Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić u autorskom tekstu piše o Srbima naseljenim u Rumuniju još od 14. veka pa do poslednje velike seobe posle sloma Prvog srpskog ustanka
Svojevremeno sam dosta puta prokrstario čitavu oblast severoistočnog dela današnje Rumunuje (od Lugoša – Lugoja, do Temišvara, Lovrina, Sent Mikloša (Sin Nikolau Mare), Arada, pa opet nazad do Žombolja – Jimbolie) i dobar deo jugozapadne Mađarske. I skoro u kom selu ili gradu da sam svraćao, još uvek sam susretao naše zemljake, Srbe. To su u stvari bili ostaci nekadašnjih velikih seoba Srba na sever, a bilo ih je i potomaka Potisko–pomoriških graničara ili čak onih koji su se tamo našli i kao starosedeoci, ko zna od kada. Svaki susret sa našim sunarodnicima, bio je dirljiv. Tek van granica otadžbine, moguće je osetiti i doživeti tu neobičnu mešavinu nostalgije, poštovanja izvora duhovnosti i namere da se među drugima ostane svoj. Ali, pre svega, moguće je osetiti veliku želju i snagu da se očuva, što je moguće duže, ono što se, jednostavno, zove – korenima.
Uglavnom, danas su se mnogi asimilovali u većinsku naciju, no, ima još onih Srba koji se tvrdo opiru i tuđem jeziku, navikama, i njihovim običajima, kulturi… Još i sada mnogi od njih imaju i proslavljaju svoje krsne slave, a u Sen Miklošu sam jednom naišao i na gradsku crkvenu slavu „Kran“, sa puno naroda u crkvenoj porti.
Posebno mi je bilo drago kad tamo negde u Rumuniji susretnem baš onog pravog Banaćanina, sa tipičnim sporim izgovorom i ponašanjem, kao da za sve imaju i previše vremena. Verovatno, baš zbog te otuđenosti od svoje matice, uspeli su da sačuvaju neiskvaren taj toliko karakterističan lalinski govor i naglasak, sa rečima koje su se upotrebljavale nekad davno i ovde, u našem delu Banata. Oni kao da su nas nekako prepoznavali i prilazili nam, željni razgovora na srpskom jeziku, a i da čuju šta ima novoga ovde kod nas. Mi smo tada bili za njih pravi Ameri, dok su oni živeli vrlo skromno. U prodavnicama nigde hrane, sem nekih džemova ili konzervi, a za mleko ili onaj baš crni hleb, čekalo se u redovima. Samo smo u nekom restoranu mogli naleteti na ćevape, ali velike.
Tamošnjim našim Srbima, kao da se u pogledu osećao onaj široki vidokrug prema Srbiji, iz koje su i neki njihovi preci ko zna kada stigli u ove krajeve. Možda krive i našeg počivšeg kralja, koji, kad se ženio rumunskom princezom, umesto da u miraz traži srpski deo Banata, on ga velikodušno da Rumunima. Kao i Jugoslaviju „Slovenima“. A Srbima i iz tadašnjeg Banata i iz bivše Jugoslavije, ostaše samo problemi sa kojima se i danas i muče i bore ne bi li sačuvali svoj identitet.
Neki podaci govore da se još 1481. godine u Temišvar (na slici levo srpska Saborna crkva u ovom gradu) doselilo oko pedeset hiljada duša iz Srbije, u koju su Turci, nakon Maričke i Kosovske bitke, sve više nadirali, pljačkali, palili, ubijali. Seobe sa juga ka severu su bivale sve učestalije, a mnogi istoričari tvrde da je tako velikih seoba bilo i više od deset. Posle pada Banata pod Turke, ugarski kralj Matija Korvin, u pismu rimskom papi 1483. godine, navodi da se tokom protekle četiri godine u njegovo kraljevstvo doselilo preko dvesta hiljada Rascijana. Felnak je staro naselje koje se u dokumentima pominje još 1333. godine. Srbi ga naseljavaju 1484. godine. Selo je locirano na reci Morišu, 25 kilometara zapadno od Arada. I danas je u njemu ostao da živi 310 Srba. U istom selu je podignut jedan od najlepših pravoslavnih hramova u Pomorišju. Od tridesetak crkvenih knjiga u njemu, posebno su vredne Antologion (Rimnik, 1643), Biblija (Moskva, 1663) i Oktoih (Rimnik, 1703). Gde god da su stizali, Srbi su odmah podizali svoje crkve i manastire. Tako je i sagrađen manastir Hodoš kod Arada kao zadužbina Jakšića, još u 15. veku. U velikoj seobi pod Arsenijem Čarnojevićem 1690. godine, u krajeve tadašnje Austrougarske monarhije (znači i delova Rumunije i Mađarske), pristiglo je još preko 37.000 porodica, koje su u bekstvu od Turaka, napustile prostor Kosova, Makedonije, Stare Raške, Šumadije. Nešto kasnije, u 18. veku, između Timiša i Moriša, zabeleženo je preko dvesta pedeset naselja u kojima su živeli Srbi. Posle propasti Drugog srpskog ustanka u Srbiji 1813. godine, u Habsbursku monarhiju se sliva još sto hiljada izbeglica.
Broj Srba na teritoriji današnje Rumunije je oscilirao, i kao po nekom pravilu, uvek se smanjivao, odnosno, asimilirao sa Rumunima. Tako ih je po popisu iz 1854. godine bilo 62.000, 1905-te 53.000, 1938-me 45.500, 1992-ge 29.000, a 2002-ge 22.518. A samo u Aradu je još 1927.godine, bilo 30.000 Srba. Kao nacionalnih manjina, Srba danas u Rumuniji ima u Temišvaru, Deti, Velikom Senmiklošu, Čakovu, Rešici, Staroj Moldovi, Aradu, Felneku, Nadlaku, Oršovi….
I tamo u tuđini, mnogi se još trude da sačuvaju Srpstvo, svoj jezik, folklor, kulturu. Ali, vreme čini svoje i jednog dana nestaće i poslednjih potomaka Srba u Rumuniji, pogotovo ako ih matica ne bude prihvatala i uvažavala, pomagala, što je njena i moralna obaveza. To na kraju, priliči svakoj civilizovanoj i dobro uređenoj državi da vodi brigu o pripadnicima svoje nacije, pa ma gde se oni u svetu nalazili.
AUTOR: Saradnik portala Poreklo VOJISLAV ANANIĆ, Senta
2. januar 2018. u 09:32
Vojislav Ananić
Igriš
Pripada opštini Veliki Sempetar, osnovano je još na početku drugog milenijuma nove ere. Nalazi se tik uz Moriš.
U srednjem veku pripadalo je Čanadskoj županiji. Srbi su se ovde naselili najverovatnije krajem XV veka. Oko 1550. godine držao ga je Petar Ovčarević. Godine 1557-58. godine bilo je mešovito srpsko- mađarsko naselje.
Naselje je zabeleženo u Krušedolskom pomeniku. Godine 1582. nalazile su se u Igrišu dve stočarske porodice sa sledećim domaćinima: Jovanom Sobonom i Jovanom Marilom. Prilikom prvih popisa organizovanih od nove vlasti, 1717. godine zabeležene su četiri kuće, da bi se već 1727. godine njihov broj povećao na 26. Naselje je pogođeno kugom 1736. godine, te je broj Srba naglo opao možda i raseljavanjem.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:33
Vojislav Ananić
Jara (Jara)
Tada je pripadalo čanadskoj tvrđavi. Po prvi put pominje se 1233. godine Posle jednog veka selo prelazi u posed vlastelinske porodice Bečejski.
Sibinjanin Janko odobrava podelu naselja na dva dela koja potvrđuje naslednicima. Usledile su i druge deobe. Godine 1456. vlasnik je bio Blazijus de Kezi, koji ga poklanja čanadskom episkopu Petru pod uslovom da se ovaj moli četiri puta nedeljno u oltaru Svetog Blaža čanadske katedrale nakon što će on preminuti. Inače Blazijus de Kezi je bio zapovednik tvrđave Šoljmoš i kraljevski pisar. Turski napadi sredinom XVI veka znatno će nauditi naselju. Prema turskom defteru iz 1557-58. godine selo je imalo 10 srpskih i rumunskih stočarskih porodica. Godine 1625. bilo je u vlasništvu lipovskog plemića Stefana Vajo. Popisivači su 1717. godine ovde zabeležili 17 kuća da bi do sredine XVIII veka opustelo, a stanovništvo se povuklo u Saravolu i Semikluš.
Mesto je zabeleženo u Kruševskom pomeniku. Godine 1647. bilo je naseljeno Srbima. Na mapi od 1723-25. godine označeno je kao nenaseljeno .
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:35
Vojislav Ananić
Kendereš
Naseljena pretežno Srbima.
U Pećkom katastigu 1660. godine zabeležen je jedan Kendereš, međutim izgleda da je reč o drugoj lokaciji, dosta udaljenoj od ovdašnje.
Godine 1557-8. ovdašnje naselje imalo je 10 kuća, od kojih 8 starih i 2 nove. Zabeleženi su i domaćini.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:35
Vojislav Ananić
Međa (varijante Međ i Meć)
Pripadalo je Čanadskoj županiji i nalazilo se sa zapadne strane Semikluša između Nađusa i Bešenova. Zabeleženo je 1393. Bilo je znatnije naselje sve do Mohačke bitke 1526. godine, kada je opustelo.
Pre dolaska Turaka u Banat ponovo je naseljeno Srbima tako da su u turskom defteru iz 1557-58. godine zabeležene 17 kuća, sa sledećim domaćinima: Tomom Talkovićem, Lukom Černovićem, Stonom Debedarom, Berenom Dragojem, Lugačem Milavalom, Martinom Novićem, Milanom Manićem, Jovanom Kuzmićem, G. Milovanom, Ačotkom Vukom, Stanom Dragovićem, Živkom Černovićem, Lazom Lakićem, Vukom Bunićem, Đurom Koločićem, Janošem Litarijem, Stanom Dančolom.
Međa je bila srpsko naselje i 1654. godine. Godine 1666. pećki kaluđeri su zabeležili priložnike. I 1712. godine ovo selo je bilo naseljeno Srbima. Među zabeleženima bili su: pop Ranisav, knez Petko i Mihailo Đurinac.
Iz navedenih primera proizilazi da je naselje bilo dobro organizovano, imalo je kneza, sveštenika i najverovatnije i srpsku crkvu.
Nakon prvog popisa koji su Habsburzi preduzeli u Banatu 1717. godine zabeleženo je 13 domova, da bi već nekoliko godina kasnije selo ponovo opustelo. Naime na Mercijevoj mapi iz 1723-25. godine obeleženo je kao nenaseljeno. Postoji tvrdnja da se stanovništvo preselilo na ognjište Velikog Semikluša.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:37
Vojislav Ananić
Njerav
Nalazi se na jugozapadu Semikluša. Postojalo je u srednjem veku. Srbi su se ovde naselili pre dolaska Turaka pošto je već tada nosilo naziv Dugo Selo (Dugo Selište, Dugoselica, Dugoselo). Godine 1581. imalo je sedam srpskih stočarskih porodica sa sledećim domaćinima:
Vuja Surdče,
Jak Galavić,
Đorđe Dunić,
T. N. Kolić,
Mihajlo Nikola,
Lez…,
Jovan.
Kao naseljeno, pominjalo se 1660. i 1666. godine.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:38
Vojislav Ananić
Poni
Nalazilo se na oko 1 km zapadno od sadašnjeg Semikluša, otprilike gde je sada kvart Satu Nou. Dokumentarno je potvrđeno još u XI veku kada je pripadalo posedu porodice Čanad da bi kasnije pripalo Čanadskoj episkopiji. Na severozapadu ovog sela nalazila se stoletna šuma poznata kao Zabran. U XVI veku bilo je naseljeno srpskim stanovništvom.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:39
Vojislav Ananić
Saravola
Staro naselje.
Prema turskim tefterima 1557-58. godine imala je 33 srpska doma od kojih 30 su bili stari, a tri nova. Zabeležene su i glave porodice, te ih navodimo u nastavku:
Bendović Luka,
Boraz Ilija,
Bunić Stana,
Buzdar Lukač,
Buzdar Pavel,
Varga Balas,
Vargić Ilija,
Vargić Jakob,
Vikusanić Jovan,
Dobrinić Petar,
Grunak Radovan,
Ilija Đurka,
Istan Đorđe,
Ivkučić Jovan,
Janović Đura,
Kabas Radoš,
Kanačić Vuko,
Kovač Petar,
Kovač Todor,
Kudaj Lazar,
Likar Demeter,
Mirković Marko,
Mihalinić Rada,
Mitrović Stojan,
Nikolić Jovan,
Ranković Luka,
Sabo Lukač,
Sedović Marko,
Sendović Balaš,
Turmanić Marovin,
Barga Balaš.
Godine 1581. u Saravoli je živelo pet stočarskih porodica:
Demetrović T.,
Radonić Petar,
Radonić K,
Radić Jak,
Vargić Miha.
Mesto je zabeleženo u Kruševamkom pomeniku, a 1647. godine bilo je naseljeno. Pećki kaluđeri zabeležili su 1660. godine da su pop Mata i knez Radojica priložili u ime sela 1.700 aspri. Godine 1727. selo je imalo 34 doma, a posle ove godine pojačao se broj Srba i Rumuna. Godine 1753. označeno je kao srpsko naselje. U drugoj polovini XVIII veka porastao je znatno broj Rumuna, a nešto kasnije kolonizovani su Nemci.
U seoskom ataru zabeleženi su sledeći toposi: Bačka, Duvalište, Zovičak, Zubanova unka, Kraljica, Kanđa, Kurćevi, Lepi bunar, Mirkovac, Mitina unka, Popova unka, Peskulja, Plandište, Raskopanice, Selište, Slani bunar, Stara Saravola, Stejina unka, Telek, Cmonka, Škiljina anta.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:40
Vojislav Ananić
Stara Bešenova
U srednjem veku poznataje pod imenom Bešenovo, kao kumansko ili pečenečko naselje. Tada je zabeleženo pod imenom Byssenis, po prvi put 1230. godine.
Srbi su se ovde naselili još sredinom XV veka. Mesto se pominje u Kruševskom pomeniku. Kada su ga pećki kaluđeri posetili 1666. godine, zabeležili su ga kao varoš. Postojanje sveštenika ukazuje na mogućnost da je tu postojala i srpska crkva, prisustvo kneza potvrđuje administrativnu organizovanost, a barjaktara i neku vojnu organizaciju.
Carica Marija Terezija podarila im je brojne povlastice tako da je ova zajednica imala prilike da se razvije i postane važan faktor u regionu. Bavili su se stočarstvom i poljoprivredom, i u Starom Bešenovu braća Hristifor i Ćiril Nako su našli pogodne uslove za razvoj trgovine i sticanje ogromnog imetka.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:41
Vojislav Ananić
Tomnatik
Južni sused Velikoga Semikluša. U ranom srednjem veku zabeležen je pod nazivom Nagy Eoz. Po prvi put pominje se u dokumentima 1030. godine kao kumansko naselje. Više puta se pominje pod raznim grafijama sve do Mohačke bitke 1526. godine kada je opusteo. Srbi su se ovde naselili sredinom XVI veka.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.
2. januar 2018. u 09:42
Vojislav Ananić
Čanad
Jedno od najpoznatijih naselja u donjem toku Moriša. U drugoj polovini XV veka doseljavaju se Srbi koji dolaze sa juga bežeći ispred Turaka. I narednog veka Čanad će biti u centru zbivanja: opustošiće ga 1514. godine ustanici Ćerđa Dože, u ovim krajevima sukobiće se i Zapoljina vojska sa pobunjenim Srbima i Rumunima pod Jovanom Nenadom 1526-27. godine, Turci će ga opsedati više puta – 1551. i 1552. godine, borbe za njegovo oslobođenje vodiće se od 1595. do 1598. godine.
Iz turskih teftera doznajemo da je 1557/58. godine u Čanadu bilo 45 oporezovanih kuća, mahom srpskih i rumunskih stočarskih porodica. Vek i po kasnije, 1717. godine popisivači su zabeležili samo 40 domova.
Broj Srba se povećao posle Velike seobe i nakon što je ukinuta Potisko-pomoriška granica. Naselje je jednog trenutka preimenovano u Srpski Čanad, za razliku od Nemačkog Čanada, koji su osnovali kolonizirani Nemci tik uz staro selo. U međuratnom periodu naselje se zvalo Veliki Čanad, da bi u naše vreme ponovo bilo nazvano Čanad.
Srbi su tu od starine imali svoju crkvu i aktivan kulturno- nacionalni život.
Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.