Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić priredio je tekst o i istoriji nacionalnih zajednica u Vojvodini, koji je objavljen u izdanju Pokrajinskog sekretarijata za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice.
Posle burnih ratova, područja kroz koja su prolazile vojske bila su opustošena. Najviše su stradale nizije. Veliki deo nekadašnje Ugarske, tj. njen središnji nizijski deo, u demografskom smislu bio je uništen. Prirodno je bilo da se ti predeli polako nasele, a u ekonomskom interesu Habzburgovaca bilo je da se što pre nasele. Stoga, ne samo da su podržavali, nego su i aktivno učestvovali u naseljavanju tih teritorija. Interes vlasnika novooslobođenih županija tako je je bilo naseljavanje stanovništva.
Naseljavanje Nemaca
Na novooslobođenim teritorijama austrijska državna politika tokom 18. veka započela je naseljavanje Nemaca u Bačku, Srem i Banat. Njih je Bečki dvor na jug Monarhije naseljavao kao radne, dinastičkim i državnim interesima verne podanike. Nemački doseljenici su uglavnom poticali iz Švapske, Porajnja, Franačke i Falačke. U Bačkoj su se Nemci naseljavali od Požarevackog mira 1718. godine. U Petrovaradinskom Šancu (Novom Sadu) prisutni su 1739. godine, a u Odžacima, Kolutu, Prigrevici, Bačkoj Palanci i Gajdobri od 1748. godine. U Apatin i Bukin naselili su se 1750. godine. Njihov dolazak u Odžake beleži se 1759. godine, gde su ubrzo sagradili svoju crkvu. U periodu od 1763. godine do 1768. godine naseljeni su u Gajdobru, Gakovo i Karavukovo. U godinama od 1784. do 1786. doseljenici Nemci došli su u Crvenku, Vrbas, Sekic, Buljkes, Sivac, Kulu, Parabuc, Stanišić, Čonoplju. Temerinski feudalac Arpad Sečenji (Szécsenyi Árpád) naselio je Nemce u Bački Jarak.
Prva velika kolonizacija Nemaca u Banat bila je tokom i nakon završetka Varadinskog rata (1716–1718). Tada je u Banat dolazilo stanovništvo iz Falačke i Franačke. Nemci su 1717. godine došli u Temišvar i Belu Crkvu, a 1723. godine u Pančevo. Međutim, rat od 1737. do 1739. godine, razbojnici, a pogotovo velika epidemija kuge 1738. godine, uništili su nemačko stanovništvo u Banatu. Druga velika kolonizacija Nemaca (Terezijanska kolonizacija) dogodila se u Banatu od 1763. do 1773. godine, kada je doseljeno 11.000 porodica. Marija Terezija je 1763. godine izdala Patent o kolonizaciji kojim je regulisala prava i obaveze doseljenika. I posle ovog perioda nastavljeno je intezivno naseljavanje Nemaca na teritoriju Banata. Tako su 1770. godine nemački doseljenici došli u Kovin, 1774. godine u Glogonj, 1776. godine u Omoljicu, Jabuku i Mariolanu, 1784. godine u Modoš, a 1790. godine u Crnju i Nakovo.
Nemačko stanovništvo dolazilo je uglavnom na prostor Vojne granice, gde je od 1765. godine postojao Nemačko-banatski puk, ali i na imanja spahija. Tako je porodica Nako naselila na svoj spahiluk Nemce u Nakovo, Hajfeld i Mastort. Srbi iz Martinice su 1781. godine otišli su u Vojnu granicu, u Centu. Oko 1800. godine na imanje Lazara u Martinicu i u novo naselje Lazarfeld došli su Nemci iz blizine Velike Kikinde (Soltur, Sveti Hubert, Šarlevil). Iz Badenske oblasti naselili su se Nemci 1802. godine i svom novom naselju dali naziv po ministru rata Karlu, Karlsdorf.
Doseljavanje Srba
Doseljavanje srpskog stanovništva iz Like, Dalmacije, Banije i Korduna na područje Srema, Bačke i Banata bilo je trajna pojava 18.veka. Gladne godine i bolji uslovi života u južnoj Ugarskoj uticali su da taj priliv doseljenika bude stalan. Vojna granica bila je područje naseljavanja ovog stanovništva, jer ono se i u starom kraju nalazilo u okvirima Vojne granice. Najintenzivnije naseljavanje tog stanovništva bilo je u Sremu, gde je svako selo tada dobilo svoj rvatski ili šijacki šor ili kraj (doseljenici iz ovih krajeva nazivani su Šijacima). U Bačkoj, Šajkaški bataljon je bio prostor useljavanja doseljenika iz zapadnih krajeva. Šijaci u Gospođincima i Čurugu pominju se 1770. i 1786. godine. Još do 1848. godine mnogi Šijaci iz Mošorina i Vilova su se sastajali na međama atara. Ova doseljenička struja dopirala je delimično i do Banatske vojne granice (Kovin, Omoljica, koji imaju svoj rvatski kraj).
Doseljavanje Hrvata
Doseljavanje Hrvata u Bačku, Srem i Banat bilo je razlicčito kada je reč o uzrocima, poreklu stanovništva i strukturi doseljenika. Autohtono hrvatsko sremsko stanovništvo za vreme napada Turaka iselilo se iz Srema. Srpska većina tada je u Sremu asimilovala katolike u nekim sremskim naseljima (Velika Remeta, Manđelos, Voganj, Dobrinci, Golubinci). Tokom 18. veka Hrvati su se naselili u Sremu u onim naseljima u kojima su ranije živeli. Tada je došlo do velikog priliva šokačkog stanovništva iz Bosne, pa je u zapadnim delovima Srema preovladalo ikavsko narečje. Hrvatsko stanovništvo u Sremu pohrvatilo je doseljene Nemce i katoličke Klimente u Nikincima i Hrtkovcima.
Južnoslovensko katoličko stanovništvo u Bačkoj raznorodnog porekla je i vremena doseljavanja. Ono je poreklom iz Bosne, Dalmacije i Like. Posle 1622. godine došlo je do naseljavanja grupa bunjevačkog stanovništva u kraj oko Subotice i Sombora. Druga grupa istorodnog stanovništva doselila se 1686. godine pod vođstvom kapetana Đure Vidakovića i Duje Markovića. U doba Velikog bečkog rata (1683–1699) i posle potpisivanja Karlovačkog mira, talas šokačkog stanovništva iz Bosne prelio se iz Slavonije i Srema u Bačku i naselio osam naselja od Bača do Santova. U 18. i početkom 19. veka doseljavali su se Hrvati u Banat. Prva grupa doseljenika bili su Šokci ikavskog narečja koji su se naselili u Vojnu granicu u Perlezu, Starčevu, Omoljici i Opovu.
Drugu grupu naseljenika činili su kajkavski plemići. Arondacijom zemljišta za potrebe karlovačkog generaliteta (1784–1788) Zagrebačka nadbiskupija izgubila je zemlju duž reke Kupe. Dvorski ratni savet tada je Nadbiskupiji ponudio zemljište u Banatu, što je ozakonjeno 1801. godine kada je došlo do naseljavanja kajkavskog plemstva, nadbiskupskih vazala, u Boku, Neuzinu, Jarkovac, Botoš, Margiticu, Klariju. Treća grupa hrvatskih naseljenika došla je 1803. godine u Banat. Stanovnici iz tri krašovanska naselja naselili su se u Karlsdorfu (Banatski Karlovac).
Najstariji hrvatski doseljenici u Banat su Krašovani. Prema predanjima, doselili su se iz Bosne u toku 16. veka. Istočno od Temišvara živeo je ogranak bačkih Bunjevaca i Šokaca, doseljenih u 17. veku. Hrvati iz Ličke i Modruške županije 1765. godine sele se u banatsko Podunavlje (Perlez, Opovo, Starčevo, Borča, Glogonj, Omoljica). U srednji Banat Hrvati su se naselili posle preuređenja Vojne granice. MarijaTerezija odredila je da se znatan deo poseda zagrebačkog nadbiskupa i drugih plemića ustupi vojnoj upravi, a vlasnicima da zemljište na drugom kameralnom posedu. Tako su Hrvati iz okoline Turopolja dobili selišta Sarču, Modoš, Boku i Biled. 1765. godine sele se u banatsko Podunavlje (Perlez, Opovo, Starčevo, Borča, Glogonj, Omoljica). U srednji Banat Hrvati su se naselili posle preuređenja Vojne granice. MarijaTerezija odredila je da se znatan deo poseda zagrebačkog nadbiskupa i drugih plemica ustupi vojnoj upravi, a vlasnicima da zemljište na drugom kameralnom posedu. Tako su Hrvati iz okoline Turopolja dobili selišta Sarču, Modoš, Boku i Biled.
Bunjevci, Šokci
Bunjevci
Bunjevci su velika etnička grupa koja živi na prostorima Gorskog Kotara, Like, Dalmatinske zagore i na području takozvanog Bajskog trokuta, čija se zamišljena linija nalazi na potezu između Baje, Sombora i Subotice. Bunjevci s područja Bajskog trokuta nazivaju se bačkim Bunjevcima. Govor im je ikavski, što im je zajedničko s Bunjevcima iz Gorskog Kotara, Like i Dalmatinske zagore. Katoličke su vere.
Šokci
Slično Bunjevcima, Šokci su katoličke vere, a njihovo doseljenje vodili su franjevci na kraju 17. veka iz Bosne i Dalmacije. Naselili su se u blizini Dunava (Vajska, Bački Breg, Sonta, Bođani, Plavna). Matija Petar Katančić je celu Slavoniju, nakon oslobođenja od Osmanlija, nazivao Šokadijom, jer su je gusto naselili Šokci iz Bosne. Uglavnom Šokci, a nešto manje Bunjevci, od 15. do kraja 16. veka, postupno dolaze u Slavoniju i Južnu Ugarsku. Kada je reč o nazivu Šokac (Šokci), najprihvatljivija i najrealnija teorija je da su ga nasledili od plemena Sukci (Succi) koje je i prethodilo Šokcima. Sukci su naziv dobili po planini Succus. Postoji još niz besmislenih teorija koje ne vredi ni spominjati. U Bosanskoj Posavini postalo je uobičajeno da se svi Hrvati u toj regiji nazivaju Šokcima.
Doseljavanje Mađara
Uzrok doseljavanja Mađara u Bačku i Banat tokom 18. veka je obnova ugarske županijske vlasti u južnoj Ugarskoj i utemeljenje feuda u Bačkoj i Banatu. Mađarsko stanovništvo doseljavano je, pre svega, kao radna snaga na feudalnim imanjima, a veleposednici su bili glavni pokretači kolonizacije (ne samo Mađara). Inkorporiranjem Banata 1779. godine pod vlast Ugarske i stvaranjem županijske vlasti u njemu, kao i spahijskih imanja, počela su doseljavanja Mađara u Banat. U Bačkoj je doseljeno mađarsko stanovništvo došlo na područje Bačkobodroške županije i Potiskog krunskog dištrikta. Mađarsko stanovništvo je 1746. i 1747. godine počelo da naseljava Suboticu, 1748. godine Bezdan, 1749. godine Kulu.
Grof Anton Gražalković zadužio je 1750. godine Ferenca Čizovskog (Csizovszky Ferenc) da naseli topolsku pustaru, koja je već 1774. godine imala 247 domova naseljenika iz severne Ugarske. Posle 1751. godine mađarski doseljenici došli su u Sentu, od 1751. do 1753. godine u Adu i Mol; 1753. godine Dvorska komora naselila je mađarsko stanovništvo u Kanjižu, a od 1750. do 1762. godine doseljenici su stigli u Bečej, Čonoplju, Kupusinu, Doroslovo. Posed Bajšu je 1751. godine dobio potiski kapetan Stevan Zako, koji je 1759. prodao posed Jakovu i Luki Vojniću. U Bajšu su se 1760. godine doseli Mađari katolici, a 1785. godine reformatske veroispovesti. Mađarsko stanovništvo došlo je 1767. godine u Petrovo Selo, 1769. godine u Iđoš, a 1771. godine u Martonoš.
Spahija Mikloš Karas (Kárász Miklós) od 1746. do 1772. naseljavao je mađarskim življem pustaru Horgoš. U Staru Moravicu 1786. godine naselile su se 334 mađarske reformatske porodice iz Kišujsalaša (Kisújszállás), Kunmadaraša (Kunmadaras) i Jaskiškera (Jászkiskér). Iste godine, stanovnici Kišujsalaša naselili su Pačir. Mađarske porodice stigle su 1787. godine u Feketić, a 1799. godine grof Sečenji naselio je Mađare na svoj temerinski feud. I pre inkorporiranja Banata u Ugarsku, manje grupe mađarskog stanovništva stizale su u Banat. Mađarski živalj je 1773. godine stigao u Novu Kanjižu, Majdan i Krstur, od 1774. do 1776. godine doseljavali su se Mađari u Orosin (Rusko Selo) i Tordu.
U Čoku je mađarsko stanovništvo došlo 1782. godine, a 1783/84. u Mađarski Itebej. Pošto je srpski živalj napustio Debeljaču, iz severnog Potisja Mađari reformatske veroispovesti stigli su 1794. godine u ovo naselje. Mađarsko stanovništvo je 1801. godine kolonizovalo Mađarsku Crnju. Doseljavanje Mađara, iako je bila u pitanju Ugarska, nije pomagala centralna vlast, jer nije postojao plan za naseljavanje Mađara. Naprotiv, većina mađarskog stanovništva naseljavala se bez znanja i dozvole države i feudalaca.
Doseljavanje Rumuna
Doseljavanje Rumuna u nizijski Banat tokom 18. veka bilo je slika kolonizacionih pomeranja, planskog i stihijskog naseljavanja rumunskog stanovništva sa prostora Banatskih planina i iz doline Moriša i Karaša. Rumunsko stanovništvo bilo je prisutno u zapadnom Banatu i pre 18. veka. Rumuni su u nizijski Banat doseljavani u Vojnu granicu i na imanja feudalaca. Nakon doseljavanja, rumunska naselja mogla su se grupisati u tri tipa: sela u donjem toku Nere i Karaša, kao i ona u dolinama Moravice i Mesića čiji su se stanovnici nazivali goranima, zatim naselja u Vojnoj Granici, u okolini Pančeva, Alibunara i Bele Crkve, čiji stanovnici su se nazivali graničarima i pet naselja u srednjem Banatu, čiji stanovnici su se nazivali Rumuni sa pustare. Posle 1740. godine intenzivira se doseljavanje Rumuna u nizijski Banat. Tada se doselilo rumunsko stanovništvo u Margitu, u Sent Joan (Barice), a 1744. godine u Mali i Veliki Gaj.
Marija Terezija je 1765. godine izdala patent da se iz svih rumunskih naselja, u koje bi trebalo da dođu nemački kolonisti, isele Rumuni. Dve godine kasnije, 1767. godine, rumunski živalj napustio je svoje u sela oko Temišvara i u dolini Moriša i naselio naselja oko Begeja: Mali i Veliki Torak, Jankov Most, Ečku, Klek. Stanovnici sela Sakalaza kod Temišvara naselili su Veliki Torak, a iz sela Serdina u dolini Moriša Mali Torak. Ukupno je u Mali i Veliki Torak stiglo 340 porodica. Rumunski živalj pristigao u Jankov Most bio je poreklom sa Moriša. Rumunska naselja oko Begeja posle prodaje u spahiluke (1781–1782) ušla su u posed Luke Lazara i Isaka Kiša.
Vojne vlasti su, takođe, sprovodile kolonizaciju Rumuna u Vojnu granicu. Tako su 1765. godine naseljeni rumunskim stanovništvom Banatsko Novo Selo, Dolovo, Alibunar, Seleuš i druga mesta; krajem 18. veka rumunski živalj došao je u Uzdin, Kovin, 1805. godine u Mramorak, 1807. godine u Deliblato, a 1808. godine formirano je rumunsko naselje Vladimirovac (Petrovo Selo). Rumuni u selima u okolini Vršca bili su starosedeoci. Na području Banata došlo je do intenzivnog prožimanja srpskog i rumunskog stanovništva.
U veku vere, verska istovetnost zbližavala je narode, a komunikaciju među njima činila je lakšom. U periodu od 1713. do 1864. godine Rumuni su u verskom pogledu pripadali srpskoj crkvenoj organizaciji, Karlovačkoj mitropoliji, osim onih koji su prihvatili uniju sa katoličkom crkvom (od naših naselja Rumuni u Jankovom Mostu i Markovcu). Brakovi između Srba i Rumuna bili su česti, kao i međusobna asimilacija. U istočnom Banatu u 18. veku počela je rumunizacija srpskog življa, a u zapadnom asimilacija Rumuna sa Srbima. Asimilacija je lakše tekla kod verski istovetnih naroda (primeri: međusobne asimilacije Srba i Rumuna, germanizacija Italijana i Francuza), jer su kontakti među njima bili češci.
Doseljavanje Slovaka
Slovačko stanovništvo tokom 18. veka naselilo se u Bačku, Banat i delimično u Srem. Slovački živalj dolazio je na poziv ugarskih feudalaca, kao radna snaga na feudima, zatim su ga naseljavali na Komorska imanja i Vojnu granicu. Kolonizacija počinje 1745. godine, kada je impopulator Martin Čanji, na osnovu dogovora sa vlasnikom futoškog vlastelinstva Mihajlom Čarnojevićem, doveo 2000 Slovaka iz Novograda (Novohrada), Orave, Liptova, Honta, Zvolena, Turca u Petrovac u Bačkoj. Doseljenici su dve godine potom, 1747. godine, sklopili ugovor sa spahijom. Sa tog područja naseljenici su 1746. godine došli u Kulpin na imanje spahija braće Stratimirović, 1754. godine Slovaci protestanti naseljavaju se u Bajšu, 1756. godine u Gložan, 1758. godine u Selenču, koja je jedino multikonfesionalno naselje, protestantsko i katoličko. Slovački doseljenici su 1773. godine došli u Kisač, a od 1790. do 1791. godine u Pivnice i u Lalić. Iz sela Selenče u Bačkoj proterano je 1770. godine 98 slovačkih protestantskih porodica, koje su se naselile po specijalnoj dozvoli cara Josifa II u Pazovi, na teritoriji Petrovaradinske pukovnije.
Na posed Kristifora Naka u Banatu došlo je 1782. godine slovačko stanovništvo iz Novogradske, Peštanske, Nitranske i Zvolenske županije. Doseljenici su osnovali naselje Novi Komloš. Na njihovom čelu bili su učitelj Samuel Geršković i sveštenik Matija Baranji, poreklom iz liptovackog kraja. Matija Baranji preveo je 1784. godine deo naseljenika u selo Pardanj na imanje Gabriela Butlera, a dve godine potom iz Pardanja doseljenici su stigli u Aradac, kod Velikog Bečkereka, na imanje Isaka Kiša. Iz Pardanja je slovački živalj 1788. godine prešao u Ečku, a iz Ečke sa sveštenikom Janom Bosidelerskim 1802. godine u Kovačicu. U ovim godinama (1806) slovačko stanovništvo došlo je u Padinu i Šandorf (Janošik), a iz Šandorfa 30 slovačkih porodica naselilo se u Hajdučicu. Veća grupa doseljenika 1829. godine iz Padine takođe je naselila Hajdučicu.
Doseljavanje Rusina
Prve rusinske porodice iz Zakarpatja, tadašnje severoistočne Ugarske, dolaze u Bačku četrdesetih godina 18. veka. Na popisu stanovništva Kule 1746. godine prvo je zapisano troje Rusina, a nakon njih, iste godine, još 11 rusinskih porodica. Prvi rusinski kolonisti dolazili su u Bačku pojedinačno, kao nadničari, u vreme većih sezonskih radova, pa su se neki od njih tu i naselili. Organizovano naseljavanje Rusina u Bačku pocinje 1751. godine: upravnik komorskih imanja u Bačkoj, Franc Jozef de Redl (Franz Joseph de Redl) je, na molbu slobodnjaka Mihajla Munkačija (Munkácsy Mihály) iz županije Bereg (danas u Zakarpatskoj oblasti Ukrajine), izdao i potpisao kontrakt o naseljavanju 200 rusinskih grkokatoličkih porodica iz severoistočne Ugarske na pustaru, nenaseljeno komorsko naselje Veliki Krstur. Iste godine u selu je osnovana grkokatolička parohija, a 1753. počela je da radi škola u kojoj se nastava odvijala na rusinskom jeziku.
Rusinsko stanovništvo je 1751. godine naseljeno na područje komorske pustare Ruskog Krstura, na osnovu ugovora o naseljavanju koji je potpisao administrator komorskih imanja u Bačkoj Jozef de Redl. Dve godine potom, u Krstur je pristiglo rusinsko stanovništvo iz županija Šariš, Zemplin, Boršod, a naseljavanje je nastavljeno do početka sedamdesetih godina 18. veka do kada su pristizali novi doseljenici sa široke teritorije tadašnje severoistočne Ugarske, iz 14 županija na kojima se prostirala crkvena jurisdikcija Munkačevske grkokatoličke eparhije.
Doseljavanje Rusina u Kucuru pocelo je 1763. godine, kada je Franc Jozef deRedl potpisao ugovor o naseljavanju 150 grkokatoličkih rusinskih porodica u komorsko naselje Kucuru i dao ga Petru Kišu iz Krstura da prikupi i dovede zainteresovane koloniste iz severoistočne Ugarske. 41 rusinska porodica došla je 1763. godine, a dve godine kasnije još 42. One su uglavnom poticale iz parohije Mucenj. Godine 1764. rusinski knez u Kucuri zvao se Janko ordaš, a prvi grkokatolički sveštenik u Kucuri (od 1766. godine) bio je Osif Kirda. U Kucuri su već živeli pravoslavni Srbi. Rusinska škola u Kucuri osnovana je 1765. godine, a grkokatolička parohija 1766. godine. Na državnom popisu 1787. godine u Krsturu je bilo oko 2200, a u Kucuri oko 1600 Rusina. U doba vladavine cara Josifa II 1786. godine u vojnu službu je primljeno oko 8000 zaporoških kozaka koji su naseljeni u okolinu Sente.
Doseljavanje pojedinih rusinskih porodica iz Krstura i Kucure u Novi Sad počelo je već šezdesetih godina 18. veka, a 1780. godine u Novom Sadu je osnovana grkokatolička parohija. U drugoj polovini 178. veka Rusini su se u manjem broju doseljavali i u neka druga naselja u Bačkoj: Šovu i Obrovac, ali se nisu održali u njima. Rusini koji su se od sredine 18. veka doseljavali u Bačku bili su grkokatolici, ali su od 1751. godine bili pod jurisdikcijom rimokatoličke Kaločke nadbiskupije. U početku su im sveštenici Rusini dolazili iz Mukačevske i iz grkokatoličke Velikovaradinske (Veliki Varadin, danas Oradea u Rumuniji) eparhije. Iz te eparhije su u početku Rusinima dolazili u Bačku prvi grkokatolički sveštenici i donosili najneophodnije crkvene ćirilske knjige.
Za grkokatolike, unijate u Hrvatskoj i za Rusine u Bačkoj osnovana je 1777. godine Križevačka episkopija, u okviru koje su Rusini ostali sve do 2003. godine, kada je osnovan Apostolski egzarhat za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori. Pojedine rusinske porodice, ponekad i veće grupe, iz Krstura i Kucure tokom 18. i 19.veka preseljavaju se u druga naselja i tako formiraju nove rusinske kolonije. Križevačka eparhija je 1777. godine dobila posed Šid i Berkasovo, pa je početkom 19. veka počelo naseljavanje Rusina na taj posed. Naseljavanje u Šid je pocelo 1803. godine, a u Berkasovo 1810. godine. U Bačince se Rusini naseljavaju od 1834. godine.
Jevreji u Vojvodini
Pozicije jevrejskog stanovništva u Sremu, Bačkoj i Banatu bile su određene položajem Jevreja u Habzburškoj monarhiji. Patent Marije Terezije dozvolio je Jevrejima da žive u gradovima uz placanje tolerancijske takse. Reforme Josifa II omogućile su Jevrejima rad u državnoj službi. Jevreji su činili gradsko stanovništvo koje se bavilo trgovinom. U Novom Sadu je 1728. godine živelo 12 jevrejskih porodica, 1743. godine 26, a 1748. godine postojala je jevrejska opština. Porodica JakovaHercela prva se 1775. godine stalno naselila u Suboticu, a 11 godina kasnije osnovana je jevrejska opština.
Narodi o kojima (ni)je ostalo samo sećanje
U doba kada je Banat bio najveći kolonizacijski prostor u Evropi, doseljena je tu grupa Katalonaca iz Španije. Kada su Habzburzi izgubili Napulj i Siciliju 1731. godine,Katalonci su pristigli u Beč. Četiri godine lutali su Bečom i austrijskim gradovima, te su habzburške vlasti odlučile da ih nasele u Veliki Bečkerek. Oni su lađama stigli na Begej i formirali svoje naselje Novu Barselonu. Prvi su počeli da sade dudove u Banatu. Uništili su ih napadi razbojnika, a naročito kuga 1738. godine. Od cele naseobine ostalo je samo 30 siročadi koja su raspoređena po sirotištima u Ugarskoj.
Uz Nemce, doseljavali su se i Italijani koji su naselili okolinu Temišvara, ali su vrlo brzo bili germanizovani. Iz oblasti Alzasa i Lorene u periodu terezijanske kolonizacije došli su i Francuzi. Oni su u okolini Velike Kikinde 1770. godine osnovali svoja naselja: Soltur, Šarlevil, Sent Hubert, Molin, koja su ubrzo germanizovana. Tragovi doseljenih Francuza ostali su u prezimenima banatskih Nemaca: Ševalije, Dipon, Bartu, Leđer, Boase itd. U vreme Velikog bečkog rata, Bugari-katolici naselili su sela Bešenevo i Vingu, u blizini Temišvara. Na posed Lazara u Ečku došli su 1793. godine, a od 1823. do 1825. godine naselili imanje Dvor Josipa Petrovića u Banatu. Neki od njih su se 1895. godine iselili u Ivanovo kod Panceva, a neki su otišli u Bugarsku. Feudalac Ludvig Barac naselio je 1838. godine pustaru bugarskim naseljenicima i oni su je nazvali Barachaza (Baraczháza), kasnije Stari Lec. Bugarski naseljenici uglavnom su se bavili baštovanstvom. Tragovi Bugara, Italijana, Francuza, Španaca uglavnom su nestali, ali ne potpuno. U Vojvodini često možemo čuti čudna prezimena, koja nisu u skladu ni sa jednim jezikom koji se danas govori ovde. Štaviše, moguće je da je neko od naših predaka pripadao ovim narodima, te da o njima nije ostalo samo sećanje.
Doseljavanje i poreklo Roma
Romi su nedovoljno proučen i poznat narod, iako prisutan u Evropi mnogo stotinagodina. Njihova istorija odigravala se tako da je jedva bila u vezi s krupnijim događajima evropske istorije, pa prema tome i istorijskim događajima u Ugarskoj ili Srbiji. U svesti raznih naroda, a i u svesti samih Roma, postojalo je oštro razdvajanje nastalo zbog razlicitog načina života, jezika i različite kulture. Razne grupe Roma razdvajaju se na osnovu jezika koji govore, običaja i naziva koje koriste za sebe. Mnogi prihvataju naziv Romi, koji potiče iz jezika hindu, a današnje značenje te reči je muškarac (teritorija u Maloj Aziji gde su Romi bili prisutni u XI veku nazivala se u Vizantiji i u vreme Turaka Roma ili Rum). Neki koriste razne forme naziva Cigan, koji na nekim od jezika jednostavno znaci čovek, tj. ljudsko biće. Ova reč je poreklom iz grčkog jezika (athiganos), ali je po mišljenju većine Roma nepoželjna, pogrdna. Karakteristično je da Romi dugo nisu beležili podatke iz svoje istorije, tako da je to prepušteno drugima i zbog toga je ona puna otvorenih pitanja, predrasuda ili pogrešnih tumačenja.
Mada je to malo verovatno, neki naučnici misle da se prvi talas migracije Roma desio već za vreme Aleksandra Velikog. Sigurno je da ih je put kojim su prolazili učinio da budu još različitiji. Neki su se zadržali više u Persiji, neki na Bliskom istoku, neki u severnoj Africi, neki u današnjoj Ukrajini, Jermeniji, u Maloj Aziji i na Balkanu. Balkan je bio jedan od najvećih centara odakle su se naseljavali u druga područja Evrope. Ostali su stigli do Zapadne Evrope i Rusije, te je i njihova istorija potekla drugim putem. Romi koji žive u Vojvodini proveli su puno vremena na Balkanu i u Srednjoj Evropi. U različitim jezicima koje govore prisutne su reči iz grčkog, slovenskih i mađarskog jezika, a pojedine grupe govore jezik koji se može okarakterisati kao novolatinski i koji pokazuje karakteristike varijante rumunskog jezika govorenog pre više vekova. U 14. veku Romi su bili prisutni na mnogim mestima na Balkanu.
Ugarski kraljevi Sigismund, Matija Korvin, VladislavII, kao i Jovan Zapolja su izdali dokumente o njima. Vladislav II ih je nazivao narodom faraona jer se verovalo da potiču iz Egipta, a Jovan Zapolja im je vratio slobodu kretanja. Po legendi Romi su skovali gvozdeni presto, na kojem je kažnjen Đerđ Doža. Tokom osmanlijske vlasti dolazak Roma na teritoriju Ugarske bila je neprekidna pojava. Tokom Rakocijevog ustanka se pojavljuju kao svirači. Za vreme Marije Terezije i Josifa II izvršeni su i nasilni pokušaji da ih odvrate od stalne selidbe kao načina života.
IZVOR: IZ ISTORIJE NACIONALNIH ZAJEDNICA U VOJVODINI. VLADA AUTONOMNE POKRAJINE VOJVODINE, Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice. Projekat: AFIRMACIJA MULTIKULTURALIZMA I TOLERANCIJE U VOJVODINI. KOLIKO SE POZNAJEMO – iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Priredio: Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
18. jul 2017. u 13:14
vojislav ananić
II
Povodom ukidanja Potiske granice 1745. nastojavala je županijska Komora da Sombor postane središte bačko-bodroške županije. Do tada su, a i kasnije sve do 1760,županijski sabori održavani naizmence u Baji, Baču i Novom Sadu. Da bi Sombor postao stalno središte Bačke, trebalo je njegove prostrane pustare u okolini što jače naseliti mađarskim plemićima, naročito dve najveće pustere, Veliki Miletić /današnje selo/ i Miletić južno od somborske Šikare. Još 1740. doselile su se ovamo neke bunjevačke plemićke porodice, a potom sve više siromašne mađarske plemićke porodice /bocskoros nemeseg/ iz raznih krajeva Ugarske, putem akcije nekoliko mađarskih plemića pod rukovodstvom Gražalkovića. U početku jedva su se mogle izdržavati, te su još 1752. tražile pomoć od županije. Glavno mesto stanovanja beše im Nemeš Miletić, gde su pod upravom svog hadnađa dobili 1758. svoju autonomiju i postali privilegovana opština u okviru županije, kojoj je trebalo dati mađarski etničko-politički karakter. Tim je ova opština privukla još znatan broj doseljenika, tako da je 1771. brojala već šezdeset plemićkih porodioa. Uporedo sa naseljavanjem Mađara u Somboru i njegovoj okolini nastoji Komora da i Potisje naseli što većim brojem mađarskih kolonista. Usled ukidanja tamošnje Vojne granice mnogi Srbi su se iselili. To je omogućilo doseljavanje Mađara u bačko Potisje. Do 1751. kameralna, potom krunska teritorija, ta je pokrajina uživala povlastice Marije Terezije,koje su pored tamošnjih Srba, i doseljeni Madjari uživali sve do 1848, kad su one ukinute.
Glavno mesto te pokrajine, Stari Bečej, kao glavno uporište u ovom kraju Bačke, trebalo je najviše naseliti Mađarima. Mesto je poznato još iz doba sv. Stevana, koji ga je darovao ftancuskim porodicama Beche i Gregor. Po imenu Beche spominje se to mesto i kasnije Beche i Wechey. Porodica Beche proširila je svoje posede i na Banat, te je po njoj verovatno i Bečkerek /Beohe – kerek – Beheova greda/ dobilo svoje prvobitno ime. Komora dovodi madjarske koloniste 1 u ovu pokrajinu sa Alfelda, iz Segedina,Čongrada,Alpara, Hodmezevašarhelja,Dorožme,Kunsenmartona,Kunfeleđhaza,Taplođerđa,Nađkereša,Majše i Nađbakonja.
Ti doseljenici naseljavaju Sentu kao drugo glavno mesto ove pokrajine, zatim Staru Kanjižu /kod Anonlmusa za vreme Bele 3. Kenesna – Knežina?/ i Martonoš. Sva ta mesta sa srezovima senćanskim, starobečejskim i žabaljskim, sačinjavali su posebnu krunsku teritoriju sličnu velikokikindskom distriktu u Banatu.
Komora i dalje nastavlja kolonizaciju Mađara. Između 1751- 1753. dovodi nove rojeve sa Alfelda u Mol i Adu, većinom iz Segedina i sa Jasšaga. Sedmogodišnji rat prekinuo je za duže vreme tu akciju, ali posle njegovog završetka 1764-1767. naseljava Sentmariju /Suboticu/, Bajmok i Čantavir, a 177o. ponovo naseljava Mađare sa Jasšaga, kao i Mađare i Slovake iz županija Hont, Heveš i Nograd i naseljava sela Kanjižu, Martonoš, Mol, Adu, Feldvarac, dok jedan deo naseljava i u unutrašnjosti Bačke: u Sentomašu, Turiji, Petrovom Selu. Za severnu Bačku stvara Komora jak mađarski centar u selu Szent- Maria, čongradska županija traži svoje staro pravo na to naselje i okolna mesta severne Bačke, no, Marija Terezija ih ne vraća, a Sent – Mariju podiže 1779. na stepen slobodnog kraljevskog grada, koji od tada nosi njeno ime Maria Thereziopolis.
Kolonizacija Mađara u Vačkoj naročito je pojačana posle urbarijalnog edikta Marije Terezije i Josifa 2. Ti edikti imali su, pored ostalog, za cilj da privuku Mađare sa severnih brdskih kgajeva kuda su se povukli posle pada Bačke pod Turke. Iseljavanjem iz tih krajeva Beč je u isti mah uticao na vojničko slabljenje tih prirodno utvrđenih krajeva, na čiji otpor su se naslanjali svi ustanci pod erdeljskim knezovima, a naročito pod Tekelijem i Rakocijem. Isti takav otpor mogao je dati i ravni Alfeld sa svojim tada još ogromnim baruštinama, trskarama i šikarama. Tome treba dodati i finansijski razlog Beča, koji je težio za privrednim podizanjem Ugarske, naročito Bačke i Banata, da bi platio ogromne dugove koje je sedmogodišnji rat naneo Monarhiji, kao i zbog podizanja privredne moći radi uspešnog vođenja predstojećih ratova protiv Turske.
Za takvu politiku bili su zagrejani i sami Mađari, Kada znamo da je Ugarska za vreme proglašenja pragmatičke sankcije brojala samo dva i po miliona stanovnika, onda se baš od tog pomeranja Mađara iz brdskih krajeva severa u ravnice oko Tise i Dunava mogao očekivati prirast mađarskog naroda. Ukoliko prirast dovede do prenaseljenosti, što je neminovno kod njegova-pretežno agrikulturnog karaktera, tada će mađarski etnički višak sve više naseljavati severne krajeve i tako pretapati strance u mađarski etnikum. Mađarizacija Ugarske, smatralo se, na taj način bi spontano i bez ikakvih prisilnih mera tekla svojim prirodnim tokom. Tim predviđanjima sledovaše Komora i pri kolonizaciji Bačke, ali da bi ve sprečila navala ološa u nju, rešeno je da se mogu doseliti samo oni koji su sve svoje dažbine i dugove izmirili, i da se iz svake porodice može doseliti samo jedan od sinova. Međutim, takvo selektivno doeeljenje Mađara u Bačku i Banat, nije rado gledano u Beču, te je neoakvistička komisija činila mnoge smetnje. Ova komisija svim silama otežavala je međarskim plemićima kupovinu zemalja na kameralnim predijama. Rado je, naprotiv, davala zemljoposede i plemstvo Srbima, Bunjevcima, Nemcima i Rumunima, računajući da će tako sprečiti masovnu kolonizaoiju Mađara u obema pokrajinama.
18. jul 2017. u 13:18
vojislav ananić
III
Te prohibitivne mere primenjene su naročito na Banat, gde je kolonizacija Mađara stoga mnogo teža išla nego u Bačkoj. Međutim,kako je i ovde, sem Granice u južnom Banatu, uspostavljena županijska organizacija, nije bilo moguće sprečiti kolonizaciju Mađara. Ugarska komora je nastojala da naročito Potisje naseli Mađarima, kako bi ih na obema stranama Tise što jače užlebila u kompaktnu masu Srba u Bačkoj i Banatu. Ma koliko se Marija Terezija ograđivala od toga plana, pa i Josif 2, naseljavanje Mađara nije se moglo sprečiti ni u Banatu, jer se ovde moralo raditi najviše. na regulisanju reka, odvodnjavanju mrtvelja i baruština, za koji su Mađari kao oprobani kubikaši bili jedini radnici. Pa i sama ta vodom natopljena nizija, naročito podesni za vrtarstvo i sađenje duvana, iziskivala je oprobane i istrajne radnike kao što behu Mađari. Grof Ignac Bačanji, arhiepiskop erdeljski, preseljava ih 1782. iz Erdelja i Segedina u Staru Bebu na imanje grofa Josifa Baćanjija i na svoje posede, Oromoš /Oroszlanos iz doba Ahtuma/ Krstur /Papkeresztur/ i Valkanj, dok je višak naselio u novom naselju, Novom Oroslamošu. Sva ta nekadašnja naselja iz doba pre turske najezde behu u vreme doaeljavanja pustare. Pustaru Stari Sentivan otkupio je grad Segedin od Komore naselivši tu Mađare 1783. Starosedeoci Srbi pređoše odavde na susednu pustaru, gde osnovaše Novi Sentivan iste godine.
Godine 1784. naselila je Komora Mađare iz okoline Segedina na obližnjoj pustari Padej radi proizvodnje duvana, pošto je još 1777. čanadski zastupnik Komore sa Mađarima doseljenim iz istih krajeva pokazao dobre uspehe na tom polju na eusednoj pustari Rab. Grof Jovan Butler dovodi 1785. Mađare iz heveške Županije u UjVar, odakle prelaze Srbi u Otelek, koje je mesto bilo bezbednije od čestih poplava. Još 1776. naselila jfe Komora na pustari Tordi Mađare iz okoline Segedina. Pošto je grof Josif Pejačević to zemljište otkupio od Komore, naselio ga je njegov sin Žigmond 1797. novim mađarskim rojevima iz okoline Segedina, Čongrada i Senteša. U Itebej / Donji Itebej/ doselio je Isak Kiš Mađare reformatske veroispovesti iz bekeške županije 1786, pošto su Srbi toga sela, ne želeći da potpadnu pod mađarskog spahiju još 1785-1784- dobrim delom prešli u Miliciju.
U Beodri /Boldre – Brod, nazvanoj zvanično po prelazu preko starog Tisinog korita/ na posedu Bogdana Karačonjija, koji je 1781. kupio , naseljavaju se Mađari 1796, a u Čoki na posedu Lerinca Marcibanjija naseljavaju se istovremeno kao i u Beodri iz otoline Segedina.
Svi ti doseljenici dolaze, uglavnom, kao vrtari iz čuvenog vrtarskog kraja na slivu Tise i Moriša. Njih je kao tskve naselio Lajoš Marcibanji 1782. i u Monoštoru, a general Josif Čekonić 1798. u Mađarskoj Crnji. Na toj teritoriji i na Hunšagu poznati su Mađari i kao odgajivači duvana, te ih čanadeko namesništvo Komore 1775. naseljava i na pustari Krstur i Majdan, a u Nakovu naselio ih je namesto iseljenih Francuza iz Lotaringije Krištof-Nako 1784-, uglavnom iz Orosheze. Među njima bilo je i nekoliko slovačkih porodica, koje su se raselile, a na njihovo mesto došli su 179o. Nemci.
Za vladavine cara Josifa 2, kada se kolonizacija Mađara i u Banatu sprovodi u sve većem razmeru, naseljavaju se Mađari i u samoj Vojnoj granici, gde im do tada nije bilo pristupa. Tako se oni naseljavaju i u starom srpskom selu Opavi, koje se sastojalo ia dva bliska naselja. Od 1?69. Opava se podelilo na dve opštine, Kaljugu i Želce. Za vreme Josifa u Kaljugu se doseljavaju sporadično i Mađari. Najveće mađarsko naselje iz tog doba, Debeljača, postalo je na prediji poznatoj pod imenom Develak. Prvi doseljenici nastanjuju se ovde 1774. na mestu gde su jedno vreme stanovali Srbi koji su se odavde preselili u susedna sela. Mađarsko selo na tom mestu, koje su već Srbi nazvali Debeljačom, postalo je tek nakon doseljenja jačih rojeva 1794, istodobno sa naseljenjem Majdana u Turskom /Novom/ Bečeju. Doseljenici oba spomenuta mesta uglavnom su jobađi, koji su pobegli zbog teških spahijskih nameta iz Hodmezevararhelja i okoline.
Od banatskih gradova prvo je Bečkerek naseljen Mađarima , koji su doseljavani još 1755-1760. iz Beograda, a 1768. iz Baranje i nastanjivahu se u posebnoj ulici, po njima prozvanoj Mađarskoj ulici.Kao nadničari dolaze 1766 – oko šezdeset ljudi – i u Vršac,mahom iz Brdelja. Oni su se vremenom pretopili u tamošnje Nemce. Istodobno naselili su se takvi nadničari i u obližnjim selima Pavlišu, Margiti i Uljmi.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku, Novi Sad, 1961.
18. jul 2017. u 16:09
vojislav ananić
Kolonizacija Mađara u Bačkoj
Još od početka 19. veka u Bačku stalno dolaze pojedinci i omanje grupe iz Alfelda, samo jedan veći transport dolazi, pre ustavne ere, još 1810, na poziv bečkog bankara Stameoa na novu naseobinu Kišsalaš u bačalmaškom srezu. Još u prvoj polovini 19. veka nastanjuju se veći i manji rojevi u Molu /18o5/, u Feldvarcu, Bačkom Gradištu, Temerinu i Novom Sadu /18o6/. Godine 1884. naseljava Komora, prema zakonom predviđenom planu, Šajkašku, gde je državni interes najviše nalagao naselje Tisa Kalmanfalva kod Gornjeg Kovilja. Istodobno stvara Komora drugo jako naselje, Bao Đulafalva, ili Stapar u somborskom srezu, nazvano po ministru finansija Đuli Sapariju. Naselje je prvobitno pripadalo Krnjaji, a od 1894. sačinjava zasebnu opštinu. Treća naseobina osnovana je 1889. u Silađiju /Svilojevu/ u apatinskom srezu. Raštrkane Mađare, virovitičke županije, koji behu već na putu da se odnarode, prikuplja Komora i naseljava ih 1892. godine u kompaktnoj masi u Gombošu, kuda šalje 1898. nove naseljenike, koji će se ovde pod uticajem mađarske škole bolje održati. Mnogi su se iz Gomboša i drugih mađarskih naselja preselili u Bačku Palanku, gde su u sastavu ove opštine osnovali posebnu čikošku naseobinu. Posle ukidanja Vojne granice naseljava Komora manje transporte u Potisju, u Čurugu, Žablju, šajkaškom Sv. Ivanu, Titelu i Mošorinu radi pojačanja ranije već postavljenog etničkog kordona koji deli bačke Srbe od banatskih. Sem ovih naselilo se 1883. godine na pustari kod Kule oko 1ooo sikulskih kubikaša,koji su se potom preselili većinom u Kulu, Staru Kanjižu, Stari Večej i Titel.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. Veku, Novi Sad, 1962.
18. jul 2017. u 16:49
vojislav ananić
Kolonizacija Mađara u Banatu
Godine 1800. doseljavaju se omanji rojevi sa Dunantula /Prekodunavlja/ u Čoku, a potom skoro istodobno naseljava Josif Črkonić mađarske vrtare iz Čanadske i čongradske županije na gredi itebejskog i crnjanskog hatara, gde su jedno vreme prebivali na rasejenim vrtarskim naseobinama, zatim su ze udružili i naselili u zbijenom naselju, u Mađarskoj Crnji. Kasnije, 1824. godine doseljava Čekonić i jedan roj va svog spahiluka u Česteregu. Jedan deo ovih kolonista iselio se 1829. a na njihovo mesto došli su Nemci iz Žombolja i Nemačke Crnje. Istovremeno doseljavaju se sa Nemcima i Mađari u Mokrin, a 1880. pristižu Mađari u još većem broju u ovu opštinu. Nešto kasnije, 18o4. godine doseljava Marko Červicki mađarske koloniste iz čongradske županije na svoju pustaru Firiđhaza, koja je potom spojena sa Turskom Kanjižom /Novi Kneževac/, grof Karačonji u Sajan, a grof Pejačević u Tordu. Svi ti Mađari dolaze kao vrtari i sadioci duvana. Sem ovih, pristigao je 18o4. još jedan veći transport čongradskih Mađara u najjače južnobanatsko mađarsko naselje Debeljaču, gde su, pored vrtarstva, preuzeli proizvodnju svih vrsta žita. Naseljenici ove opštine, kvalitativno najvrsniji, potiču iz agrikulturno najnaprednijih središta, Đale, Seghaloma i Hodmezevašarhelja. Posle dužeg vremena 1817-1818. naseljava lazar Karačonji uz Nemce i Mađare na svom posedu u Velikom Bikaču, a u međuvremenu 182o-184o. naseljavaju se u Vranjevu omanji rojevi Mađara, vrtara i brodograditelja. Doseljenici iz Jasšaga i Kunšaga naseljavaju 1826. pustaru Arač kod Beodre, odakle se raseljavaju u susedne opštine. Godine 183o. naseljavaju Mađari iz raznih opština Alfelda Veliki Lec, 1831, godlne Tisasentmikloš /Ostojićevo/, 1832, pomešani sa Nemcima Malenczifalva /Malenčino selo/ kod Velikog Gaja, 1839. i 187o. Padej, 184o. Jermenovce i Mađarski Sentmihalj, 184o-1841. Seležudvarnok/Dušanovac/, 1841. Tamašfalva /Hetin/, 1844. Kibekhaza, 1859. Sanad, a 189o. Gornju Mužlju. Svi ti kolonisti dolaze u Banat većinom kao vrtari, sadioci duvana i kubikaši, čijim radom je znatno unapređena po ljoprivreda srednjeg Banata. Kao kubikaši, veoma otporni prema malariji, imaju velikih zasluga u pogledu zagaćenja i kanalizacije prostranih barovitih nizija Vojvodine, narooito Banata.
Od najvećeg značaja za mađarizaciju južnog Banata bila je kolonizacija Sikulaca, poznatih i pod imenom Čangova. Ime Sikul /Sekely/ znači “graničar”, ali poreklo njihovo nije još dovoljno objašnjenou bilo da su došli pre, bilo posle doseljenja Arpadovih Mađara u Panoniju u današnji ugao Erdelja, oni su odvojeno pleme sa najranijom i najjačom primesom slovenstva. U tom uglu sačuvali su svoje starinsko pravo imovine, pravo osvojene a ne kraljevskom dotacijom stečene imovine. Jezik njihov pokazuje i danas još najjaču mešavinu staroslovenskog jezika, naročito nazala a i folklor njihov sadrži najviše slovenskih motiva.
Zbog teške graničarske službe Sikulci prelaze 1764. godine u Bukovinu. Kako su se mnogi od njih ovde pretopili u Rumune i Rusine, to je ugarska država 1883. pokrenula akciju da ih sačuva od daljeg odnarođavanja i preseli u južni Banat, gde je, s obzirom na jake veze Srba s obe strane Dunava, trebalo što više pojačati mađarski skoro iskljuoivo činovnički živalj tog kraja. Pristigao je 4.aprila 1883. prvi transport od 382 duše u novoosnovanu opštinu Hertelendifalva /sadašnja Vojlovica/ nazvanu po imenu velikog župana Josifa Hertelendija. Ovamo su već ranije prešli Nemci i Slovaci iz poplavljenih ritskih naseobina Marijenfelda i Ivanova. Kolonizacija je skoro propala usled malverzacija činovništva, pa tek nakon sprovedene istrage podžupana Bele Talijana, kada je Deziderije Gromon kao vladin kotesar preuzeo donjodunavsku kolonizatorsku akciju, upućena je kolonizaoija u svoj normalni pravao. Ustanovljen je kolonizacioni odbor pod vođstvom Sustava Vizkeletija, potom Agoštona Jankoa, koji 1. jula 1883. stupa u akciju. Kolonisti, čiji broj je porastao sa još 799 duša, smestili su se na uzvišenom od poplave zaštićenom terenu u Hertelendlfalva /Vojlovica/, Sekelikeve /Skorenovac, ranije Šandoređhaz/ i Nađđerđfalva /Đurđevo/. Drugi transport naseljen je u Đurđevu, a treći od još 158 duša i noviji manji transport razmešteni su na sve tri opštine. Ukupno je naseljeno 352o duša. Vojlovički naseljenici doblli su 45o jutara zemlje, 26o q pšeničnog semena, boo q brašna, 49 q soli i 4o q slanine. Kuće su im izgrađene po minimalnoj ceni uz naknadnu isplatu. Svaka opština dobila je opštinsku kuću i školu, a po veroispovesti dodeljeni su reformati pančevačkoj, a rimokatolici omoljiČkoj parohiji. Selo Skorenovac propalo je usled poplave Dunava 1887. posle_čega je novo podignuto na današnjem uzvišenijem mestu.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. Veku, Novi Sad, 1961.
18. jul 2017. u 17:18
vojislav ananić
Kolonizacija Mađara u Baranji i Sremu
Ugarska komora uzela je u projekt i kolonizaciju Srema i Slavonije, ali tek nakon završetka kolonizacije u Bačkoj i Banatu i transpopulacija u tim pokrajinama. Srem je naročito bio važan sa strategijskog, kao i sa privrednog gledišta. Srem je trebalo da postane bedem Ugarske prema jugu, kao i Erdelj prema istoku. To je jedan razlog zašto Srem ulazi u plan mađarske kolonizacije u ustavnoj eri. Drugi razlog je privredni. Ugarska je u tom dobu, još od Marije Terezije, neka privredna kolonija Austrije i teži za privrednom emancipacijom, te sasvim prirodno ide i za prisvajanjem dunavskog bazena kao glavne arterije koja je spaja sa zapadom i istokom. U njenom pri vrednom planu je i kanal koji bi preko Bosuta vodio ka Savi a od Save preko mekog krečnjaka na Jadran. Ta težnja za privrednom emancipacijom iziskivala je i naseljavanje Mađara s obe strane Dunava, u
Baranji, Bačkoj, Sremu, Slavoniji i južnom Banatu. Pre svega Baranja je iziskivala kolonizaciju Mađara. Posle osvojenja od Turaka u Baranji naseljavaju Nemce Leopold 1, potom spahije ovog kraja, princ Evgenije i generali Kaprara, Veterani i dr., naročito oko Pečuja i Pčvarada. Uz Nemce pridolaze i Mađari, narčito sa Dunantula,od kojih je najviše u sentlerinokom srezu, a u manjem broju i u podunavskom bazenu, kuda su dospeli na mesto iseljenih Srba. Zbog pustošenja kuruca i labanca, zbog iseljavanja stanovnika u Ameriku i zbog ograničenog rađanja dece, ta je pokrajina naročito iziskivala kolonizaciju. Iako nije ni u drugoj polovini 19. veka kolonizacija planski izvedena, ipak su se Mađari stalno useljavali u Baranju kao i u Srem.
Prvi doseljenici u Sremu potiču iz šezdesetih godina iz susednih županija, naročito Bačke. Takvo sporadično doseljavanje nastavlja se i nadalje, a najvećim delom pridolaze kolonisti sa teritorije razvojačene Vojne granice koristeći se jeftinom kupovinom zemlje kako ovde tako i u Slavoniji. To su Mađari u Irigu, Rumi, Iloku, Šidu, Vukovaru, većinom nadničari i vinceliri. Tako su zbog jeftine kupovine zemlje u drugoj polovini 19. veka, prelazili omanji rojevi Mađara sa Dunantula i u virovitičku, požešku i belovarsku županiju.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. veku, Novi Sad, 1961.
18. jul 2017. u 17:33
vojislav ananić
KOLONIZACIJA ARBANASA
Seoba Srba pod pećkim patrijarhom Arsanijem Čarnojevićem III 1690. povukla je velikim delom srpski narod sa Kosova i Metohije u ove pokrajine. Posle ove seobe počeli su se naseljavati Arnauti. Sem Srba doselilo se tada i nešto Grka, Cincara, Cigana i Bugara. Austrijsko-turski rat 1737-1739. godine pokrenuo je i drugu seobu srpskog naroda pod patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem a tada, 1737. prelaze, zapravo prebegoše iz Valjeva u Srem oko 1600 rimokatoličkih Arnauta Klimenata, od plemena Klimenti. Oni su se nastanili u sremskim selima Hrtkovcima i Nikincima.
IZVOR: dr Borislav Jakulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. Veku, Novi Sad, 1961.
19. jul 2017. u 08:27
vojislav ananić
KOLONIZACIJA NEMACA
Privredno podizanje nemačklh kolonista
Nemački kolonisti u 18. veku, a naročito u ranljim decenijama toga veka, još neuki u zemljoradnji i stočarstvu, postepeno se privikavaju i usavršavaju u tim zanimanjima, a u 19. veku ne samo da su vični poljoprivrednim nego i u imovnom pogledu predvodnici među ostalim narodnostima Vojvodine. Srbi, isprva učitelji nemačkih kolonista u poljoprivredi, u 19. veku u mnogo čemu ugledaju se na njih; ne samo u radu nego i u pogledu izgradnje kuća,stanovanja i ishrane. Nema sumnje da je tom napredovanju nemačkih kolonista mnogo doprinelo veliko staranje vlasti i obilna materijalna pomoć od vlasti koja im je ukazana za početak njihove egzistenoije, dok su Srbi nemajući takve pomoći, sami stvarali svoju egzistanoiju. Pri svem tom, njlhovu napredovanju dosta je doprinela i njihova viša naobrazba, stečena u staroj domovini, u zapadnoj Evropi, te prema tome i njihova jača diacipliniranost u radu uopšte. Treba imati u vidu da su već i jozefinski kolonisti dobrim delom bili zanatlije, koji su imali jaku disoiplinu esnafskih organizaoija. Kao učenici, naviknuti nd stalan rad, takmičenja za prvenstvo, iznalaženja novina,u svojoj struci, oni su te svoje osobine preneli i na poljoprivredu. Kao kalfe oni su se podvrgavali trogodišnjem putovanju ili “vandrovanju” Wanderbursoh – vadroltaš/ na zapadu i na istoku do Carigrada, radi usavršavanja u svojoj struci, te su tako stekli širi vidokrug. Najposle, i sama promena postojbine, prirodne i socijalne sredine u novoj domovini, stvaranje nove egzistencije, – sve to uticalo je da se svim silama odaju radu i stvaranju što povoljnijih uslova života. Mnogi su se i pored poljoprivrede, bavili i svojim zanatima, pa tako i njihovi potomci. Oni su dugo bili pod uticajem srpskog esnafskog /”rufetskog”/ zanatstva u našim krajevima. Bez tih zanata ne daje se ni zamisliti njihovo napredovanje i u domaćinstvu, građenje sve higijenskijih kuća, zgotovljavanje raznovrsne hrane, uopšte stvaranje sve udobnijeg života. Tome treba dodati i njihovu trezvenost, skromnost u odevanju, naročito kod ženskih. To je uzrok što tuberkuloza ne kosi ni približno toliko Nemce kao i ostalnje narodnosti, osobito Srbe.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. veku, Novi Sad, 1961.
19. jul 2017. u 08:29
vojislav ananić
NASELJAVANJE NEMACA U BANATU
U znatno većoj meri Banat su naselili Nemci u toku 19. Veka. Još oko 1800. Naseljavaju Nemci Torak i Begej sv. Đurađ, kuda dolaze na mesta iseljenih Rumuna. U oba mesta dovodi ih spahija Isak Kiš. Kasnije,1802. naseljavaju Bčku, imanje istoga spahije Kiša. Jedno od najvećih nemačkih naselja u južnom Banatu,Francfeld, naselilo je oko četrdeset porodica Nemaca evangelističke veroispovesti iz južne Nemačke 1802-1803. Istovremeno 18oZ. dobili su svoj dodatak nemačkih stanovnika Jabuka, Glogonj i Kovin, a 182o, i Mramorak u južnom Banatu. Godine 18oZ. naseljavaju Nemci i drugo veliko južnobanatsko naselje Karlsdorf /danas Banatski Karlovac/. Osnivači ove opštine behu Nemci iz Alibunara, gde su se naselili oko 178o.Te iste godine naseljava Ignac Aldaši sedamdeset nemačkih porodica na svom spahiluku cu Sanadu. Godine 18o1,naseljava zagrebački kaptol Nemce u Sarči, a 18o6, /sa dodatkom iz 1824 / naseljava ih i u susednom Sečnju. U ovo selo dolaze oni 18o6-181o. namesto Srba koji su se odavde preselili većim delom u Samoš, a manjim delom u susedni ModoŠ. Zagrebački kaptol – dobivši još 1781, u zamenu za izgubljene posede u banatskoj Granici, mesto Modoš, tada još čisto srpsko mesto – sprovodi 1784.kolonizaciju Nemaca u Modošu iz okolnih nemačklh opština. Izgleda da je kaptol prvobitno nameravao da Mađare i Slovake naseljava na svojim posedima, jer se u najstarijim parohijskim maticama spominju mađarska i slovačka imena; tek pošto su se ti prvi doseljenici ubrzo iselili, nastanjivahu se onde Nemci,i to na južnoj periferiji sela u zasebnoj opštini, u Nemačkom Modošu, kao manjina prema brojno jačem Srpskom Modošu. Godine 1838, brojao je Srpski Modoš 2364 srpska i 94 nemačka stanovnika, a Nemački Modoš 892 nemačka i 2 srpska stanovnika. Taj razmer u brojnom stanju stanovništva izmenila je kasnije mađarizacija južne Ugarske, a ovu je potpomagao i kaptol, koji je u blizini bačkih, mađarskih,potom selu Česteregu /pored ranije naseljenih Mađara/ Nemce iz Žombolja i Nemačke Crnje, kojl dolaze 1929, namesto iseljenih Mađara. Godine 1825. osniva Joaif Petrović nemačko naselje Banatski Dvor /Idvornok/, a 1829. grof Betler /Buttler/ Johanesfeld /Jafnošfalva/. Godine 1828. itebejski spahija Kiš čisto nemačko naselje Ernesthaza /sadašnje Ban. Deapotovap/.Oko 1826. doseljavaju se Nemci u Pardanj namesto iseljenih Slovaka, a 1832. naseljava grof Franja Ziči Molidorf,a grof Nako Nakovo. Jedno od najuglednljih naselja Južnog Banata Rudolfsgnad /sadašnji Knićanin/, postalo je od nemačkih iseljenika iz Ečke. Pošto je istekao ugovor Agoštona Lazara sa Nemcima u Bčki,sklopljen 1825, na Zo godina zakupa ečkanske zemlje, ostali su tamošnii Nemci bez zemlje, te su dobili na teritoriji Vojne granice ritsko zemljište prekoputa Titela, koje su velikim trudom spasli od poplava i onde osnovali 18b5. današnji Knićanin, Kolonistima iz Ečke pridružio se i jedan deo Nemaca iz Žigmondfalve /Martinica/, koju su još 18o9. naselili Nemci.U severnom Banatu naseljava Ladislav Karačonji početkom 19. veka Nemce u Topoli kod Kikinde. Tada dobija i Mokrin svoje nemačke naseljenike, a 1883. osniva Vilma Tajnaji nemačku naseobinu Vilmater, koja je potom zbog učestalih poplava spojena sa Sajanom. Godine 182o, i 1821, dovodi Josif Hertelendi Nemce iz Velikog Bečkereka i Žombolja u Bočar, godine 1838, naseljava spahija Baćani naseobinu Baćanhaza, a spahija Lazar naseljava iste godine raniju rumunsku naseobinu Klek nemačkim doseljenicima. Udova Isaka Kiša osniva 1814. nemačko naselje u Begej sv. Đurađ a spahija Rogendorf dopunjava 184o. svoje naselje Rogendorf /Szolosudvarnok/ nemačkim kolonistima.
Gradovi primaju svoje naseljenike iz okolnih sela, samo Pančevo još iz Bačke. To su Nemci evangelističke veroispovesti, ciglari poreklom iz Hanovera,koje je Fridrih Kverfeld, oko šezdeset porodica, doselio iz Crvenke; a pored ovih i oko pet stotina kaldrmskih radnika iz Vrbasa i Sivca. Većina ze vratila u Bačku, a ostali su osnovali 1841. u Pančevu evangelističku crkvenu opštinu. Oko 18oZ. naseljavaju Nemci Veliki Žam, odakle su Rumuni prešli u Vladimirovac i Uzdin.
Sve te banatske naseobine, osnovane na spahijskim imanjima, imaju pretežno privredni karakter; no pri svem tom izvedene su od mađarskih spahija u interesu Ugorske sa tendencijom da se srpski živalj Banata, do tada skoro kompaktna etnička celina,polltički i ekonomski što više oslabi.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. veku, Novi Sad, 1961.
19. jul 2017. u 08:31
vojislav ananić
Kolonizacija Nemaca u Bačkoj
U Bačkoj nisu Nemci u 19. veku u tolikoj meri naseljavani kao u 18, veku. Od doseljenika iz Carevine prvi su Tirolci kao emigranti ispred nadiranja Francuza pod Napoleonom za vreme italijanske vojne. Kao svoje najodanije podanike car ih rado prima, te tako Ugarska komora po želji dvora naseljava porodice 18o1. u Novom Sivcu, koji su 1796. osnovai Nemci, pošto su se odvojlli od starosivačkih Srba. Privatnom inicijativom doseljeno je nešto kasnije nekoliko porodica u Čib i Deronje, a godine 18o7. preselili su se Nemci iz Stare i Nove Palanke u Nemačku Palanku. Po broju kolonista sledi naselje Feketić, gde su Nemci zapisani u maticama opštine Sekič još 1818. godine. Glavni roj Nemaca, međutim, mogao je dospeti ovamo već naredne dve godine, evangelici i reformati. Reformati nemačke i mađarske narodnosti behu 1826. brojno već toliko nadmoćni da su se te godine organizovali u posebnu crkvenu opštinu. Prvi roj Nemaca prešao je iz Sekića, a većina iz ostalih susednih opština, i to većim delom kao zemljoradnici, a manjim delom kao zanatlije. Prvi doseljenici nastanili su se u okolini Sekića, a kasnije raštrkano po celom selu. Poslednji roj naselio se nešto pre 185o. Godine. Nemci reformatske veroispovesti pretopili su se pomoću mađarske škole u Mađare, dok su se evangelisti i jedan deo reformata koji su pohađali evangeličku školu održali kao Nemci. Kasnije, 1881. godine naseljavaju Nemci iz Filipova, Odžaka, Karavukova, Bukina, Novog Sela i Gajdobre ranije već naseljeno selo Parabuć. Nešto kasnije posle ukidanja Vojne granice osnovano je 1884. u Šajkaškoj novo naselje nemačkih i mađarskih kolonista Tiszakšlminfalva /Budisava naseobina kod Gornjeg Kovilja/, potom 1894. Vekerlefalva – Bačko Novo Selo /naseobina nedaleko od Bačke Palanke/.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. i 19. veku, Novi Sad, 1961.
19. jul 2017. u 08:33
vojislav ananić
Kolonizacija Nemaca u Sremu
Napoleonski ratovi kroz četvrt stoleća jako su proredili graničarsko stanovništvo u Sremu, kao i u drugim krajevima Vojne granice. Upražnjene zemljoposede trebalo je popuniti kolonizacijom, pri čemu su u prvom redu Nemci uzeti u obzir, prema kolonizacionom planu Veba, po kojem je trebalo u celoj Miliciji, a naročito u Sremu, kompaktne mase Srba što više oslabiti. Pošto je važio hrvatako-slovenski zakon, i posle naredbe Joslfa 2. i Leopolda 2. o verskoj toleranciji, sve do 1859. i zabranjivao protestantima slobodu veroispovesti, to su i Nemci protestantske vere mogli biti naseljaveni samo na teritoriji Vojne granice. Trebalo je prvenstveno naseliti okolinu Zemuna, te tim što više pojačati strategijski i privredni značaj ovog grada u neposrednoj blizini Srbije. Optanti su se svi prijavili petrovaradinakoj komandi za Pazovu, gde su raniji naseljenici, mahom puki siromasi, blagodareći blizini Zemuna, ubrzo dospeli do blagostanja /kao i u Banatu Lazarfeld – sadašnje Lazarevo blagodareći blizini Bečkereka/. Petrovaradinska komanda, međutim, nalazi za potrebno da se nemački naseljenici razmeste na raznim mestima Srema i Šajkaške; pri svem tom prihvaća molbu zemunske opštine da se u neposrednoj blizini ovog grada osnuje posebna paorska kolonija radi snabdevanja grada šivotnim namirnicama. Tako je 1816. osnovana kod Zemuna nemačka naseobina Franotal nazvana po imenu cara Franca. Doseljenici su poreklom iz Lazareva i raznih opština Banata, Bačke i Srema, najvlše iz Bežanije, Novih Banovaca i Nove Pazove. Omanji rojevi naseljavaju Inđiju 1828-1840. godlne.
IZVOR: dr Borislav Jankulov – Pregled kolonizacije Vojvodine u 18. I 19. veku, Novi Sad, 1961.