Poreklo prezimena, selo Dedina Bara (Grdelica, Leskovac)

Poreklo stanovništva sela  Dedina Bara  kod Grdelice, opština Leskovac. Istraživanje saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara

 

Nastanak sela i poreklo stanovništva:

Selo Dedina Bara  je naseljeno mesto grada Leskovca u jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. godine bilo je 802 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 809 stanovnika); dok u 2011.godinu živi 802 stanovnika u selo. U 1948. godini  u selo je bilo 631 stanovnika.

Selo Dedina Bara leži na nadmorskoj visini od 639 metara,  u blizini varošice Grdelice, sa njene jugoistočne strane. Najveći deo kuća nalazi se na prostornom visokom zemljišru od zapada prema istoku.Okolna sela su: Kovačeva Bara, Vilje Kolo, Bojišina i dr.

Dedina Bara je izdužena od zapada prema istoku. U tom pravcu ona je duga 8 kilometara. Sredina naselja se nalazi u mahali Vučinci na mestu zvanom Branje.

Dedina Bara osnovana je u  ono doba  kada su osnovana  i okolna naselja. To je verovatno bilo u drugoj polovini XVIII veka.

Susedna sela i  najverovatnije i sama Dedina Bara  po  poreklu stanovništva su iz okoline Sjenice.

Prvih do 7 kuća  ovog sela nalazile su se u današnjoj mahali Staro Selo. Kasnije su stanovnici iz Starog Sela prelazili  u druge delove atara i tamo osnovali nove mahale. To se, na primer, sigurno zna za stanovnike roda Vučkovića i druge.

Stara seoska slava je Đurđevdan. Kasnije „kao zavetina“(preslava) zbog „gradobije“, počeo se slaviti i Spasovdan.(1964.g.)

Na Đurđevdan dolazilo je veliki broj gostiju. Tada se u Dedinoj Bari u prvoj polovini 20. veka bila obrazovala dva sabora oko seoskih krstova. Krstovi se nalaze kod Gornjeg i Donjeg Groblja.

Stanovnici se mahom snabdevaju vodom sa izvora i kladenaca. Poznati izvori izbijaju na mestima: Raskrsje, Kotlina, Bačkalo itd. Od prvog izvora Dedinobarska Rečica, desna pritoka Južne Morave.

* * *

Starine i prošlost:

U sadašnjoj Vučinskoj Mahali  jedno mesto se zove Crkvište.  Ostataka od starina nema.  Neki seljaci navode da je na Crkvištu postojala crkva “kad su ovde bili Latini”.(1964.g.)

Zanimljivo je pomenuti da su sadašnji seoski grobovi (Mahala Jasen) do skoro postojala i dva groblja. Njih su seljaci zvali “latinskim”. (1964.g.)

Stanovnici dedine Bare ranije su imali jedno groblje u mahali Jasen. To se groblje održava i sad (zove se Gornje Groblje).

Od 1912.godine osnovano je i drugo groblje u nižoj mahali Bari (“donje groblje”). U njemu se sahranjuju stanovnici iz četiri mahale (Bara, Vučinci, Srednji Deo, Brođanci), i iz varošice Grdelice.

U selu Dedina Bara nema crkve. Za verske potrebe stanovnici ranije su posećivali crkvu u Kozaru. Sada posećuju crkvu u Grdelici.

U vreme Prvog srpskog ustanka  u Leskovcu je pogubljen knez Stojan, to je uticalo da se veliki broj Leskovčana pridruži Karađorđevim ustanicima, na čelu ustanika iz leskovačkog kraja bio je Stojanov sin Momir Stojanović, vojvoda Ilija Petrović-Strelja, Nikola Mandrda, Sava Dedobarski, Cvetko Vranovački, Petar Džida i dr.

Ustanak u leskovačkom kraju je ugušen, a leskovački Ševsudin Abdi-paša je u Leskovcu pogubio tri stotine a u okolini nekoliko hiljada ustanika.

 Za vreme Prvog srpskog ustanka 1809. godine ovde su ustanici pretrpeli poraz od turske vojske u kome je poginuo Sava Dedobarac.

To je omogućilo prodor Turaka ka Nišu i dovelo do konačne propasti ustanka.

 Sava Dedobarac je bio vođa ustanika u Prvom srpskom ustanku u okolini Grdelice. Ime je dobio po selu Dedina Bara u kome je poginuo u odbrani od Turaka 1809. godine. 

* * *

Poreklo rodova po mahalama:

Kako se govori u narodu, svi  srpski  rodovi Dedine Bare potiču od predaka koji su doseljeni. (1964.g.)

Mahala Bara:

– Rod  B a r c i (15k)- slava Sv. Nikola, mesto starine se ne zna;

Mahala Vučinci:

–  Rod V u č k o v i ć i (10k)- slava Sv. Nikola. Vučkovići su nekada imali kuće u dervenu (klancu grdeličke klisure) kraj  Južne Morave;

– Rod C v e t k o v i ć i (3k)- slava Sv. Đorđe-sv. Alimpije. Za Cvetkoviće se govori, da potiču od “prizetka” doseljenog iz Velike Sejanice. Tamo je pripadao rodu Bežanci;

Mahala Srednji Deo:

– Rodovi  S t a j k o v c i (5k) i M i l o š e v i ć i (3k)- slava Sveti Sava. Ranije su činili jedan rod. Od njihovog roda su i S o k o l o v c isada naseljeni u majali Jasen. Mesto starine se ne zna;

Mahala Brođani:

– Rodovi: Z d r a v k o v s k i (8k), P e š i ć i (3k)- slava Sv. Aranđel. Ranije su činili jedan rod. Doseljeni su iz selo Brod (Crna Trava);

Mahala Goli Rid:

– Rodovi:  I v k o v i ć i (5k) i K a n t a l e j c i  ili C a k i ć e v i (1k) – slava Đurđevdan, potiču od istog pretka;

– Rodovi: Z d r a v k o v i ć i (2k), I l i ć i (1k) i K o s t a d i n c i (1k)- slava Sv. Jovan. Potiču od istog pretka kao i rod J u r k o v c i  koji se nalaze u mahali Staro Selo;

Mahala Jasen:

– Rod S o k o l o v c i (3k)-slava Sveti Sava;

– Rodovi: M e č k o d o l c i (3k) i T o b a c i (4k) – slava Sv. Nikola. Torbarci potiču od pretka Deda Stojana, koji je imao nadimak “Torbar”;

Mahala Staro Selo:

–Rod S t o j i l o v i (5k)-slava Sv. Nikola;

– Rod J u r k o v c i (3k)-slava Sv. Jovan;

– Rodovi:  M i l o v a n o v i ć i (6k), M l a d e n o v i ć i ili S a r d e (2k) i P e j š a c i (3k)-slava Sv. Arhanđel. Mladenovići su grana roda Sraradinci u selu Tupalovce.

*

Iseljenici(1964.g.):

– Dosta stanovnika iz Dedine Bare prešlo je u susednu Grdelicu. Ti iseljenici su Marinkovci (8k), Jovići (7k), Mišići (7k), Karalejevi (3k), Marinkovići (3k), Kostići (3k),  Veličkovići (1k), Stojkovići (1k), Anđelkovići (1k) i Ilići (1k).

Rodovi Đokići (6k) i Radinci (8k) iselili su se u Malu Kopašnicu. Rod Milosavljevići (1k) iselili su se u Suševlje (Han).

Posle Prvog svetskog rata(1918) su se iz Dedine Bare iselila 5-6 domaćinstva u selima: Milanovo i Kosančić u okolini Leskovca. Onda posle Drugog svetskog rata(1945) su se iselili u Leskovac (2k) i Pančevo (1k).

* * *

Toponimi (nazivi mesta):

– Čuka, Branjče, Goli Rid, Cer, Jasen, Beluće, Treštena, Kruška, Petlov Rid, Crkvište, Raskrsje, Kotlina, Bačkalovo, Mečkin Del, Bara, Vučinci, Srednji Deo, Brođanci, Staro Selo…

* * *

VLASOTINAČKI SREZ:

Bivši vlasotinački srez bio je širi nego sadašnja teritorija opštine Vlasotince. Obuhvatao je deo Lužnice, Crnu Travu, Grdelicu i još nekolicinu pomoravskih sela.

Vlasotinački srez je do 1880 godine pripadao Leskovačkom okrugu. Od 1880. godine pripadao Niškom okrugu, od 1890. godine Pirotskom okrugu, a potom Vranjskom okrugu.

Vranjskom okrugu pripadali su sledeći  srezovi: Leskovački, Vlasotinački, Jablanički, Bosilegradski, Masurički, Poljanički i Pčinjski.

Vlasotinačkom srezu pripadale sledeće opštine sa selima i njihovim zaseocima:

– Brodska (Brod),

– Vlasotinačka (Vlasotince, Brezovica), Grdelička (Grdelica, Tupanovci, Kozare, velika Sejanica, Mala Sejanica, Dedina Bara, Bojšina, Palojci,  Lični Dol, Krpejci),

– Gornjo orašačka (Gornji Orah sa zaseocima: Jakovljeve, Lukačeve, Krstićeve, Raićeve, Aleksine, Ćuovo, jezdine, Pržojne i Vrelo),

– Darkovačka (Darkovci, Darkovce) za zaseocima: Livađanska, Ristina, Rženačka, Antunovska, Zlatanovska, Miličeva),

– Dadinačka ( Dadinci(Dadince), Jastrebac, Gradište, Kovačeva Bara i Lopušnja sa zaseocima: Samaranija (Samarnica), Ravna Gora, Ostrc, Straškovac

– Dejanska (Dejan sa zaseocima Leunovo(Lenove), Zlatićeve (Zlatićevo), Đorđine, Mankiševe (Mankićevo i Borin Do sa zaseocima:Bilo i Džakmonovo),

– Dobroviška (Dobroviš, Leskovica, Stranjevo),

– Dobro Poljska ( (Dobro Polje sa zaseocima: Crkvena, Krstićeve, Bistrica, Javorje, Kozilo),

– Kalanska ( kalna, Gradsko, Jabukovik, Preslap),

– Kalanska (Kalna, Gradsko, Jabukovik, Preslap),

– Konopnička ( Konopnica, Batulovce, Stajkovci (Stajkovce), Rajno Polje),

– Kruševačka (Kruševica, Ravni del, Crna Bara, Boljare, Crnatovo),

– Orašačka (Orašje, Kukavica, Ladovica, Dobrotin, Prilepac, Gložane),

– Predejanska (Predejane, Bričevlje, Suševlje, Koraćevac, Guzevlje),

– Ravno Dubravska ( Ravna Dubrava, Komarica),

– Rupljanska (Ruplje sa zaseocima: Ostrozub, Jasinci, Rajčetine, Rajčetine, Dursinci, Pavličane, Panar, Bajinci, Mlačište, Crveni Breg,; i Novo Selo da zaseocima: Zavišiće, Leskova padina, Rašićevci, Porečane, Bučje),

– Svođanska ( Svođe),

– Tegošnička (Gare sa zaseocima: Gornje Gare, Donje Gare i Krivi Del),

– Šišavačka ( Šišava, Lipovica, Lomnica, Sredor, Skrapež, Gunjetina),

– Crnotravska (Crna trava sa zaseocima: Obradovci???, Babiševe, Crkvenovci, Stepanovci, Lazarićeve, veljkovci, Jovanovci, Progolovci, Donja Kozarnica, Čuka, Popadinci, Goluševci, Gornji Slavkovci, Todorovci, Popovićeve, Ivićeve).

*

Pre Drugog svetskog rata u jednom vremenu je i selo Bonjince (Zaplanje-lužnički kraj) pripadao vlasotinačkom srezu.

Posle Drugog svetskog rata(1945.g) ukidaju se srezovi, a opštine koje su bile formirane od seoskih teritorija su ukinute, a tako su gradovi: Vlasotince i Crna Trava postale opštine sa teritorijom okolnih sela, koja su administrativno pripojena kao geografska celina atarima ovih opština.

Interesantno je da je Grdelica i  Predejane sa okolnim selima pripalo leskovačkoj opštini, a i neka sela su „promenila“ administrativno teritorije u zaplanje i oko Grdelice, Crne Trave i Vlasotinca.

Ovaj administrativno-geografski opis je potreban radi  „preseljavanja“ stanovništa iz jednog kraja na drugi u okviru ovog planinskog kompleksa, jer se  prilikom naseljanjvanja u 18, 19 i 20 veka stanovništvo u potragom za boljim pašnjacima sa celokupnim porodicama-kao stočari, vrlo brzo nalazili i „osvajali“ teritorije na planinskim pašnjacima ovg dela Južne Srbije.

Potreba je da se na jedno mesto u okviru istraživanja porekla stanovništva ima lao jedna celina svih ovih sela: Vlasotinca, Crne trave, Grdelice i Predejana i dela lužnice; jer je u vremenu pod Turcima mnogo njih zbog osvete „prelazio“ sa jedne na drugu teritoriju. Tako će postojati mogućnost vda se pojedini rodovi nađu u nekada zaboravljenim i uadljenim selima ovog dela Povlasinja i Grdeličke klisure.

* *

NAPOMENA:

Ovde  je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništva; doke se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.

* * *

IZVORI:

[1] Jovan F. Trifunoski:- “GRDELIČKA KLISURA”, 1964. godine

[2] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Dedina_Bara ;

[3] Miroslav B Mladenović Mirac:-“Sela u vlasotinačkom kraju” (1970-2013.g), Vlasotince

* * *

Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije

27. novembar 2013. godine Vlasotince, Republika Srbija