štampanih naših narodnih poslovica. I Vuk se kasnije koristio njegovom zbirkom. Ona je toliko odgovarala potrebi u našem društvu, da ju je jedan bunjevački pisac 1808. preveo na »ilirski« i latinicom štampao u Pešti. M. je još, smjerajući samo da praktično pouči narod, 1802. napisao jednu madžarsku knjižicu, koju je 1808. i na srpskom izdao: Kratkoje razmišljenije O sredstvih črez koja dražajšemu našemu otečestvu Madžarskoj s dobrim mesom i ribom, postojano pomočti bi se moglo i mesa umalenije, sledovatelno uselenu skupost udaliti.
Kao plod njegovih historijskih proučavanja može se smatrati jedan ozbiljan spis, koji je tek 1844. objavljen u odlomcima u Letopisu kao Certe serpskog života u Ungariji, a 1905. u cjelini u Srpskom Sionu, za koji se pretpostavlja, da je prijevod historijskog obrazloženja u spomenutom njegovom projektu na latinskom od 1790.
M. nije bio originalan, ni pisac ni mislilac. On je bio Dositejev učenik, odnosno učenik evropskih racionalista 18. vijeka, ali je njegova pojava karakteristična i znatna, jer predstavlja najbolji tip srpskog građanstva koje je usvojilo napredne ideje sa zapada. M. je, kao Dositejevac, putem zdravog razuma došao na ideju, da svoje praktične savjete saopćuje narodnim jezikom, jer ih je upućivao narodu, a da bi i narodnu mudrost upotrijebio za odgajanje naroda, skupljao je i štampao poslovice. Iako M. to nije radio po svjesnom programu pribiranja narodnog blaga kao Vuk, ipak je on bio prvi na tom korisnom poslu.
Literatura: J. Skerlić, Jovan Muškatirović, Biografsko-književna studija iz istorije srpske književnosti 18. veka (Glas, 80, 257—294; Ocjena i dopuna o M. kao historiku od J. Radonića, Letopis 256, 63—66); D. Ruvarac, Ispravak u bibliografiji Jovana Muškatirovića (Brankovo Kolo, 1910, 11; Ocjena o tome od J. Skerlića u Srpskom Književnom Glasniku, 1910, 24). V. Petrović.
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, II KNJIGA , I—M, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.
1. jun 2018. u 18:52
Vojislav Ananić
SENTA, varoš u Bačkoj, na Tisi. Ima 30.694 stanovnika (1921). 1910. bilo je u S. 2.857 Srba, 26.529 Mađara, 1.373 Jevreja; pravoslavnih 2.386, katolika 26.769. S. se spominje prvi put 1216. 1516. postala je slobodna varoš. Za vreme Turaka potpadala je pod segedinsku nahiju. 1697. pobedio je princ Euten Savojski kod S. Turke. Posle oslobođenja od Turaka S. je bila čisto srpsko mesto, te je postala šanac u potiskoj granici. Kad je granica razvojačena (1751), pripala je S. potiskom okrugu. Na mesto Srba, koji su se, prilikom razvojačenja granice, odselili u Rusiju, počeli su se u S. naseljavati u velikim masama Slovaci i Mađari. 1848/49. stradali su u S. vrlo mnogo Srbi. Stanovništvo se bavi pretežno ratarstvom. Vrlo je znatna trgovina i industrija, naročito ona, koja je u vezi sa ratarskom produkcijom. Zanatlistvo i kućna industrija takođe je znatna. S. je vrlo važna železnička raskrsnica. Kod S. je vezana Bačka sa Banatom gvozdenim mostom. Ima gimnaziju, vrlo lepu onštinsku kuću, i jedno od najbolje uređenih vatrogasnih društava u državi. U S. se nalazi i najveća privatna zbirka srpskih umetiičkih slika, knjiga i rukopisa Joce Vujića. D. P.
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA , S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.
5. jun 2018. u 15:04
Vojislav Ananić
SREMAC STEVAN, književnik, pripovedač (11/11. 1855, Senta — 12/8. 1906, Soko Banja). Osnovnu školu svršio je u mestu rođenja, a gimnaziju u Beogradu, kamo je došao 1868. Učestvovao je u srpsko-turskim ratovima 1876—1878. kao dobrovoljac. 1878. završio je istorisko-filološki odsek Velike škole, pa je postavljen za predavača u gimnaziju u tek oslobođenom Nišu. Odatle je 1898. premešten u Beograd, u drugu gimnaziju. Na S. obrazovanje presudno je uticao njegov ujak, Jovan Đorđević, koji ga je prihvatio po prelazu u Beograd. U domu tog uglednog književnika, oca moderne srpske pozornice i velikog nacionalista, S. je zavoleo knjigu, pozorište i srpsku prošlost. S. je srazmerno kasno nočeo da piše. Tek 1888. objavio je prvi svoj rad, i to jednu sliku iz istorije, a prva njegova šaljiva priča ugledala je sveta 1889, u niškoj Staroj Srbiji. U prve redove naših pripovedača izbio je S. 1895, sa Ivkovom slavom u Nedićevom Srpskom pregledu. Zatim je S. zasebno objavio (1896) Limunaciju na selu, Pop Ćiru i Pop Spiru (1898), Vukadina (1903), Zonu Zamfirovu (1907) i malje pripovetke: Božićna pečenica (1908), Čiča Jordan (1903) , Jeksik-Adžija (1904), Tri pripovetke (1904), Skice (1905), Čovekova tragedija ili bol u Elemiru, šaljivi spev sa vlastitim crtežima (1907), Kir-Geras (1908). Pesnička pripovedanja iz srpske istorije izašla su u šest svezaka, u Matičinim knjigama za narod (1903—1909). S. je ostavio veliki broj priča i po raznim časopisima, a zna se da je pisao i političke članke, satire, kozerije i podlistke u organima liberalne stranke. U opšte, S. je za svoga osamnaestogodišnjeg kljiževnog rada, a naročito za poslednjih deset godina, napisao veoma mnogo, nzuzetno prema našim prilnkama, a imao je i kao nastavnik glas odličnog predavača i savesnog pedagoga.
S. je, kao čovek i po svome stanovištu prema društvu, bio konzervativac i tradicionalist. Stoga je on naročito negovao narodnu istoriju, i mnogo je držao do tih svojih radnja, a one, međutim, nemaju osobitu književnu vrednost. No kao pripovedač-humorista S. zauzima, bez pogovora, najvndnije mesto u našoj kljnževnosti. U stvari sve su njegove priče humornstično-satirične, samo što su jedan znatan njihov deo isključivo šaljive stvari, anegdote, dosetke i zgode, udešene samo radi zasmejavanja, a malji deo ima i vrline istinske umetničke humoristike. Taki su u prvom redu Vukadin i Zona Zamfirova, u kojima je anegdota proširena i dignuta do prvoredne slike, sredine i vremena, sa markantno datim tipovima i događajima simvoličkog značenja. Pop Ćira i Pop-Spira je već manje sliven, udara u oči mozaični sastav poznatih komičnih anegdota i dosetaka. S. je pisac našeg malog, banalnog čoveka sa velikim apetitima i sa mnogo sitne taštine, a bez nekih osobptih duševnih ambicija i problema, te je zaista trebalo imati mnogo pripovedačkog dara, da se ne podlegne takvom materijalu. Koliko je S. bio snažan realista vidi se iz toga, što je stvorio ne samo čitavu galeriju živih tipova, što je ukazao na pojedine zaostatke starog i minulog vremena i tako ih spasao za budućnost, nego što je u gomilu oštro zapaženih sitnih fakata umeo koji put da unese takav red, da njihova celina, i ako neodoljivo komičan banalitet palanačke svakodnevice, pokazuje i jedno značajnije i ozbiljnije lice: o bitno ljudskoj naravi našega sveta, sa vanredno vešto podvučenim pokrajinskim osobinama i razlikama.
Od S. pripovedaka dramatizovane su: Ivkova slava i Zona Zamfirova, te i danas čine možda najreprezentativniji deo, naročito Zona, našeg nacionalnog repertoara.
V. Petrović.
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA, S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D.D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR ERIK MOŠE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1929.
11. jun 2018. u 10:59
Vojislav Ananić
Stefan Bugarski, (1868-1941)
Doktor filozofije, hemičar, univerzitetski profesor. Rođen je u Senti, 21. maja 1868. godine. Srednju školu je započeo u senćanskoj Nižoj gimnaziji 1878. godine. 1886. godine je primljen na Instituta za obrazovanje nastavnika u Budimpešti, smer prirodnih nauka, i kao član istog studije fizike i hemije je završio na Univerzitetu i Akademiji u Budimpešti. 1891. godine je promovisan za doktora filozofije, pa se zaposlio kao asistent na višoj Veterinarskoj školi, katedri hemije. 1894. godine stiče obrazovanje privatnog profesora iz teoretske hemije. 1898. godine je imenovan za vanrednog profesora više Veterinarske škole, pa je tu počev od 1902. do 1913. godine profesor katedre za hemiju. 1899. godine izabran je za dopisnog člana Mađarske Akademije Nauka. Ima istaknute zasluge u ispitivanju sumpornog delovanja rastvora, što dovodi do nastanka pojma pH-vrednosti. Kao istraživač bavio se uglavnom sa pitanjima kinetike reakcija, odnosno fiziko-hemijskim karakteristikama belančevina, i iskazao je njihove amfoterne karakteristike. Bugarski je konstatovao, da sredstva za oksidaciju, raspoređena prema njihovom elektro-potencijalu, u skladu sa tim i oksidiraju. Izradio je analitičku metodu za određivanje halogena. 1897. godine otkrio je prvi endotermni galvanski elemenat sa reakcionom toplotom i dokazao je nedostatak Tomsen-Bertelotovog principa u odnosu na hemijski afinitet. Stefan Bugarski je u velikoj meri doprineo tome, da se u hemiji prihvati značaj pojmova aciditeta (kiselosti) i alkalnosti (lužnosti). Najveći deo njegovih radova je objavljen u Informatoru o matematici i prirodnim naukama (Mathematikai és Természettudományi Értesítő),odnosno u inostranim časopisima; naučna pitanja o kojima je u njima govorio, su povezani uglavnom sa brzinom odvijanja hemijskih promena u vremenu i stanjem hemijske ravnoteže. Naučnik koji je napustio Sentu je preminuo 3. marta 1941. godine u Budimpešti, a tamo je i sahranjen (počiva na groblju Kerepeši, parcela br. 50/1 – grob broj 1-1-18).
13. jun 2018. u 14:34
Vojislav Ananić
Bitka kod Sente
Mjeđutim sabere Eugen Savojski carske vojske u južnoj Ugarskoj, kamo je opet sam sulcan Mustafa II glavom vodio svoju vojsku od sto hiljada ljudi. Na potoku Zenti 11. septembra 1697. suoče se obadvie vojske. Bitka počme o podne i svrši se o zahodu sunca podpunim porazom Turaka. „Jošte sunce nije htjelo ostaviti dana, da sjajnim svojim okom vidi podpuni triumf kršćanske vojske“, pisa Eugen caru. Sinovi raznih naroda natjecahu se, da čudesi hrabrosti proslave kršćansko oružje. Gubitci neprijatelja bili su neizmjerni. Preko dvadeset hiljada, a med njimi i veliki vezir i većina paša osta na bojnom polju, a deset hiljada bude nagnano u močvare Tise, da se u njih zadave. Malo je Turaka uteklo, a mnogi u bitku izgubiše glave od naših konjanika. Sultan sam stojeć blizu bojišta vidje podpuno razsulo svoje vojske i uzmače jošte iste noći prema Biogradu. Cieli veliki tabor turski pade pobjediteljem u ruke. Svi šatori, a med njimi i sjajni šator sultanov, na stotine zastava, ciela ratna blagajna, na hiljade blaga, pripravljena za tursku vojsku, a med njimi njekoliko hiljada deva, i što se još nije dogodilo kod nijednoga poraza Turaka, isti veliki pečat osmanskoga carstva, koji veliki vezir obično na svojih prsih nosi, pade u ruke carskoj vojski.
Izvor: Povijest Hrvatske, Tade Smičiklas, 2. dio, Zagreb, 1829.
28. jun 2018. u 09:46
Rastko Popović
Dobar dan,
zanima me šta znači sufiks “D.” ispred imena šestog i sedmog zapisanog u popisu kojeg ste link naveli na kraju članka. Dali je to kompletan popis stanovnika Sente te godine? Da li se na njemu pojavljuju samo muškarci ili i žene (čini mi se da nema ženskih imena)?
Prijatno.
28. jun 2018. u 19:04
Vojislav Ananić
Rastko, ovde je podosta priloga o Senti. Ne znam gde je taj sufiks “D” i kod kojeg linka. Pokušaj da deo toga “skineš” i okačiš.
7. avgust 2018. u 15:23
Vojislav Ananić
SENĆANSKE STVARNOSTI, „POLITIKA“, – Riznica – 26. maj 1938. godine
http://www.politika.rs/scc/clanak/408406/Sencanske-stvarnosti