Doseljavanje naroda u Vojvodinu

55 komentara

1. 4. jul 2017. u 11:36

   vojislav ananić

   STARI NAZIVI MESTA SRPSKI, MAĐARSKI, NEMAČKI, LATINSKI

   Bačka Palanka – Báčska Palanka – Bačka Palanka Ó-Palánka, Új Palánka Alt Palanka, Neu Palanka
   Bački Petrovac – Bački Petrovec – Báčsky Petrovec – Bački Petrovac Petrőc Petrovac
   Bečej – Óbecse – Bečej Ó-Becse Alt-Becse
   Bela Crkva – Bila Cerkva – Biserica Albă – Fehértemplom – Bela Crkva Fehértemplom Weisskirchen
   Crvenka – Červinka – Crvenka Cservenka
   Čelarevo – Čelarevo – Čelarevo Dunacséb
   Futog – Futak – Futog Futak Alt Futak, neu Futak
   Kanjiža – Magyarkanizsa – Kanjiža Ó-Kanizsa, Magyar Kanizsa Alt Kanizsa
   Kikinda – Nagykikinda – Kikinda Nagykikinda Gross-Kikinda
   Kovačica – Kovačica – Antalfalva – Kovačica Antalfalva Kowatschitza
   Novi Sad – Nový Sad – Újvidék – Novi Sad Újvidék Neusatz Neoplanta
   Pančevo – Panciova – Pančevo Pancsova Pantschowa
   Petrovaradin – Pétervárad – Petrovaradin Pétervárad Peterwardein
   Senta – Zenta – Senta Zenta Senta
   Sombor – Zombor – Zombor – Sombor Zombor
   Sremska Mitrovica – Srimska Mitrovica – Sremska Mitrovica Mitrovicza Mitrovitz Sremski Karlovci – Srimski Karlovci – Sremski Karlovci Karlócza Karlowitz ili Carlowitz
   Subotica – Szabadka – Subotica Szabadka Maria eresiopel Maria eresiopolis
   Vršac – Veršec – Vârşeţ – Vršac Versecz Wersecz
   Vrbas – Vrbas Ó-Verbász, Új- Verbász Alt-Verbasz, Neu-Verbasz
   Zemun – Zemun Zimony Semlin
   Zrenjanin – Nagybecskerek – Zreňanin – Zrenjanin – Zrenjanin Nagybecskerek Gross-Becskerek

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

2. 17. jul 2017. u 18:24

   vojislav ananić

   PROMENE ETNIČKOG SASTAVA STANOVNIŠTVA NA TLU DANAŠNJE VOJVODINE 1526 – 1910. GODINE

   U vezi sa izučavanjem promena etničke strukture stanovništva na tlu današnje Vojvodine javljaju se teškoće karakteristične za demografska istraživanja usmerena na dalju prošlost. Primarna okolnost koju moramo imati u vidu je činjenica da etnička ili nacionalna pripadnost stanovništva za državnu vlast sve do druge polovine XIX veka nije bila od posebnog značaja. Vlasti su se zbog fiskalnih i odbrambenih razloga interesovale prvenstveno za brojnost, ekonomsku moć i eventualno za versku pripadnost stanovništva, te je karakter većine srednjovekovnih i novovekovnih popisa bio u skladu sa pomenutim prioritetima, o čemu svedoče brojni vojni, poreski, urbarijalni i crkveni popisi. Dalji problem predstavlja činjenica da su relativno malobrojni popisi obuhvatali celu istraživanu oblast, sprovođeni ca jedinstvenom metodologijom i ciljem. Stoga možemo konstatovati da, sem poslednje tri decenije XIX veka i popisa iz 1910. godine, do savremenog doba postoje samo popisi stanovništva koja pružaju posredne, parcijalne, povremene i nesistematične podatke o predmetu našeg istraživanja, te demografske i etničke promene ne možemo pratiti sa sigurnošću i preciznošću.
   Problem predstavlja i okolnost da Vojvodina kao administrativna ili istorijsko-geografska oblast nije postojala – sem 1849-1860. godine i perioda iza Drugog svetskog rata. Na prostoru današnje Vojvodine u novom veku nalazile su se županije Bačko-bodroška, Torontalska, Sremska i deo Tamiške županije, a južni delovi pripadali su Vojnoj granici. U istorijskom, geografskom i ekonomskom smislu celinu je predstavljala šira oblast od današnje Vojvodine, koja se prostirala na već pomenute županije kao i na kompletnu Tamišku i Krašovsko-severinsku županiju.
   Period do Mohačke bitke
   Od kraja IX veka, pa narednih šest vekova, etničku sliku Karpatske kotline određivalo je prisustvo i brojčana dominantnost Mađara. Zatečeno sporadično avarsko i slovensko stanovništvo pretežnim delom je dosta brzo asimilovano. Na osnovu papskih decimalnih popisa iz 1332-1337. godine, poreskih popisa sa kraja XV i početka XVI veka, i na osnovu toponima procenjuje se da je od približno 3,3 miliona ukupnog broja stanovništva Kraljevine Mađarske pre Mohačke bitke, 75-80% (oko 2,5 miliona) pripadalo mađarskom etnikumu. Pri tome, katolici su činili 80-85% stanovništva, dok je druga konfesija po brojnosti bila pravoslavna (pretežno Rumuni i Srbi). Broj onih koji su pripadali raznim „jeretičkim“ veroispovestima ili jevrejskoj konfesiji bio je zanemarljivo mali. Pomenutih 20-25% (oko 700.000) stanovništva činilo je autohtono slovensko, npe svega hrvatsko i slovačko stanovništvo, kao i Rumuni, Srbi, Nemci, Kumani, Jazigi, Pečenezi, Francuzi i Italijani, koji su se doselili posle formiranja mađarske države.
   U oblastima današnje Vojvodine Mađari su se naselili početkom X veka, u najvećem broju u najplodnijim, južnim oblastima današnje Bačke. Prema rezultatima arheoloških istraživanja, toponima i arhivske građe, može se utvrditi, da su se Mađari u povezanom etničkom bloku, sem već pominjanih oblasti, naselili pretežno duž Dunava i Tise, u Banatu severno od linije Vršac-Zrenjanin. Južno od pomenute linije, kao i na teritoriji današnjeg Srema, Mađari su živeli izmešano sa Slovenima. Oblasti lesnog platoa severne Bačke Mađari su naselili veoma retko, a močvarno područje u oblasti današnjeg Alibunara i Vršca (močvara Igan) kao i Deliblatska pustara (pustara Maksond) ostale su nenastanjene.
   U narednim vekovima širenje mađarskog etničkog prostora se, generalno gledano, nastavljalo bez obzira na određene demografske i istorijske okolnosti koje tome nisu išle u prilog. Do sužavanja etničkog bloka Mađara došlo je najpre upravo u našim oblastima, u vezi sa turskim napadima i useljavanjem Srba u Mađarsku. Migracije Srba postale su primetne i dinamične posle Kosovske bitke, a oko sredine XV veka došlo je do pomeranja stanovništva šireg obima: s jedne strane stanovništvo ispod Save i Dunava, pred većim turskim naletima, povlačilo se u Mađarsku, a s druge strane turska vojska je sa poharanih teritorija odvodila stanovništvo u roblje. Migracije su uglavnom tekle iz pravca Srbije u južnu Mađarsku, a od početka XVI veka i u pravcu Hrvatske, Dalmacije i Slavonije. Računa se da se iz srpskih zemalja do početka XVI veka iselilo u Mađarsku (pre svega u Erdelj, Bačku, Banat i Srem) i Vlašku oko 200.000 ljudi. S druge strane, carigradski franjevci su (verovatno preteravši) procenjivali da je 1436-1442. godine iz Erdelja, Srbije i drugih oblasti jugoistočne Evrope od strane Turaka odvedeno u ropstvo oko 400.000 hrišćana. U prilog dinamičnosti migracionih kretanja govori činjenica da se u oblastima Pomoravlja, Srema i Posavine tokom jednog veka tri puta smenilo stanovništvo. Seobu Srba u Mađarsku u XV veku, po rečima Radovana Samardžića, karakterišu dva toka: postepeno manje primetno preseljenje običnog sveta, i u istorijskim izvorima dokumentovano preseljenje srpske vlastele. Seobe su tekle u više talasa.
   Vođeni odbrambenim i ekonomskim razlozima, kraljevi Mađarske su podsticali useljavanje Srba. Migranti su stizali individualno ili u manjim odnosno većim grupama, što dobrovoljno, što pod silom – ovo poslednje naročito za vreme Matije I koji je prilikom svojih protivturskih pohoda redovno odvodio turske podanike u Mađarsku. Njih je naseljavao na teritorije opustošene od strane Turaka, na vlastelinstva mađarskih ili srpskih feudalaca. Samo 1480-1481. godine preselio je iz Kruševačkog kraja u oblast oko Temišvara preko 50.000 Srba. Oni su u Mađarskoj imali ista prava i obaveze kao starosedeoci, a 1481. godine im je darivano pravo na slobodno ispovedanje vere i oslobođenost od desetka, sa obrazloženjem da će dobar položaj pravoslavnih u Mađarskoj da podstakne na useljavanje veći broj njihove sabraće iz susednih oblasti. U skladu sa ovakvim razmišljanjem, kralj Matija I je 1477. godine kod pape Siksta IV uspeo isposlovati encikliku koja je katolički kler i sveštenike pozivala na toleranciju prema pravoslavnima, zahtevao je da ih u propovedima ne vređaju, da im ne uskraćuju obrede, da ih sahranjuju u katolička groblja i primaju u katoličku crkvu ukoliko to oni izričito traže. Uostalom, tolerantan pristup mogao je olakšati njihov prelazak na katoličku veru. Brana tome bila je činjenica da je verski starešina ugarskih Srba bio beogradski mitroplit. Srbi su se najradije naseljavali u gradovima duž tranzitnih puteva, te ih pre Mohačke bitke, sem u južnim krajevima zemlje, nalazimo u Tolni, Dunafeldvaru, Srpskom Kovinu, Budimu, Pešti, Vacu i Sentandreji.

   Odgovori

3. 17. jul 2017. u 18:26

   vojislav ananić

   PROMENE ETNIČKOG SASTAVA STANOVNIŠTVA NA TLU DANAŠNJE VOJVODINE 1526 – 1910. GODINE

   U vezi sa izučavanjem promena etničke strukture stanovništva na tlu današnje Vojvodine javljaju se teškoće karakteristične za demografska istraživanja usmerena na dalju prošlost. Primarna okolnost koju moramo imati u vidu je činjenica da etnička ili nacionalna pripadnost stanovništva za državnu vlast sve do druge polovine XIX veka nije bila od posebnog značaja. Vlasti su se zbog fiskalnih i odbrambenih razloga interesovale prvenstveno za brojnost, ekonomsku moć i eventualno za versku pripadnost stanovništva, te je karakter većine srednjovekovnih i novovekovnih popisa bio u skladu sa pomenutim prioritetima, o čemu svedoče brojni vojni, poreski, urbarijalni i crkveni popisi. Dalji problem predstavlja činjenica da su relativno malobrojni popisi obuhvatali celu istraživanu oblast, sprovođeni ca jedinstvenom metodologijom i ciljem. Stoga možemo konstatovati da, sem poslednje tri decenije XIX veka i popisa iz 1910. godine, do savremenog doba postoje samo popisi stanovništva koja pružaju posredne, parcijalne, povremene i nesistematične podatke o predmetu našeg istraživanja, te demografske i etničke promene ne možemo pratiti sa sigurnošću i preciznošću.
   Problem predstavlja i okolnost da Vojvodina kao administrativna ili istorijsko-geografska oblast nije postojala – sem 1849-1860. godine i perioda iza Drugog svetskog rata. Na prostoru današnje Vojvodine u novom veku nalazile su se županije Bačko-bodroška, Torontalska, Sremska i deo Tamiške županije, a južni delovi pripadali su Vojnoj granici. U istorijskom, geografskom i ekonomskom smislu celinu je predstavljala šira oblast od današnje Vojvodine, koja se prostirala na već pomenute županije kao i na kompletnu Tamišku i Krašovsko-severinsku županiju.
   Period do Mohačke bitke
   Od kraja IX veka, pa narednih šest vekova, etničku sliku Karpatske kotline određivalo je prisustvo i brojčana dominantnost Mađara. Zatečeno sporadično avarsko i slovensko stanovništvo pretežnim delom je dosta brzo asimilovano. Na osnovu papskih decimalnih popisa iz 1332-1337. godine, poreskih popisa sa kraja XV i početka XVI veka, i na osnovu toponima procenjuje se da je od približno 3,3 miliona ukupnog broja stanovništva Kraljevine Mađarske pre Mohačke bitke, 75-80% (oko 2,5 miliona) pripadalo mađarskom etnikumu. Pri tome, katolici su činili 80-85% stanovništva, dok je druga konfesija po brojnosti bila pravoslavna (pretežno Rumuni i Srbi). Broj onih koji su pripadali raznim „jeretičkim“ veroispovestima ili jevrejskoj konfesiji bio je zanemarljivo mali. Pomenutih 20-25% (oko 700.000) stanovništva činilo je autohtono slovensko, npe svega hrvatsko i slovačko stanovništvo, kao i Rumuni, Srbi, Nemci, Kumani, Jazigi, Pečenezi, Francuzi i Italijani, koji su se doselili posle formiranja mađarske države.
   U oblastima današnje Vojvodine Mađari su se naselili početkom X veka, u najvećem broju u najplodnijim, južnim oblastima današnje Bačke. Prema rezultatima arheoloških istraživanja, toponima i arhivske građe, može se utvrditi, da su se Mađari u povezanom etničkom bloku, sem već pominjanih oblasti, naselili pretežno duž Dunava i Tise, u Banatu severno od linije Vršac-Zrenjanin. Južno od pomenute linije, kao i na teritoriji današnjeg Srema, Mađari su živeli izmešano sa Slovenima. Oblasti lesnog platoa severne Bačke Mađari su naselili veoma retko, a močvarno područje u oblasti današnjeg Alibunara i Vršca (močvara Igan) kao i Deliblatska pustara (pustara Maksond) ostale su nenastanjene.

   Odgovori

4. 17. jul 2017. u 18:27

   vojislav ananić

   II
   U narednim vekovima širenje mađarskog etničkog prostora se, generalno gledano, nastavljalo bez obzira na određene demografske i istorijske okolnosti koje tome nisu išle u prilog. Do sužavanja etničkog bloka Mađara došlo je najpre upravo u našim oblastima, u vezi sa turskim napadima i useljavanjem Srba u Mađarsku. Migracije Srba postale su primetne i dinamične posle Kosovske bitke, a oko sredine XV veka došlo je do pomeranja stanovništva šireg obima: s jedne strane stanovništvo ispod Save i Dunava, pred većim turskim naletima, povlačilo se u Mađarsku, a s druge strane turska vojska je sa poharanih teritorija odvodila stanovništvo u roblje. Migracije su uglavnom tekle iz pravca Srbije u južnu Mađarsku, a od početka XVI veka i u pravcu Hrvatske, Dalmacije i Slavonije. Računa se da se iz srpskih zemalja do početka XVI veka iselilo u Mađarsku (pre svega u Erdelj, Bačku, Banat i Srem) i Vlašku oko 200.000 ljudi. S druge strane, carigradski franjevci su (verovatno preteravši) procenjivali da je 1436-1442. godine iz Erdelja, Srbije i drugih oblasti jugoistočne Evrope od strane Turaka odvedeno u ropstvo oko 400.000 hrišćana. U prilog dinamičnosti migracionih kretanja govori činjenica da se u oblastima Pomoravlja, Srema i Posavine tokom jednog veka tri puta smenilo stanovništvo. Seobu Srba u Mađarsku u XV veku, po rečima Radovana Samardžića, karakterišu dva toka: postepeno manje primetno preseljenje običnog sveta, i u istorijskim izvorima dokumentovano preseljenje srpske vlastele. Seobe su tekle u više talasa.
   Vođeni odbrambenim i ekonomskim razlozima, kraljevi Mađarske su podsticali useljavanje Srba. Migranti su stizali individualno ili u manjim odnosno većim grupama, što dobrovoljno, što pod silom – ovo poslednje naročito za vreme Matije I koji je prilikom svojih protivturskih pohoda redovno odvodio turske podanike u Mađarsku. Njih je naseljavao na teritorije opustošene od strane Turaka, na vlastelinstva mađarskih ili srpskih feudalaca. Samo 1480-1481. godine preselio je iz Kruševačkog kraja u oblast oko Temišvara preko 50.000 Srba. Oni su u Mađarskoj imali ista prava i obaveze kao starosedeoci, a 1481. godine im je darivano pravo na slobodno ispovedanje vere i oslobođenost od desetka, sa obrazloženjem da će dobar položaj pravoslavnih u Mađarskoj da podstakne na useljavanje veći broj njihove sabraće iz susednih oblasti. U skladu sa ovakvim razmišljanjem, kralj Matija I je 1477. godine kod pape Siksta IV uspeo isposlovati encikliku koja je katolički kler i sveštenike pozivala na toleranciju prema pravoslavnima, zahtevao je da ih u propovedima ne vređaju, da im ne uskraćuju obrede, da ih sahranjuju u katolička groblja i primaju u katoličku crkvu ukoliko to oni izričito traže. Uostalom, tolerantan pristup mogao je olakšati njihov prelazak na katoličku veru. Brana tome bila je činjenica da je verski starešina ugarskih Srba bio beogradski mitroplit. Srbi su se najradije naseljavali u gradovima duž tranzitnih puteva, te ih pre Mohačke bitke, sem u južnim krajevima zemlje, nalazimo u Tolni, Dunafeldvaru, Srpskom Kovinu, Budimu, Pešti, Vacu i Sentandreji.

   Odgovori

5. 17. jul 2017. u 18:31

   vojislav ananić

   III
   Vreme turske vlasti
   Bez obzira na useljavanje Srba i drugih narodnosti, neposredno pred Mohačku bitku pretežan deo stanovništva Ugarske, pa i južnih krajeva, činili su Mađari. Tu konstataciju potvrđuje analiza decimalnog popisa iz 1522. godine koji je obuhvatao današnju Bačku. Na osnovu tih podataka se može zaključiti da su bar dve trećine stanovništva južne Bačke činili Mađari. Sa druge strane, Srem i južni Banat su u to vreme imali pretežno srpsko stanovništvo, što se bez obzira na velike društvene i istorijske promene i promene stanovništva, pokazalo kao istorijska konstanta.
   Burne promene u demografskim i etničkim odlikama južne Mađarske odigrale su se u mutnim vremenima iza Mohačke bitke. Sudbina Bačke bila je zapečaćena već u nedeljama neposredno iza Mohačke bitke, pošto ce ogromna turska vojska povlačila iz Mađarske upravo u međurečju Dunava i Tise. Pravac kretanja te vojske obeležavala su spaljena naselja i pobijeno lokalno stanovništvo. Stanovništvo Bačke je samo na tri mesta, kod Subotice, Bača i na prostoru između Futoga i Plavne, uspelo pružiti ozbiljniji otpor. Posledice haranja turske vojske bile su strahovite: prema međusobno saglasnim konstatacijama turskih i mađarskih istorijskih izvora Bačka, pre toga gusto naseljena, napredna i bogata oblast, pretvorena je u pustinju. Veliki deo stanovništva je izginuo, mnogi su oterani u ropstvo, a brojni su izbegli iz pohodom pogođenih oblasti. Prema nesumnjivo preteranim savremenim procenama, na prostoru između Dunava i Tise je izginulo oko 400.000 ljudi. Oni koji su opstali, pobegli su u močvarne i druge teško pristupačne oblasti.
   Posle povlačenja turske vojske, Bačku su zaposeli Srbi pod vođstvom Jovana Nenada, te se brojne mađarske izbeglice nisu mogle vratiti svojim domovima. Iako je očekivani veliki turski pohod 1527. godine izostao, broj stanovnika teritorija današnje Vojvodine je u narednim godinama i decenijama opadao. Smanjivanju broja stanovništva pridoneo je građanski rat između dvojice ugarskih kraljeva Jovana I i Ferdinanda I 1527-1538. godine, veliki turski pohodi 1529, 1532, 1539, 1541-1547, 1552-1556, kao i gotovo neprestano pogranično ratovanje posle 1541. godine. Usled navedenih razloga teritorije Bačke i Banata su do sredine XVI veka dobrim delom opustele. Na Kastaldijevoj (Castaldi) karti iz 1566. godine Bačka je označena: Bachmegh deserta. Prema onovremenim istorijskim izvorima, pre pustošenja Turaka u jednom bačkom selu je bilo više stanovnika nego u tridesetak sela sredinom XVI veka.
   U demografskom pogledu posmatrane oblasti je u vreme turkokratije karakterisalo opšte drastično opadanje broja stanovnika, uništenje i iseljavanje mađarskog stanovništva i kontinuirano useljavanje srpskog stanovništva. Turci su u ovoj oblasti bili prisutni u malom broju, pretežno kao viši oficiri, činovnici, trgovci i zanatlije i nastanjivali su se u gradovima i utvrđenjima. Veći deo muslimanskog stanovništva bili su Sloveni sa Balkanskog poluostrva, Srbi, Bugari, Bosanci. Pretežnu većinu hrišćanskog stanovništva predstavljali su Srbi koji su se većinom bavili uzgojem stoke, te su bili veoma pokretljivi. Oni su se naseljavali u napuštena naselja ili pored spaljenih sela. Pored Srba, u pominjane oblasti u manjem broju pristigli su i Grci, Cigani i Jevreji.
   Slični procesi su se odigrali i na teritoriji današnjeg Banata, s time da su Osmanlije ovde uspostavili svoju vlast posle zauzeća Temišvara 1552. godine i da su ove oblasti više nastradale u građanskom ratu nego Bačka. Mađarsko stanovništvo Banata takođe su zamenili srpski doseljenici.
   Od šezdesetih godina XVI veka do Dugog rata na posmatranim oblastima uglavnom je vladao mir. Njenu teritoriju nisu pogađali veći turski pohodi niti stranački sukobi, te je Bačka za vreme turske vladavine u periodu 1570-1590. godine imala najveći broj stanovnika. Ovaj period konsolidacije prilika prekinuo je Dugi rat, koji se pokazao sudbnosnim na više načina. Obim i težina razaranja mreže naselja i privrede prevazišli su ukupnu razornu snagu svih ratovanja sa Turcima tokom XVI i XVII veka i bitno odredili tok istorije Ugarske u narednim vekovima. O katastrofalnim razmerama uništenja govori podatak da je od strane Tatara najviše poharana južna oblast zemlje i decenijama kasnije bila gotovo potpuno nenastanjena, nekultivisana i da je na „srećnijim“ oblastima u severnim delovima međurečja Dunava i Tise oživela samo jedna trećina sela iz XVI veka. Naselja na kojima je život posle završetka rata obnovljen bila su manja, neotpornija i siromašnija nego pre Dugog rata.
   Petnaestogodišnji rat je na teritoriji današnje Vojvodine uzrokovao dalje proređivanje stanovništva, kao i izrazito opadanje broja naseljenih mesta. Međutim, brojčanu dominantnost srpskog stanovništva u južnim krajevima nekadašnje Ugarske nije narušilo ni preseljavanje relativno većeg broja Srba u okolinu Estergoma (Ostrogon) 1598. godine, niti činjenica da su osmanske vlasti baš u vezi sa ovom migracijom Srba, od početka XVII veka podržavale useljevanje Bunjevaca u oblasti Bačke.
   Ratovanja 1663-1664. i 1683-1699. godine dovela su do daljih teških pustošenja i stanovništvo se u tim prilikama, po ko zna koji put od Mohačke bitke, sklanjalo u močvare i druga zabita mesta. Ni mirno doba nije donosilo sigurnost: mađarska pogranična vojska i mađarski hajduci su često prodirali duboko na tursku teritoriju – i do Subotice. Posledice ovih prodora bile su stagniranje broja stanovnika i usporavanje privrednog života.
   Sledeća velika pomeranja stanovništva bila su povezana sa događajima iz Bečkog rata (1683-1699), tokom kojeg je oslobođen veći deo Kraljevine Mađarske, sem Banata. Za posmatrane oblasti je karakteristično da je tokom ovog ratovanja njih napustilo celokupno muslimansko i deo pravoslavnog stanovništva. Kretanje stanovništva u suprotnom smeru javilo se 1690. godine kada je usled povlačenja hrišćanske vojske sa Balkana, pod vođstvom pećkog patrijarha Arsenija III Čarnojevića, četrdesetak hiljada srpskih porodica napustilo svoje domove i uselilo se u Kraljevinu Mađarsku. Vremenom, većina Srba se smestila na teritoriju Vojne granice organizovane uz Savu, Tisu i Moriš. Oblasti istočno od Tise i južno od reke Moriš oslobođene su osmanske vlasti Požarevačkim mirom iz 1718. godine, kada se cela teritorija srednjovekovne Kraljevine Mađarske našla pod vlašću Habzburga. U to vreme broj stanovnika Mađarske je jedva dostizao 6poj stanovnika iz srednjeg veka, a njen etnički sastav je bitno izmenjen: u protivturskim i protivaustrijskim ratovanjima broj Mađara je opao, a usled useljavanja broj nemađara porastao, te je srazmera Mađara spala na svega pedesetak odsto! Na teritoriji današnje Vojvodine posle Karlovačkog mira jedva da je bilo mađarskog stanovništva.

   Odgovori

6. 17. jul 2017. u 18:33

   vojislav ananić

   IV
   1699-1918.
   Posle proterivanja Turaka i useljavanja Srba, teritorija današnje Vojvodine bila je ratnim dejstvima opustošena, retko nastanjena oblast, čije je zemljište već decenijama bilo neobrađivano, zapušteno pa i močvarno. Od mnogobrojnih predturskih naselja neka su i u tursko doba zadržala značajne upravne, vojne i privredne funkcije, ali većina naselja je uništena ili propala. Razmere devastacije mreže naselja ilustruju i sledeći podaci: dok je u srednjovekovnoj Bačkoj postojalo blizu 500 naselja, u istoj oblasti 1828. godine, 130 godina posle oslobođenja od Osmanlija i posle kolonizacije ovih oblasti, bilo je svega 107 naselja sa 422.000 stanovnika.
   Naseljavanje nekoliko desetina hiljada Srba 1690. godine nije bitno uticalo na činjenicu da su ove oblasti sa početka XVIII veka bile veoma retko naseljene i sa malobrojnim stanovništvom. Prvi popis stanovništva iza turskog perioda, iz 1715-1720. godine, pruža nam određenu predstavu o demografskim odnosima. Moramo primetiti da po mišljenju savremene istoriografije popis sadrži nedovoljno precizne, umanjene podatke o realnom broju stanovnika. Prema tim podacima, na prostranim oblastima Bačke, istorijskog Banata i Srema živelo je približno svega 90.000 ljudi. Od pomenutog broja, na teritoriji Bačko-bodroške, Torontalske, Tamiške i Krašovske županije bilo je svega 61.000 ljudi (od toga u Bačkoj oko 31.000). Većinu ovog malobrojnog stanovništva činili su Srbi. U Bačkoj 72% stanovnika bili su Srbi, a 22% Bunjevci i Šokci, u Banatu 96% stanovništva bili su Srbi, a ostali uglavnom Rumuni.
   Posle Velike seobe, Srbi su se nastanili pre svega u južnim delovima Mađarske, ali je bilo Srba raštrkanih i u drugim oblastima Mađarske. Po rasformiranju Potisko-pomoriške vojne granice (1741-1750) Srbi su se iz Pomorišja i Potisja, ali i iz severnih delova Bačke preselili u novoformiranu Banatsku vojnu granicu, u Velikokikindski dištrikt (osnovan 1774) i Šajkašku oblast. Brojčanom jačanju Srba u XVIII veku primetno je doprineo dolazak srpskih izbeglica posle austro-turskih ratova 1737-1739. i 1788-1791. godine, a tokom XVIII veka je bilo i socijalno motivisanog useljavanja Srba, mada u manjem obimu. Pored njih, u Srem su stizali Srbi iz zapadnih delova Hrvatske, pre svega iz Like, Banije i Korduna, u nešto manjem broju Srbi iz Slavonije i požeškog kraja, Budima i severne Mađarske. Generalno gledano, granice Monarhije su tokom XVIII veka bile otvorene pojedinačnom, grupnom, a u posebnim slučajevima i masovnom useljavanju Srba iz Osmanske carevine. Za vreme vladavine Marije Terezije, zbog obzira prema Porti, preseljavanje nije direktno podsticano, ali su vlasti dobrovoljne migrante oslobađale poreza i drugih dažbina, davana je pomoć za dizanje kuća i vođenje ekonomije. Izbeglice su stizale pre svega za vreme rusko-turskog rata 1768-1774. godine, kada su nedisciplinovane turske trupe lutale i pljačkale po Srbiji. Iz ekonomskih i verskih razloga sredinom sedamdesetih godina gotovo 5.000 ljudi prebeglo je u Habzbur- šku monarhiju iz mletačke i turske Dalmacije, a na hiljade migranata iz istog pravca stiglo je i osamdesetih godinama u Banat, Nemačko-banatsku regimentu i u Šajkašku. Nekoliko hiljada ljudi sedamdesetih godina sti- glo je iz Bosne. Oni su razmešteni po Gradiškoj regimenti, Sremu i ŠajkaškoJ.
   U prvim godinama vladavine Josifa II iz Srbije su u Monarhiju stizali migranti pojedinačno ili u manjim grupama. Prema izvorima 1785. godine prešle su „mnoge porodice“. Naredne godine među izbeglicama sa našla porodica Karađorđa Petrovića, a među oko 150 izbeglica, koliko ih se smestilo u Novom Sadu na početku austro-turskog rata, bila je i šira rodbina Koče Lnđelkovića. Od početka rata naglo je porastao broj izbeglica iz Srbije: već dva dana po početku rata imigrirali su stanovnici Grocke, Boleča, Vinče i drugih mesta. Izbeglice su prelazile u Banat i Srem na hiljade. Smatra se da je u prvoj godini ratovanja u Ugarsku prešlo preko 80.000 izbeglica – od kojih se blizu 50.000 ovde i trajno zadržalo.
   Nemile scene izbeglištva ponovile su se i za vreme Prvog srpskog ustanka, kada je prema austrijskim izvorima preko kontumaca na Savi i Dunavu prešlo 110.000 Srba, odnosno kad je kroz izbegličke logore prošlo čak 200.000 izbeglica! Od toga broja preko 20.000 se nastanilo u Sremu, Bačkoj, Novom Sadu, dok su se ostali vratili u domovinu.
   Za nepunih 70 godina od 1720. godine, broj stanovništva na posmatranim oblastima se udesetostručio i 1787. godine se kretao oko 950.000 ljudi. Najviše ce povećalo stanovništvo Banata i dostiglo je 565.070 duša (povećanje za 18 puta), broj stanovnika Srema je prevazišao 150.000 (povećanje od oko 5 puta), a broj stanovnika Bačke bio je 227.147, odnosno porastao je približno za 6,5 puta.
   Četrdeset godina kasnije, popis stanovništva Lajoša Nađa iz 1827. svedoči o značajnim promena u verskoj i etničkoj strukturi na teritorijama današnje Vojvodine: na teritoriji Bačko-bodroške, Torontalske, Sremske županije kao i Petrovaradinske i Nemačko-banatske regimente, odnosno Šajkaškog bataljona u tri grada, u tri vojna komuniteta, 54 trgovišta i 430 sela, u 156.737 kuća, popisano je ukupno 1.090.886 lica. Od pomenutog broja stanovnika pravoslavne veroispovesti bilo je 51%, s time da je su većinu predstavljali (31-33%) Srbi, Rumuni su bili zastupljeni sa 6-7%, a pravoslavnih pripadnika drugih etničkih zajednica 1-2%. Katoličkoj veroispovesti pripadalo je 43% stanovništva, 5% reformatskoj i luteranskoj i 1% jevrejskoj konfesiji. U tri četvrtine naselja 90% stanovnika pripadalo je istoj konfesiji, a u preko 99% naselja pripadnici iste vere predstavljali su barem 51% stanovnika – što znači da su za vojvođanski prostor bila karakteristična naselja sa pretežno jednovernim stanovništvom, sa manjim brojem inovernih. Zapravo, postojala su samo tri naselja u kojima nijedna konfesija nije dostigla zastupljenost od 51%: Bačka Palanka, Selenča i Bajša. Od svih naselja teritorije današnje Vojvodine pravoslavni vernici su činili većinu u 282 (59%) naselja, katolici u 174 (36%), a protestanti u 24 naselja (5%). Niži odnos katolika od srazmere u ukupnom stanovništvu objašnjava se pojavom da su oni živeli u manjem broju većih naselja, a pravoslavni u većem broju manjih naselja. Primetimo da su katolici bili zastupljeni u 96% naselja, pravoslavni u 86%, protestanti u 35% a Jevreji u 31% naselja. Verska struktura se nije podudarala sa etničkom: pravoslavnih je bilo Srba, Rumuna, Grka i Cincara, a katolika i protestantna Mađara, Nemaca, Slovaka.
   Veoma signifikantno povećanje stanovništva, kao i promena njegovog etničkog sastava, bili su posledica spontane i organizovane kolonizacije stanovništva i karakteristika prirodnog prirasta. Proces kolonizacije koji je trajao u XVIII i u manjem obimu u XIX veku odredio je etničku strukturu stanovništva, a time i trasirao karakteristične međuetničke i po- litičke odnose – do današnjih dana. Spontano useljavanje imalo je dvojak karakter. S jedne strane, radilo se o unutrašnjoj migraciji iz gušće naseljenih zapadnih i severnih delova Mađarske motivisanih socijalnim i ekonomskim razlozima. S druge strane, došlo je do imigracije Rumuna iz rumunskih kneževina pritisnutih fanariotskom vlašću, odnosno iz Beogradskog pašaluka i drugih srpskih oblasti pogođenih retorzijama turskog političkog sistema.

   Odgovori

7. 17. jul 2017. u 18:36

   vojislav ananić

   V
   Kolonizaciona politika Bečkog dvora imala je dalekosežnije ciljeve i zbog toga potencijalno veći značaj od spontane migracije Rumuna i Srba iz inostranstva i unutrašnje migracije Mađara, Rusina i Slovaka iz drugih krajeva zemlje. Prioritetnim zadatkom državna vlast je smatrala revitalizaciju ratovi i turskom vlašću opustošenih južnih delova Ugarske. Pored ekonomskih i fiskalnih razloga, Dvor je kolonizaciju smatrao važnim instrumentom germanizatorske i rekatolizacijske politike, ali i načinom kojim se može veoma efektno postići umanjenje ekonomske, političke i etničke težine rebelnih Mađara. Kolonizacija je iz pomenutih razloga bila najkarakterističnija za južne oblasti: prema Jasijevim podacima 1711-1780. godine samo u Banatu bilo je 800, a u periodu 1786- 1846. nešto više od 400 akcija kolonizacije. Useljavanje Nemaca i delimično Srba teklo je u organizaciji Dvora – a Mađara, Slovaka i Rusina u režiji Mađarske dvorske komore i privatnih zemljoposednika.
   Kolonizacija je započeta dvadesetih godina XVIII veka i puni zamah je dobila 1763, kada je u Mađarsku – pretežno u južne krajeve – stizalo godišnje po 5.000 kolonista. Tokom XVIII veka u Mađarsku se uselilo oko milion i po (prema nekim podacima znatno više od dva miliona) ljudi, od čega više od 500.000 Rumuna, 300.000-400.000 Srba, preko pola miliona Nemaca na hiljade Bugara, Jevreja, Jermena, Cincara, Klimenta, Cigana, Francuza, Španaca i drugih, čime je etnička i konfesionalna struktura stanovništva zemlje bitno izmenjena. Većina kolonista naseljavala se u južnim županijama zemlje, te je ova oblast postala u etničkom i konfesionalnom smislu najšarenija u evropskim razmerama. Oblasti južno od Moriša i istočno od Tise do podnožja Karpata i Dunava organizovane su u Temišvarski Banat (Banatus Temesvariensis), koji je bio izuzet ispod jurisdikcije mađarskih državnih organa i nalazio se u posedu Bečke komore i pod vojnom upravom iz Beča. Tokom kolonizacije južnih oblasti zemlje Dvor je preferisao pre svega dvoru lojalne Srbe i Nemce i u manjoj meri Rumune. Rekolonizaciju Mađara dinastija je decenijama izbegavala pa i sprečavala, argumentujući to sklonošću Mađara buni, njihovim navodnim turkofilstvom, nelojalnošću prema dinastiji, ali i time da bi njihovom rekolonizacijom priznala da se radi o mađarskim zemljama a ne novoosvojenim teritorijama.
   U odnosu na srednjovekovne etničke odnose znatnu promenu značilo je osvajanje etničkog prostora od strane Rumuna u Erdelju i Banatu, koji su, poput Nemaca, predstavljali nov etnički elemenat na teritoriji današnje Vojvodine. Rumuni su se još za vreme Osmanlija u velikom broju naselili u Erdelju i od strane Turaka okupiranim oblastima Mađarske. Ipak, njihovo napredovanje je bilo veoma upečatljivo tokom XVIII veka. U Banat oni su ce doseljavali delom iz Brdelja, delom iz Vlaške. Usled njihovog doseljavanja u istočnim delovima Banata Rumuni su od sredine XVII do sredine XVIII veka brojem pretekli Srbe, štaviše njihovo prisustvo bilo je sve osetnije i u zapadnim delovima Banata. U drugoj polovini XVIII veka Banat se u etničkom smislu već delio na dva dela: na istočni, planinski deo, naseljen pretežno Rumunima i na zapadni, nizinski deo, naseljen Srbima, Nemcima, itd. Tokom novog veka broj Rumuna se na teritoriji današnje Vojvodine kretao od 5.000 do 100.000.
   Bečki dvor je podržavao pre svega organizovanu kolonizaciju Nemaca. Nemački naseljenici su pristizali u Mađarsku od početka XVIII veka, pre svega u Podunavlje i u Banat. Nešto kasnije, u većem broju naseljavali su se duž Francovog kanala. Njihova prva naselja nastajala su u vezi sa opskrbom vojske u Vojnoj granici, te je stanovništvo naselja bilo sastavljeno pretežno od činovnika, trgovaca, zanatlija, sluga i prevoznika i njihovih porodica. Najstarija naselja pomenutog karaktera i sa najčistijim nemačkim stanovništvom bili su Osijek i Petrovaradin. Nemci su se u Zemun počeli naseljavati posle 1716. godine, u Temišvar i Belu Crkvu oko 1717. godine. Nemci su u Pančevu 1723. godine već imali svoj kvart (Deutsch Pancsova). Najstarije nemačko naselje u Bačkoj bila je Čatalja, osnovana 1729. godine. Prva faza kolonizacije Nemaca u Banat završena je smrću prvog guvernera Banata 1734. godine. Naselja koja su nastala do tog vremena dobrim delom su propala tokom austro-turskog rata 1737-1739. godine od kuge i napada rumunskih pljačkaša. U to vreme Banat su nazivali grobljvm Nemaca.
   Uprkos pomenutim teškim iskušenjima, nastavljena je kolonizacija Nemaca, naročito posle 1756. godine, kada je kolonizacija postala sistematska i uzela masovne razmere. U periodu 1756-1766. godine odvijala se kolonizacija oblasti duž reke Tamiš. Kolonizaciona uredba Marije Terezije iz 1763. godine dala je nov polet naseljavanju. Vladarka je planirala kolonizaciju 20.000 porodica u Banat, međutim, plan je polovično ispunjen naseljavanjem 11.000 hiljada porodica, odnosno oko 42.000 duša. Car Josif II takođe je favorizovao naseljavanje Nemaca, s tom razlikom da su u saglasnosti sa njegovim patentom o verskoj toleranciji, u kolonizaciji mogli učestvovati i protestanti. Za vreme njegove vladavine, samo sa nemačkih teritorija pristiglo je 40.000 kolonista u Mađarsku. Za razliku od mađarskih i drugih kolonista, Nemci su dobili osetnu državnu podršku: u Bačkoj i Banatu očekivala su ih gotova sela, zemljoradnici su dobijali šest, a zanat- lije petnaest godina poštede od plaćanja poreza, dok su mađarski migranti, primera radi, „uživali“ jednogodišnju poštedu od plaćanja poreza.
   Beh smo spominjali da je bečka kamarila otežavala rekolonizaciju Mađara u južne krajeve zemlje. Tu politiku najdoslednije je mogla sprovoditi u Banatu, koji je bio pod ingerencijama Dvorskog ratnog saveta i Komore do 1778. godine, a manje u Bačkoj, u kojoj je obnovljen rad mađarske državne administracije i županijskog sistema. Iz tih razloga, u Bačkoj se mogla odvijati rekolonizacija Mađara, zbog čega se u Bačkoj vremenom stvorila dosta različita etnička struktura od one u Banatu. Prve kolonizacije Mađara vršio je kaločki nadbiskup Imre Čaki, čiji primer je sledila i komorska direkcija: Mađari su se 1731. godine naselili u Janošhalmi, Jankovcu, Mateovcu, Meljkutu i Almašu. U nastanku naselja u Bačkoj značajnu ulogu je imao grof Antal Grašalkovič glavni tužilac Komore, koji je, suprotno politici Dvora, umesto naseljavanja Nemaca, podržavao kolonizaciju Slovaka i Mađara. Po njegovim zamislima, naseljavanjem Mađara u Potisju i Podunavlju trebalo je fizički razdvojiti banatsko i bačko Srpstvo. Naseljavanje Mađara pored Tise moglo je otpočeti posle rasformiranja Potisko-pomoriške vojne granice.
   Rekolonizacija Mađara u ve^em obimu odvijala se u periodu 1746-1770. godine, s time da je u tom periodu bila usmerena prema Bačkoj i do sedamdesetih godina jedva da je bilo Mađara u Banatu. Doseljenici su ve^inom dolazili iz Jasko-kumanskih oblasti, Prekodunavlja i Čongradske županije, ali ih je bilo i iz drugih krajeva Mađarske. U Banat prvi doseljenici stizali su na početku sedamdesetih godina: 1773. godine u Novi Kneževac, Majdan i Krstur, 1774. u Debeljaču, 1776. u Tordu, Jabuku i Orosin. Značajnije mađarsko naseljavanje Banata odigralo se posle 1778. godine, kada je – sem delova koji su bili u sastavu Vojne granice – izvršena reinkorporacija Banata u Kraljevinu Mađarsku. Doseljavanje Mađara u Banat bilo je delimično u vezi sa nadaleko poznatom segedinskom proizvodnjom duvana: kada je proizvodnja žitarica u ataru Segedina ograničila tamošnje širenje duvanskih plantaža, proizvođači su počeli da migriraju u pravcu Banata, gde su našli odgovarajuće okolnosti za svoju delatnost. Naseljavali su se do 1810. godine pre svega u Mađarski Majdan, Novi Kneževac, Čoku, Oroslamoš i Sajan.

   Odgovori

8. 17. jul 2017. u 18:38

   vojislav ananić

   VI
   Još u srednjem veku mađarsko stanovništvo Srema se većinom preselilo severno iznad Dunava ili palo pod naletima turskih vojski. U novom veku Srem je pripao Slavoniji, odnosno Trojednici, pa u tom pravcu nije bilo naseljavanja Mađara. Interesantna je činjenica da je u zapadnom Sremu od srednjeg veka opstala mađarska populacija u Laslofalvi (Laslovo), Korođu i Koprivnici, čije je stanovništvo popisano ve^ 1697. godine.
   Za nepunih sto godina broj Mađara u Bačkoj, Banatu i Sremu premašio je 280.000 ljudi, od kojih je oko 220.000 živelo u Bačkoj, a u Sremu jedva više od 3.000. Ovo značajno povećanje njihovog broja, sem rekolonizacijom bilo je uzrokovano i većim prirodnim prirastom od nemačke i srpske populacije. U periodu iza Revolucije tempo porasta mađarskog stanovništva je vidno opao, nesumnjivo i kao posledica gubitaka u četrdesetosmaškim do- gađajima. Međutim, društvena i politička konsolidacija i privredni razvoj posle sklapanja Nagodbe pogodovale su povećanju broja Mađara, te se do 1910. godine njihov broj u ovoj oblasti povaćao na preko 525.000 ljudi, a srazmera u ukupnom stanovništvu na 28%.
   Pored Srba, Nemaca, Rumuna i Mađara na teritoriju današnje Vojvodine su se u XVIII veku u manjem obimu naselili Slovaci, Rusini, Jevreji i predstavnici drugih naroda. Njihovim doseljavanjem je dalje povećavan multietnički, multikulturalni i multikonfesionalni karakter regije. Mađarska kraljevska komora je u Bačku naseljavala sem Mađara i Slovake: u Bajšu 1720, u Bački Petrovac 1740. u Bezdan 1742, u Lalić 1760-te, oko 1770-te u Kisač i Gložan, 1790/91. godine u Pivnice. Najstarije slovačko naselje u Banatu bilo je Aradac (1781. ), a do devedesetih godina XVIII veka naselili su se Slovaci u Pardanj i Čoku.
   Rusini su se naseljavali od sredine XVIII veka, pre svega u Doroslovo, Kulpin, Kucuru i Krstur. Naseljavali su se i u pojedinim sremskim mestima, najviše u Šidu.
   Nakon austrijskog gubitka Beograda 1739. godine u Novi Sad su se doselili Jermeni. Ubrzo (1743. godine), organizovali su svoju crkvenu opštinu. Bavili su se prvenstveno trgovinom stokom. Potpuno nov etnički element u Vojvodini bili su Klimenti, pripadnici katoličkog severnoalbanskog plemena, koji su takođe 1739. godine izbegli pred očekivanim turskim represalijama, zbog svog učešća u borbama protiv Turaka.
   Posle 1786. godine u naselja sa pretežno pravoslavnim stanovništvom naseljavale su se bogate cincarske izbeglice. Pošto su njihove vera i kultura bile iste kao srpska, oni su se vremenom asimilovali u srpstvo, jačajući na taj način tu etničku zajednicu – ne toliko brojčano koliko u materijalnom i kulturnom smislu. Cincarska populacija je na prelazu XVIII i XIX veka doprinela nastanku imućnog srpskog zanatlijskog, trgovačkog i građanskog sloja.
   Po tvrdnji Melhiora Erduljheljija, Jevreji su živeli na teritoriji Varadinskog Šanca već krajem XVII veka. Ubrzo su se pojavili u Baji i Temišvaru (1712). U Bačkoj ih je 1720. bilo 90, a tri decenije kasnije 102 Jevreja. Do kraja dvadesetih godina XIX veka na teritoriji današnje Vojvodine bilo ih je više od 7.500. Približno tri četvrtine Jevreja naselilo se u Bačkoj. Bilo ih je najviše u Novom Sadu (705), zatim u Baji (593), Bač- koj Palanci (353), Velikom Bečkereku (303), Zemunu (289) Jankovcu (256), Subotici (201), Kikindi (298), Adi, Kanjiži i Senti (163, 164, 151). U Zemun su ce 1739. godine doselili brojni Jevreji, španskog i nemačkog porekla, iz Beograda.29
   Istorijska nauka raspolaže demografskim podacima koji potiču iz vremena neposredno pred revoluciju 1848/49. godine. Podaci statističara Eleka Fenješa su generalno gledano pouzdani, ali s obzirom da nisu nastali radom odgovarajuće stručne i zvanične ustanove kojoj bi bili dostupni odgovarajući sistematski podaci, njima treba pristupati sa dozom razumne obazrivosti. Fenješovi podaci su ipak vredni, jer oslikavaju etničku šarolikost naše oblasti i mogu poslužiti za poređenja sa prethodnim i kasnijim statističkim podacima. Može se uočiti da je usled kolonizacionog procesa srazmera Srba od kraja XVII veka do sredine XIX veka opala za 50% i da je iznosila nešto više od 40% sveg stanovništva. Suprotno tome, srazmera Nemaca i Mađara značajno se povećala na 21, odnosno 16, 5%. Na taj način oblast je izgubila slovenski i srpski etnički karakter i postajala je etnički, konfesionalno i kulturno sve šarenija uz porast stanovnika neslavonskog porekla. Ova tendencija bila je karakteristična za etničke prilike posmatranih oblasti do 1918. godine. Specifičnost je predstavljala i okolnost da su Srbi, Nemci i Mađari od sredine XIX veka predstavljali pretežnu većinu (77, 5%) stanovništva teritorije današnje Vojvodine, uz sve ujednačeniji odnos između ta tri etnikuma. Za njima su sledili Rumuni (9%), Bunjevci i Šokci, (6,6%) i Slovaci (2,7%) koji su činili ukupno 18% sveg stanovništva, a ostale narodnosti su predstavljale 4% populacije.
   Posle poraza mađarske revolucije i oslobodilačkog rata 1848/49. godine, car Franja Josif I je uredbom od 18. novembra 1849. formirao krunovinu pod nazivom Vojvodina srpska i Tamiški Banat koja se sastojala od teritorije Bačko-bodroške, Torontalske, Tamiške i Krašovske županije kao i iločkog i rumskog sreza Sremske županije. Vojvodina je opstala do kraja decembra 1860. godine. Vojvoda je postao sam car, a Vojvodinom je upravljao guverner sa sedištem u Temišvaru. Zvaničan jezik škola i administracije bio je nemački. Iako proklamovana Vojvodina u političkom smislu nije zadovoljila zahteve Srba, niti je u etničkom pogledu bila srpska, ona je kasnije postala snažan istorijski osnov i presedan za teritorijalne aspiracije Srba u južnoj Mađarskoj.

   Vidimo da je teritorija Vojvodine srpske bila izrazito multietnička, sa većinom četiri narodnosti, sukcesivno: rumunska, nemačka, srpska i mađarska, koje su činile više od 90% stanovništva krunovine. Podaci, međutim, ne mogu verno poslužiti za ilustraciju etničkog sastava teritorije današnje Vojvodine, jep od nje obuhvatju znatno širu oblast, a s druge strane zbog toga što u popis nisu uključene oblasti Vojne granice – koje su geografski i ekonomski rriradali regionu. Tako, roris se nije odnosio na oko 110.000 Rumuna i 210.000 Srba koji su živeli u Vojnoj granici. Poris ne pominje ni Jevreje, a znamo da ih je u to vreme na romenutoj oblasti bilo više od 10.000; sem toga ne rominju se ni Grci kojih je bilo barem 2.000.
   Kao što vidimo, etnička struktura stanovništva Vojvodine srrske bitno se razlikovala od strukture stanovništva rosmatranih oblasti rre i rosle rostojanja te krunovine, po tome što je imala rumunsku relativu većinu, su većinu predstav^ala četiri, a ne tri romenuta naroda, te je srazmera neslovena bila veća (rreko 64%).
   Posle ukidanja Vojvodine srrske i Tamiškog Banata, na teritrijama današnje Vojvodine nastavljeni su rrocesi koji su karakterisali ovu oblast i rre 1848. godine, uz povećan stepen nenasilne asimilacije nemađara u mađarsku naciju iza 1867. godine. Primetimo da je broj Rumuna, Rusina i Slovaka bio uglavnom u blagom rorastu i da je bio stabilan do 1918. godine, pa i do 1991, od kada – sem Rusina – njihov broj opada.

   Odgovori

9. 17. jul 2017. u 18:39

   vojislav ananić

   VII
   Državni popis stanovništva iz 1910. godine oslikava rromene koje su se odigrale u etničkoj strukturi stanovništva teritorije današnje Vojvodine od sredine XIX do ročetka XX veka. Uz rrimetno umnožavanje ukurnog stanovništva, vidljivo je opadanje srazmere Srba ca 40 na 29%, dok ce srazmera Mađara i Nemaca povećala u identičnom tempu, sa 21 na 27%, odnosno sa 16,5 na 23%. Srbi, Mađari i Nemci činili su 1910. godine 80% ukupnog stanovništva. Hrvati i Rumuni zajedno, sledećih 11%, dok se preostalih devet odsto delilo između Slovaka, Rusina, Jevreja i drugih narodnosti. Apsolutnu većinu stanovništva od 57-58% činili su narodi neslovenskog porekla (Mađari, Nemci, Rumuni, Jevreji, itd).
   Podaci na nivou županija vernije odslikavaju etničke karakteristike stanovništva posmatrane oblasti. U Bačkoj je 1910. godine 45% stanovništva bilo mađarsko, 23% nemačko i 18% srpsko, blizu 9% činili su Bunjevci. Srem je imao sasvim drugačiji etnički karakter: ovde su Srbi činili 44%, Hrvati blizu 26%, Nemci 16%, Mađari 7%, a Slovaci 3%. U Banatu gotovo jedna trećina (32%) stanovništva je bila srpske, 28% nemačke, više od 20% mađarske i blizu 14% rumunske narodnosti. Možemo primetiti da su u Bačkoj pripadnici slovenskih naroda bili u manjini od jedva 32%, a slično je bilo i u Banatu gde nisu dostizali 38% sveg stanovništva. S druge strane tri četvrtine stanovništva Srema bilo je slavonskog porekla.
   Stanovništvo gradova je takođe bilo etnički šareno, ali je i u njima preovladavala srpsko-mađarsko-nemačka većina. Mađari su 1910. godine bili u relativnoj većini u Subotici i Novom Sadu, u Vršcu i Zemunu to su bili Nemci, a u Somboru i Pančevu Srbi.
   Posle rasparčanja Kraljevine Mađarske 1918. godine i priključenja teritorija današnje Vojvodine Kraljevini Srba Hrvata i Slovenaca, počeli su se odvijati od gore opisanih demografskih promena suprotni procesi. Oni su delom motivisani spontanim, ali više političkim razlozima. Srazmera Slovena, a unutar njih Srba počela je da raste, a neslovena i nesrba da opada. Kolonizacije vršene u prethodnim vekovima nastavljene su i u XX veku, ali su bile podstaknute pre svega nacionalno-političkim, a manje fiskalnim, ekonomskim ili populacionim razlozima (broj stanovnika na posmatranom prostoru 1910. i 2002. godine ne razlikuje se bitno). Najradikalnije promene odigrale su se posle Drugog svetskog rata, kada se prvi put desilo da jedna velika etnička skupina (Nemci) bude gotovo u potpunosti odstranjena iz ovih oblasti. Proterivanjem nemačke manjine i kolonizacijome preko 220.000 Srba, Hrvata, Crnogoraca, Makedonaca, Slovenaca u periodu 1945-1947. godine osigurani su slovenski i srpski et- nički karakter Autonomne Pokrajine Vojvodine, uz opstajanje mađarske, kao najveće i brojnih manjih etničkih zajednica.
   Prema podacima popisa stanovništa iz 2002. godine gotovo dve trećine (65%) stanovništva Vojvodine se izjasnilo kao Srbi, nešto više od 14% kao Mađari; kao Hrvati, Slovaci, Crnogorci, Rumuni, Romi, Rusini i Makedonci izjasnilo se 11,6% ispitanih i ista tolika srazmera stanovništva pripada ostalim nacionalnostima ili se nacionalno nije izjašnjavalo. Popisano je 3.154 Nemaca. Do suštinske promene srednjovekovne etničke slike Vojvodine došlo je u vezi sa turskim osvajanjima na ovim prostorima, kada su relativno stabilni etnički odnosi (sa pretežnim mađarskim stanovništvom uz srpsku većinu u Sremu, južnim oblastima Bačke i Banata) uzburkani. Turska vlast je na ovim prostorima donela relativno brzo iščezavanje mađarske populacije i nastajanje srpske etničke većine. Posle oslobođenja od Osmanlija došlo je do promene u toj situaciji: uz stalan rast apsolutnog broja Srba, njihov odnos u ukupnom broju stanovništva je zbog pristizanja novih kolonista različite narodnosti opadao do perioda iza Prvog svetskog rata. Karakteristična crta novovekovne istorije Vojvodine je njena multietničnost, multikulturalnost i multikonfesionalnost, koja je bila naročito osetljiva od XIX veka do završetka Drugog svetskog rata. Karakteristično je i da je nekoliko puta došlo do suštinske promene etničke slike oblasti i da u tome nije bila mala uloga državnih vlasti, koje su, sa različitim ciljevima, sprovodile kolonizacionu politiku. U posmatranom periodu u političkom, istorijskom i etničkom smislu najveći uticaj na sudbinu ovog prostora imali su srpski i mađarski narod, uz nezaobilazan i rastući ekonomski, etnički i kulturni značaj nemačkog stanovništva kao i predstavnika drugih narodnosti, što je sve rezultiralo specifičnim vojvođanskim sentimentom i shvatanjem istorije fomulisane u misli da smo oede svi dođoši.
   Zoltan Gyore MA

   IZVOR: Mr Zoltan Đerđ, Skica promena etničkog sastava stanovništva na tlu današnje Vojvodine 1526 – 1910. godine

   Odgovori

10. 18. jul 2017. u 13:11

    vojislav ananić

    KOLONIZACIJA MAđARA

    Sve do katastrofe Ugarske kod Mohača 1526. Mađari behu brojno najjači Živalj na teritoriji današnje Vojvodine, što važi i za Banat, gde su Srbi prema ostalim pokrajinama Vojvodine bili najviše naseljeni. Za vreme sv. Stevana, pa još i za vreme prvih kraljeva sve do Bele 3. i ustrojstva županija, Mađara nije mnogo bilo u Banatu, ali već u prvoj polovini 14. veka brojno njihovo stanje znatno je povećano: ne toliko samih Mađara koliko naseljenih Pečenega i Kumana, koji su se dosta brzo pretopili u Mađare. Imena njihova su još u toponimima Banata /Bešenovo, Kumane/. Iskazi papskog desetka iz vremena 1332-1337. pokazuju već oko 200 rimokatoličkih parohija u Banatu.
    Posle mohačke bitke mađarske naseobine većinom su nestale jer su se Mađari sklanjali ispred Turaka preko Moriša. Za vreme turske vlasti moglo se još održati neko naselje na Morišu i Tisi pod zaštitom tamošnjih mrtvelja i močvara, ali o njima imamo malo podataka. Posle austrijskog osvajanja Banata u njemu nema Mađara, a i Mersijeva, pa i terezijanska kolonizacija s planom sprečava njihovo doseljavanje, jedno, iz nepoverenja prema njima, a drugo, da kraljevinska Ugarska privredno ne bi slabila. Tek za jozefinske kolonizacije počinje se računati na njihovu kolonizaciju, ali spahije Ugarske sprečavaju je. Tek 1790. došlo je svega četrnaest mladih porodica iz Erdelja /abaujvarska Županlja/. Pri tom i neoakvistička komisija u Beču i Temišvaru nastojale su da što manji broj Mađara kupi spahiluke u pokrajinama koje je Austrija preotela od Turske,a naročito u Banatu, u carskoj pokrajini koja se nalazila na udarou turske imperije.
    U Vačkoj je doseljavanje Mađara mnogo lakše sprovođeno usled uspostavljanja županijske uprave, pa je plemstvo ove županije stalno nastojavalo da privuče na svoje posede što više mađarskih jobađa. U tom prednjače kaločki nadbiskupi, koji su kao veliki župani osamdeset godina stajali na čelu ujedinjene bačko-bodroške županije. Grof Imre Čaki dovodi još 1712. i mađarske jobađe na svoje nadbiskupske posede, a njemu sleduju i druge spahije, naročito knez Gražaiković, pa i sama Komora. Tako je upravnik bačkih poseda Ugarske Gabor Gomboš 1731. naselio na prediji Jankovac mađarske koloniste iz Prekodunavljlja /Dunžnfcul/ i Alfelda. Tada postadoše naseobine Matetelke, Melykut, Janoshalma, Bach-Almfis, a 1745. stižu koloniste i u Sentu. Potom, 1748. naseljava komorski nadzornik Frano Redl mađarske jobađe iz prekodunavskih županija /Tolne, Baranje, Vesprema, Šomođa/na predijama Pak, Mrkopanj, Štrbac i Bezdan. Tada i sam knez Gražalković rukovodi kolonizaoijom većeg razmera nastojeći svim silama da Bačkoj povrati njen raniji mađarski etnički karakter, Pošto je teško bilo pridobiti dovoljan broj Mađara, to knez pokreće Slovake i Rusine, koji, živeći kroz vekove sa Mađarima, behu već na putu da se pretope u ove. Srbe nerado gleda, jer zna da se oni neće asimilovati sa Mađarima, a kao Sloveni mogli bi nepovoljno uticati na Slovake i Rusine. Stoga je smislio plan kolonizacije Vačke tako da se Mađari, Slovaci i Rusini naseljavaju u Podunavlju i Potisju, a Srbi da se povuku u središni deo Bačke, kako bi na taj način bili izolovani od svojih sunarodnika u Baranji i Banatu, a politički i kulturno oslabljeni pri tom prinuđeni na zemljoradnju, kojom su se do tada samo malo bavili, živeći više kao stočari. To se, istina,nije moglo lako i striktno sprovesti, jer se sa raspoloženjem Srba moralo ozbiljno računati. Srbi, pak, behu tada brojno toliko jaki u Bačkoj da su je kuruci nazivali samo imenom Racorszag, koje je uobičajeno od pre 16. veka.
    Gražalković naseljava 175o. Mađare u Topoli, a 1752.U Doroslovu. Godine 1753. trebalo je Srbe preseliti iz Bogojeva u Parabuć, pa u Bogojevo doseliti Nemce. U tome se nije uspelo, jedno,zbog otpora Srba, a drugo, što je nedostajalo nemačkih kolonista za izvođenje toga plana. Ipak Gražalković je doveo iste godine Mađare u Karavukovo /Bacsordas/, a 1764. i Nemce. Pošto se Mađari i Nemci ni ovde kao ni drugde, nisu slagali, što se pokazalo već i pri odbrani sela od poplave, kada je trebalo složno braniti selo i okolinu,to su Mađari 1772. preseljeni u Bogojevo među Srbe, sa kojima su živeli u slozi. Kad već nije uspelo preseljenje Srba, onda se prišlo njihovoj majorizaciji putem doseljavanja što većeg broja Mađara bez obzira kojoj veroispovesti pripadaju. Tako se doseljavaju Mađari u Staru Kanjižu 1760, u Davod 1762, u Iđoš 1764, u Petrovo Selo 1767, u Martonoš 1776, u Pačir 1786, u Turski Senmiklos 1786, u Piroš 1787, i u Feketić 1789. Pored Mađara reformatske veroispovesti doseljavaju se rojevi iste veroispovesti u Crvenku i Staru Moravicu u razmaku 1782-1786. godine, a Mađari rimokatoličke veroispovesti u Kulu 1794. U tom periodu su, u manjem broju, naseljavani zajedno sa Slovacima u Topoli,Bajši, Kulpinu i Fetrovcu. Madjari katoličke veroispovesti potiču mahom iz Prekodunavlja /Dunantul/, a reformati sa Alfelda,mahom Jasšaga i Kunšaga. Najglavnije žarište mađarizacije Bačke trebalo je da bude opština Nemeš Milatić /sada Srpski Miletić/.

    Odgovori