Doseljavanje naroda u Vojvodinu

55 komentara

1. 27. septembar 2017. u 14:17

   Vojislav Ananić

   VLADIMIR R. ĐURIĆ

   GEOGRAFSKI RASPORED NOVOKOLONIZOVANOG STANOVNIŠTVA U VOJVODINI

   (Primljeno na sednici Naučnog saveta Etnorpafckor instituta SAN 12 IV 1952)

   Pobedom Narodne revolucije i završetkoM Drugog svetsnog rata izazvAnasu veoma Ž iva unutrašnja kretanja stanovnika u svim pravcima. Ponovosu oživela kretanja iz dinarskih, vardarsko-Moravskih, kosovsko-metohiskih oblasti, zatim lokalno-gravitaciona i inversna strujanja. Jedno od najvećih kretanja stanovnika na panonskoj niziji, poznato pod ienoom kolonizacija, izvršeno je uglavnom od 1945. do 1948.god. Posedi pobeglih i proteranih nemačkih kolonista razdeljeni su porodicama iz ratoM opustošenih krajeva. Preko 40.000 porodica prešlo je Savu i Dunav i naselilo se u Vojvodini (41.087), Baranji i Slavoniji (1.500). Cem toga posede su zauzimali i lokalni, unutrašnji kolonisti (u Srbiji 7.031, u HrvatsK0j 10.973, u Sloveniji 2.866, Bosni i Hercegovini 1.260, i MaKedoniji 1.036 porodica). S obzirOM da je Vojvodinu kolonizovalo preko 40.000 porodica iz različitih predela naše zemlje, etnički mozaik ove oblasti postao je još komplikovaniji. U daljem pregledu biće prikazan broj doMaćinstava koja su dobila pravo na kolonizaciju. Razume se, ovaj se broj ne poKlapa uvEKk sa brojem kolonizovanih porodica, s obzirom na to da se neKe nisu delile. Pošto je pretežan broj doseljen iz seoskih naselja, to će se njihova zegmlja matica označavati prema cpeckom centru kome dotična sela pripadaju. Pod pojmom unutrašnjih kololonista podrazumevaju se kolonisti sa teritorije Vojvodnee. Većina od njih su iz istor mesta u kome su dobili imanje.

   I. SREM

   U Cpemu je bilo manje naselja kolonizovanih Nemcima nego u Bačkoj i Banatu. U gotovo svim naseljima u nojima je izvršena kolonizacija preovlađuju unutrašnji, lokalni kolonisti, naročito iz popaljenih fruškogorskih sela. Etnička struktura novih naselja izgleda ovako;

   Ruma. – Kolonizovano je 1.958 domahinstava. Preovlađuju unutrašnji, Lokalni kolonisti od kojih je pored Sremaca znatan broj domaćinnstava iz Mačve. Manjinu čine Krajišnici iz Bosne (Bihać, Cazin, Bosnskaa Krupa, Ključ, Bosanski Novi, Prijedor, Bosanski Petrovac), Ličani (Lapac, Gpačac, Perušić) I KordUnaši (Slunj, Bojnić).

   Nova Pazova, — 711 domaćinstava. Većina (298) je iz raznih krajeva. Bosne (Drvar, Bosanski Petrovac, Bosanska Krupa, Bihać, Bosanski Novi, Prijedor, Derventa, Sarajevo, Foča, Kalinrvik, Vitegrad, Vlasenica, Rogatica, Zvornik). 246 su unutratnji, a ostali iz Korduna (Vojnić, Slunj), Like (Lapac, Gračac) i Dalmacije (Sšpgg, Knin).
   Inđija. — 707 domaćinstava. Većina (461) su iz Srbije i to uglavnom unutrašnji vojvođanski kolonisti. Ostali su iz Like (Donji Lalac, Brinje, 1’ospić), Korduna, (Slunj), Banije (Vrgin Most), Bosanske Krajine (Bihać, Drvar, Bosanska Krupa i Bosanski Petrovac).

   Zemun Novi Grad. — 623 domaćinstva iz raznih krajeva Srbije, Hrvatske, Bosne i Crne Gore. Ova kolonija je najraznovrsnija po svome sastavu zbog neposredne blizine glavnog grada države i posebnih prava koje su uživali gardisti’. . .

   Putinci, — 276 domaćinstava. Većina (152) su unutrašnji kolonisti, Sremci. Ostali su iz Korduna (Slunj), a manji broj iz Like (Otočac), Bosne (Drvar) i Crne Gore.

   Beška. — 246 domaćinstava. Većina je iz Vojvodine (151) i to iz nopaljenih fruškogorskih sela, 60 su iz Hrvatske i to iz Like (Brinje, Donji Lapac, Titova Korenica, Gospić), Korduna (Slunj) i Banije (Vrgin Most).

   Surčin. — 199 domaćinstava. Od toga 121 su unutrašnji kolonisti, a ostali iz Hercegovine (najviše iz Gackog, zatim Nevesinja, Bileća, Ljubinja) i Korduna (Vojnić).

   Erdevik. — 154 domaćinstva. 125 su unutrašnji kolonisti, a ostali iz Bosne (Duvno, Bugojno, Drvar), Dalmacije (Knin, Šibenik, Beikovac), Like (Gospić, Brinje, Udbina), Korduna (Slunj) i Banije (Vrgin Most).

   Novi Banovci. — 121 domaćinstvo. 88 unutrašnjih. Ostali iz Bosanske Krajine, Gorskog Kotara i drugih krajeva Hrvatske i Bosne. Ima i pojedi- naca iz Crne Gore i sa Kosova i Metohije.

   Laćarak. — 119 domaćinstava. Svi unutrašnji kolonisti osim 3.,
   Krčedin. — 117 domaćinstava. Od toga 94 su unutrašnji — iz Vojpodine, 15 iz Crne Gore (Titograd) i 8 iz Bosne (Bihać).

   Novi Slankamen. — 114 domaćinstva. Unutrašnjih 70, iz Žumberka. 281 ostali iz Bosne (Bosanska Gradiška i dr.), Hercegovine (Stolac) i Banije (Vrgin Most, Gliva).

   Ostala naselja u Sremu imaju manje od 100 novokolonizovanih domaćinstava i to uglavnom unutrašnjih: Bežašja 91 (od toga 40 su iz Crne: Gore, Dalmacije, Like i drugih krajeva zemlje); Čalma 91; Sremska Mitrovica 90; Hrtkovci 86 (od toga 38 unutrašnjih, 36 iz okoline Okučana, a. ostali iz Bosne); Nikinci 78 (većina unutrašnjih. 21 domaćinstvo došlo’ je iz okoline Okučana); Grabovci 78; Dobanovci 75; Obrež 73; Bečmen 65;. Kuzmin 61; Grgurevci 58; Stara Pazova 54 (sem 2 svi su unuTrašnji); Vojka 53; Kukujevci 52 (sem 2 svi su unutrašnji); Šid 45; Irig 36; Boljevci 34;. Morović 32; Ašanja 30; Bingula 29; Petrovaradin 28; Hoeu Karlovci 27; Donji Petrovac 27; Stari Banovci i Bapska—Novak po 25; Bukovac 24; Čortanovci i Klenak po 22; Divoš, Kupinovo i Ilinci no 21; Deč 18; Ugrinovci- 17; Banoštor 17; Batajnica 16; Stejanovci i Hoeu Vitijevci po 15; Čerević- 13; Mali Radinci, Donji Tovarnik i Nrogar po 12; Sremski Karlovci, Mar- tinci, Voganj i Vrdnik po 11; Ogar, Pećinci, Pavlovci, Dobrinci i Jazak po 10; Veliki Radinci 9; Maradik, Zmajeva Kamenica, Susek i Ležimir
   po 8; Buđanovci, Manđelos i Mala Vašica po 7 Kuveždin 6; Kraljevci’š Rivica po 5; Šašinci, Šuljan, Jakovo, Sivač i Krušedol po 4; Japak, Sremski Mihaljevci, Adaševci, Bačiici i ‘Sot lio 3; Surduk i Petrovčić po 2; Krnješevci, Karlovčić, Šimanovci i Gibarac po 1. .
   Ukulno 7.401 domaćinstvo raspoređeno u 93 naselja Srema.

   II. B AČKA

   Broj domaćinstava koja su kolonizovana u Bačkoj iznosi 21.665; raspoređena su u 90 naselja. Preovlađuju spoljašnji kolonisti i to iz Crne Gore (srednja Bačka), Hrvatske (severozapadni. deo), Srbije i Bosne (jugozapad). Novi etnički sklop kolonizovanih naselja vidi se iz ovog pregleda:
   1) Naselja u kojima među kolonisšima ireovlađuju doseljenici iz uže Srbije
   Karavukovo. — 739 domaćinstava. Svi su iz Srbije sem 6. Većina je iz vranjske i preševske oblasti, znatan broj od Gornje Pčinje, a zatim iz Masurice i Poljanice.
   Ratkoeo (Parabuć). — 731 domaćinstvo. Iz Srbije su 602 i to uglavnom iz oblasti Jablanice, Prokuplja, Jastrebca, Dobriča, Kosanice, a zatim izvestan broj iz Puste Reke i okoline Vlasotinaca. Ostali su iz Bosne (Velika Kladuša).

   Srpski Miletić. — 638 domaćinstava. Svi iz Srbije osim 20, i to • iz oblasga Jablanice, Vlasotinaca i Puste Reke.

   Odžaci. — 449 domaćinstava. Iz Srbije 355 i to iz Zaplanja, Lužnice i pirotskog Nišavlja. Ostali su iz Bosne (Bosanska‘Krupa).

   Deronje. — 147 domaćinstava, Od toga 143 su iz Srbije, iz pirotskog Nišavlja, Lužnice i Belopalanačke kotline. Ostali su iz Bosanske Krupe.

   2) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz Crne Gore

   Lovćenac (Sekić). — 1.012 domaćinstva. Svi su iz okoline Ceganja i Crnogorskog Primorja (Bar) sem 49 iz Metohije (Peć, Đakovica) i Bosonske Krajine.

   Vrbas. — 987 domaćinstava. Većina (743) je kolonizovana u Novom Vrbasu. Svi su iz okoline Nikšića sem 61 unutrašnjih, sa Kosova i Metohije i iz Bosanske Krajine.

   Bačko Dobro Polje. — 615 domaćinstava. Svi su iz okoline Šavnika sem 121 iz Bosne (Dvor, Bosanska Krupa, Bihać, Bosanski Petrovac, Glamoč, Drvar, Sanski Mbst, Prijedor), Hercegovine (Bileća) i Srbije (Drenica).

   Crvenka. — 561 domaćinstvo. Ovo je mešovita kolonija. Iz Crne Gore doseljeno je 263 domaćinstva i to uglavnom iz okoline Danilovgrada. Znatan broj je i od Nikšića. Većina ostalih je iz Hrvatske (najviše Benkovac, manje Sinj, Titova Korenica, Brinje, Vrgin Most, Ogulin, Pakrac) i Bosne (najviše Drvar i Vlasenica, a zatim Bosanska Krupa, Cazin, Mrkonjić Grad). Doseljavanje je vršeno i iz drugih krajeva zemlje: iz Srbije (Jablanica), Makedonije (Marijovo, Dojran), Hercegovine (Ljubinje).

   Hovu Sivac. — 482 domaćinstva. Iz okoline Pljevalja 413. Ostali su iz Dalmacije.
   Staaru Sivac. 430 domaćinstvaa. IzCrne Gore Z06 i to iz ьijelog Polja. OstaLI su iz Dalmacijё Benkovac, Knin i ynutrašnji kolonisti..

   Savino Selo (Torža). — 424 domaćinsnstva. Iz CrHe i’o’pe doseljeno je 287 (okolina IvangraDa i Andrijevice). O’ctali su ii:i DaJgmadiJe (Bekkovac, Knin), Like (Donji Lapac, Gračac, Otočac), Korduna (Vojnić, Slunj), Banije (Vrgin Most), Gorskog Kotara (Ogulin), Bosanske Krajine (Drvar, Bos Krupa, Bos. Grahovo), Hercegovine (Stolac, Bileća), Slavonije (Brod), Makedonćje,- Kosova i Metohije. .

   Zmajevo (Paišćevo). — 393 domaćinstva. Od toga iz Crne Gore 1b8. Gotovo svi su iz okolins “Gitograda. Ostali su unutrašnji kolonisti i Hercegovci (Stolac, Ljubinje), Ličani (Donji Dapac, Gračac), Kordunaši, Krajišnici iz Bosne i iz okoline Đakovice u Metohiji.

   Ravno (Nove Šope). — 361 domaćinstvo. Od toga 237 su iz Crne Gore i to uglavnom iz okoline Titograda. Ostali su iz Hercegovine (Bileća) i Bosne (Bugojno, Jajce, a zatim u manjem broju Livno, Bos. Krupa).

   Feketić. — 347 domaćinstava. Iz Crne Gore je doseljeno 322 domaćinstva i to iz Boke Kotorske (Kotor, Hercegnovi). Ostali su iz Metohije, okoline Goepića i Sinja.

   Kruščić (Veprovac), — 345 dbšćinstava. Od toga nz Crne Gore 297 (uglavnom okolina Kolašina). Ostali su iz Metohije (Peć, Đakovica, Prizren), Kosova (Lipljan), Dalmacije (Knin, Benkovac), Bosne i Srbije (Vlasotince, Vranje).

   Kula. — 342 domaćinstva. Od toga iz Crne Gore 287 i to uglavnom iz okoline Šavnika. Manji j’e broj od Nikšića, Bara i Cetinja. Ostali su unutrašnji kolonisti, zatim sa Kosova i Metohije (Đakovica, Gnjilane) iz Hercegovine (Bileća) i Bosne (Prnjavor).

   3) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz Bosne
   Mladenovo (Bukin). — 530 domaćinsgava. Svi su iz Bosne sem 1. Većina je iz oblasti Glamoča, Bugojna, Eosanske Krupe, a znatan broj i od Kupresa.

   Bački Jarak. — 367 domaćinstava. Iz Bosne 324 (većina iz oblasti Drvara i Ključa, a manji broj iz okoline Bihaća, Bos. Krupe, Bos. Petrovca, Cazina i LivNa). Petali su unutrašnji i iz Like (Brinjs).

   Bač. — 333 domaćinstva. Iz Bosne 321 (Sanski Most, Prijedor, Eoć. Novi, Bos. Dubica, Ključ). Ostali su sa Kistanjske površi (Benkovac) i iz drugih krajeva zemlje.

   Obrovac. — 325 domaćinstava. Iz Bosne 307, i to iz okoline Duvna, Livna i Jajca. Manji je broj od BugoJna i Glamoča. Ostalisu unutrašnji kolonisti i spoljašni iz Hrvatske.

   Čelarevo (Čib). — 299 Dbmaćnstavva. Iz Bbsne ćy 296 (Bos. Petrbvac)’. Ostali su unutrašnji.

   Bačka Palanka. — 276 domaćinstava. Iz Bosne su 254 i to uglavnom od Drvara. Manji je broj iz okoline Cazina i ostale Bosanske Krajine. Ostali su iz Srbije (Jablanica) i unutrašnji kolbnisti.

   Bačko Novo Selo. — 236 domaćinstava. Iz raznih krajeva Bosne i HercegObVpne dbseljeno je’ 230 i to Muslimana (Višegrad, Corkolac, Rogatnca, Prnjavor, Odžak, Modrič, Brčko, Mrkonjić Grad, Konjic, Prozor, Tpebinje).

   Stari Fudžog. — 2Q5 domaćinstava, .Od trga iz Bocjje 109 (najviše iz okoline Ključa i Bos. Kruce i dalje od Sanskog Mocra i Bihaća), Unutrašnjih kolonista, iz popaljenih fruškogorskih cejia, ima 67 domaćinstava.

   Nova Palanka. — 184 domaćinstava, Svi eu iz Bosne sem 1 (Drvar).
   Kucura. — 170 domaćinstav iz Bosne J23 (Bos, Krupa). Ostali su iz Crne Gore (Ivangrad, Cetinje), Srbije (Masurica, Pčinja, Nišavlje) i Like. .

   Temerin. — 157 domaćinstava. Iz Bosne 110 (većina iz okoline Bos. Krupe; rstadi pg Cazin, Vel. Kladucge, Bihaća, Ključa i Dvora). Ostatak je doseljen iz Like (Brinje, Perugcić, Gospić, Titova Korencca, Donji Lapac, Otočdc, Udbcna), Korduna (Slunj,, Vrjnić), Banije (Vrgic Most), Bosanske Krajine (Drvar), Dalmaacije (Knin), Hercegovine (Stolac, Gacko) i unutrašnji iz Vojvodine.

   Kać. — 154 domaćinstva. Od toga iz Bosne 93 (većina Ključ, ostali iz Bugojna, Bos. Petrovca, Bos. Dubice, Bos. Krupe i Srbca). Ostatak su unutratnji kolonisti i doseljenici iz DalmaciJe (Vis, Zadar) i Makedonije.

   Tovariševo. — 132 domaćinstva. Svi su iz Bosne (Livno), sem 14 unutrašnjih kolonisga.

   Titel. — 101 domaćinstvo. Svi su iz Bosne (najviše od Byiojna, a manje iz okolice Mrkrnjić Grada, Ključa, Jajca, Glamoča), sem 20 unutrašnjih. .
   Kolonista iz Bosne ima u manjem broju još u sledećim naseljima:- Budisava 69 od ukupno 89 kolonizovanih domaćinstava (najvišr Prnjavor; ostali Ključ, Srbac); 20 otpada na unutrašnje koloniete. Šajkaški Svvtc Ivan 34 od ukupno 38 kolrnizovanih domaćinstava (Bugojno). Vajska 16 i to zajedno sa Hercegovcima, Ličanima i unutrašnjim kolonistima, i

   Sirig 15 domaćinstava od kojih 11 iz Bosne (Livno, Cazin, Bos. Petrovac, Bihać). Ostali su iz Like (Otočac, Lapac), Korduna (Slunj).

   4) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju dosel,snici iz Hercegovine

   Stara Gajdobra. r— 537 domaćinstva. Preko 400 su iz Hercegovine (Nevesinje, Ljubinje, Stolac, a manji broj i iz okoline Bileća i Mostara). Ostali ćy iz Bosansne Krajine, Novog Vinodola, Đevđelije, Struge i raznih krajeva Srbije. ‘

   Hoea Gajdobra. — 263 domaćinstva. Preko 200 su iz Hercegovine (najviše Ljubinje i Trebinje, a zatim okolina Čapljcne, Stoca i Gackog). Osvdli su iz Bosanske Krajine (Bos. Krupa, Drvar, Bos.. Grahovo). 12 su iz drugih republika. . …

   Manja kolonija Hercegovaca je i u selu Plavii. Od -68 kolonizovanih domaćinstava iz Hercegovine i Bosne došlo je 63 (Posušje, Lištica, Ljubuški, Bugojno, Bos. Krupa).

   3) Naselja u kojima među kolonistdžma preoelađuju doseljenici iz Like, Bandžje i Korduna

   .Kljajićeeo (Krnjaja). — 9.88. domaćinstava. Iz Like i Korduna 982. Najveći broj kolonista je iz rkoline Vojnića, znatan broj od 11laškog i Vrgin Mosta, a manji deo iz Sjeničeka i Slunja. Bački Brestovac. — 869 domaćinstava od čega iz Like 826 (Titova Korenica, Brinje, Otočac). Ostali 43 većinom su iz okoline Bihaća.

   Apatin. — 833 domaćiNstva. Iz Like 818 (Donji Lapac i Udbina). OstalI su iz Bosanske Krajine.

   Prigrevica. — 819 domaćinstava. Najveći broj je iz okoline Gospića u Lici i Gliie u Baniji. Ostali su od Udbine, Dvora, Petrinje.

   Bački Gračac (Filipovo). — 696 domaćinstava, Iz Like su 683, svi iz okoline Gračca u Lici,

   Čonoplja. — 494 domaćinstva. Svi su iz Korduna (Slulj, Cetingrad).

   Kolut. — 438 domaćinstava. Iz Like su 402 (većina iz okoline Otočca, Titove Korenice, Udbine i Gospića, a manji broj od Gračca, Lapca, Brinja i Perušića). Ostali su iz okoline Skoplja.

   Sonta. — 173 domaćinstva, od kojih 131 iz Hrvatske (Vojnić, Žumberak). .

   Sombor. — 117 domaćinstava Iz Korduna i Like 100 (najviše Slunj i Plaški, manje Vrgin Most i Gospić). Ostali su unutrašnji kolonisti.

   Bezdan. — 116 domaćinstava. Iz Korduna i Like 77 (većina Gospić i Donji Lapac, manji broj od Slunja i Vrgin Mosta). Ostali su iz Hercegovine (Lcštica, Posušje) i unutrašnji kolonisti.

   U manjem broju, Ličana, Kordunaša i Banijaca ima još u sledećim naseljima: Doroslovo 86 domaćinstava (svi od Perušića), Bački Breg 64 domaćinstva, od kojih iz Like 36 (Gračac). Ostali su unutrašnji kolonisti i Bosanci (Livno). Bački Monoštor 21 domaćinstvo od kojih 10 iz Like (Otočac, Gračac), Ostali su iz Dalmacije (Sinj, Šibenik), Crne Gore (Kotor, Cetinje) i Srbije (Zlatibor, Peć). U Molu kolonizovana su dva lička domaćinstva (Gračac) a u Kanjiži jedno (Gospić). .

   Stanišić. — 944 domaćinstva. Svi su iz Hrvatske sem 9. Preovlađuju iz okoline Knina, Benkovca i Sinja. Ostali su iz okoline Šibenika, Drniša, Vrlike, Kistanja, Trogira, Metkovića i Splita.

   Riđica. — 469 domaćinstava. Svi su iz Dalmacije i to najviše sa Kistanjske površi (Kistanje, Benkovac), a znatan broj je iz okoline Zadra, Obrovca i Knina.

   6) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju unutrašnji kolonisti

   U većem broju bačkih naselja, novokolonizovana domaćinstva su zapravo unutrašnji, lokalni kolonisti. Najviše ih ima u Novom Futogu (108) i to iz popaljenih sremskih sela. Ostali su u Futogu iz Bosne (92), naročito iz okoline Ključa i Cazina, a zatim Jajca, Bugojna i Bos. Kruce, i Hrvatske 19 (Vojnić, Vrgin Most, Slunj itd.).
   U oetalim naseljima gde preovlađuju unutrašnji kolonisti broj kolonizovanih domaćinstava iznosi: Žabalj 121 (od toga 57 su unutrašnji, 55 iz Bugojna i Mrkonjić Grada, a ostali iz Hrvatske i Crne Gore); Čurug 97 (od toga 18 su iz Bosne, Makedonije i drugih krajeva zemlje); Đurđevo 28 (nekoliko su iz Bosne), Vasiljevo 22; Gospođinci 19; Stepanovićevo 18;

   Senta 15 (nekoliko su iz Hercegovine i Crne Gore); Pivnice i Srbobran po 14; Stara Palanka 12 (nekoliko iz Bosanske Krajine); Subotica i Bečej po 10; Nadalj 9; Horgoš, Parage i Telečka po 8; Bačka Topola, Ruski Krstur i Svetozar Miletić po 6; Stapar 5; Ada i Bačko Gradište po 4; Gardilovci i Donji Kovilj po 3; Bajta, SŠ. Moravica, Martošš i Turija po 2; Bogojevo, Veternik, Rumenka i Begeč, po 1.

   III. BANAT

   U Banatu je kolonizacija izvršena u 96 naselja. Broj kolonizovanih domaćinstava iznosi 13.669. I ovde preovlađuju spoljašnji kolonisti, uglavnom iz Bosne (severni Banat), Hercegovine (središni Batat), Makedonije, Srbije i Slovenije (južni Banat). Etnička struktura novokolonizovanih naselja vidi se iz sledećeg pregleda:

   1) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz Bosne

   Karakteristično je za kolonije Bosagaca u Banatu da su one uglavnom etnički homogene. To su:Krajišnik (Šupljaja). — 612 domaćinstva. Svi su iz Bosanske Krajine sem 1 (Drvar, Bihać, Bos. Kruga).

   Nakovo. ;— 489 domaćinstava. Iz Bosne su 487 (Bos. Grahovo, Bos. Petrovac).

   Kozarci (Hajfeld i Mastort). — 455 domaćinstava i to u bivšem Hajfeldu 251 (svi iz okoline Ključa, Sanskog Mosta.i Bugojna), a u Mastortu 204 (najviše iz okoline Bos. Novog, a izvestan broj i od Mrkonjić Grada).

   Banatsko Veliko Selo (Soltur, Sveti Hubert, Šarlevil). — 442 domaćinstva i to u bivšem Svetom Hubertu 261 (iz Bosne 258, najviše iz okoline Bihaća; ostali od Vlasenice, Bos. Petrovca i Sanskog Mosta), a u Solturu 181 domaćinstvo (iz Bosne 175, najviše iz okoline Drvara, izvestan broj iz Dervente i Sanskog Mosta. Ostali su iz Dalmacije.

   Banatski Despotovac. — 424 domaćinstva. Svi su iz Bosne sem 1 unutrašnjeg, Najviše je od Bugojna, zatim Glamoča, a manje od Livna i Jajca.

   Lazarevo. — 413 domaćinstva. Iz Bosne 403. Najviše je doseljeno iz Isgonče Bosne, iz okoline Sokolca i Višegrada, a zatim Sarajeva, Kalinovika, Foče i Goražda.

   Velika Kikinda. — 397 domaćinstava, Iz Bosne su 365, najviše iz okoline Bihaća. Znatan broj je c iz okoline Bos. Grahova. .

   Srpska Crnja. — 381 domaćinstvo. Iz Bosne 359. Najviše je došlo iz okoline Ključa i Mrkonjić Grada. Izvestan broj je i iz Bos. Dubice.

   Čestereg. — 327 domzćinstava. Iz Bosne 308. Najviše je došlo iz okoline Ključa, a zatim Sknskog Mosta, Bos. Dubice, Bos. Novog i Prijedora. ” ‘ .

   Lukićevo (Martivica) — 276 domaćinstava. Iz Bosne 272. Najviše je
   doseljeno iz okoline Vlasenice. Ostali ćy iz Kladša, Srebrenice, Bijeline itd.

   Žctište (Begej Sđrgn Đurađ). — 270 domaćinstva Iz Bosne (Lušci –Palanka).

   Bočar-, — 218 domaćinstava. 209 iz Bosne. Gotovo svi su iz okoline Bosanske Krupe.

   Mokrin. — 15,9 domaćinnstava. Iz Boene 107 (Brs. Grahovo, Ključ). Ostali su unutrašnji kolonisti,

   Elemir, (Nemački).— 148 domađinstava. Iz okolineBos. Petrovda 147.

   Perlez. — 118 domaćinstava. Id Brsnr 109. Najviše ih došlo iz okoline Jajca, zatim Mrkop.ić’ Grada.

   Ostojićevo (Potiski Sveti Nikola). — 116 domaćinstava od kojih iz Bosne 102 (Velika Kladuša). Ostali su unutrašnji kolonisti.

   Hetin, — 1Q8 domaćinstava. Svi su iz Bosne sem 3. Najpeći broj je iz okoline Prijedora, a zcačajan iz Kotor-Varoši i Laktaša.

   Rusko Selo. — 103 domaćdnsgva. — Iz Bosne 87. Najviše ih je došlo iz okoline Prijedora, a manji broj oc Prnjavora.

   Banatska Topola. — 93 domaćinstva. Iz Bosne 87 (Cazin, Velika Kladuša).
   U Velikom Torku i Kupiniku kolonizovano je po jedno domaćcnstio iz Bosne (Grmeč i Vbe. Krupa).

   Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doeeljenidži š Hercegoeine

   Sečanj. — 339 dradJirstava. Sa teritrrdje C.R. Bosne i Hercegovine su 307, i to skoro svi iz okoline Bileća, iz N.R. Hrvatske 13 (Sinj igd.). Ostali su unutrašnji kolonisti.

   Jaša Tomić. — 301 domaćinstvo. Sa teritorije N.R. Bosne i Hercegrvine su 190. Najveći broj je iz okoline Nevesinja, a manji od Gackog. Ostali su iz Bosanske Krajine, Srbije, Crne Gore i unutrašnji kolonisti — cz Vajcodine. Sem toga, doseljeno je i 46 domaćinstava iz Rumunije.

   Topolovac (Katarina). 298 domaćinstava. Gotovo svi su iz Hercegovine (Stolac, Konjic, Ljubinje). ’

   Međa (Ninčićevo). — 234 domaćinstva, Iz Hercegovinee su 171 (Bileća, Gacko). Ostali ćy iz Srbije (Bujanovac, Gornja Pčinja, Poljanica, Masurica, Preševo, Vranje) i Makedonije (Sveti Nikola, Kruševo).

   Klek. — 233 domaćinstva. Gotovo svi su iz Hercegovine (Trebinje).
   Sutjeska (Sarča). — 225 domaćinstva. Iz Hercecovine su 163 (Gacko). Ostali su uglavnom iz Dalmacije (Benkovac, Sinj), Korduna (Sjunj) i Bossanske Krajine.

   Gruna Hercegovacd od 17 domaćinstava doseljenih iz oblasti Nevesinja zadržala se u cely Boki.

   2) Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz uže Srđije

   Banatsko Rankovićevo (Banatski Karlovac). — 671 domaćnnstvo. Iz Srbije su 627 i to najviše iz okššne Bajine Bašte, zLtim Zlatibora, Užpca, Raške, Čačka, Ivanjice, Gornjeg Milanovca, Guče, Rudnika itd.

   Vršac. — 463 domaćinstva, Iz Srbijr su 237 (najviše od Bajine Bašte,’ zatim Kopaonika, Gornjeg Milanovca, a manje iz okoline Trstenika, Aleksandrovca, Čačka i Raške, Iz Slovenije 85 (Donja Lendava), Gorica, Kopar, Škofja Loka, Kamnik). Ostali su iz Bosanske Krajine, Like, unutrašnji kolonisti i drugi.

   Omoljidža- “ 459 domaćinstava. Svi su iz Srbije sem 8. Najveći broj došao je iz Podrinja (Krupac,, Ljubovija, Šabac. a u manjoj meri Badovincii, Vladimirci, Bogatić, Osečina i Loznica).

   Banatsš Breetovac. — 4.45 domaćinstava. Iz Srbije su 442. Najveći broj dosljen je iz izvorišnih oblasti Timoka i okrline Knjaažecca. Zcatan je broj i iz okoJšne Novog Pazara i Lazarevca, a manji iz oblasti Uba, Osečine, Vrznja, Trgovišta, Prijepolja i Priboja..

   Mramorak. — 445 domaćinstava. Svi eu iz Srbije sem 1, i to iz Sandžaka. Veći broj je iz okoline Nove Varoši, Prijepolja i Priboja, a manji od Novog Pazara i Sjenice.

   Bela Crkva. — 435 domaćinstava. Od toga 360 su iz Srbije. Najpšce je došlo iz oblasti Rasine, zatim Vlasotinaca, Aleksandrovačke župe, Negotidžske krajine. Manji broj jr iz obdasti Kopaonika, Leskovda, Puste Reke, Ražnja, ‘ Trstenika i Belice. Većina ostalih su unutrašnji kolonisti.

   Kovin. — 194 domaćinstava. Od toga iz Srbije 126 (Prijepolje, Priboj, Nona Varrš), Hrvctske 39 (najviše iz okoline Sinja, a aatim Eenkovca, Otočca), Crne Gore 17 (Budva i Boka Kotorska). Ostali su džz Bosne, Makedonije i unutraiJnji. KOLONISTI.

   Starčeao. — 160 domaćinetava. Svi su iz niske Šumadije (okolina Lazarevca, Mladenovca, zatim Obrenovca, Beograda).

   Značdjniji broj kolonista iz uže Srbije zadržao se i u ovim naseljima: Sakule 53 domaćinstva rd toga 41 cz Srbije (Lepenica i drugi krajevi), a 10 su unutrašnji kolonisti; Bavanište 41 domaćinstvo, od ko.jid 38 iz Srbije (Zlatibor, Užice, Arilje); Veliki Gaj 38, od toga iz Srbije I (najviše sa Zlatibora, manje od Arilja i Bajine Bašte); Veliko Sredšite 30, od toga iz Srbije 16 (najviše sa Šar Planine, a zatim Jablanice, Leskovca i Niša), iz Makedonije 8 (najviše iz Krive Palanke), ostatak su unutrašnji; Skrrenovcc, 19 domaćinstava od kojih su svi sem jednog iz izvorišne oblasti Timoka i Knjaževca.

   4J Naselja U kojima među kolonistia preovllađuju doseljecici sa Kocova

   Pločica. — 178 domaćinstava. Od toga sa Kosova i nz Srbije 121 (Podujovb, Kosovska Mitrovica, Vučitrn, Uroševac, Gnjilane, Vranje, Trgovište, ProkupJve). Ostali su iz Hercegovine, Dalmacije, Crne Fope itd.

   Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz Makedonije.

   Kačarevo (Kraljevićevo). — 656 domaćinstava. Iz Makedonije su 370 (najviše iz okoline Krive Palanke, zatim.Velesa, Ohrida, Južnog Brda, Poreča i Kruševa), iz Bosne i Hercegovine 152 (Bosanski Petrovac, Bos.Grahovo, Bihać, Lušćc Palankd, Bileća, Trebinje), iz Srbije 52 (Trgovište, Poljanica), iz Hrvatske 46 (Sinj, Gračac). iz Crne Gore 28 (Nikšić, Šavnik). ‘

   Jabuka. — 5)5 domaćinstava. Iz Makedonije su 4J2. Najviše je doseljeno iz okoline Krive Palanke i oblasti Poreče, a zatim iz ostalih krajeva- (Kruševo, Gesan, Ohrid, Južcš Brod, Struga, Demir-Hisara). Ostali su iz Dalmaccje (Eenkovac i dr.).

   Plandište (Mariolana). — 381 domaćinstvo. Iz Makedonije 160 (najviše iz oblasti Krive Palanke, zagim Kruševa, Južnog Broda i Demir-Hisara, iz Srbije 67 (najviše iz okoline Gornjeg Milanovca, zatim Čačka, Guče, Ivaljice i Rudnika), iz Hrvatske 31 (Petrinja, Kostajnica i Dr.), iz Bosne 29 (uglavnom iz Bosanske Krajine), iz Slovenije 48 (Ptuj, Donja Lendava, Gorica).

   Glogonj. — 274 domaćinstva. Iz Makedonije 255 (najviše iz okoline Kumanova i Krive Palanke). Ostali su iz Srbije (Bela Palanka) i Dalmacije.

   Izvestan broj makedonskih domaćinstava raspoređen je i u sledećim naseljima: Hajdučica 40 domaćinstava, od kojih 35 iz Makedonije (najviše iz okoline Krive Palanke, a znatno manje od Gostivara i Tetova); Banašski Dvor 28 (od toga 16 iz okoline Kumanova, 1 iz Tetova a ostali su iz Bosne i unutrašnji kolonisti) i Stari Lec 17 domaćinstava (svi iz okoline Ohrida).

   Naselja u kojima među kolonistima preovlađuju doseljenici iz Slovenije

   Gudurica. —- 228 domaćinstava. Od toga iz Slovenije 100 (najviše iz okoline Črnomelja, zatim Novog Mesta, Krškog, Donje Lendave, a neznatan broj i od Ptuja, Maribora), iz Makedonije 61 (najviše iz okoline Đevđelije, zatim Negotina na Vardaru i Krive Palanke), iz Hrvatske 45 (najviše iz okoline Šibenika, a zatim Benkovca, Knina, Trogira, a neznatan broj i od Korčule i Splita). .

   Velika Greda. — 97 domaćlnstava, Od toga iz Slovenije .63 (najviše iz okoline Trbovlja i Celja, a zatim Novog Mesta, Kamnika, Rakeka, Krškog, Litije i Ljubljane), iz Makedonije 18 (Kriva Palanka), iz Bosne 8 (Jajce). .

   Dužine (Sečenovo). — 54 domaćinstva. Od toga iz Slovenije 28 (Murska Sobota, Novo Mesto i dr.), iz Makedonije 23 (Kriva Palanka).

   Beodra 30 domaćinstava; Zrenjanin i Sanad po 17; Srpski Itebej 14; Ečka i Melenci po 13; Elemir 12; Padej 10; Neuzina 9; Deliblato, Jarkovac I Hoea Crnja po 7; Dupljaja, Kusić i Hovu Kneževac po 6; Bašaid i Botoš po 5; Gaj, Izbište, Jasenoeo, Šurjan, Vranjevo, Čenta i Begejci (Mali Torak) po 4; Vračev Gaj, Konak, Sajan, Čoka i Crna Bara po 3; Kruščica, Belo Blato, Orlovat, Iđoš i Tomaševac po 2; Pavliš, Vladičevo Selo, Banatsko Aranđelovo, Vladimirovac, Dobrica, Aradac i Radojevo (Klarija) co 1.

   Prema izloženom, očigledno je da je najviše domaćinstava kolonizovano u Bačkoj (50%), zatim u Banatu (32%) i Sremu (18%).

   Najveći broj domaćinstava pokrenut je iz dinarskih oblasti (blizu 25.000) i to iz Bosanske Krajine (24%), Crne Gore 19%, Like 16%, Dalmacije 8%, Korduna i Banije 8%, Jugozapadne Srbije 7%, Hercegovine 7%, Istočne Bosne 4%, JJisoke Bosne 2,5%, Gorskog Kotara 2%, Slovenije 1,5% i Žumberka 0,4%. ,

   Iz vardarsko-moravskih oblasti pokrenuto je oko 5.500 domaćinstava (iz Makedonije 1.500, i Srbije 4.000), a sa Kosova i Metohije oko 200.

   Odgovori

2. 18. mart 2018. u 06:54

   Vojislav Ananić

   Divnu Baranju je posle 1945. godine, Đido poklonio Hrvatima.
   U vreme naseljavanja Vojvodine, naročito u 18. veku, Baranju su sve više naseljavali Nemci, potiskujući srpski živalj.

   Kolonizacija Nemaca u Baranji

   Po oslobođenju od Turaka Baranja je bila veoma slabo naseljena, te su odmah i državne županijske vlasgi, kao i vlastela, koja je dobila velike komplekse zemljišta, počeli da organizuju naseljavanje tih krajeva kolonistima, naročito Nemcima. Kolonizacija Nemaca počela je dosta rano, odmah po završetku Rakocijeva pokreta. Ova naseljavanja forsirali su generali i vlastela, koji su dobili ogromna, ali slabo naseljena dobra. Prvi i najveći kolonizator Nemaca bio je princ Evgenije Savojski, koji ih je počeo naseljavati od 1711 godine. Naseljavalja su vršili i ostali vlastelini u Baralji: pečujski biskup, general grof Veterani, grofovi Esterhazi, Baćani i Palfi, general Kaprara i porodica Brajner. Naseljeni Nemci dobivali su zemlju da je lično koriste, i ustupano im je zemljište za podizanje kuća, zajedno sa okućnicom i baštama; besplatno su dobivali građevni materijal; građene su im crkve i parohijski domovi. Nemci kolinizovani u Baralji bili su poreklom iz Virtemberga, Badena, Bavarske, Blzasa i Lotaringije, Hesena. Austrije i Tirola. Do 1720. godine kolonizacija Nemaca sprovođena je dosta sporo. Za nas je od osobitog intsresa sudbina Bojskog vlastelinstva na kojem je porodica grofa Baćanija drastičnim merama sprovela najbrže naseljavanje zemljoradnika Nemaca na račun Srba stočara. I na ovom vlastelinstvu bilo je malo stanovnika, a naselja tako mala da je priličan broj ovih mogao biti zabeležen i kao pustara. Još 1700. godine napisao je grof Adam Baćani za Boju „da bi se na toj pustari moglo naseliti 24 porodice. Ona ima prostrana polja, ali malo pašljaka, pa su stoga raniji stanovnici silom pretvorili polja u pašljake; nema vinograda, ni reke, nego namiruju svoje potrebe sa malih izvora. Isto tako malo je šume, palja nisu obrađena, nego seljaci iz Lote i Herende seju ovde kukuruz. Stanovništvo je bilo srpsko 1730. godine naseljene su u Bojy dve nemačke porodice a 1733. naseljeno ih je osam. 1738. pored 39 srpskih, živelo je već 23 nemačke porodice. 1746. podigao je grof Baćani nemačkim naseljenicima crkvu. 1747. godine živelo je u Boji već 50 nemačkih pordica. Ali najveći bpoj Nemaca naseljen je 1748, kada ie naseljeno još 128 porodica, a taj broj pojačan je, za naredne četiri godine, još sa 28 nemačkih porodica. Srbi, koji su do 1747. Činili u Boji i u ovom kraju većinu, gotovo cv nestali. Ostaci Srba preseljeni su, verovatno silom, u Titoš, „jer je između njih i Nemaca, dolazilo često do razbojstava“. Mali Budmir javlja se poslednji put kao srpsko naselje pre 1731, kasnije se. namesto Srba, javljaju Nemci. Slična sudbina zadesila je Srbe u Vakalju. Viragoš je poslednji put zabeležen kao srpsko naselje 1735. kasnije se javlja kao nemačko. Srbi iz Kaše (na Srbe u Kaši ceha prezime Kašanin) raseljeni su između 1722. i 1731, a namesto njix, javljaju se Hemci. To isto desilo se i sa Srbima u Kuveždi između 1723. i 1731. Srbi iz Maroce raseljeni su posle 1722. Srbi iz Palkonje javljaju se poslednji put 1726. Kasnije se namesto njih. javljaju Nemci. Ni na drugim vlastelinstvima nisu Srbi 6olje pralazili. Ašađ se poslednji put javlja kao srpsko naselje 1731. godine. I U Vemenu i Viljanju se u to doba naseljuju Nemci i postaju većina stanovništva ovih naselja. Enes se posle 1724, a Garčin posle 1729. godine više ne spominju kao srpska naselja. U Rac- Maroku se već pre 1720. godine naselilo oko pedeset porodica iz Švapske i Franačke. Pošto su — kako piše u jednom izveštaju Pečujske biskupije — „šizmatike rasterali na sve strane, počeo je ovaj predeo da cveta”. Nekadašnji Rac-Marok, tj. Srpski Marok postao je Nemet-Marok, tj. Nemački Marok. Srbi u Morazi javljaju se poslednji put 1724. U Monjorodu javljaju se poslednji put 1720, a u Njaradu (Velikom i Malom) naselili su se Nemci sa Fulde i već 1721. podigli sebi parohijski dom. Iako nema bližih podataka, sličan proces odigrao se i u drugim naseljima. Ono što je 1721. godine napisano za Majiš, vredelo je i za ostala srpska naselja. U jednom izveštaju iz te godine konstatovano je, naime, za Majiš da „kako su se množili Nemci, tako su nestajali Srbi“. Nemci su snažno prodirali u Borjadu. Velikom Budmiru, Iločcu, Irigu, Njomji, Rac-Petri, Sečuju, Šaroku, Šumberku. Srbi u Jakovali zabeleženi su poslednji put 1772. Namesto Srba, svugde su naseljavani Nemci. I u Idošu i Lančugu Nemci su sasvim potisli Srbe. Danas u Rackozaru, tj. Srpskom Kozaru nema ni jedne srpske duše. 1770. naseljeno je iz Banata u Baranju 312 nemačkih porodica; od OVIH 89 u Udvar, 80 u Keškenju, 76 u Suljoš i 76 u Lašho. Naseljavanje Nemaca, na štetu Srba, bilo je već u prvoj polonini XVIII veka tako snažno da je već tada Baranja nazvana „Švapskom Turskom“. I u današnjoj Mađarskoj, u kraju između Dunava i Drave, srpska naselja žrtvovana su u korist nemačkih kalonista. Beh 1719. godine, kao što je spomenuto, naseljeni su u Zavodu Nemci iz Franačke, koji su ubrzo „rasturili Srbe na sve četiri strane sveta“. U Feldvaru su Srbi raseljeni 1720, a namesto njih naseljeni Nemci. Srbe iz Doroga istisli su Nemci između 1720. do 1730. (Na Srbe kao stanovnike Doroga ceća prezime Doroški). Srbe u Apari Nemci su 1742. „rasejali na sve četiri strane vetra“. Srbi iz Perkate nestali su između 1739. i 1769, a definitivno između 1822—1825. U drugoj polovini XVIII veka su obe Nane, i Gornja i Donja, već jaka nemačka naselja. Za Salku je zabeleženo da se u njoj „Nemci množe i šizmatike potiskuju“, i da tako ovo naselje „dobija sve prijatniji izgled“. I u Adonju su Nemci potisli Srbe, a svakako da se to desilo i u drugim mestima u većoj ili manjoj meri.

   Izvor: dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga druga

   Odgovori

3. 8. jun 2018. u 18:46

   Vojislav Ananić

   KOLONIZACIJA HRVATA U VOJVODINU 1945 – 1948.

   https://bib.irb.hr/datoteka/512021.zbornik_157_188.pdf
   …

   Odgovori

4. 25. jun 2018. u 11:46

   Vojislav Ananić

   BANATSKA VOJNA GRANICA

   Praznina, koja u istoriografiji postoji u odnosu na razdoblje početka kraja ustanove Vojne granice, nametnula je potrebu za istraživanjem ukidanja Banatske granice i njenog pripajanja mađarskoj polovini Habzburške monarhije. Time bi trebalo upotpuniti i sva dosadašnja proučavanja istorije Vojne krajine, ali i nacionalne istorije naroda koji su činili graničarsko stanovništvo, naročito srpskog, kao najbrojnijeg. Istoričari Vojne krajine uglavnom su veću pažnju posvećivali osobenostima te ustanove, njenom nastanku, uređenju, prelomnim trenucima njenog društvenog i ekonomskog razvoja, nego prestanku potrebe za postojanjem Krajine. Kako je on uzrokovan i uzmicanjem Turske pred obnovljenom i od velikih sila podržanom Srbijom, najočigledniji je bio na pojasu istočnog dela Granice, na kome je Turska prestala da bude sused Monarhije.
   Te okolnosti poklopile su se sa potpisivanjem Austro-Ugarske nagodbe, kada je Ugarska stekla pravo na zaokruženje svojih istorijskih teritorija, u koje je svrstavala i prostor Banatske granice. Uprkos prvobitnim opiranjima, austrijskim vlastima i vojnim krugovima ostalo je da odbrambene snage prilagode novim prilikama.
   Promena se, ipak, najviše ticala socijalnog, pa i nacionalno-političkog položaja graničara i njihovih porodica. Tek iz njihovog, a ne samo iz ugla starih i novih vlasti, sagledano, vreme ukidanja Granice može da bude prikazano u potpunosti. Odsustvo te sveobuhvatnosti nedostatak je većine studija koje su, baveći se prošlošću Krajine, obuhvatile i njeno ukidanje. Istoričarima Banata i njegovog dela Granice može se, u tom smislu, pripisati mnogo manje propusta i, čak, priznati nepristrasnost. O samom razvojačenju Banatske krajine, međutim, dosad nije napisana zasebna monografija. 
   Za početak istraživačkog rada na njoj neophodno je bilo krenuti od prvog, Vaničekovog pregleda krajiške istorije, s posebnim osvrtom na njenu četvrtu svesku.
   Dalji niz dela o ovoj temi najbolje je sagledati putem bibliografskih pregleda R. L. Veselinovića i S. Gavrilovića, kao i onih iz pera stranih autora.
   U tom nizu izdvaja se, za Banatsku vojnu granicu, opus Feliksa Milekera. Njegova Istorija Banatske vojne granice krcata je podacima o svim razdobljima postojanja Banatske krajine i o svim oblastima života u njoj. Mileker je uzeo u obzir i njenu nacionalnu raznolikost i sve što je iz te raznolikosti proizašlo. Može mu se prigovoriti samo da je to obilje građe zahtevalo, ponekad, a naročito u odnosu na završnicu vojne uprave, bolju preglednost i doslednije praćenje jednog pitanja pre prelaska na sledeće. Iz Milekerove bibliografije, vezana za Granicu su i dela: Istorija grada Pančeva (Pančevo, 1925), Letopisi opština Podunavske oblasti (Pančevo, 1929)…
   Pančevo, njegov komunitetski period, proučavali su i Leonard Bem i Mihovil Tomandl. Bem je objektivan u odnosu na različite lokalne probleme, kojima se, uglavnom i bavio i preko njih sagledao i godine 1871. i 1872. Tomandlova smrt prekinula je pisanje istorije Pančeva, koja se tako završava odrazom odluka o razvojačenju na prilike u Pančevu. O istim događajima Tomandl je pisao i u biografiji Svetislava Kasapinovića i u Spomenici Pevačkog društva, a o prvom izlasku Banatske granice na izbore u tekstu Dve istorijsko-političke studije. Za istoriju Pančeva kao vojnog komuniteta, a zatim ugarskog municipalnog grada, vredne su pažnje i studije Dobrivoja Nikolića i Petra R. Trajkovića. Za Belu Crkvu, u istom smislu, veoma bogato izvornom građom, važno je delo Rudolfa Štegera.
   Jedini domaći pregled istorije cele Vojne krajine, od osnivanja, ali do ukidanja njenog banatskog, ne i hrvatsko-slavonskog i sremskog dela, sačinio je Jovan Savković, a dopunio redaktor Rajko Veselinović. Razvojačenje Hrvatsko-slavonske granice istražio je i, s mnogo propusta, koji se odnose na problem nacija u Krajini, opisao Mirko Valentić. S ciljem da približi sve okolnosti nove, mađarske vlasti u nekadašnjem Šajkaškom bataljonu, razdoblje od njegovog razvojačenja do ulaska u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, proučavao je Vasilije Đ. Krestić. U Istoriji srpskog naroda (knjiga V, tom 2, Beograd, 1981) o ukidanju Vojne granice pisao je Andrija Radenić.
   Prošlost Banatske vojne granice u ovom radu pos- matrana je kao deo istorije ne samo Vojne granice, nego, pre svega, srpskog naroda kao većinskog. Razvojačenje je za sve graničare i njihove porodice donelo duboke promene, čije je proučavanje zahtevalo da se u obzir uzmu i politički, ali i ekonomsko-socijalni i nacionalno-verski i prosvetno-kulturni činioci tih promena. Srbi-graničari
   pri tom su bili upućeni na Crkveno-narodne sabore, Narodnu stranku, Kneževinu Srbiju, i na svoje susede Nemce, Rumune i ostale, a svi zajedno na lokalne organe vlasti.
   Korišćenje samo domaćih arhiva opravdava, donekle, činjenica da su sva najviša akta, iz Beča, Temišvara i Budimpešte, prosleđivana magistratima u Pančevu i Beloj Crkvi, čiji se fondovi nalaze u arhivima u ova dva grada. Pored detaljno istraženog fonda Magistrata, u Istorijskom arhivu u Pančevu korišćeni su i: Zapisnici skupština slobodne kraljevske varoši Pančeva, Zaostavština profesora Živanovića… Na dalje istraživanje obavezuje postojanje fonda Nemačko-banatske regi- mente, koji se sada nalazi, nesređen, u ovom arhivu. Od velike koristi bili su i fondovi Magistrata i Bele Crkve kao grada sa uređenim senatom u Istorijskom ar- hivu u Beloj Crkvi. Arhiv SANU u Beogradu poseduje Dokumenta o banatskim srpskim graničarima (1822-1879), Zbirku dokumenata o srpskim banatskim graničarima A. Ostojića, Autobiografiju K. Peičića, Biografiju M. P. Desančića, Prepisku S. Kasapinovića itd.
   Značajna kao izvor je i štampa: Zastava, Pančevac, Graničar, Srbski narod, Narod, Banater Post…
   Od objavljenih izvora izdvajaju se, pored pravnih akata, dokumenta o Narodnoj stranci, njenim vođama i njihovoj ulozi u razvojačenju Banatske granice, kao i ona o ulozi Kneževine Srbije; od memoarske građe: Dnevnik Benjamina Kalaja, Uspomene Đorđa Stratimirovića i Todora Stefanovića Vilovskog…
   Vremenski okvir određuju revolucija 1848, u kojoj su mogli da se naslute obrisi budućih presudnih događaja u Banatskoj granici i, s druge strane, godina 1874, kada su, između ostalog, prvi poslanici iz Granice govorili na Ugarskom saboru. Odstupanja ima tamo gde bi poglavlje ostalo nedorečeno da je okončano 1874. godinom.

   Izvor: Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine – Ivana B. Spasović, Pančevo, 2004.

   Odgovori

5. 25. jun 2018. u 12:11

   Vojislav Ananić

   Vojno-administrativno uređenje Banatske vojne granice

   Narodi koji su naseljavali Vojnu granicu, prineli su žrtvu kulturi Zapada, braneći ne samo carsku kuću, presto i Monarhiju, nego i samo hrišćanstvo. Jedan od istoričara Vojne granice, Šviker, smatrao ju je važnom za Austro-Ugarsku, ali i za celu Srednju Evropu.
   Banatski deo Vojne krajine kroz čitav jedan vek imao je udeo u toj žrtvi i njenoj važnosti. Posle Austrijsko- turskog rata, 1716-1718. godine, mirom u Požarevcu (21. 6. 1718), Banat je pripao Austriji, prema savetu Eugena Savojskog, koji se zalagao da se Banat ne preda Mađarskoj, nego da se uredi kao posebna carska pokrajina. Tako je ovaj prostor, zajedno sa delom Srbije, uobličen kao upravna jedinica s nemačkim činovništvom i nemačkim jezikom kao zvaničnim. Ujedno je postignuto da Mađarska postane uporište nemačke politike i bude odvojena od Turske.
   Banat je podeljen u 11 okruga: Bečkerečki, Vršački, Karansebeški, Lipovski, Lugoški, Novopalanački, Oršavski, Pančevački, Temišvarski, Čakovski i Čanadski.
   Temišvarskom Banatu pripali su, iz Srbije: Ključki, Krajinski, Krivinski okrug.
   Na osnovu Norme za Banatsku zemaljsku miliciju, koju je 1724. godine izdao f. m. grof Mersi, kao i na osnovu Konvencije od 28. 10. 1750. godine i Edikta od 23. 10. 1751. godine, obrazovana je Banatska zemaljska milicija. Ona je u političko-administrativnom pogledu bila podređena Zemaljskoj administraciji, u crkvenom – Ilirskoj dvorskoj deputaciji u Beču, u vojnom – Dvorskom ratnom savetu, a u ekonomskom i finansijskom pogledu – Dvorskoj komori.  
   Posle ukidanja Potisko-pomoriške granice, od Banatske zemaljske milicije obrazovan je Srpski graničarski puk, koji je 28. 10. 1753. godine organizovan u šest kompanija: Vranjevo sa Karlovom i Kumanima, Velika Kikinda sa Malom Kikindom, Mokrin sa Kanjižom i Krsturom, Melenci sa Tarašom, Idvor sa Čentom, Botoš sa Tomaševcem i Perlezom. Od stanovnika Nove Palanke, Divića i Požežene, nastale su još dve kompanije, tako da je ukupno bilo 3.724 stanovnika.
   Godine 1764. organizovan je i Nemački puk (K. K. Deutsche Banatische Grenzer Regiment, od 1767. kao D. V. Grenz-lnfanterie Regiment №12) koji je obuhvatio: Sefkerin, Glogonj, Srpsko i Nemačko Pančevo, Starčevo, Omoljicu, Brestovac, Pločicu, Kovin, Ostrovo, Gaj i Dubovac. Opovo i Sakule priključeni su sledeće, a 1766. godine nastale su kompanije: Sefkerin, Jabuka, Srpsko i Nemačko Pančevo, Starčevo, Omoljica, Brestovac, Pločica, Kovin, da bi još četiri godine kasnije bili pridruženi: Borča, Ovča, Janovi, Govedarovac, Červenka i Nova Palanka.
   U periodu 1776-1778. godine Nemačko-banatskom puku pripojeni su: Siga, Idvor, Čenta, Alibunar, Sv. Mihailovac, Seleuš, Orlovat, Farkaždin, Perlez, Fontana Feća, Vladimirovac, Uzdin, Marijino Selo, Tomaševac. Ukupno 3.396 stanovnika.
   Osnovan 1768. godine, Ilirski pešački puk (Das lllyrische Banater Grenzregiment) obuhvatao je dvanaest kompanija: Krstur, Jozefovo, Mokrin, Veliku i Malu Kikindu, Karlovo, Vranjevo, Kumane, Melence, Taraš, Botoš, Sigu, Čentu: i u Klisuri: Potok, Petrilovo, Makovište, Lugovat, Sokolovac, Okruglicu, Lovrin, Tereliju, Seleuš, Oleuš, Datoševac, Jocu, Tomaševac, Novo Selo, Devetak, Ilje, Mali Arač, Kenderaš, Kovačicu, Đalu, Kanjižu, Sanad, Valkanj, Ečku, Bečej, Perlez.
   Dve godine kasnije, izvršeno je razgraničenje sa Provincijalom, a 1773. godine Puku su pripojeni: Deliblato, Kajtasovo, Crvena Crkva, Vračev Gaj, Grebenac, Omar, Dupljaja, Jasenovo, Perlez, Farkaždin, Orlovat, dok su sva mesta ostalih devet kompanija vraćena Komori, osim Idvora, Sige, i Čente.
   Vlaški bataljon, nastao 1769. godine, spojen je sa Ilirskim 1774. godine, obuhvatajući 66 naselja istočno od Uljme, u šesnaest kompanija: Nerpa, Sokolovac, Prigor, Izbište, Petnik, Ohaba Bistra, Teregova, Srpska Požežana, Globure, Jasenovo, Ilova, Deliblato, Kusić, Bozović, Svinjica, Toplen. Iz Krašovske županije, 1783. godine pridruženo je još 14 naselja, a godine 1787. i Bela Crkva. Broj stanovnika iznosio je 33.153.
   Marija Terezija, je tako, od tri banatska okruga pripojena Vojnoj granici, duž Tise i Dunava obrazovala Banatsku vojnu granicu, organizovanu u tri puka: Srpsko- banatski, Nemačko-banatski, Vlaško-banatski.
   Banatska vojna granica odvojena je od Slavonske i potčinjena Temišvarskoj komandi, 1792. godine.
   Godine 1851. obrazovana je Srpsko-banatska granica na taj način što je XI Petrovaradinska regimenta spojena s trima banatskim regimentama i Titelskim bataljonom. Vojna komanda nalazila se u Temišvaru od 1849. do 1869. godine, kada je premeštena u Petrovaradin, da bi 1871. godine bila vraćena u Temišvar. Tada je Petrovaradinska regimenta dodeljena Hrvatsko-slavonskoj granici, a pod Temišvarskom komandom ostala su Banatska vojna granica i Titelski bataljon.
   Pred razvojačenje Banatske vojne granice, pod Temišvarskim generalatom stajao je XI Petrovaradinski, XII Nemačko-banatski, XIII Rumunsko-banatski i XIV Srpsko- banatski puk, kao i Titelski šajkaški bataljon i još slobodne Vojničke komune: Zemun, Karlovci, Petrovaradin, Pančevo i Bela Crkva.
   Zakon o ukidanju Ugarske vojne granice, od 9. 6. 1872. godine odnosio se na tri banatske regimente i na Titelski bataljon, jer je, kao što je već rečeno, Petrovaradinska regimenta pripala Hrvatsko-slavonskoj granici. 
   Istim Zakonom, koji je odredio i način prelaska iz vojne u civilnu upravu, kao i komisije za provincijalizaciju, Titelski bataljon, osnovan 1763-69. godine, sjedinjen je sa dopunskim okrugom Pešadijske regimente br. 6, u Novom Sadu. Šest šajkaških kompanija (Čurug sa Nadaljem, Žabalj sa Gospođincima, Đurđevo sa Sentivanom, Gornji Kovilj sa Donjim Koviljem, Kaćom i Gardinovcima, Mošorin sa Lokom i Vilovom i šesta, postala kada je 1815. godine komanda dotadašnjeg Bataljona premeštena u Titel), koje su nastale posle provincijalizacije Potiske i Pomoriške granice, (obećane od Marije Terezije ugarskim staležima 1741. godine posle Beogradskog mira) i pomeranja Granice na Srem, pretvorene su od 1872. godine u upravna okružja.
   Štab XII Nemačko-banatske regimente nalazio se u Pančevu. Kompanijske stanice su bile u: Perlezu, Tomaševcu, Opovu, Glogonju, Sakulama, Uzdinu, Kovačici, Crepaji, Novom Selu, Omoljici, Bavaništu i u Kovinu.
   Regimentsku uniformu su sačinjavali zatvoreno- mrki kaputi, plave ogrlice, tesne otvorenoplave čakšire i bela dugmeta.
   U ovom regimentskom srezu komuna Pančevo bila je najmnogoljudniji grad u celoj Granici, znamenito trgovište sa drvima (već se 1153. godine spominje kao takav), sa minoritskim manastirom i velikom realnom školom.
   Treba spomenuti i manastir Vojlovicu koji je osno- van 1385. godine.
   XIII Rumunsko-banatska regimenta koja je zauzimala istočne šumovite gore, imala je živu trgovinu sa Rumunijom i Turskom.
   Štab regimente se nalazio u Karansebešu. U njoj su značajne banja kod Mehadije sa toplim lekovitim izvorima koji su još Rimljanima bili poznati, Oršava sa uglednom trgovinom, Ruksberg i Ferdinandzberg sa rudarstvom. Komande kompanija nalazile su se u: Dalbošecu, Bozoviću, Prigoru, Petniku, Mehadiji, St. Oršavi, Kornjarevi, Kornji, Teregovi, Slatini, Karansebešu i Ohaba Bistri.
   Trupa ove regimente imala je zatvorenomrke kapute, otvorenosive epolete i ogrlice, tesne otvorenoplave čakšire i bela dugmeta. 
   XIV Srpsko-banatska regimenta je po obimu bila najmanja regimenta i ležala je u sredini između dveju prethodnih.
   Ova regimenta je proizvodila mnogo vina. U njoj se nalazila jedina železnica sa stanicama Jasenovo, Bela Crkva i Bazijaš; s ovom poslednjom kao pristaništem na Dunavu, koje je graničarsku Krajinu spajalo sa Bečom.
   U Beloj Crkvi se nalazio brigadni štab XIII i XIV regimente kao i regimentski štab. Kompanijske stanice su bile; Dobrica, Ilandža, Alibunar, Banatski Karlovac, Izbište, Jasenovo, Dolovo, Deliblato, Vračev Gaj, Kusić, Srpska Požežena i Brzaska.
   Uniforma ove regimente se sastojala iz zatvorenomrkog kaputa, plavih epoleta i ogrlica, uskih otvorenoplavih čakšira i žutih dugmadi.
   U ovom regimentskom srezu ležala je komuna Bela Crkva (od 1777) sa jakim vinogradarstvom (koje se već 1355. godine spominje).
   U Vojnoj granici, pa i u njenom banatskom delu, postojale su i (već pomenuti komuniteti) građanske oaze zanatlija i trgovaca, oslobođenih od vojne dužnosti i života u zadrugama i podređenih magistratama, odnosno Generalnoj komandi. Za svoje privilegije, oni su platili kontribuciju. Komunitetska vlast (Magistrat) brinula je o održavanju sigurnosti, reda, čistoće, o razrezivanju i ubiranju poreza, o raspravljanju ostavina, o suđenjima u građansko-pravnim stvarima u prvoj instanci.
   Opštinska organizacija Granice utvrđena je Zakonom od 1860. godine, kada je udaren temelj opštinskoj autonomiji i organizaciji gradova u komunitete, sa pomenutim olakšicama u porezu i vojnoj službi, da bi se u njima razvijala privreda i nauka. Među dvanaest takvih gradova bili su i banatski: Pančevo, Bela Crkva i Karansebeš.

   Izvor: Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine – Ivana B. Spasović, Pančevo, 2004.

   Odgovori

6. 25. jun 2018. u 12:27

   Vojislav Ananić

   Povodom razvojačenja, Zmaj je objavio pesmu “Carski dar” koja je duhovito i dopadljivo obuhvatala celu problematiku ovog događaja:

   Šta je bila Granica, šta li graničar,
   Drugi možda ne znaju,
   Al’ mi znamo bar,
   “E, pa, evo Ustava!” tako reče car,
   Graničar se pokloni: To je lepa stvar.
   Al’ sad ko će posejati ovaj carski dar?
   Mađari su marljivi – daj mađarski mar!
   Jest! Od cara darljiva, od njega je dar,
   Od Mađara marljiva, od njega je mar,
   Otud onaj berićet, te je carski dar,
   Još puniji postao, kroz mađarski mar,
   I tako se desilo, da je carski dar,
   Tim sa marem dopunjen, postao dar mar.
   Jedan Graničar
   Koji nije star,
   Al’ će biti pre andžar,
   Ne želi Mađar.

   Izvor: Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine – Ivana B. Spasović, Pančevo, 2004.

   Odgovori

7. 25. jun 2018. u 12:44

   Vojislav Ananić

   Neminovnost ukidanja Banatske vojne granice, a zatim i Vojne granice uopšte, uzrokovana prilikama u Austro-Ugarskoj, Turskoj i Srbiji, razotkrila je i do tad manje poznato lice Krajine. Otvaranje ka pravom političkom životu pokazalo je značaj etničkog sastava, po kome je u Banatskoj granici srpski narod bio većinski. Od tog sastava zavisio je ishod prvih izbora za Ugarski sabor na kojima su učestvovali i graničari, kao i uspeh Narodne stranke na tim izborima. Zahvaljujući biračima iz Banatske granice srpski pokret u Ugarskoj se očuvao i osvežio. To je pomoglo i drugim nacionalnim pokretima, utoliko značajnije što je Ugarska, radeći na zaokruživanju svojih istorijskih teritorija, radila i na njihovoj mađarizaciji.
   Pored tog i razočarenja graničara u sam način razvojačenja, godina 1872. donela je novine i u ekonomskom životu i poseban značaj već otvorenim pitanjima graničarskih šuma i ritova.
   Upečatljiva je i promena uloge žene, koja je u Granici bila zanemarena, a onda uzdignuta ukidanjem kućnih zadruga, osnivanjem Više devojačke škole u Pančevu i novom duhovnom klimom, koja je dopirala i do bivših graničarskih gradova, pa i sela.

   Izvor: Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine – Ivana B. Spasović, Pančevo, 2004.

   Odgovori

8. 9. oktobar 2018. u 18:34

   Vojislav Ananić

   MEŠOVITA GRAĐA, knj. XXXII str. 255-280 MISCELLANEA, vol. XXXII pp. 255-280
   UDK: 94(=163.41)(436)”1748″(093):314
   Vladan GAVRILOVIĆ
   Univerzitet u Novom Sadu
   Filozofski fakultet
   Odsek za istoriju
   Novi Sad

   POPIS POTISKE VOJNE GRANICE IZ 1748. GODINE

   Karlovačkim mirom (1699) sklopljenim između Habzburške monarhije i Turske, Monarhiji je pripala gotovo cela Ugarska, bez Banata, Hrvatska i Slavonija, dok su Banat i jugoistočni Srem ostali pod Turskom do 1718. Pošto su Turci proterani s teritorija ugarske srednjovekovne države odlučeno je u Beču da se duž obala Save, Dunava, Tise i Moriša obrazuju nove Vojne granice: Posavska, Podunavska, Potiska i Pomoriška. Posavska i Podunavska vojna granica su bile pod Generalatom u Oseku, dok su Potiska i Pomoriška bile pod Generalatom u Segedinu. Oba Generalata bila su podeljena na glavne kapetanije i kapetanije. Sedišta glavnih kapetanija Slavonskog generalata nalazila su se u Iloku, potom u Petrovaradinu, Brčkom i Brodu, a Segedinskog u Segedinu i u Aradu. Nove Vojne granice su obrazovane zahvaljujući pre svega srpskom stanovništvu koje je bilo nastanjeno na tim teritorijama, od čega jedan manji deo već nekoliko vekova a drugi, veći, od Seobe 1690. godine pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. Konačno obrazovanje novih Vojnih granica je završeno 1702. godine, kada je odlučeno da svaka od novih Granica ima između tri do četiri hiljade naoružanih graničara. Isto tako, osim lica sposobnih za vojnu službu postojala je i podela na islužene (emerite) i izuzete (egzempte), koji su za razliku od vojno sposobnih plaćali porez na svoju imovinu. Stanje u ovako stvorenim novim Vojnim granicama ostalo je nepromenjeno, uz manje izmene, sve do početka vladavine carice Marije Terezije. Carica je zbog početka Rata za austrijsko nasleđe (1740-1748) bila prinuđena da zatraži pomoć ugarskih staleža, koji su za uzvrat na Ugarskom saboru 1741. tražili ukidanje Vojnih granica na teritoriji Ugarske, koje se konačno i desilo 1751. godine. Pošto se veći deo graničara iz rasformirane Potiske i Pomoriške vojne granice krajem 1751. odlučio na Seobu u Rusiju izuzetno je za istoriografiju važan svaki dokument koji bi oslikao stanje u tim granicama pre njihovog ukidanja. U Ratnom arhivu u Beču (Kriegs Archiv), u fondu Dvorskog rastnog saveta, nalazi se original upravo jednog takvog dokumenta, koji beleži brojno stanje dokumenta, koji beleži brojno stanje graničara u Potiskoj vojnoj granici. Potiska vojna granica bila je podeljena na 14 šanaca. U svakom šancu se nalazio deo konjičkih i pešadijskih graničarskih jedinica. Manja mesta su imala u proseku šesdeset do sedamdeset sposobnih ljudi za vojsku u konjičkim, a nešto veći broj u pešadijskim jedinicama, dok su garnizoni većih mesta (utvrđenja) imali više od stotinu graničara i u konjici i u pešadiji. U Potiskoj vojnoj granici je 1748. bilo ukupno 1927 graničara u konjičkim jedinicama i 2100 u pešadijskim, čime je ukupno brojno stanje Granice iznosilo 4027 graničara.
   U popisu je izraženo više kategorija u koje su upisivani graničari. Iskazano je efektivno brojno stanje, a u okviru njega izvršena podela na one koji služe u datom momentu, kao i na one kojima je iz određenih razloga prestala aktivna vojna služba. Oni se takođe beleže ali kao neka vrsta rezerve. Takođe je prikazano brojno stanje štabova u svakom od šanaca i brojno stanje običnih vojnika. Vrlo je važno istaći činjenicu da su poimenično data imena oficira (majora, kapetana, poručnika, zastavnika), koji su s obzirom na ustrojstvo novih Vojnih granica bili isključivo Srbi, kao i graničari kojima su komandovali. Isto tako istaknuta je podela na one koji imaju potpuno naoružanje i na one graničare koji imaju samo delimično. U krajnjem, efektivnom stanju beleže se i oni koji nisu izraženi nekom od navedenih kategorija, pa smatramo da su se nalazili na nekim sporednim poslovima u šančevima. Konjičke jedinice bile su raspoređene sledećim redosledom:

   Brojno stanje u Martonošu je iznosilo 86 graničara. Od toga je 21 bio van stalne vojne službe. Potrebnu konjičku opremu imala su 44 prosta (obična) vojnika, dok je njih 9 imalo samo delimičnu. Štab je sačinjavalo 12 oficira na čelu sa kapetan-lajtnantom Petrom Vujićem. Osim njega navedeni su poručnik Maksim Vujić i zastavnik Živan Jeremić.

   U Kanjiži je bilo 106 graničara konjanika. Svi su bili u stalnoj vojnoj službi. Njih tridesetčetvorica su imali svu potrebnu vojnu opremu a desetorica su imali samo delimičnu. Na čelu Štaba koji je brojao devet ljudi nalazili su se poručnici Petar Bajanac i Maksim Ninčić (Ninčević). Zastavnici su bili Đorđe Zako i Nikola Karanpandžić.

   Senta je imala 191 graničara u konjici. Takođe, kao i u Kanjiži, svi su bili u aktivnoj službi. Od toga je njih 46 imalo svu potrebnu opremu a 85 delimičnu. Štab je sačinjivalo 6 ljudi na čelu sa poručnicima Jovanom Badrljicom i Đukom (Đorđem) Popovićem. Zastavnik je bio Neša Milinović.

   U Ostrovu (Adi) se nalazilo 178 konjanika. Njih 61 je bilo izvan stalne vojne službe. Od preostalih 117, njih 50 je imalo potpunu konjičku opremu a 7 delimičnu. U Štabu se nalazilo 6 ljudi na čelu sa poručnikom Ristom Mirkovićem i zastavnikom Nikolom Dudvarskim.

   Mol je imao 101 konjanika, od čega je 20 bilo van stalne vojne službe. Od preostalih 81, njih 19 je imalo potpunu opremu a 37 delimičnu. Preostalih 25 su se nalazili na sporednim poslovima u Šancu. Štab je brojao 5 ljudi na čelu sa poručnikom Dragić Karakaševićem.

   Petrovo Selo je davalo 145 konjanika, od čega je 39 bilo izvan stalne vojne službe. Njih 34 običnih vojnika je imalo punu konjičku opremu a 28 nepotpunu. Preostalih 41 je razmešteno na sporedne dužnosti. Štab je sačinjavalo 5 oficira na čelu sa poručnikom Jakovom Martićem i zastavnikom Neškom Tomaševićem.

   Bečej je imao 118 konjanika, od kojih 24 nisu bili u stalnoj vojnoj službi. Običnih vojnika koji su imali punu ratnu opremu bilo je 41, dok uopšte nije bilo nepotpuno opremljenih. Zbog toga je bio veliki broj onih koji su služili na sporednim poslovima (53) od 94 vojno sposobnih običnih vojnika. Štab je sačinjavalo 6 oficira na čelu s poručnikom Stojanom Boškovićem i zastavnikom Mihajlom Sudarskim.

   Feldvar je imao nešto manju postavu graničara-konjanika (69), od kojih 12 nije bilo u stalnoj vojnoj službi. Od preostalih 57 u stalnoj službi, 18 ih je imalo potpunu spremu a 14 nepotpunu. Preostalih 25 ih je bilo raspoređeno na sporedne poslove. Na čelu jedinice su se nalazili zastavnici Petar Jović i Gavrilo Ilinović sa još jednim desetarom.

   Sentomaš je imao 158 vojno sposobnih konjanika-graničara. Od toga su samo trojica bila izvan stalne vojne službe. Od preostalih 155, njih 54 je imalo potpunu opremu a 37 delimičnu. Više od 50 ih je bilo raspoređeno na sporedne poslove. Štab je činilo 5 oficira na čelu sa poručnikom Konstantinom Nikolićem i zastavnikom Markom Radišićem.

   Čurug je imao posadu od 177 graničara-konjanika. Od toga je čak 30 njih došlo u Šanac ispod komorske vlasti. Od ukupnog broja, 15 ih je bilo van stalne vojne službe. Ukupnu opremu su imala 44 graničara a 58 delimičnu. Od običnih vojnika 52 su bila raspoređena na sporedne poslove. Štab je činilo 8 oficira na čelu sa kapetan-lajtnantom Milošem Lazarevićem, poručnikom Atanasom Pajazatovićem i zastavnikom Ivanom Popovićem.

   Žabalj (Šablia) je imao posadu od 165 konjanika, od čega je 20 pristiglo ispod komorske vlasti. Od navedenog broja 43 nije bilo u stalnoj vojnoj službi. Od običnih vojnika 25 je imalo potpunu ratnu opremu a delimičnu 80. Od 122 prostih vojnika, 17 ih je obavljalo sporedne poslove. Štab je činilo 6 oficira na čelu s poručnikom Đukom Popovićem i zastavnikom Lazarom Međanskim.

   Mošorin je imao najmanju konjaničku posadu od 64 graničara. Svi su se nalazili u aktivnoj vojnoj službi. Njih 14 je imalo potpunu konjičku opremu a 32 delimičnu. Od 64-tvoro navedenih 14 ih je bilo na sporednim poslovima, a Štab su činila 4 niža oficira, čija se imena ne navode.

   U Titelu je efektivno brojno stanje iznosilo 132 konjanika. Od toga je 14 došlo ispod komorske vlasti. Izvan stalne vojne službe bilo je 5 ljudi. Od preostalih 127, njih 30 ih je imalo potpunu vojnu opremu a 54 delimičnu. Od običnih 122 vojnika, njih 38 se nalazilo na sporednim poslovima. Štab je sačinjavalo 5 oficira na čelu s poručnikom Mijatom Dešićem (Pešić) i zastavnikom Jovanom Rnjakovićem.

   U Kovilju (Kobila) bila su 162 konjanika, od čega je 25 došlo iz komorskih naselja. Od ukupnog broja 16 ih se nalazilo izvan stalne vojne službe. Potpunu opremu imala su 64 graničara a nepotpunu 57. Prostih vojnika je bilo 141, a 20 je obavljalo sporedne poslove. Štab je sačinjavalo 8 oficira na čelu sa poručnikom Petrom Rajkovićem i zastavnikom Stojanom Pušićem.

   U Potiskoj vojnoj granici ukupno je služilo 1927 konjanika – graničara. Od toga je 1833 njih bilo već duže vreme stalno naseljeno u Granici, odnosno 95,12%, dok je 94 stiglo iz komorskih naselja, odnosno 4,88%. Od ukupnog broja (1927) 259 nije bilo u stalnoj vojnoj službi, 13,44%. Samo 496, odnosno 25,7% ih je imalo potpunu vojnu opremu, a 511, 26,5% je imalo delimičnu opremu. Od ukupnog broja graničara-konjanika 833 ih je bilo na sporednim poslovima, odnosno 43,22%. U Štabovima se nalazilo 87 viših i nižih oficira,. 4,51% od ukupnog broja (1927). Pešadijske jedinice su imale sledeći raspored:

   U Martonošu se nalazilo 125 ljudi. Od toga je stodvadeset i četvoro bilo nastanjeno u Granici, dok je jedan pristigao iz komorskih naselja. Izvan stalne vojne službe bio je 21 graničar. Potpunu opremu (oružje) je imalo njih 26 a nepotpunu 67. Na čelu Štaba su se nalazili kapetan Lazar Vujić i poručnici Jovan Egerić i Jovan Mašatin, te zastavnik Jovan Juričin (Đuričin).

   Kanjiža je imala 188 pešadinaca-graničara, koji su svi bili odranije nastanjeni u Granici. Izvan stalne vojne službe bila su 44 čoveka. Sa punom ratnom opremom bilo je 56, a s nepotpunom 73 graničara. Na čelu su se nalazili kapetan Stefan Zako, poručnik Jovan Karabanšić i zastavnik Stefan Šarić.

   Senta je brojala 202 graničara-pešadinca. Izvan stalne vojne službe se nalazilo njih 64. S potpunim naoružanjem bilo je 70 graničara a s nepotpunim 49. Na čelu se nalazio major Marko Marković, kapetan – lajtnant Đorđe Golub, poručnik Konstantin Milinović i zastavnik Ignjat Vršić.

   Ostrovo je imalo posadu od 144 člana, od čega su trojica pristigla ispod komorske vlasti, dok su ostali bili nastanjeni odranije u Granici. Punu opremu imalo je 49 a nepotpunu 82 graničara. Oficiri su bili kapetan Petar Julinac, poručnik Marko Milisavljević i zastavnik Teodor Mirković.

   Posadu Mola su činila 142 graničara-pešadinca. Od toga je 40 imalo potpuno naoružanje a nepotpuno 70. izvan stalne vojne službe bilo je 20 ljudi. Oficiri su bili kapetan Jovan Karakašević, poručnik Neđa Marković i zastavnik Ostoja Kubura.

   Petrovo Selo je imalo postavu od 124 graničara-pešadinca, od čega su osmorica stigla ispod komorske vlasti. Samo dvojica su bila van stalne vojne službe. Potpuno naoružanje imalo je 39 a s nepotpuno 72 graničara. Od oficira služili su kapetan Lazar Popović, poručnik Petar Kovačević i zastavnik Krsta Urošev.

   Bečej je imao najbrojniju posadu od 205 pešadinaca-graničara. Od toga je izvan stalne vojne službe bilo njih 39. Potpuno naoružanje imalo je 55 a nepotpuno 94 graničara. Od oficira služili su kapetan Petar Zako, kapetan-lajtnant Sava Rakić, poručnici Đuro Čokić i Ostoja Spajić, kao i zastavnik Đura Kušić.

   Feldvar je imao najmanju posadu pešadinaca-graničara od 62 čoveka. Svi su bili u stalnoj vojnoj službi. Potpunu opremu je imalo 40, a nepotpunu 12 ljudi. Ovom malom jedinicom komandovali su kapetan Stojan Jovišić, poručnik Jovan Nosić i zastavnik Vuja Vojnović.

   Sentomaška posada je brojala 149 ljudi. Njih 19 je bilo van stalne vojne službe. Odnos graničara s potpunim i nepotpunim naoružanjem bio je gotovo izjednačen 58:56. Od oficirskog kadra služili su kapetan Jovan Nikoletić, kapetan-lajtnant Simeon Runić, poručnici Nikola Civra i Živan Nikolić, zvani Šaver i zastavnici Stefan Nikoletić i Lazar Kurjačić (Đurić).

   Čurug je imao vrlo veliku posadu od 204 graničara-pešadinca. Od toga je čak 56 pristiglo ispod komorske vlasti. Izvan stalne vojne službe nalazilo se 16 ljudi. Velika je razlika u broju između graničara s potpunim naoružanjem (45) i onih s nepotpunim (120). Na čelu se nalazio kapetan Arsenije Đulinac (Julinac) s poručnicima Živkom Popovićem i Jovanom Kanačkim, te zastavnikom Gajom Sudarskim.

   Žabalj je brojao posadu od 133 pešadinca. Od toga je 23 pristiglo iz komorskih naselja. Izvan stalne vojne službe bilo je 29 graničara. Broj graničara s punom ratnom opremom bio je dvostruko manji od onih bez nje, odnosno 30:61. Na čelu se nalazio kapetan Mihajlo Sorinka, poručnik Jovica Vučetić i zastavnik Petar Jančić.

   Mošorin je brojao 127 pešadinaca. Skoro polovina, odnosno 55 je bilo van stalne vojne službe. Zanimljivo je da je zabeleženo da nijedan graničar, od preostalih 72 u stalnoj službi, nije imao potpuno naoružanje. Komandovao je kapetan Maksim Zorić.

   Titelska posada je bila jedna od manjih i brojala je 75 graničara-pešadinaca. Od toga je 10 pristiglo ispod komorske vlasti. Sedmorica su se nalazila izvan stalne vojne službe. S potpunim naoružanjem bilo je 21 a s nepotpunim 28 graničara. Od oficira služili su kapetan Janićije Antonović, poručnik Jovan Persikrunov i zastavnik Đura Grujić.

   Kovilj (Kobila) je imao najbrojniju posadu od 220 graničara-pešadinaca. Od toga je čak 61 pristigao iz komorskih naselja. Samo njih 15 je bilo izvan stalne vojne službe. S potpunim naoružanjem bilo je 90, a s nepotpunim 100 graničara. Na čelu su se nalazili kapetan Mihajlo Prodanović, poručnik Arsenije Stanojević i zastavnik Vasa Prodanović.

   Ukupno brojno stanje pešadijskih jedinica u Potiskoj vojnoj granici 1748. godine je iznosilo 2100 ljudi. Od toga je stošezdeset i dvoje stiglo u Granicu iz komorskih naselja, odnosno 7,71%, što znači da je 92,29% graničara bilo trajno nastanjeno u Granici. Izvan stalne vojne službe se nalazio 331 graničar, 15, 76%. S potpunim naoružanjem bilo je 625 graničara, odnosno 29,76%, a s nepotpunim 45,19%. Ostali su bili pri štabovima i služili su kao desetari, računovođe, trubači, oružari, i nisu se vodili poimenično a ulazili su u ukupno brojno stanje. Oficirski kadar je bio sastavljen od jednog majora, trinaest kapetana, tri kapetan-lajtnanta, sedamnaest poručnika, četrnaest zastavnika, ukupno 48 ljudi, odnosno 2,28% ukupne pešadisjke vojne snage Granice. Od ukupno 78 nabrojanih oficira u Popisu iz 1748. njih 32 su se opredelila za provincijski status pri izjašnjavanju graničara 1750, pa su na osnovu toga 1. marta 1751. dobili Dekret carice Marije Terezije o plemićkom statusu i određenoj količini zemlje u svojim matičnim naseljima. To je činilo 41% ukupnog broja oficira. Ostalih 59% se izjasnilo za ostanak u vojnom staležu i oni su činili veliku većinu iseljeničkog talasa u Rusiju, našavši se na njenom čelu. Od prostih, običnih vojnika glasalo je za vojni stalež njih 1971 od 4022, t.j. 49%, koji su mahom svi otišli za Rusiju u toku 1751. i 1752. godine. Potiska vojna granica koja je u svom sastavu imala konjičke i pešadijske jedinice je davala ukupno 4027 vojnika, 1927 konjičkih i 2100 pešadijskih. S obzirom na to da je bila po veličini jedna od srednjih Vojnih granica u Monarhiji, kada bismo pobrojali brojno stanje u ostalim Granicama, kao starim (hrvatsko-slavonskim) tako i novim (ugarskim), došli bi do podatka od oko 30.000 do 35.000 a možda i više, spremnih graničara na braniku Monarhije, odnosno po nekim istoričarima više od jedne trećine ukupne austrijske vojske u XVIII veku.

   Odgovori

9. 9. mart 2019. u 07:10

   Vojislav Ananić

   ŠKOLE NA MAJURIMA U PROCESU KOLONIZACIJE BANATA (1920 – 1941)

   Rezime: Rad daje pregled početnog stadijuma kolonizacije Banata posle Prvog svetskog rata, boravak kolonista na veleposedničkim majurima kao privremenim staništima, kao i školovanje kolonističke dece. Na majurima, na kojima su postojale škole na mađarskom jeziku dolazi do smene stanovništva i od 1921. godine uspostavljaju se škole na srpskom jeziku. Kolonisti koji nisu imali škole na majurima gde su stanovali, svoju decu slali su u škole u obližnjim naseljima, ali neredovno usled udaljenosti škola, nedostatka obuće i odeće u jesenjim i zimskim mesecima i stalnog pokreta kolonista, koji su se tražili kvalitetniju zemlju ili se vraćali u zavičaj. Škole koje su pohađala kolonistička deca sa majura bile su prvi prostor društvenih kontakata kolonista i sredine u koju su dolazili.
   Ključne reči: škola, majur, kolonisti, Banat.

   Doseljavanje kolonista na veleposede, koji su bili objekt agrarne reforme i prostor kolonizacije u Banatu 1920 – 1941 godine, bio je dinamičan i dramatičan istorijski proces koji je promenio agrarno – posedovne odnose, prekomponovao banatski prostorni diskurs, izazvao kulturološki konflikt, delimično izmenio etničke odnose, poremetio postojeće ekonomske zakonitosti, izazvao dinamičniju komunikaciju među različitim društvenim i etničkim zajednicama, promenio ljudske sudbine.
   Period od 1921. do 1923. godine bilo je vreme intezivnog doseljavanja kolonista na veleposede Banata. To su bile godine kada su naseljavanjem veleposedničkih majura (odaja) od strane kolonista projektovane namere kolonističkih grupa da osnuju nova naselja. Od 18 kolonija, nastalih uz stara naselja u periodu 1920-1941, doseljenici su pristigli u 16. kolonija u pomenutom vremenskom periodu. Frekvencija doseljavanja u prvim godinama kolonizacije bila je najgušća, a kasnije je slabila, iako je prosec naseljavanja u kolonijama bio trajan. Od druge polovine dvadesetih godina 20. veka tok kolonizacije svodio se na pojedinačna doseljavanja i doseljavanja manjih kolonističkih grupa.
   Dramatičnost promena koje su nastupile u Banatu, na najvećem banatskom veleposedu A. Čekonjića, najreljefnije je opisao protojerej Ž. Stakić u svojim zapisima u Letopisu Srpske crkvene opštine Srpska Crnja od 14. juna 1922. godine:
   »Nastavlja se doseljavanje na odaje Srba iz svih krajeva koji su pripali Rumuniji, zatim iz Melenaca, Kumana, Karlova, Ličana, Bosanaca, Hercegovaca, Dalmatinaca, Crnogoraca. Cela okolina Srpske Crnje se od oslobođenja posrbila, jer ranije od Srpske Crnje, pa do Begejskog Svetog Đurđa i Srpskog Itebeja retko beše Srbina na pustarama. Od 1921. godine unaokolo se zidaju srpska sela: Novo Selo, Aleksandrovo, naseljavaju se odaje čistim Srbima. Odmah blizu Nemačke Crnje, na tri duži razdaljine, dograđivano je Novo Selo 1921. i 1922. godine, 1922. godine doseljavali su se na odaje Srbi iz svih krajeva SHS.»
   Isti sveštenik Ž. Stakić, kao svedok i hroničar promena u životu Banata, o burnim godinama naseljavanja 7 juna 1924. godine zapisao je:
   «Godine 1919. i 1920. parcelisano je imanje grofa Čekonjića… Novo Selo, koje je nedaleko od Srpske Crnje, dobilo je mesto za crkvu, groblje i školu. Groblje im je do danas neosvećeno, jer saranjuju još i sad mrtve u groblje opštine Srpska Crnja. U koloniju su ušli bivši kirijaši iz Srpske Crnje i neki stranci – većinom izbeglice iz Rumunije».
   «Selo Aleksandrovo osnovano je 1922. godine, a sazidano većinom 1923. godine. Temelj selu, i ime sela, i osvećenje sela, obavio je paroh Anđelko Grbić u društvu sa kolonistima – dobrovoljcima, podžupanom velikobečkerečkim Svetislavom Rajićem, sreskim načelnikom žomboljskim Stevanovim i izaslanicima agrarnog ureda Mitrašinovićem i Višnjićem iz Velikog Bečkereka. Sva tri gornja čina obavljena su na treći dan Duhova u toku 1923. godine na najsvečaniji način».
   «U koloniji Aleksandrovo su većinom dobrovoljci – Ličani, a ima Banaćana, a kolonija Leonovac su Hercegovci, Dalmatinci, Bokezi, Bosanci, Ličani, a biće i Banaćana. Selo je tek u osnutku».
   Tokom 1923, u leto i jesen, vrlo mnogo kuća je na prve dve kolonije podignuto (Novo Selo, Aleksandrovo), a osobito je Aleksandrovu sazidato, jer leto i jesen su takoreći bili bez kiše».
   Kolonisti na veleposedu grofa Čekonjića koncentrisali su se na majurima (odajama, pustarama). Na posedu od blizu 33 000. k. j. bilo je 22 majura, a u godinama 1921-1923. doseljenici iz Like, Bosne, Hercegovine, Crne Gore, Dalmacije, naselili su: Endre majur, Konstanca majur, Male Pivare, Leona majur, Agata majur, Veliki i Mali Rokoš, Bozito majur, Janoš majur, Paul i Mali Paul majur, šar majur, Čendeš majur, Đula majur, Ivan majur, Andr majur, Seleš majur, Margita majur, Jožef majur, Keveš, Staru odaju, Čango majur. U blizini nemačkog sela Šupljaje, na imanju L. Lelbaha, doseljenici iz Letopis Srpske crkvene opštine Srpska Crnja Bosne i Like došli su na Vida pustu; na majure Biosek, Raroš, Abaciju, Veliki Rit imanja E. Karačonjija, kod nemačkog sela Mariolane, pristigli su doseljenici iz Like, Bosne, Korduna i Banije; na majur E. Danijela Balat, u opštini Veliki Gaj, naselili su se kolonisti iz Like i Bosne; na majur Kriva Bara L. Đerđenfija – kolonisti Ličani; na majure L. Baćanjija, kod Banatskog Aranđelova. Veliki i Mali Siget, Stari i Novi Majur, Podlokanj, Čegrnjak – doseljenici iz Bosne, Hercegovine, Crne Gore. Na majur Čavoš, posed J. Čavoši, u opštini Velika Greda kolonisti sa Korduna. Gradnja novih naselja i život na majurima (odajama, pustarama) bili su istorijski procesi koji su se istovremeno prožimali i tekli paralelno u kojima je gradnja novih naselja istovremeno značila i nestajanje majura i potpunu promenu prostorne strukture Banata i lokalnih komunikacija, koje više nisu išle od majura do majura, već od jedne novoizgrađene kolonije do druge.
   Boravak doseljenika na majurima nosio je pečat privremenosti, a vreme koje je proteklo od trenutka dolaska kolonističke porodice na majur, pa do izgradnje kuće u koloniji, označavalo je godine nedoumice za naseljenika i njegovu porodicu koja se izražavala u pitanju ostanka ili odlaska sa kolonizacionog prostora. Ta vrsta nedoumice, od porodice do porodice doseljenika, bila je duža ili kraća, iako je mogla da potraje i veoma dugo, čak i do 7-8. godina. Majuri, odaje ili pustare, kako su ih nazivali doseljenici, pružali su teške uslove za život kolonističkim porodicama. Naseljenici su u velikim zgradama, koje su služile za potrebe veleposedničke ekonomije, stvarali su privemena staništa i živeli kolektivnim životom u koji je bio slojevita sinteza međusobne napetosti dugog trajanja i pojačane prekaljene solidarnosti.
   «Velika većina dobrovoljaca stanuje u stanovima grofa Čekonjića» zapisao je 7. juna 1924. protojerej Žarko Stakić u Letopisu Srpske crkvene opštine Srpska Crnja. O uslovima života doseljenika » Po stanovima je dosta uredno. Međutim, oko staja je sve zapušteno, zaprljano, tako da se među istima bolesti javljaju, što sve dolazi od nečistoća, đubreta, bacanja strine, a k tome dolazi od kiša i podneblja kao i vode, što sve to potpomaže. Doduše rađanja ima dosta, no srazmerno je pomor dosta velik».
   Došavši u nepoznat prostor, doseljenici su na majurima predstavljali usamljene oaze dinarskih naseljenika koji su se suočavali sa drugačijom klimom, vodom, ishranom, načinom rada, stanovanjem, običajima, mentalitetom na kraj iz kojeg su došli. Osećanje neželjenosti na novom tlu, čiji se uzrok nalazio i u nedavno završenom ratu, ali i u nedovoljnoj pravnoj sigurnosti doseljenika koji 1920. godine zemljište nisu dobili u vlasništvo, nego u četvorogodišnji zakup, stvaralo je stanje kolektivne i pojedinačne nesigurnosti, otvaralo kolektivne nedoumice o ostanku u Banatu, ali i podsticalo, s druge strane, potrebu kolonista u pokušaju integracije u kolonizacijom zatečen kulturni i privredni prostor. Jedan od ključnih načina integracije bilo je školovanje kolonističke dece. Tako je najmlađi naraštaj kolonista ulazio u prostor društvenih kontakata sa decom iz banatskih sela, često decom druge vere i drugog jezika; dolazio u dodir sa školom kao institucijom koja nudi elementarnu pismenost i znanje i sa učiteljem koji je svojim izgledom, odevanjem, manirima, jezikom i obrazovanjem bio prvi i najvažniji modernizacioni primer za kolonističku decu.
   Kolonisti naseljeni na majurima, a udaljeni od sela u kojima su se nalazile škole, imali su problem redovnog slanja dece dorasle za škole u škole u starim naseljima. Još 1932. godine načelnik Prosvetnog odeljenja Dunavske banovine izveštavao je o pohađanju škole kolonističke dece sa majura Biosek:
   »Biosek je od opštine u Mariolani udaljen 6 – 7 km i nema svoju školu. Deca naših kolonista primorana su da pohađaju školu u Mariolani. Usled velike udaljenosti i siromaštva kolonista samo jača deca idu u školu».
   Iste, 1932. godine dvoje dobrovoljaca iz Hercegovine, naseljenika u blizini sela Pavliša, kod Vršca, u zahtevu Agrarnoj zajednici za dodelu 15.000. dinara kredita za kupovinu kuća u selu Pavliš navode razlog školovanja dece kao primaran. Godine 1930 na 6 majura u okolini Banatskog Aranđelova živela je 301. doseljenička porodica čija su deca pohađala školu u selu prelazeći 1 -7 km razdaljine u jednom pravcu. Iste godine bilo je predviđeno preseljenje porodica sa majura Novi Majur i Veliki Siget na majur Podlokanj i kao najvažnije pitanje bilo je istaknuto osiguranje pašnjaka i podizanje škole na majuru Podlokanj.
   Veleposed Andrije Čekonjića, kao najznačajniji kolonizacioni objekat u Banatu, sa svoja 22. majura najreljefnije je odslikavao problem kolonističkog stanovništva naseljenog na majurima u školovanju dece dorasle za školu. Majuri na kojima se naselio doseljenički živalj pripadali su političkim opštinama Čestereg, Nova Crnja, Torak, Srpska i Nemačka Crnja koje su imale svoje škole. U školu u nemačkom selu Česteregu decu je na školovanje slalo stanovništvo sa 9 majura (pustara, odaja). Od jeseni 1921. godine u nemačkoj školi u selu bilo je otvoreno srpsko odeljenje, za kolonističku decu, u kojem je bio učitelj major srpske vojske – dobrovoljac iz Like Mileta Ružić. Školske 1922/23. u srpskom odeljenju bilo je 67. učenika i to sa stanom na Đula majuru – 24, u selu Česteregu – 13, po 11 na Ivan i Paul majuru, po 3 u Fabrici kudelje i Janoš majuru i 1 na šar majuru. Iduće, školske godine 1923/24. od 26 učenika u 1. razredu srpskog odeljenja škole u Česteregu sa stanom na Đula majuru bilo je 12 učenika, na Paul majuru – 7, Česteregu – 4, i po 1 učenik sa stanom na Janoš, šar i Malom Pal majuru. Uočljivo je da su brojniji učenici u školi sa onih majura koji su bliži školi u selu (Đula majur, Ivan majur, selo Čestereg – ukupno 64 učenika od 103 učenika u periodu 1922 – 1924 godina). Pal majur, na kojem je od 1923 godine počela gradnja kuća u novom naselju Banatsko Karađorđevo, bio je od škole u Česteregu udaljen 3,5 km (dolazilo 18 učenika od 103 1922 -1924), a Janoš majur, odakle je dolazilo svega 2 učenika u školu, u posmatranim godinama, bio je udaljen od škole 8,16 km. Odlazak stanovništva sa majura u koloniju Banatsko Karađorđevo može se pratiti po mestu stanovanja učenika 1. razreda i njihovom mestu rođenja. U školskoj 1926/27. od 47 učenika srpskog odeljenja 1. razreda škole u Česteregu 17. je stanovalo u koloniji Banatsko Karađorđevo, a 29 na obližnjim majurima: Đula majuru – 12, selu Česteregu, u magacinima – 8, Ivan majuru – 7, šar majuru – 2, fabrici i Janoš majuru – 1. U upisu 1. razreda školske 1931/32. (godište 1923. i 1924) od 159 učenika 108 je rođeno u Banatskom Karađorđevu. školske 1932/33, prilikom upisa u 1. razred ( godište 1924. i 1925) od 185 učenika 169 je rođeno u koloniji. Iduće, 1933/34. od 226. učenika 1. razreda (godište 1926) 220 je rođeno u novom naselju Banatsko Karađorđevo. Pomeranje stanovništva sa majura u novo selo Banatsko Karađorđevo značilo je istovremeno i rušenje zgrada na majurima i upotrebu građevinskog materijala za zidanje kuća i javnih zgrada u samom naselju. Gradnja školske zgrade u Banatskom Karađorđevu 1930. godine nije u celini rešila problem pohađanja škole u koloniji. Načelnik jašatomićkog sreza u svom izveštaju o stanju u karađorđevačkoj koloniji od 21. marta 1930. godine kaže o problemu škole u naselju:
   »Ove godine teškom mukom je otvorena dvorazredna osnovna škola koja nije dovoljna da primi ni ¼ školske dece, kojih ima 450 na broju. Starija deca bi trebalo da idu u Čestereg, čisto nemačku opštinu, 3,5 km udaljenu. Zbog udaljenost, a i zbog toga što svoju decu ne mogu u nevreme da odenu i utople, uopšte ih ne šalju u školu».
   Majuri Čekonjićevog veleposeda, koji su se nalazili oko Srpske i Nemačke Crnje, upravno su pripadali opštini Nemačka Crnja, ali su kolonistička deca sa majura pohađala školu u Srpskoj Crnji. Sa majura oko Nove Crnje učenici su dolazili u školu u Novoj Crnji. Godine 1922. na Leona majuru počelo je naseljavanje kolonije Leonovac, koja je od 1926. godine dobila ime Vojvoda Stepa. Februara 1927. godine u novom naselju osnovan je školski odbor, a novembra 1927. godine u Vojvoda Stepi škola je počela sa radom u zgradi koja je na majuru prethodno služila za smeštaj poljoprivrednih proizvoda. Deca sa okolnih majura ispisivala su se iz škola u Novoj i Srpskoj Crnji i upisivala se u školu u koloniji. Proces raseljenja majura i naseljavanja novog sela Vojvoda Stepa moguće je pratiti po dolasku učenika sa majura u novu školu. Godine 1930. ka školi u Vojvoda Stepi bili su upućeni učenici sa Seleš majura koji je od škole bio udaljen 5,5 km i Velikog Rokoša koji je od škole bio udaljen 4,8 km jer je na ta dva majura još živelo 110 stanovnika. Godine 1929. zastupnik grofa Čekonjića N. Grob prodao je materijal od srušenih majura u vrednosti 31000 dinara školskom odboru u Vojvoda Stepi za gradnju nove školske zgrade čime je proces razgradnje majura u okolini ove kolonije započet.
   Unutar veleposeda Andrije Čekonjića trajale su pojedinačne seobe kolonističkih porodica koje su se kretale sa majura na majur u potrazi za kvalitetnijom zemljom ili u želji da žive zajedno na majurima sa porodicama iz svog rodnog kraja. Pritom njihova deca menjala su škole, ali su bez obzira na mesto školovanja morala da pešače sa majura do škola u naselju. Najveću sklonost ka tim seobama unutar Čekonjićevog poseda pokazivali su doseljenici iz Like. Tako se M. Miljuš, doseljenik iz Doljana, kod Donjeg Lapca, 1922. godine nalazio na Ivan majuru u blizini sela Čestereg, 1923. godine bio je na Bozito pustari (ili Velikoj pustari) kod kolonije Aleksandrovo koja je bila u uzgradnji, a 1930. godine njegova deca su se ispisala iz škole u Srpskoj Crnji i upisala u školu u Vojvoda Stepi, jer se porodica selila sa Endres majura, u blizini Srpske Crnje, u koloniju Vojvoda Stepu. M. Končar 1. septembra 1930. godine upisan je u školu u Vojvoda Stepi, kada se njegova majka Staka selila sa Endres majura u selo, a rođen je na majuru Veliki Rokoš, kod Nove Crnje, 26. decembra 1923. godine. D. Đerić, upisana je u školu u Vojvoda Stepi, 1. septembra 1930. godine, usled seobe porodice B. Đerića sa Endres majura u koloniju, a rođena je 9. februara 1923. godine u Fabrici kudelje, u blizini Česterega. Aprila 1923. godine N. Basta (rođen 1914) ispisao se iz škole u Česteregu i upisao u školu na Bozito majuru (Velikoj pustari) jer se njegov otac J. Basta selio sa porodicom sa Đula majura kod Česterega na Veliku pustaru, kod kolonije Aleksandrovo. Sva ta pojedinačna preseljenja, čiji se tragovi mogu naći u upisnicama škola u novim naseljima iz treće decenije 20. veka, ukazuju na to da je unutar Čekonjićevog veleposeda postojala pokretljivost doseljenika i da su kolonistička deca često menjala mesta stanovanja, a sa promenom mesta stanovanja i školu što se odražavalo svakako na njihovo školovanje i obrazovanje.
   Na početku dvadesetih godina 20. veka, kada je proces doseljavanja na banatske veleposede zahvaćene agrarnom reformom bio najintezivniji, škole koje su pohađali učenici doseljenika na majurima imali su znatnu frekvenciju učenika. Deo kolonista premeštao se s jednog majura na drugi, a deo naseljenika, pošto nije mogao da se prilagodi banatskom prostoru vraćao se u rodni kraj. Učenici, tek upisani u škole u banatskim naseljima, ispisivani su iz škola. Tako se iz škole u Česteregu 28. decembra 1921. godine ispisao D. Plećaš, jer se njegova otac M. Plećaš vratio u Bruvno, kod Gračaca, u Lici. Nekoliko meseci kasnije, 7. marta 1922. godine J. Cvetičanin se ispisao iz iste škole, jer se njegova porodica vraćala u Visuć, kod Udbine, u Lici. S. Latinović aprila 1924. godine ispisala se iz škole u Česteregu, jer se njen otac, kolonista G. Latinović, sa Paul majura, na kojem je u to vreme intezivno građena kolonija, vratio u Bosnu. Do godine 1937. godine, u Banatu, po podacima komisije za likvidaciju agrarne refrorme nije doseljeno ili je oslobođeno doseljavanja ukupno 1.575. dobrovoljaca. Od toga samo u koloniji Vojvoda Stepa 205 dobrovoljaca je iz različitih razloga nenaseljeno, a u velikoj koloniji Banatsko Karađorđevo taj broj je 125. Naravno, podaci Komisije za likvidaciju agrarne reforme iz 1937. godine ukazuju na završetak procesa kolonizacije, a unutrašnji sadržaji tog procesa sazdani su od ljudskih emocija, premišljanja, ljudske upitanosti, strahova, predrasuda i kolektivne melanholije kolonista. Udaljenost kolonije od škole u naselju bio je izražen problem i u onim kolonijama koje svoju pojavnost nisu gradile na sabiranju kolonističkog stanovništva sa majura kao što su točinile velike kolonije Banatsko Karađorđevo i Vojvoda Stepa. Male kolonije sastavljene od mesnih agrarnih intresenata Umčić i Vašarište, na 1 km od Dragutinova, svoju decu upućivale su u školu u naselju. Iz kolonije Vinceid doseljenička deca pohađala su školu u Bašaidu. Iz kolonije Velika Greda, naseljene najvećim delom 1921-1924. godine deca su krenula u školu u starom, nemačkom, delu sela, na 1 km od kolonije, školske 1927/28. godine. Deca iz kolonije Putnikovo pešačila su od 1925. godine 4,5 km do škole u Uzdinu «letnjim utabanim putanjama, severnom i južnom stranom od sela i jednim poprečnim putem po sredini sela, do Uzdina». Kolonija kod rumunskog sela Vladimirovac, formirana oko železničke stanice, imala je problem udaljenosti škole nerešen do početka Drugog svetskog rata. Godine 1940 kolonija je dobila 220 000 dinara za podizanje školske zgrade jer su deca od 1922. godine pešačila 12 km do škole.
   Naselje Vojvoda Bojović, kod Srpske i Nemačke Crnje imalo je takođe problem udaljenosti škole od kolonije. U dopisu agrarne zajednice iz naselja od 6. marta 1934. godine, u kojem se traži kredit za zidanje školske zgrade u koloniji, navodi se da «naselje ima 971 stanovnika, od toga 137 dece koji idu 3 km u školu u Srpsku Crnju». U uslovima opšteg siromaštva, kada roditelji nisu mogli da zimi svojoj deci kupe toplu obuću i odeću, odlazak u školu, udaljenu od mesta stanovanja, nije bio moguć, što je onemogoćavalo decu, čiji su roditelji bili siromašnijeg imovnog stanja, da redovno pohađaju školu.
   Na majuru Balat E. Danijela, a na kojem su kolonisti od 1921. godine počeli graditi koloniju Aleksandrov Gaj doseljenici su zatekli spahijsku školu. Ubrzo, 19. oktobra 1922. godine nastava na mađarskom jeziku zamenjena je nastavom na srpskom jeziku, jer su radnici na veleposedu – Mađari napuštali veleposed. Prvi učitelj S. Smoljan došao je u koloniju 27. novembra 1922. godine. Zgrada u kojoj je bila škola doseljenicima koji su živeli u izuzetno teškim životnim uslovima po naseljavanju činila se kao pogodan stambeni prostor pa su 17. avgusta 1924. godine uputili žalbu Savezu agrarnih zajednica za Banat u Velikom Bečkerku u kojoj su svoju potrebu za stambenim prostorom objašnjavali nacionalnim razlozima, kao i pravom ratnog pobednika («U koloniji poslužitelj škole je Madžar, a nas Srba – dobrovoljaca ima dosta ovde naseljenih i bez stana, te je najpravednije da smestimo tu našeg čoveka, a isti Madžar da ide»). Nedaleko od kolonije Aleksandrov Gaj, u koloniji Miletićevo, na posedu E. Karačonjija, doseljeni dobrovoljci od stare zgrade osposobili su školu i pokrenuli nastavu u koloniji, već po doseljavanju. Kolonisti na Bozito – majuru, na veleposedu Andrije Čekonjića, ratni veterani dobrovoljci iz Like pokrenuli su nastavu za svoju decu u staroj spahijskoj zgradi na pustari 15. septembra 1922. godine. škola na pustari bila je deo škole u mađarskom naselju Nova Crnja. Upravitelj škole bio je N. Bišof, a učiteljica koja je upisala u 1. i 2. razred 86 učenika (1. razred – 63 učenika, 2. razred – 23. učenika) zvala se G. Dretvić. Učionica, očigledno po svojim dimenzijama magazin za žito, tražila je znatnije popravke, ali 1923. godine nije mogla biti popravljena jer opštinski porez nije bio prikupljen. Na kraju školske godine, 21. juna 1923, godine školski nadzornik iz Žombolja N. Nikolajević izvršio je nadzor u školi i ostavio povoljan izveštaj o učiteljici navodeći osnovni problem nastave neuredno pohađanje učenika.
   U prvoj školskoj godini na Bozito majuru, u proleće 1923. godine, izabran je školski odbor. Prvi predsednik školskog odbora postao je S. Šašić, dobrovoljac iz Like, iz Dnopolja, kod Donjeg Lapca. Godine 1924. za predsednika školskog odbora izabran je R. Kantar, iz Dobrosela, kod Donjeg Lapca. Ministarstvu prosvete 20. februara 1924. godine od učiteljice, predsednika i delovođe školskog odbora otišlo je pismo koje najpotpunije ilustruje sve probleme koji su se javili u vezi školovanja kolonističke dece neposredno po doseljavanju.
   Male kolonije nastale uz stara naselja, koje su u periodu 1920 – 1941. godine pošle procesom integrisanja u stara naselja nisu u imale problem školovanja dece. Unutar starih naselja postojale su škole i kolonistička deca pohađala su te škole. U školama, u onim naseljima gde nije bilo srpskog stanovništva za decu doseljenika otvarana su odeljenja na srpskom jeziku. Tako je 1922, u okviru rumunske škole u Ruskom Selu otvoreno srpsko odeljenje sa B. Mojićem kao prvim učiteljem. U Starom Lecu, nemačko – mađarskom naselju, nastava na srpskom jeziku počela je školske 1922/23. Godine, a prvi učitelji bili su bili su ruski emigranti Koročkov i Savicki. Od 18 kolonija samo kolonije u Ruskom Selu, Velikoj Gredi i Vojvodi Bojoviću uspeli su u četvrtoj deceniji 20. veka da izgrade škole i da imaju u obrazovnom smislu određen samostalan razvitak u odnosu na škole u starim naseljima. Ostale kolonije nisu uspele, zbog svoje malobrojnosti, da artikulišu svoj specifičan položaj, u odnosu na stara naselja, pa ni u oblasti školstva.
   Nova naselja u periodu 1921 – 1923. godine, kada je trajalo intezivno doseljavanje kolonista i kada ta naselja tek počinju da se grade i da se prostorno oblikuju imala su otvoreno pitanje školovanja dece dorasle za školu. Naselja koja su nastajala na veleposedničkim majurima osposobljavala su stare zgrade, obično magacine za žito ili zgrade za radnike za škole. Naseljenici koji su živeli na majurima, na kojima nisu građena nova naselja, svoju decu doraslu za školu upisivali su u škole u starim naseljima ili u novoosnovane škole u kolonijama. Usled udaljenosti od škole deca sa majura su samo povremeno pohađala školu i to u proleće i ranu jesen, a u toku kasne jeseni, kada se raskvase letnji putevi, i u toku zime, zbog udaljenosti od škole i nedostatka tople odeće i obuće, deca sa majura nisu dolazila u školu što se odražavalo na njihovo obrazovanje. Život na majurima za koloniste je bio privremen. Oni su se kretali sa jednog majura na drugi, unutar velikog zemljoposeda kakav je u Banatu bio Čekonjićev, pritom menjali škole što se takođe odražavalo na redovnost i kvalitet obrazovanja. Kolonisti su težili da odu sa majura i izgrade kuće u naselju, ali često je taj proces dugo trajao, tako da je i 1930. godine bilo učenika koji su pešačili sa majura u školu novoformiranim naseobinama. Na nekim od majura doseljeni kolonisti zatekli su spahijske škole (Balat, Bozito). Pošto se agrarnom reformom menjala nacionalna struktura stanovništva na majurima, jer su radnici na veleposedima, najčešće Mađari, napuštali majure, u tim školama menjao se nastavni jezik i kolonistička deca već 1922. godine pohađala su nastavu u njima. Oko tih majura počela je gradnja novih naselja, a u prvim godinama po kolonizaciji pitanje gradnje novih školskih zgrada postajalo je aktuelno, zbog starosti školskih zgrada i nedovoljnog prostora za odeljenja sa velikim brojem učenika.
   Neki od majura postali su početkom dvadesetih godina 20. veka nukleusi gradnje novih naselja. Majuri koji su gravitirali ka njima bili su raseljavani, razgrađivani, a građevinski materijal sa njih korišten je za gradnju kuća i javnih zgrada u novim naseljima. Na majurima oko kojih su građena nova naselja veleposedničke zgrade su korišćene kao škole. Na kraju treće decenije 20. veka u novim naseljima u Banatu otvorilo se pitanje gradnje novih školskih zgrada koje su postale jedan od simbola nove prostorne strukture i novog prostorne suštine koja se dobijala gradnjom kolonističkih naselja, na mestima gde ljudska naselja ranije nisu postojala.

   IZVORI

   Arhiv Vojvodine:

   f.119, Savez agrarnih zajednica za Banat (1923 – 1952);
   f. 126/3, Poljoprivredno odeljenje
   Dunavske banovine (1929 – 1941); f. 126/4 prosvetno odeljenje Dunavske banovine (1929 – 1941).
   Arhiv škole u Vojvoda Stepi
   Arhiv škole u Aleksandrovu.
   Arhiv škole u Banatskom Karađorđevu.
   Letopis Srpske pravoslavne crkvene opštine Srpska Crnja.

   LITERATURA
   R. Anđelković, 80 godina od iseljavanja srpskih porodica iz Mađarske u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca: Bata – Putnikovo : 1924-2004, Beograd, 2004.
   N. Gaćeša, Agrarna reforma i kolonizacija u Banatu 1918–1941, Novi Sad, 1972.
   S. Kockar, Srbi u Starom Lecu, Beograd, 2003.
   M. Micić, Iskušenje – živeti u koloniji, Banatsko Karađorđevo, 2008. M. Micić, Mala priča o stepčanskoj školi ( 1927 – 2002), Zrenjanin, 2002. M. Micić, Mala hronika aleksandrovačke škole, Zrenjanin, 1998.
   F. Stanič, Spomenica škole u Ruskom Selu, Kikinda, 1990.

   Milan Micić
   Sekretarijat za kulturu i javno informisanje AP Vojvodine novi sad
   [email protected]

   Izvor: 200 godina Srpske preparandije u Sentandreji i Somboru, Zbornik sa naučne konferencije sa međunarodnim učešćem, Sombor, 22 – 23. decembar 2012. godine, Sombor, 2014.

   Odgovori

10. 19. mart 2019. u 09:38

    Vojislav Ananić

    BOTOŠ – graničari

    http://botos.info/istorija/popisi/spisak-prvih-granicara-1753-godine/

    Odgovori