Srbi u Rumuniji

90 komentara

1. 31. decembar 2017. u 13:19

   Vojislav Ananić

   Milina Ivanović Barišić Etnografski institut SANU Beograd, Srbija

   KALENDARSKI PRAZNICI KOD SRBA U RUMUNIJI

   Kalendarski praznici i običaji su bitan segment narodne kulture, a za nacionalne manjine oni su pokazatelj i nacionalnog identiteta. U radu se ukazuje na očuvanost praznika i običaja i na njihov uticaj u sadašnjim uslovima na život srpske nacionalne manjine u Rumuniji. Takođe se ukazuje na njihovu sličnost sa praznicima i običajima u drugim srpskim oblastima.
   Ključne reči: kalendarski praznici, običaji, Srbi, Banat, Rumunija, Srbija.
   Proučavanje „malih“ zajednica holističkim pristupom, odnosno obuhvatanje istraživačkim postupkom svih segmenata društvenog i kulturnog života grupe, čini se da je najprihvatljiviji način sagledavanja stepena njene akulturacije i/ili asimilacije /up. Pavlović, 2013/. Sa ovim metodološkim pristupom proučavalac dobija mogućnost sveobuhvatnog sagledavanja unutargrupnog načina života i organizacije, zatim, utvrđivanje očuvanosti narodne svesti o sopstvenoj samobitnosti, ali i stepen do kojeg je stigla kohezija sa drugima, pre svega sa većinskom, zajednicom. U ovom smislu, izdvajanje teme kalendarskih praznika i običaja može izgledati nedovoljno s obzirom na činjenicu da praznici predstavljaju samo segment društvenog i kulturnog života manjinske zajednice. U tom smislu je neophodno istaći da dosadašnje bavljenje ovom temom pokazuje da praznici i praznični običaji sadrže dovoljno pokazatelja značajnih za određenje unutrašnjeg stanja proučavane zajednice. S druge strane, podrazumeva se da je njihovo razmatranje teško odvojivo od šireg društvenog kopteksta, što u krajnjoj instanci ostavlja dovoljno prostora za uočavanje i eventualno praćenje različitih promena koje su zahvatile društvo, posmatrano u celini.
   Sagledavanje prazničnog identiteta srpske manjine u Rumuniji pruža odgovore na različita pitanja, a svakako da je jedno od najvažnijih – da li se još uvek baštini nešto iz korpusa zajedničkog srpskog narodnog prazničnog identiteta, ili je on tokom vremenaa to je gotovo čitav vek odvojenosti od matične zajednice i njenog „samostalnog“ puta razvoja, prerastao u lokalni identitet manjinske nacionalne zajednice. Istovremeno se dobija i odgovor da li je u međuvremenu došlo do značajnijeg udaljavanja od nekada zajedničkog identiteta srpskog naroda – naroda, koji se iz ugla sadašnjih životnih okolnosti Srba u Rumuniji, može jedino posmatrati kao narod u okruženju.
   Razmatranje teme praznika i običaja iz godišnjeg kalendara u sadašnjem vremenu kod srpske zajednice u rumunskom Banatu, kao i čitavoj Rumuniji, omogućava uvid u realnost življenja, ali i spoznaju različitih aspekata istorijskog, ekonomskog, kulturnog razvoja Srba na prostoru današnjeg naseljenja. Isto tako, u proučavanju prazničog života srpske manjine u Rumuniji ne bi se trebala prevideti neophodnost uočavanja različitih društveno-etničkih transformacija podstaknutih povlačenjem međudržavne granice, čime su promene u značajnijoj meri postale prisutnije i vidljivije u svakodnevnom životu, pa samim time i u domenu kulturnih kretanja. Svakako da je razdvajanje nekada kompaktne celine srpskog naroda i „samostalni“ razvoj, kao i faktori koji su smanjili mogućnosti tešnje saradnje sa srpskim narodom u okruženju, uticali na značajnu transformaciju, pa i nestajanje delova tradicionalnog narodnog nasleđa.
   Život Srba u zajedništvu sa drugim narodima i zajednicama na prostoru Banata, pre formiranja rumunske države, podrazumevao je, takođe, deljenje istog geografskog prostora sa drugima, a u biti je to podrazumevalo različite društvene i istorijske prilike za razvoj zajednice, njeno preživljavanje i opstajanje, sa učestalim i neretko prinudnim migracijama /v. Nikolić, 1941; Cerović, 2000; Stjepanov, 2011; Pavlović, 2013/. Narodi koji su nastanjivali prostor sadašnjeg rumunskog Banata bili su konstantno upućeni jedni na druge, pa su, samim time, bili prinuđeni da kroz istorijsko trajanje dele zajedničku sudbinu. Kontakti sa drugima, preplitanja u mnogim sferama života, svakako da su ostavili traga u domenu jezika, narodne i verske tradicije, muzike, igre i dr. Iako su kroz istoriju međusobna preplitanja i uticaji bili različitog intenziteta, svakako da su ostale, u manjoj ili većoj meri, trajne posledice, ne samo na život i običaje, nego na celokupni život i kulturu srpskog naroda na prostoru sadašnje rumunske države.
   Poznata je činjenica da je, po okončanju ratnih dejstava u Prvom svetskom ratu, došlo do podele jedinstvenog etničkog prostora Banata na dva dela koja su se našla u različitim državnim /Cerović, 2000; Nikolić, 1941/, ali ne i u različitim religijskim zajednicama. Pogled na istorijski razvoj svedoči da se, počev od austrijske, turske, preko austrijsko-mađarske okupacije banatskog prostora, pa do formiranja dve države – države srpskog naroda oličene u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i države rumunskog naroda – države Rumunije, odigralo mnoštvo događaja u kojim je srpski narod bio primoran da učestvuje, iako nije imao gotovo nikakvog uticaja na njihov tok, a vrlo često i na ishod. Međutim, različiti događaji su podsticali i utirali puteve međusobnim različitostima među narodima, pa i između srpskog i rumunskog naroda. I mada su različitosti dva naroda bile daleko manje primetne u počecima njihove kohezije, vreme i događaji učinili su da različitosti bivaju sve izraženije, a rezultat različitih istorijskih, društvenih, kulturnih i dr. procesa jeste sadašnja realnost na prostoru Banata koja se očituje kroz suživot dva naroda.
   Posle razgraničenja Srbi su se našli u poziciji da na novim osnovama organizuju svoju zajednicu. U tom slislu su uslovi daljeg rada i opstajanja na istorijskom duhovnom prostoru bili značajno izmenjeni, „srpsko stanovništvo koje se zateklo u Rumuniji prilagođavalo se novom položaju nacionalne manjine. Poradilo se na obnavljanju srpskih kulturnih ustanova (pevačkih, čitaoničkih i dobrotvornih udruženja), na ponovnom prikupljanju članstva, pisanju novih statuta i izradi zvaničnog statuta pravnih lica shodno novim, rumunskim zakonima. To je uglavnom i uspevalo, tako da je nakon desetak godina retka bila srpska zajednica bez organizovanoga društvenog i kulturnog života“ /Bugarski, Stepanov, 2011: 56/.
   Period koji je bio u istorijskom smislu veoma bolan, što se tiče opstanka srspke zajednice, nastupio je krajem pete decenije 20. veka. Iako je to bilo, kako se govorilo, vreme obnove i izgradnje, ipak su događaji koji su se odigrali posle Drugog svetskog rata značajno promenili ne samo demografsku nego i kulturnu sliku prostora, a donekle i svest srpskog naroda. Pod novonastalim društveno-političkim uslovima stanovništvo se trudilo da se što bezbolnije prilagodi prelasku na novi poredak i uslove organizovanja svakodnevnog i prazničnog života. U tom smislu, „Srbi su se grupno, zdušno i glasno uključili u sprovođenje društvenih procesa: zapošljavanje i čak prenebregavanje tradicionalnih vrednosti i oblika kulturnog delovanja, nacionalizacija proizvodnih sredstava, podržavljenje škola, pristupanje Rumunskoj komunističkoj partiji i njenim satelitskim (dečijim, omladinskim, ženskim, profesionalnim organizacijama), učestvovanje u radnim brigadama i akcijama i slično. U mnogočemu su i prednjačili, što im tada nije bilo od veće koristi, a kasnije im je donelo škode“ /Bugarski, Stepanov, 2011: 59/.
   U zahuktalosti posleratnog razvoja, „za mnoge iznenadno, 28. juna 1948. iskrsla je Rezolucija Informativnog biroa o stanju u Komunističkoj partiji Jugoslavije“, što je za ovdašnje Srbe predstavljalo „početak novih iskušenja, ucena, prilagođavanja, popuštanja, hapšenja, političkih procesa, zatvora, raseljavanja i deportovanja, višeslojnog strahovanja i stradanja“ /Isti: 59/. Tek je normalizacija međudržavnih odnosa između sovjetskih i jugoslovenskih komunističkih vlasti koja se dogodila sredinom šeste decenije 20. veka delovala „blagotvorno na čitav živalj, pa i na Srbe u Rumuniji“ /Isti: 59/. Pomenute odluke uticale su na životne uslove u pozitivnom smeru. Međutim, posledice gotovo dvodecenijskog intenzivnog potiranja srpskog naroda i njegovog istorijskog i kulturnog nasleđa u mestima sa pretežno nastanjenim srpskim stanovništvom značajno su uticali na „otuđivanje“ naroda od samog sebe. To je, svakako, u značajnoj meri uticalo na upražnjavanje, pa, samim tim, i očuvanost narodne baštine, odnosno na očuvanost sećanja na kulturu nasleđa predaka pa, samim tim, i svog identiteta i svojeg porekla.
   Potiranje sebe u relativno kratkom vremenu je zabrinjavajuće, s obzirom na činjenicu da su Srbi koji su živeli na banatskom prostoru u proteklim vekovima imali gotovo uvek, sa manje ili više uspeha, izraz sopstvene samosvojnosti. Srpsko „izražavanje sebe“ može se pratiti počev od vremena kada su živeli u višenacionalnoj i multikulturnoj Austrougarskoj carevini, odnosno od vremena kada su imali, uostalom kao i drugi narodi koji su bili u zajedničkom suživotu na prostoru austrougarskog uticaja, određen stepen verskih i drugih prava značajnih za život i opstajanje na prostoru nekadašnje Vojne granice. Prostor koji je zahvatala Vojna granica predstavljao je u vremenu svog postojanja svojevrsnu, sadašnjim rečnikom rečeno – tampon zonu između Austrije i Turske. U ovom smislu je svakako bilo od značaja „stvaranje duhovnog jedinstva srpskog naroda severno od Dunava i Save, na tradicijama Srpske pravoslavne crkve“, a što je, svakako, „imalo (…) presudan značaj za njegov opstanak na ovim prostorima“ /Stepanov, 2007: 5/.
   Srbi su posle razgraničenja, odnosno u počecima na nov način organizovanog suživota sa Rumunima, a to je negde od sredine treće decenije 20. veka, ostvarivali određen nivo nacionalnih prava. Tome je svakako doprinela činjenica da su se u vreme podele Banata zatekli kao narod sa odranije formiranom nacionalnom svešću i relativno solidnim brojem stanovnika, ali je tome doprinelo i staranje matice da se očuvaju tradicionalne srpske vrednosti na ovom prostoru. Nove okolnosti su, međutim, uticale da se ipak u relativno kratkom vremenu dogodi značajno brojčano smanjenje srpskog stanovništva, a što je značajno izmenilo etničku sliku prostora. U proteklih stotinak godina uočljiv je proces izrazite depopulacije Srba u Rumuniji u čemu su svakako značajnog udela imali ekonomski, kulturni, sociološki, pa i politički faktori. Smanjenje srpske manjine, počev od treće decenije 20. veka, podstiče na razmišljanja u čijoj je osnovi spoznaja da u istoriji savremenih naroda Srednje i Jugoistočne Evrope postoje periodi državnog razvoja u kojem se produkuju negativni naboji, a rezultat toga su kulturne i verske isključivosti čak i u slučajevima kada u osnovi suživot naroda ne bi trebalo da bude opterećen prošlošću zbog njihove kulturne bliskosti, ali i verskog, ekonomskog i drugog prožimanja.
   U rumunskom delu Banata srpski narodni običaji su se uglavnom održavali do vremena posle Drugog svetskog rata, odnosno do vremena kada dolazi do promene državnih struktura vlasti, što je u relativno kratkom vremenskom periodu dovelo do toga da izvođenje običaja bude zabranjivano i sankcionisano. Tome u prilog je išla i politička situacija posle 1948. godine, koja se ponajviše odrazila na sigurnost Srba usled političkih pritisaka koje je naročito osećalo stanovništvo naseljeno u blizini granice sa matičnom državom, a što se sve vrlo negativno odrazilo na društveni život i običaje. Posledica izmenjene situacije na terenu, odnosno među srpskom nacionalnom manjinom jeste, pored ostalog, smanjenje interesovanja za izražavanje nacionalnog identiteta kroz praznična ili društvena okupljanja /Jovanović, 2000: 16/. Svoj doprinos udaljavanju od sopstvenog tradicionalnog nasleđa svakako da je dala i gotovo potpuno izmenjena struktura privređivanja. Ruralno-agrarni tip naselja koji je prevladavao do Drugog svetskog rata pod uticajem političkih odluka i okretanjem društva ka modernizaciji koja favorizuje život u gradovima dovela je do depopulacije sela, ali s druge strane, uticala je da se konstantno povećava broj stanovnika u gradovima. Promena mesta življenja značajan je faktor promena kako u svakodnevnom, tako i u prazničnom životu porodice.
   Prema podacima iz dostupne literature, kalendarska godina je u vreme tradicionalne organizacije društvene zajednice bila izdeljena vremenskim segmentima koji su značili ne samo odmor od svakodnevnih obaveza već i ispunjavanje određenih obredno-običajnih „zadataka“ od važnosti za egzistenciju porodične, ali i šire zajednice. Dani koje nazivamo praznicima od značaja su za pojedinca i zajednicu, pa im se stoga i posvećivala naročita pažnja u pogledu praznovanja i održavanja obredno- običajne prakse. Intenzitet proslavljanja kalendarskih praznika doživeo je značajne transformacije u poslednjih sedamdesetak godina, što se, samim tim, odrazilo i na njihov značaj za zajednicu – porodičnu ili seosku, kada se uporede sadašnjost i relativno skorašnja prošlost. Praznici su u zajednici tradicionalnog tipa bili jedan od veoma bitnih kohezionih činilaca i u tom smislu su „pomogli“ očuvanju srpskog narodnog bića i njegove etničnosti tokom istorijskog trajanja, naročito u vremenima kada je Vojna granica bila u procesima previranja i ratnih sukoba tadašnjih velikih sila – Austrije, Mađarske, Turske, ali kako realnost pokazuje, oni to nisu u poslednjih nekoliko decenija. Praznici se mogu posmatrati kao vrstom „čuvara“ etničke svesti koji su, pored drugih činilaca, srpski narod povezivala u celinu – etničku, istorijsku i društvenu zajednicu.
   Društveni procesi koji su se odvijali u rumunskoj državi tokom druge polovine 20. veka značajno su uticali na preoblikovanje tradicionalne narodne kulture srpske zajednice, pa samim time, i praznika iz narodnog kalendara, mada su se slični procesi događali i u drugim zemljama u kojima je pokrenut proces modernizacije sa industrijalizacijom kao glavnim činiocem. Migracije stanovništva iz sela u gradove, migracije iz ekonomskih razloga u druge zemlje, dnevno migriranje stanovništva zbog posla ili obrazovanja, promene u porodičnoj organizaciji svakodnevnog života, obrazovanje podmlatka, promene u položaju žene u porodici i društvu, samo su neki od faktora koji su uzrokovali korenite promene životnih navika i shvatanja, a što je, u krajnjoj istanci, uticalo na prihvatanje novih društvenih i kulturnih obrazaca, pa samim tim i udaljavanje od kulture predaka. Tokom poslednje dekade 20. veka, društvene promene koje su podstaknute događajima s početka devedesetih godina i posle nekoliko decenija udaljavanja od sopstvenog bića, „otvorile“ su mogućnost da se krene u proces revitalizacije tradicionalne kulture. Međutim, posle godina udaljavanja od sopstvene prošlosti to niti je jednostavan niti lak proces. Na usporavanje eventualne reorganizacije nekadašnje narodne kulture utiču i novi svetski tokovi, a svakako da je najuticajniji proces globalizacije.
   U prazničnoj obredno-običajnoj praksi čije su sadržaje zabeležili raniji istraživači srpskih zajednica u Rumuniji, prepoznaju se elementi koji su bili u funkciji obezbeđivanja porodičnog blagostanja, rodnosti polja, plodnosti stoke, jednom rečju, napretka celokupnog domaćinstva, ali i elementi značajni za širu zajednicu i njenu koheziju. Praznici, bilo da se proslavljaju kao porodični ili u širem društvenom krugu, imaju izraženu društvenu i integrativnu funkciju. U tom smislu su praznična okupljanja bila važan porodični i društveni događaj kojim se održava tradicija, spaja prošlost i sadašnjost, kroz različite vidove okupljanja unutar porodice, ali i druženja sa rođacima, prijateljima, poznanicima i slučajnim namernicima. Najupečatljiviji primer svakako da je običaj porodične slave koja se najduže očuvala upravo kod srpskog naroda mada je bila poznata i kod drugih naroda na Balkanu. Kod Srba u Rumuniji poznata je pod nazivom svetac, krsno ime ili svečarstvo. Svetac je nekada bio najveći praznik svake kuće, pa se, shodno tome, proslavljao „strogo poštujući tradiciju“. Praznovao se „bez obzira na postojeće trenutno materijalno stanje. Sveca se slavila u ratnim godinama, u ropstvu, pri vremenskim nepogodama (sušama ili poplavama), jer je to u tim uslovima bilo jedina prilika da se svake godine okupi rodbina, prijatelji i poznanici, i porazgovaraju, razvesele se i zapevaju, pošto su sveca oduvek bila, a i danas su, u prvom redu praznik veselja i radosti za svaku svečarsku kuću“ /Krstić, 2002: 104/. Prema svedočenjima, čini se da su „crkvene slave među Srbima u Temišvaru značajnije i bolje očuvane od porodičnih“ /Pavlović, 2013: 162/. Isto tako, za organizacije Srba u Temišvaru bilo je od posebnog značaja određivanje dana kada će se slaviti. Stoga su, „još pri osnivanju određivali svoje krsno ime, koje su, smatrajući ga svojim najvažnijim danom, vrlo svečano proslavljale sve do završetka Drugog svetskog rata“ Način proslave krsnog imena određene organizače bio je identičan proslavljanju crkvene slave /Pavlović, 2013: 163/. Između dva rata je u veroispovednim školama u Temišvaru proslavljan Sveti Sava kao školska slava. „Danas se Sv. Sava slavi u svim školama“, a „fabričkoj parohiji, pored crkvene, slavi se i zanatlijska slava. Smatra se da su zanatlije i trgovci zavetovali zajednicu da slavi njihovog zaštitnika – Svetog Spiridona Čudotvorca (25. decembar)“ /Pavlović, 2013: 164-166/.
   Uvid u pisanu zaostavštinu o Srbima u Rumuniji i njihovoj narodnoj kulturi, obaveštava nas kako o brojnosti praznika u godišnjem (kalendarskom) ciklusu, tako i o njihovom sadržaju koji su istovremeno bitni pokazatelji značaja koji su praznici imali u prošlosti, tačnije u vremenu dominacije tradicionalne narodne kulture u njihovom svakodnevnom životu. Istovremeno, njihova brojnost i očuvanost, makar i u generacijskom sećanju, od značaja su za poređenja sa drugim delovima srpske zajednice – u Srbiji ili u drugim državama iz okruženja. Kalendarski ciklus praznika je na specifičan način pokazatelj transformacija i inovacija jer njihov smanjen, promenjen ili potpuno izobičajen sadržaj ukazuje da je ili u toku proces zamene svog nasleđa prošlosti drugim vrednostima ili da je, pak, proces u toku – bilo da su u pitanju segmenti kulture većinskog naroda ili je po sredi kultura koja je proizvod savremenih svetskih globalizacijskih tokova /up. Radan, 2004: 115-121/.
   Opisi praznčne običajno-obredne prakse koji se pronalaze u literaturi, a koje su ostavili raniji istraživači i zapisivači, odnose se pretežno na tradicionalni obrazac praznovanja koji je u relativno sadržajnijem obimu opstajao i u jednom periodu posle Drugog svetskog rata. Empirijski materijal koji se odnosi na Sv. Varvaru, Sv. Nikolu, Tucindan, Badnji dan, Božić, Sv. Vasilija Velikog – Novu godinu, Bogojavljenje, uskršnje poklade, uskršnji post, Četrdeset sevastijskih mučenika, Lazarevu subotu, Cveti, Veliki četvrtak, Veliki Petak, Uskrs, Mali Uskrs, Đurđevdan, Spasovdan, Duhove, Vidovdan, Ivanjdan, Petrovdan, Sv. Iliju, Preobraženje, Veliku i Malu Gospojinu, litije, porodične slave, crkvene slave, slave zanatlijskih udruženja, imaju velike sličnosti sa prazničnim običajima u Vojvodini, ali i drugim delovima Srbije, što je svakako jedan od putokaza ka poreklu stanovništva /up. Bosić, 1996; Nedeljković, 1990/.
   U strukturi prazničnog obredno-običajnog kompleksa izdvajaju se elementi koji na formalnom i funkcionalnom nivou određuju praznik: vreme izvođenja običajnih radnji – kalendarsko vreme (datum proslavljanja) i dnevno vreme – ujutro, tok dana, veče, noć; prostor praznovanja i obavljanja obredno-običajne prakse – porodična kuća, selo, crkva; učesnici u praznovanju i običajima – muškarci, žene, stariji, mlađi, roditelji, deca; radnje karakteristične za određene praznike – pripremanje praznične hrane, posebno hlebova, odlazak u crkvu, učešće u različitim ophodima u selu, pripreme kuće za doček gostiju i sl., praznična „rekvizita“ neophodna za izvođenje običajno-obrednih radnji – predmeti koji se koriste kao pomoćna sredstva u vreme obavljanja pojedinih običajnih radnji – drvo, bilje, životinje, hleb, jaja, voće, maske i sl.; različita verovanja povezana sa praznikom – predviđanje vremena, život i umiranje, ljubavna magija i slično, svakako da su najvalidniji pokazatelji očuvanosti ili transformisanosti prazničnog sadržaja, ali i samog praznovanja. Svaki od pomenutih elemenata je bio od važnosti u praznovanju, ali je i pokazatelj stepena integrisanosti i/ ili razjedninjenosti zajednice. Za razliku od ranijih istraživača koji su bili u mogućnosti da direktno dožive, makar i pojednostavljeno ili samo u segmentima, obavljanje obredno-običajne prakse, istraživaču u sadašnjim uslovima ostaje da istraživački proces prilagodi postojećim okolnostima. Ako je u prošlosti izdvajanje Srba u pogledu sopstvene narodne kulture u odnosu na druge narode u okruženju omogućavalo „zaštitu“ od procesa asimilacije, narodna tradicija kao deo kulturnog nasleđa je u savremenim društvenim kretanjima bez mnogo uticaja na životne tokove, tako da nije dovoljna da ih i u sadašnjem vremenu sasvim ili, pak, delimično integriše i samim time sačuva od delimične i/ ili potpune asimilacije.
   Istraživanje prazničnog identiteta istraživaču ostavlja dovoljno prostora za uočavanje kako nastalih promena, tako i uticaja koji su ostavili svog traga bilo da se istraživanja obavljaju sinhrono ili dijahrono. Promene u ekonomskoj bazi zajednice bile su višestruke – uvođenje mehanizacije i tehnologije u svakodnevni život i rad, savremeni civilizacijski tokovi društva u čijoj osnovi su nagla industrijalizacija koja je u relativno kratkom vremenu doprinela rastakanju tradicionalnog načina života. U tom smislu: „Nestajanjem starog načina života započeo je i proces gubljenja tradicionalnih običaja, proces koji zadire u celokupan tradicionalni sistem, u strukturu svetovnih i religijskih obreda. Tako, na primer, iako se većina tradicionalnih običaja i praznika još održava, u mnogima od njih izostavlja se ranija prateća obredna praksa ili se samo delimično vrši. Ipak, treba istaći da se skoro u svim do sada očuvanim običajima opšti scenario čuva, kao i to da su najčešće brojne radnje iz obredne prakse sintetisane, spojene u jedan oblik sa višeznačnom simbolikom. S jedne strane, dakle, neke komponente raznih običaja još uvek dobro konzervišu stare mitološko-magijske i religijske elemente, dok se druge aktuelizuju, modeluju prema savremenim modelima urbanog tipa, koji su jednoličniji, uzdržaniji, manje svečaniji“ /Radan, 2004: 120-121/.
   S obzirom na to da se sve češće suočavamo sa činjenicom da industrijska i urbanizovana društva u trci za profitom gube interes za sve one vrednosti koje se ne uklapaju u njihove postavljene standarde, a koji su, gotovo po pravilu, sastavnica procesa globalnih svetskih tokova, nameće se pitanje: da li će praznični sadržaji, odnosno sadržaji koji su „preživeli“ period od sredine 20. veka do danas, opstati u okolnostima pojačane svetske integracije, ili će u potpunosti nestati? Mi možemo samo da pretpostavljamo, a vreme i događaji u budućnosti daće realan odgvor!

   Odgovori

2. 1. januar 2018. u 06:26

   Vojislav Ananić

   SENT MIKLUŠ

   (Stanovništvo)

   Kroz prostor i vreme. Nije poznato kada su se naselili prvi Srbi na ovim prostorima. Sačuvani su pismeni tragovi o bitisanju nekih Srba pri dvoru kraljice Jelene, supruge ugarskog kralja Bele Slepog, koji je u XIII veku izmestio svoj dvor u Aradu. Svakako da su u Pomorišju, u tom periodu, živeli i potomci Slovena koji se pominju još na razmeđi dva milenijuma.
   Ali masovniji dolazak Srba u naše krajeve počeo je posle 1400. godine, kada su oni izmicali sa juga ispred turske najezde, a to je bio i period kada je srpska vlastela sticala posede u Južnoj Ugarskoj. Kada su braća Jakšići dobili Nadlačko vlastelinstvo, naselili su na svoja imanja 1464. godine oko 1200 srpskih porodica. Tokom XV veka bilo je najviše seoba. Aktivno su ih podržavali knez Pavle Branković i kralj Matija Korvin.
   Kada su Turci zauzeli Banat 1552. godine ovi su predeli već bili gusto naseljeni srpskim stanovništvom i zato su bili prozvani Mala Raška. Doseljenici su bili zaduženi da čuvaju granicu prema Osmanlijama.
   Prema drugoj mesnoj tradiciji, prve Srbe u Semiklušu kao i u susednom Čanadu naselio je 1541. godine vojvoda Petar Petrović za vreme ugarske kraljice Izabele. Petnaestak godina kasnije, odnosno 1557-58. godine na ovoj lokaciji već je postojalo 40 starih kuća i 5 novih, nastanjenih Srbima, Rumunima i Madžarima.
   Za tursko vreme broj stanovnika se menjao zavisno od mesnih prilika i populacione politike Osmanlija. Opšta orijentacij a bila je naseljavanje, ali sa teritorija koje nisu bile pod turskom vlašću.
   Prilikom turskog popisa 1557-58. godine, u mestu su zabeležene sledeće glave porodica:
   Jovan Badinac,
   Maksa Berdar,
   Petar Berenić,
   Jovan Borčin,
   Jovan Bolgar,
   Luka Branić,
   Rada Branić;
   Ranko Golorić;
   Damjan Vesić,
   Stana Vukolić;
   Vuk Dabazno,
   Nika Desić,
   Ilija Dobranić;
   B. Katić,
   Kola Katić,
   Mihajlo Katić,
   Damjan Kesić,
   Stevan Kalmar,
   Mihajlo Kotać;
   Filip Mandan,
   Gergota Martić (Marić),
   Naca Mihalčić:
   Petar Panić,
   Mara Petić;
   Kola Stanić,
   Jovan Stanković;
   Dimitrije Tolmač;
   Ačotko Ćerman,
   Stojan Ćermić;
   Luka Uluć;
   Mihajlo Feldvari;
   Đira Halas.
   Zapamtimo da su svi tadašnji stanovnici bili srpske nacionalnosti.
   Turski popisivači zabeležili su 1581. godine u svojim tefterima, četiri srpske stočarske porodice sa sledećim domaćinima:
   Vuka Rajić
   Nikola Rajić
   Nikola Lović
   Do.. Tošić
   Oni su bili vlasnici 2.171 ovce.
   Iz godine 1747. ostala su zabeležena imena nekolicine tadašnjih Semiklušana:
   Rada Miloš,
   Uglješ Raniša,
   Marko Roma,
   Stojadin Miloš,
   Puta Florin,
   Arsa Vuk i
   Marko Bogdinac.
   U znatnom broju bilo je Srba u Semiklušu i sredinom XVII veka. Kada su pećki kaluđeri sakupljali milostinju 1666. godine, u ime meštana pristupio im je izvesni Laza.
   Broj stanovnika je rastao u prvim decenijama nakon proterivanja Turaka iz Banata na dva načina: prirodnim priraštajem i naseljavanjem. Srbi su se doseljavali naročito iz erdeljsko-pomoriških krajeva, ali i sa juga. Tokom 1704-05. godine, za vreme Rakocijevog ustanka, brojni Srbi su prešli Moriš i naselili se oko Semikluša. O veličini naselja na početku XVIII veka doznajemo posredno kada su austrijski popisivači 1717. godine zabeležili 30 poreznih kuća i naziv naselja kao „Veliki“. Ostao nam je i podatak da su se u Semikluš 1719. godine doselile 14. porodica iz Sente i dve iz Ade“. Značajan priliv desio se posle bune Pere Segedinca 1735. ali i nakon razgraničenja Potisko-pomoriške granice 1751. godine.
   Iz dokumenata sačuvanih u Državnom arhivu Mađarske u Budimpešti doznajemo da su se iz Batanje 1735. godine naselile u Veliki Semikluš tri porodice, i to:
   Jovana Perišića,
   Stojana Majmačkog i
   Jovana Stojadinovića.
   Ali bilo je i iseljavanja. Tako je 1752. godine iseljen znatan broj Srba koji su naseljeni u Velikoj Kikindi.
   Sredinom XVIII veka došlo je do znatnog priliva rumunskog stanovništva, naročito iz Male Vlaške (Oltenije). Ovaj fenomen je nastavljen i u osmoj i devetoj decenij i istog stoleća sa razlikom što je tada naseljeno stanovništvo poticalo iz Erdelja, odnosno Zapadnih Karpata, mahom iz mesta Abrud, Oraštije, Salčija, Spata, Tiliška i dr. Iako se etnička struktura polako menjala, naziv mesta je bio Srpski Veliki Semikluš.
   Prvi nemački kolonisti prispeli su 1752. godine, 40 porodica. Oni su osnovali zasebno naselje, tik uz postojeće, nazvano Nemački Semikluš. Sledeći talas došao je u periodu 1763-65. godine, a treći – 1766-73. godine.
   Krajem XVIII veka u Velikom Semiklušu se naselila i brojna kolonija Grka i Cincara iz Makedonije koji su se bavili trgovinom i zanatima i koji će se za jedno stoleće utopiti u mesno pravoslavno stanovništvo.
   Tokom XIX veka vlastelinska porodica Nako naseliće na svojim posedima paore madžarske, slovačke i bugarske nacionalnosti.
   Tako će Veliki Semikluš postati pravi konglomerat nacionalnosti, imajući u vidu da su se u međuvremenu tu doselili i Jevreji i Cigani. Iako su pripadnici svih ovih naroda i narodnosti imali i neke svoje specifičnosti, njihov je suživot bio na zavidnom nivou a cilj isti: da izbegavaju koliko je god moguće žestoko izrabljivanje koje su nad njima praktikovali zemljoposednici. Oni su dali primer suživota i verske tolerancije mnogo pre no što nam Evropa sada propoveda.

   Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.

   Odgovori

3. 1. januar 2018. u 06:27

   Vojislav Ananić

   Bela Bartok (1881-1845) je rođen u muzikalnoj porodici prosvetnnh radnika. Od malena ostaje bez oca, te će brigu o njegovom školovanju preuzeti majka. Već sa sedam godina pokazuje izuzetan muzički talenat i to će ga usmeriti da studira klavir i kompoziciju u Bratislavi i Budimpešti. Svoje prve solističke klavirske koncerte priređuje u rodnom Semiklušu. Njegov životni put odveo ga je u inostranstvo. Kompozitorsku aktivnost započeo je sakupljanjem i preradom madžarskog muzičkog folklora, a kasnije je nastavio i sakupljanjem folklora susednih.
   Pri kraju Svetskog rata, 1919. godine, on se vraća u naše krajeve i sakuplja muzički folklor nacionalnih manjina. On je prvi muzičar koji je zabeležio notalno i audio srpski folklor iz Pomorišja.
   Bela Bartok je pred Prvi svetski rat napravio prve poznate etnomuzikološke zapise i snimke srpskog seoskog sviranja i pevanja sa ovih prostora. On se ovom poslu posvetio prvenstveno radi mogućnosti poređenja elemenata srpske sa elementima tradicije susednih naroda, na prvom mestu Madžara. Godine 1910. u svom rodnom gradu zapisao je jednu „srpsku igračku melodiju”. Međutim, sistematska istraživanja srpske tradicije preduzeo je tek 1912. godine u selima Saravoli i Monoštoru, gde je fonogramom snimio 21 numeru: solističko i dvoglasno pevanje, kao i sviranje kola i pesama na tamburi i gajdama. Bartokovi snimci gajdaške svirke su od izuzetnog interesa za regionalnu i srpsku etnomuzikologiju, utoliko pre što je ovaj segment naše instrumentalne tradicije u Banatu već tokom narednih decenija gotovo potpuno iščezao iz žive izvođačke prakse.

   Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.

   Odgovori

4. 1. januar 2018. u 06:29

   Vojislav Ananić

   PORODICA NAKO

   Poreklo i geneologija. Porodica Nako od Velikog Sent-Mikloša je grčkocincarskog porekla koja vuče korene iz Makedonije, iz okoline Đevđelije, iz mesta Dogreani. Poznat im je rodoslov za deset naraštaja u staroj postojbini počev od XIV veka, kada su već posedovali plemićki status i bavili se trgovinom.
   U Austrijsku carevinu dolaze u drugoj polovini XVIII veka braća Hristifor i Kiril, sinovi Avrama III. Hristifor dolazi prvi, 1760, bavi se trgovinom, postaje snabdevač austrijske vojske. Deset godina kasnije pridružuje mu se brat Kiril, s namerom da unaprede trgovinske poslove. Pored trgovine na veliko, žitaricama i stokom, oni osnivaju u Staroj Bešenovi perionicu za vunu, radi snabdevanja austrijske vojske.
   Nakon inkorporacije Banata u Ugarsku 1779. godine, Bečki dvor je započeo rasprodaju poseda Komore u Banatu putem javnih licitacija. Na licitaciji koja je održana 1. avgusta 1781. u Beču braća Nako su kupili posede Komloš i Marijenfeld (Veliku Teremiju). Naredne godine kupili su i posed Veliki Sent-Mikloš za 702.763 forinti i trećinu isplatili odmah. Car Josif II dodelio im je 27. februara 1784. plemićku titutlu, a već 28. maja iste godine novom diplomom pridodao im je i odrednicu „ot Velikog Sent-Mikloša“.
   Nakon što su preuzeli posede, braća su se svojski založila da ih organizuju i urede. Izgleda da to nije išlo glatko, zbog otpora koji su pružali dotadašnji uživaoci dotičnog zemljišta, koji su tako postali kmetovi, te su novi vlasnici preduzimali i stroge mere protiv bundžija sve do ivice surovosti, naročito protiv Srba i Rumuna. Da bi povećali ratarsku i stočarsku proizvodnju, braća Nako su 1788. i 1790. godine naselili svoje imanje u Semiklušu, sa šezdesetak rumunskih porodica iz zone Abrud (Zapadni Karpati, sadašnja županija Bihor).
   Hristifor je bio oženjen Sofijom Sečujac, ćerkom generala Arsenija Sečujca „od Heldenfelda” i Jelisavete Novaković. Venčanje je obavljeno u Temišvru (Fabrici) 31. oktobra 1784. godine, a kum je bio prota velikosemikluški Stefan Miladinović.

   Godine 1783. braća Nako su sklopila nov međusobni ugovor na 28 godina, po kojem će se zajednički brinuti kako o trgovinskim poslovima u Beču, tako i o imanjima u Velikom Semiklušu i Marijenfeldu. Poslovanje je uznapredovalo, međutim usled smrti Hristifora Naka (4. decembra 1800, Budimpešta) došlo je do podele dobara i obaveza.
   Tako je Hristiforovom nasledniku Aleksandru (1785-1848) pripao posed sa sedištem u Velikom Semiklušu, koji je obuhvatao Veliki Semikluš, Nemački Čanad, Telek, pustaru Porganj i podosta šuma, u površini od oko 12.000 katastarskih jutara, dok je Kirilovu sinu Josifu (1786-1816) pripao posed Marijenfeld, koji je obuhvatao Teremiju, Veliki Komloš, Nakovo, Srpski Čanad, pustare Vizeždija i Gerolam zajedno sa tamošnjim šumama. Kasnije će se ovom posedu dodati još sela Vizeždija i Bekent.
   Kiril Dogreani – 4. oktobra 1787, Beč) je bio oženjen Rosinom Hadži Skarlator i imali su sina Josifa (rođ. 14. septembra 1781). Kiril je više boravio u Beču, a kada je dolazio na svoje imanje imao je kao boravište mesto Srpski Čanad pošto je tu sagradio porodični dvorac.
   Braća Nako, Hristifor i Kiril, bili su pravoslavci. Njihovi potomci će postepeno preći u katoličku veru: Hristiforov sin Aleksandar i Kirilova praunuka Mileva.
   Sin Hristiforov, Aleksandar, dobio je 27. jula 1807. od cara Franca I grofovsko dostojanstvo sa predikatom „Grof Nako de Nagy- Szentmiklos“, dok je Josif zadržao samo ugarski plemićki rang.
   Hristifor i Sofija Nako sahranjeni su u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u porodičnoj grobnici.
   Kada je Aleksandar ostao bez oca kao petnaestogodišnjak, određen mu je tutor, starešina katoličkog manastira u Đuru, Pejtner. Kada je postao punoletan, prešao je u katolike. Aleksandar (Šandor) se oženio godine 1808. groficom Terezijom Festetić od Tolne, rođene 15. aprila 1787 u Beču, koja potiče iz ugledne hrvatske plemićke porodice. Ignac Festetić, baron, bio je carsko-kraljevski trgovac i imao je predivan dvorac u mestu Kestheli, u blizini Balatona. Aleksandar i Terezija su imali sina Kolomana (Kalmana) koji je rođen 22. februara 1822. u Beču. Tu će Aleksandar kupiti jednu palatu koja će kasnije biti poznata kao palata Nako, gde će se nastaniti porodica. Godine 1813. car Franc I potvrdio je Šandoru titulu grofa, i od tada će taj ogranak porodice nositi dostojanstvo grofovstva, dok će Kirilovi potomci ostati sa titulom plemića.
   Grof Aleksandar je finansirao izgradnju rimokatoličke velelepne crkve u Velikom Semiklušu, čija je gradnja započela 1816. godine i sa unutrašnjim ukrašavanjem i opremanjem trajala je oko dve decenije. U ovoj crkvi, ispod oltara uređena je porodična grobnica. Ova familija je imala i jednu ćerku, Anu-Mariju, koja je prilikom udaje dobila odgovarajući miraz. Napominjemo da je u porti katoličke crkve spomenik Sv. Jovanu Nepomuku, zaštitniku Banata.
   Aleksandar I Nako vršio je dužnost počasnog mađarskog dvorskog kraljevsko-carskog sekretara, sa koje je istupio 1829. godine. On je postao član „Generalne kongregacije plemića Torontalskog komitata“ sa sedištem u Velikom Bečkereku 21. juna 1830. godine. Preminuo je 17. septembra 1848. u Budimpešti, a sahranjen je u Velikom Semiklušu, u porodičnoj grobnici ispod oltara katoličke crkve. Njegova supruga Terezija preminula je 1873. godine i sahranjena je u istoj grobnici. Njihov sin Kalman, rođen u Beču, odrastao je u Velikom Semiklušu, gde je proveo najveći deo svog života, pošto je od oca nasledio ogromno bogatstvo. On je sagradio i ovdašnji porodični dvorac 1864. godine, zgradu koja postoji i sada. Dvorac je posedovao biblioteku sa preko 5000 tomova, veliku kolekciju umetničkih slika, lovačkih trofeja i vrednih predmeta. Imao je koncertnu dvoranu, veliki park sa egzotičnim rastinjem, vidikovac itd. Bio je oženjen baronesom Bertom Ćerćanfi od Bobde (1819-1882). Berta je bila lepa, vatrena, talentovana u pevanju i slikanju, a u brak je unela i pozamašni miraz (imanje Tolvadiju). Sve to im je omogućilo da vode raskošan i bezbrižan život, sa putovanjima po svetu, učešćem u najvažnijim događajima u tadašnjim visokim mađarskim plemićkim krugovima.
   Berta Nako se isticala, zajedno sa suprugom, u brojnim humanitarnim akcijama, donacijama i zadužbinama. Pomenućemo samo zadužbinu za bolnicu „Berta“, prvu takve vrste u ovim krajevima. Kalman Nako ima velike zasluge za izgradnju železničkih pruga Arad – Veliki Semikluš – Segedin (preko Čanada). Takođe za osnivanje vodoprivrednog društva „Aranka“, za izgradnju mostova u naselju, uređenje parka, klizališta, održavanje katoličkih crkava u mestu i Čanadu itd. O Berti je kružila priča da je navodno ciganskog porekla.
   O jednom od dobročinstava ostao je zapis na spomen-ploči na madžarskom j eziku:
   Bolpica zadužbine Berta. U spomei miogopoštovaiom grofu Nako Kalmanu i suprugi mu Nako Đerćanfi Berti od Bobde, podignut 1883. iz donacija Torontalske županije; proširena 1867/7. godine sekcijom za unutrašnje bolesti uz pomoć grofa Andraši Đule, ministra unutrašnjih poslova Kraljevine. Grof Nako Šandor Velikosemikluški, posednik, finansira projekat koji je realizovao arhitekta Kopec Đerđ iz Budimpešte između 1908-1910. godine.
   Ova porodica je imala samo jednog naslednika: Aleksandra- Šandora II (1846-1889), koji je rođen na pustari Raroti gde je porodica imala manji dvorac. Aleksandar II Nako rođen je u periodu kad je familija već počela da ima finansijske probleme. Aleksandar se oženio glumicom Elizabet Sabine fon Vitenberg. Zbog krhkog Aleksandrovog zdravlja porodica je često menjala mesto boravka. Najzad su kupili omanje imanje sa odgovarajućim dvorcem u Donjoj Bavarskoj, u mestu Vilshofen blizu Dunava, poznato pod imenom „Šuler-hof“. Izgleda da ni odnosi između oca i sina nisu bili najsrdačniji.
   Na ovom imanju im je rođen 23. decembra 1871. godine i sin Aleksandar III Nako, a takođe i ćerka Eržebet Berta Mileva Marija Malvine (5. jula 1883). Tokom zime porodica se povlačila u Beč ili Budimpeštu. Aleksandar III je nasledio porodično imanje opterećeno dugovima. Još od rane mladosti zauzimao je visoke položaje u mađarskom društvu, između ostalih bio je i gubernator grada Fiume-Rijeka (1904- 1909). Godine 1896. oženio se baronesom iz Lovrina Ester Liptaj de Kišfaludi. Porodica je stanovala mahom u Velikom Semiklušu. Ćerka Berta Eržebet Marija se udala za mađarskog kraljevskog potpukovnika Tibora barona fon Berg.
   Inače Aleksandar III Nako je održavao dugogodišnju vanbračnu vezu sa mladom bečkom glumicom jevrejskog porekla Hildegardom Peters, a to je bio razlog njegovog razvoda od baronese Ester 1920. godine. Nakon nedelje dana od razvoda on se venčao sa mladom Hildegardom (rođ. 1890). Iz ovog braka rođena je 16. aprila 1922. ćerka, Eržebet Hildegard Berta Mileva Terezija Marija.
   Godine 1920, pritisnut dugovima i novonastalim uslovima, Aleksandar III Nako je odlučio da proda dvorac u Velikom Semiklušu. Tako je ovo velelepno zdanje promenilo više vlasnika do posle Drugog svetskog rata kada je potpuno vandalizovano. Sada je ova zgrada vraćena u kulturno-umetničke svrhe.
   Aleksandar III, kao poslednji muški izdanak grofovske loze Nako od Velikog Semikluša, počeo je uoči Prvog svetskog rata da parceliše i rasprodaje i veliki zemljišni porodični posed. Ono što nije uspeo da proda preuzela je država nakon agrarne reforme 1921. godine. Iako u finansijskim teškoćama, poslednji Nako je poklonio stanovnicima Semikluša Visoku žensku školu, koju će kasnije preuzeti pod patronat katoličke redovnice „Notrdam“.
   Ophrvan zvaničnim obavezama i porodičnim problemima, Aleksandar III Nako upokojio se 1923. godine, a sa njime se gasi muška linija porodice Nako od Velikog Semikluša, koja je ostavila dubok trag u svesti žitelja nezavisno od nacionalne pripadnosti.
   Inače poslednji potomak porodice Nako po ženskoj liniji, kontesa Eržebet Berta Marija Mileva Terezija preminula je 15. juna 1981. godine u Vilshofenu.

   Hristifor Nako, spahija velikosemikluški, hteo je da uzdigne poljoprivrednu kulturu svojih kmetovana na viši stupanj. Zato je odlučio da osnuje takozvanu „industrijsku poljoprivrednu školu“, prvu takve vrste na ovim prostorima.
   Svojom testamentarnom oporukom iz 1799. godine on je odredio da se ta škola osnuje u Velikom Semiklušu i da se u njoj školuje 12 kmetovske dece sa njegovog vlastelinsva, po troje svake narodnosti: nemačke, mađarske, srpske i rumunske. Nastava je trebalo da bude besplatna i svaki učenik je dobijao stan, hranu i 40 forinti godišnje stipendije. Za praktičnu obuku odredio je 24 jutra zemlje. Od prihoda sa ove ogledne površine polovina je pripadala upravitelju škole, a jedna četvrtina učenicima. Ova zadužbina je stupila na snagu posle smrti osnivača.
   Hristifor Nako je preminuo 1800. godine u Beču i Ugarsko namesničko veće je ovlastilo Šamuela Tešedika, slovačkog pedagoga koji je osnovao prve dve takve škole na teritoriji Ugarske, da sastavi pravila škole. On je to uspešno uradio, i škola je počela da radi od 1802. godine pod upravom Janoša Vincea, učenika Šamuela Tešedika. Pomoćnici su mu bili njegova supruga i jedan učitelj koji je bio zadužen da polaznike uči čitanju, pisanju i računanju. Pozitivni rezultati sa ovih oglednih površina poboljšavali su prinos na ostalim poljima. Iz stočarstva bi se učilo odgajivanje plemenitih pasmina, a u programu su bili i pčelarstvo, odgoj svilenih buba i povrtarstvo. Talentovanim učenicima bi se omogućio nastavak školovanja sa 300 for. godišnje stipendije do uzrasta od 24. godine. U okviru škole je radila i ručna tkačnica. Devojke koje bi pokazale rezultate u pletenju, dobijale bi 100 for. kao miraz prilikom udaje.
   U prvoj generaciji polaznika’’ ove jedinstvene škole, osnovane samo za kmetsku decu, bilo je upisano pet Nemaca, četiri Srbina i tri Rumuna. Očevi ovih bili su sesionalisti (10), jedan inkvilin i jedan mlinar. Učenici su slušali predavnja na nemačkom i rumunskom jeziku.
   Međutim, ova ustanova se ugasila već nakon četrdesetak godina. Tačnije, posle 1848/49. godine, kada je ukinuto kmetstvo, došlo je do spora sa porodicom Nako, koja je 1855. godine potpuno raspustila školu.
   Posle toga je došlo do spora sa državnim vlastima i kao rezultat tog spora škola je počela ponovo da radi 1887. godine kao državna ustanova na čelu sa Janošom Belom Bartokom, ocem poznatog muzičara Bele Bartoka. U takvom obliku ova škola, koja je spremala stručnjake za poljoprivredu, radila je pod raznim oblicima do naših dana.
   Kiril Nako je više boravio u Beču i Budimpešti, kamo su ga vodili trgovački poslovi. Tu je i umro 4. oktobra 1787. godine, kada mu je sin Josif jedva ispunio godinu dana. Posle očeve smrti tutor je postao stric Hristifor, a posle njegove smrti (1800) staratelj je bio Jozef Marfi.
   Kada je postao punoletan, Josif je preuzeo administriranje ogromnog imanja nasleđenog od oca. Za sedište imanja odredio je Veliki Komloš. Ovo naselje nalazi se na 25 km južno od Velikog Semikluša i početkom XIX veka tu su živeli Srbi, Nemci, Slovaci i Rumuni doseljeni iz Oltenije.
   Srbi se pominju kao deo starosedelačkog stanovništva. U mestu je postojala stara srpska crkva posvećena Svetom Velikomučeniku Georgiju, od pečene cigle. Tada je već bila u oronulom stanju, te je kasnije porušena. Mesto je obeleženo drvenim krstom, da bi tu kasnije bio podignut vlastelinski ambar. Inače Srbi su se postepeno iselili iz ovog mesta, pa je 1900. godine zabeleženo samo 35 srpskih duša.
   Plemeniti Josif Nako od Velikog Semikluša oženio se Konstantinom (Konstancijom), ćerkom Jovana Sisanija od Novog Bečeja i imao je šestoro dece. Samo je sin Jovan zaživeo i nasledio porodično imanje.
   Josif Nako je preminuo u Beču 8. jula 1816. godine od plućne bolesti i sahranjen je u porodičnoj kripti u rumunskoj pravoslavnoj crkvi u Velikom Komlošu.
   Jovan Nako. Jovan je rođen 16. septembra 1814. godine i ostao je bez oca kao dvogodišnjak. Njegova majka je preminula 16. novembra 1825. i tako je Jovan ostao siroče te su mu određeni tutori.
   Jovan se školovao u Pešti i Beču i studirao je pravo.
   Diplomom od 8. aprila 1840. godine Jovan Nako je na plemićku titulu dobio i odrednicu „od Marijenfelda”, tako da se od toga vremena on potpisuje kao Jovan Nako „ot Velikog Sent-Mikloša i Marijenfelda“. Kasnije se naziv Marijenfeld menja u Velika Teremija. Godine 1835. Jovan se oženio Anastasijom Vučetić od Brinje i Čene, iz tršćanske porodice crnogorskog porekla. Porodica je na početku živela u Beču i Pešti dok nisu sagradili velelepni dvorac u Komlošu. Imali su ćerku Milevu .
   Iako su živeli boemskim životom, Jovan i Anastasija su tokom života bili veliki dobrotvori. Jovan je, između ostalog, osnovao prvu i najveću književnu zadužbinu u okviru Matice srpske, dok je Anastasija redovno pomagala izdavanje srpskih novina i časopisa, naročito onih koji su se obraćali ženama.
   Jovan Nako je bio aktivan i na društvenom polju. Sredinom pete decenije XIX veka nosio je sledeće titule: „Joan Nako ot Velikog Sent Mikluša, zemljederžac Spailuka Marijenfeldskog, Kuedskij i Kričevskij, više s. s. međa Table Sudejske Prisedatelj, Graždanin Peštanskij, člen Književnog sodružestva Matice serbske u Pešti, kao i Sodružestva živopiscov Albrehta Direra u Nirnbergu.”
   Od oca je nasledio veliki zemljišni posed i plemićku titulu „ot Velikog Sentmikloša“. Posed je poznat kao Marijenfeldski i obuhvatao je Teremiju, Veliki Komloš, Nakovo, Srpski Čanad, pustare Vizeždija i Gerolam, šume i dr. Posed mu je obuhvatao 545 6/8 sesija. Za razliku od ostalih mlađih članova porodice Nako, on je ostao u pravoslavlju.
   Za sedište svog poseda odredio je Veliki Komloš, gde će sagraditi i dvorac koji je imao i pozorišnu dvoranu.
   Među velikim pasijama bogatog i obrazovanog Jovana pl. Naka od velikog Sent-Mikluša bile su pozorište i muzika. Po ugledu na druge velike ugarske magnate, u svom porodičnom dvorcu u Velikom Komlošu dao je sagraditi pozorišnu zgradu sa svim potrebnim rekvizitima gde je osnovao sopstveno pozorište. Predstave u tom pozorištu, koje su priređivane za Jovana Naka, njegove prijatelje i obližnje veleposednike, imale su uglavnom dobrotvorne ciljeve, a često je i domaćin nastupao na sceni kao operski pevač, scenarista ili režiser.
   Nako je u mladosti školovao svoj glas u Burg teatru u Beču, kod italijanskog profesora i kompozitora Luiđija Guiljijemija. Ovaj kompozitor je boravio i u Komlošu 1846. godine. Naredne godine Jovan pl. Nako je nastupio kao tenor u operskoj predstavi „Oslobođenje Budima“, u pratnji orkestra sastavljenog od 36 muzičara i hora od 18 pevača. Pozorište je bilo snabdeveno svim potrebnim pozorišnim rekvizitima. Pošto su mu rekviziti bili veoma skupoceni, često su pozajmljivani okolnim pozorištima. I Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu često je tražilo pomoć od pozorišta u Komlošu.

   Predstave su izvođene na nemačkom jeziku, ali i na madžarskom. Pretpostavlja se da je ovde gostovalo i Srpsko narodno pozorište.
   U svom dvorcu je Jovan Nako držao pod ugovorom i dva svoja orkestra: gudački i duvački sa ukupno 21 muzičarem. Nije ostalo zabeleženo koji im je bio repertoar.
   Iako je mnogo putovao po svetu, njegovo pozorište je radilo i kada nije boravio u Velikom Komlošu. Nakon njegove smrti (1889), ćerka Mileva je ukinula rad pozorišta, rasprodala garderobu i rekvizite a zgradi je dodelila drugu namenu. Zgrada bivšeg pozorišta je opstala do posle Drugog svetskog rata.
   Pod uticajem Teodora Pavlovića i Pavla Riđičkog, Jovan Nako se upisuje u Maticu srpsku sa nepunih 19 godina.
   Isto pod uticajem svojih prijatelja Pavlovića i Riđičkog godine 1837. on udlučuje da osnuje zadužbinu književnog karaktera i namene.
   Na glavnoj skupštini Matice srpske održanoj 15. avgusta 1837. godine, Matičin sekretar Teodor Pavlović saopštio je prisutnima da mladi Jovan Nako „po rodoljubivoj svojoj želji Srbsko narodnog napretka Matici 5.000 for. srebra darovati opredeljava, i da će o darovanju tom i sam Maticu koji čas pismeno izvestiti i uveriti.“ Međutim Nako je odugovlačio sa predajom dotičnog zaveštanja, te je tek 27. februara 1844. lično predao Matici 5.000 for. i još 750 for na ime kamate za prethodni period sa naznačenjem da tu svotu novca daje „na celj rasprostranjenija knjižestva i prosveštenija narodnjeg“.
   U Zaveštatelnom pismu Jovan Nako otkriva i razlog svoga dobročinstva: „Po ljubavi, koju svagda sprema Roda svog u grudma nosim, i želji, kojom izobraženije i prosveštenije Naroda Serbskog, i črez ovo blagostojanije, čest i slavu Njegovu rasprostranjenu videti želim.“ U pismu su takođe veoma precizno formulisani uslovi za rukovođenje ovim fondom, polaganje završnih računa i slično, što sve dokazuje da je Jovan Nako bio veoma obavešten i vešt u vođenju pravnih i finansijskih poslova.
   Ovim činom ostvarili su se uslovi za osnivanje prve književne zadužbine kod Srba, što je kod mnogih Matičinih članova podgrejalo nadu u oživljenje i procvat srpske književnosti.
   Finansijsko stanje Zadužbine Jovana Naka tokom godina bilo je dobro i, da je bilo više interesovanja ili mogućnosti, taj fond se mogao optimalno iskoristiti. Iz Nakinog fonda, u periodu 1846-1913. godine, nagrađena su 23 književna dela. Spektar nagrađenih dela činili su poezija, proza, prevodi iz svetske književnosti i filozofske literature, ali i radovi iz sfere religije ili pak popularisanja telesnog vaspitanja.
   Od samog svog učlanjenja u Maticu srpsku, Jovan Nako se interesovao za njene aktivnosti, naročito posle 1837. godine kada je obnovljen njen rad, često prisustvujući sednicama ili učestvujući u radu odbora ili zalažući se za njene interese u Beču ili Pešti. Uporno se protivio preseljenju Matice srpske iz Pešte u Novi Sad .
   U mlađim godinama interesovao se on i za srpski društveno- politički život: na Crkveno-narodnom izbornom saboru 1842. godine učestvovao je kao gost.
   Jovan Nako i njegova supruga Anastasija bili su plemeniti ljudi ne samo po tituli, već i po ponašanju: oni su Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Čanadu darovali dve ikone, a godine 1868. kumovali su prilikom osvećenja drugog zvona za Rumunsku crkvu u Velikom Komlošu (dok su im ćerka Mileva i zet Zurlo Duka de San Marko kumovali velikom zvonu).
   Iako je po prirodi bio boem, što mu je omogućavalo njegovo ogromno bogatstvo, Jovan Nako nije ostao ravnodušan prema potrebama srpskog naroda, te je znatna sredstva tog svog bogatstva usmerio na zadovoljenje bar dela tih potreba i to u vreme kada je to Matici srpskoj bilo najpotrebnije. Zato je njegov portret izložen u Panteonu Matice srpske.

   Mileva je sahranjena uz svog supruga u Budimpešti, u trećem kvartu Starog Budima, ulica Szolo, u blizini bulevara San Marco, u katoličkoj crkvi „J6 Pasztor” čiju su izgradnju zajedno finansirali.
   U diplomi o dodeli plemstva porodici „Nako de Nagyszentmiklos” nalazi se i plemićki grb ove porodice.
   Pokušaćemo da ga u nastavku opišemo:
   Štit je podeljen horizonatlno na tri nejednaka dela. U gornjoj četvrtini, na plavom polju nalaze se tri cveta pamuka. U srednjoj četvrtini, podeljenoj na crveno i plavo polje nalazi se propeti konj zlataste boje, dok je u pozadini propeti bik srebrnaste boje. Donja polovina štita podeljena je vertikalno na dva dela sa zlatnim i srebrnim poljima. Uz vrh strele koja deli polja uzdiže se i crni orao sa jedne strane, a sa druge strane polegnut je rog berićeta iz kojeg teče cveće.
   Iznad štita je kaciga koju natkriljuje crni orao raširenih krila između kojih stoji propeti lav koji drži u obe prednje šape jedan cvet, najverovatnije pamukov.
   Kaciga je postavljena štofanim platnom koje visi uz štit, sa desne strane crno-zlatne boje, a sa leve crveno-srebrne. Kod blagorodnih porodica postojao je običaj da se u porodičnom grbu vrše manje ili veće grafičke izmene u slučaju da je došlo do nekih promena u statusu: sticanje višeg plemićkog ranga, podela na više ogranaka i sl. Tako je i grof Kalman Nako napravio nekoliko izmena u prvobitnom porodičnom plemićkom grbu te je krajem XIX veka njegov grb izgledao ovako:
   – višestrani štit je podeljen pod pravim uglom na četiri podjednaka dela;
   – na gornjem desnom zlatnom polju nalazi se crni austrijski orao u delimičnom desnom profilu;
   – na gornjem levom crvenom polju je rog izobilja;
   – na donjem desnom polju crvene boje nalazi se propeti konj okrenut ulevo;
   – na donjem levom zlatnom polju nalazi se propeti bik okrenut udesno;
   – u sredini, u srcu grba, na plavom polju razmeštena su trouglasto tri cveta pamuka;
   – na štit se naslanja grofovska kruna koju natkriljuje grofovska kaciga sa otvorenim vizirima;
   – kacigu ukrašavaju platneni ukrasi zlatno-crvene boje;
   – na temenu kacige nalazi se lav koj i izranja iz krune držeći u desnoj šapi buket cvetova i biljaka okrenut udesno;
   – lava štite dva raširena orlovska krila;
   – štit pridržavaju dva lava sa okrenutim glavama i uzdignutim repovima, koji se oslanjaju na geometrijske ornamente.
   Porodica Nako je ostala duboko ukorenjena u istorijsko pamćenje Semiklušana.

   Izvor: Ljubomir Stepanov, Vesna Roška, Srbi u Velikom Semiklušu. Knjiga npva (do 1975. godine), Temišvar, 2016.

   Odgovori

5. 1. januar 2018. u 09:05

   Vojislav Ananić

   BAZJAŠ

   Veoma je staro srpsko naselje. Pominje se još 1200. godine. Bazjaš je zabeležen pod nazivom Bazyach i 1581, Na karti generala Mercija nije zabeležen. Možda se tada smatrao jedino kao srpski pravoslavni manastir za koga se veruje da je podignut za vreme kralja Andrije II i Svetog Save.
   U Opisu parohija vršačko-karansebeške eparhije od 15. januara 1757. godine zabeleženo je da je manastir Bazjaš oskudan u obradivom zemljištu i da ima samo 4 doma Prnjavoraca.
   Godine 1829. ovo mesto se pominje pod nazivom Bazias. Posle Prvog svetskog rata zvanični rumunski naziv ovog naselja je Bazia§ a u srpskoj terminologiji ostaje pod nazivom Bazjsai (ili Bazijaš).
   Značaj Bazjaša znatno je porastao kada su Turci napustili Banat. Godine 1854. izgrađeno je redovno pristanište na Dunavu, a Bazjaš je smešten uz samu obalu Dunava na obroncima okolnih brda. Broj stanovnika ovog malog naselja je znatno povećan puštanjem u saobraćaj železničke pruge Bazjaš-Oravica. Gradnja ove pruge je bila započeta još 1847. godine ali zbog nemira 1848. godine prekinuta, da bi nešto kasnije smirivanjem stanja bila puštena u rad 1 novembra 1856. godine. Oduvek je u Bazjašu živeo najveći broj Srba: 1880. godine bgšo ih je 57, a 1938. 162, godine 1981. 52, a u poslednjem popisu samo 27.
   Manastir Bazjaš sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg smatran je najvećom svetinjom pravoslavnih Srba Dunavske klisure i Poljadije. Po predanju, a i po tvrdnji nekih istoričara, manastir je delo Svetoga Save. Nema podataka o prvim monasima manastira Bazjaša. O njima se zna tek od polovine 18. veka. Među njima pominju se Venjamin Nikolajević i Pajsije Andrejević.
   Pored samog manastira nalazila se nekada državna osnovna škola koja je podignuta 1895. godine. Škola je funkcionisala sa prekidima sve do 1960. godine, kada je zbog malog broja đaka ukinuta, a ostala deca se školuju ili u Sokolovcu ili u Belobrešci.
   U školskoj zgradi sada radi Srpski kulturni centar “Sveti Sava” u okviru Saveza Srba u Rumuniji.

   Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

   Odgovori

6. 1. januar 2018. u 09:11

   Vojislav Ananić

   BELOBREŠKA

   Belobreška, značajno klisursko naselje, izgrađeno je na levoj obali Dunava. Prvi put se pominje kao naseljeno mesto u Katastigu manastira i crkava pećke patrijaršije od 1660. godine pod nazivom Biler. Dvojaki naziv: nemački naziv Biler i srpski Belobreška naporedo će se upotrebljavati i u narednih nekoliko decenija. U Opisu vršačko-karanse- beške eparhije od 1713. godine ovo naselje je zabeleženo pod nazivom Belobreška sa 17 domova. Godine 1717. ovo je mesto zabeleženo u palanačkom distriktu pod nazivom Bellabresta sa 22 doma. Na karti generala Mercija od 1723. godine mesto je zabeleženo pod nazivom Biller. Godine 1776. ovo se mesto pominje pod nazivom Pollobreska. U Opisu parohija vršačko-karansebeške eparhije od 15. januara 1757. godine Belobreška pripada palanačkom distriktu sa 51 domom . Za vreme mađarske vladavine ovo selo nosiće “mađarizovan” naziv Fejerdomb, što je doslovni prevod srpskog naziva. Posle Prvog svetskog rata ovo selo dobija zvanični rumunski naziv Belobresca, na srpskom jeziku Belobreška.
   U početku Belobreška je pripadala vojnom distriktu u Novoj Palanci. Kao “militarsko” mesto selo je bilo priključeno 13. vlaško-ilirskoj regimenti – Vršac Regiment nr. 13 Razische Poscheschener compagni.
   U Opisu parohija vršačko-karansebeške eparhije 15. januara 1757. godine zabeleženo je da je tada selo imalo 51 dom i crkvu sagrađenu od drveta, hram Vasnesenja Gospodnjeg, podignutajoš 1749. godine. Sveštenici su bili Vasilije Stanimirović i Gavrilo Popović. Tu je crkvu video i palanački protoprezviter Ilija Putnik povodom svojeg obilaska parohija Klisure i Poljadije 1787. godine i tom prilikom zabeležio da je crkva “sazidana od drveta, s tornjem, oboje prekrivene šindrom, inače u slabom stanju”.
   Imajući takvu činjenicu u vidu još 1780. Belobreščani su otpočeli sa pripremanjem građevinskog materijala za podizanje novog crkvenog zdanja, sada od čvrstog materijala. To se i dogodilo, pošto 1797. ovo selo ima novu parohiJsku srpsku pravoslavnu crkvu.
   Prva srpska narodna škola pominje se u Belobreški već 1774. godine. Tadaje školu pohađalo 12 đaka, učitelj im je bio izvesni Stevan Popović.
   Danas u ovom selu postoji srpska pravoslavna crkva, Osmogodišnja škola sa sekcijom i na srpskom maternjem jeziku i jedno zabavište koje delatnost obavlja takođe na srpskom jeziku. Selo ulazi u sastav požeženačke opštine, a na poslednjem popisu stanovništva od 20. oktobra 2011. godine 477 osoba se izjasnilo kao pripadnici srpske manjine, pored 90 rumunske narodnosti, što ovo selo svrstava u red većih srpskih klisurskih sela.

   Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

   Odgovori

7. 1. januar 2018. u 09:16

   Vojislav Ananić

   DIVIČ

   Divič je srpsko naselje koje se nalazi na levoj obali Dunava. Prvi put se ovo naselje pominje na karti generala Mercija od 1725. godine pod nazivom Dibitz. Godine 1757. ovo mesto je zabeleženo u Opisu parohija vršačko-karansebeške eparhije sa 33 doma pod nazivom Djevič, a 1761. nalazimo ga i pod nazivom Tibity. Tek 1829. ovo naselje nalazimo zabeleženo pod nazivom koji označava prvobitni srpski naziv, koji će biti blizu zvaničnog naziva Divich.
   Za vreme mađarske vladavine ovim krajevima ovo naselje se u periodu 1910-1919. javlja sa nazivom Divecs, da bi nakon Prvog svetskog rata selo dobilo zvanični rumunski naziv Divici, a u srpskom prevodu to je Divič, eventualno Divić, kako to redovno meštani izgovaraju.
   U seoskom ataru postoji i potes Stari Divič, što će reći da je nekada ovo naselje imalo drugu lokaciju od ove sadašnje. Kao “militarsko” selo za vreme Vojne granice u Diviču su postojala tri čardaka (straža), načinjena od solidnog materijala raspoređenih duž Dunava: prvi se zvao Divič (udaljen 1500 hvati uzvodno od drugog), tređi se zvao Polin potok i nalazio se naspram Divičkog ostrva. Godine 1776. Divič je pripadao i ušao u sastav 13. Vlaško-ilirske regimente.
   Divič nije imao svoju parohiju, pa su vernici odlazili na bošsluženja u crkvu iz Belobreške, iako se za Divič u to vreme (1773-1782) pominju njegovi sveštenici: Jovan Lazić i izvesni Vasilije. Tek 1936. godine u ovom selu se podiže nova crkva, a počinju da se u njoj bogosluži tek polovinom 20. veka.
   Godine 1787. prilikom “vizitacije” protoprezvitera palanačkog Ilije Putnika, u Diviču nije bila škola, pa su deca morala da istu pohađaju u Belobreški. Prva srpska narodna škola se u ovom mestu pominje tek u školskoj 1808/1809. godini. Školu je pohađao 21 osnovac, učitelj im je bio Jovan Vinčilov, rodom iz Jasenova (Jugoslavij a), star 16 godina.
   Danas Divič pripada opštini Požežena, i ima svoju parohijalnu Srpsku pravoslavnu crkvu. U poslednjem popisu stanovništva od 20. oktobra 2011. godine, 236 osobe se izjasnilo kao Srbi, a samo 45 kao Rumuni.

   Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

   Odgovori

8. 1. januar 2018. u 09:20

   Vojislav Ananić

   ZLATICA

   Zlatica se pominje još 1152. godine, što znači da je najstarije srpsko naselje u Dunavskoj klisuri i Poljadiji. Današnja Zlatica je smeštena na levoj obali Nere uz same obronke Lokve. Ranije selo se nalazilo na mestu Selište ili Staro selo, udaljeno 2 kilometra od današnje lokacije naselja.
   U svom dugogodišnjem trajanju Zlatica je nosila različite nazive. U Opisu vršačko-karansebeške eparhije od 1713. godine pominje se sa 30 domova. Godine 1717. ovo selo se pominje u Palanačkom distriktu pod nazivom Slatiza i tada je imalo 32 doma, a na karti generala Mercija iz 1723. godine nalazimo je sa istim nazivom: Slatiza. U periodu 1829-1840. naziva se Szlatieza, da bi u doba mađarske uprave nad ovim krajevima imala “mađarizovan” naziv Neraaranyos. Tek posle Prvog svetskog rata (1920) dobila je zvaničan rumunski naziv Zlatifa, ili kako to meštani na srpskom kažu Zlatica.
   Godine 1776. Zlatica je kao “militarsko” selo priključena 13. vlaško-ilirskoj gornjopalanačkoj regimenti.
   Kada je protoprezviter palanački Ilija Putnik 1787. godine izvršio “vizitaciju” parohija u Banatskoj klisuri, ustanovio je da Zlatica nema parohijsku crkvu, a vernici odlaze u susedni manastir da prisustvuju bogosluženju. Sličnu tvrdnju možemo pronaći i u Opisu parohija vršačko-karsšsebeške eparhije od 15. januara 1757. godine pošto se za ovo selo ne pominje parohija iako je naselje tada imalo 80 domova.
   Prema jednom zapisu iz 1804. godine Zlatica je ipak imala svoju parohijsku crkvu do 1770. godine kada je prestala da postoji, a prvi zlatički sveštenici za koje se zna bili su: Radoje Nikolić i Petar Dejin (1772), dok je Radoslav Novaković služio 1773, 1775. i 1782. godine, a u periodu 1789- 1797, služio je Lazar Fratojev.
   Nova crkva je bila izgrađena na starom placu tek u drugoj polovini 19. veka. “Parohijsko zvanje osnovano je 1850. godine, a crkva podignuta 1870. posvećenaje Velikomučeniku Georgiju. Sveštenik je bio od 1872. Stevan Ljuba”.
   Srpska narodna škola se u Zlatici pominje prvi put 1787. godine. Tada je školu pohađalo desetoro đaka. U austrijsko-turskom ratu 1789. godine školska zgrada je izgorela, a obnovljena je tek 1797. godine. Zapis iz 1806. godine govori da je u selu postojala “slovenska” škola koju je pohađalo 19 đaka, a učitelj im je bio meštanin Ivan Kornja; u školskoj 1808/1809. godini zlatičku školu pohađalo je 23 đaka, a učitelj je bio Mikula Mančul (tačnije Mandžik) rodom iz mesta, star 17 godina.
   Danas u Zlatici postoji dečji vrtić na srpskom jeziku, i četvorogodišnja škola.
   U poslednjem popisu stanovništva od 20. oktobra 2011. u Zlatici se 210 osobe izjasnile kao pripadnici srpske manjine, a kao Rumuni izjasnilo se 410 osobe.

   Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

   Odgovori

9. 1. januar 2018. u 09:23

   Vojislav Ananić

   LESKOVICA

   Leskovica je staro srpsko naselje koje leži na obroncima planine Lokve, na levoj obali reke Nere koja se u ovim krajevima obično naziva Neralj.
   Leskovica se prvi put pominje 1371. godine što je svrstava u najstarija srpska naselja ovoga kraja. Prvobitno je ovo naselje bilo čisto srpsko selo, a danas je ono srpsko-rumunsko.
   Još 1713. godine Leskovica je pripadala grupi većih poljadijskih srpskih naselja jer je već tada imala upisana 32 doma, znatno više od ostalih srpskih naselja. Godine 1717. Leskovica pripada pograničnom distriktu u Palanci i ima 36 kuća. U to vreme ovo naselje se pominje pod nazivom Sesikovicza Leskoviz. U Opisu larohija Bršačko-karansebeške elarhije od 15. januara 1757. godine selo Leskovica se pominje sa 43 zabeležene kuće.
   U periodu 1910-1919. ovo naselje nosi mađarski naziv Neramogyoros da bi 1920. dobilo zvanični naziv na rumunskom jeziku Lescovifa. Srbi i meštani je nazivaju Leskovica.
   Godine 1787. izvršio je protoprezviter palanački Ilija Putnik “vizitaciju” (pregled) parohija u Banatskoj klisuri” a za Leskovicu je zabeležio da parohijske crkve nema, “s dozvolom i blagoslovom Episkopa služi se u školi”. Prvi leskovački sveštenici za koje se zna bili su Janko Vujica i Radoje Milovanović koji su službovali 1772, a pop Vasilije Stojčević se pominje 1773-1789. godine.
   U periodu 1780-1792. godine izgrađeno je novo crkveno zdanje od kamena i bilo je pokriveno šindrom.
   Prema šematizmu koji je načinio Mate Kosovac, prva leskovačka crkva od dasaka bila je sagrađena još 1717. godine.
   Ne zna se pouzdano od kada postoji srpska narodna škola, ali se tačno zna da je školska zgrada izgorela 1788. godine tako da sledeće godine u Leskovici nije bilo niti škole, niti učitelja. Tek godine 1797. postojali su i učitelj i škola koju su deca “prilježno” pohađala. Devet godina kasnije (1806) za tu školu je rečeno da je “slovenska” i da je “skupa sa stražarom od pletera”. Njen učitelj je tada bio izvesni Jovan Čupić rodom iz Zlatice i učio je 15 đaka.
   U školskoj 1808/1809. godini školu je pohađalo 16 đaka. Učitelj je bio Jovan Mika rodom iz Dupljaje, star 20 godina za koga se kaže da je služio dve godine i da nije dobar. Katiheta je bio Jovan Popović, a školski nadzornik Antonije Kovijanić, kaplar iz Leskovice.
   U popisu stanovništva od 20. oktobra 2011. godine samo 171 osoba se izjasnila kao Srbi. U selu nema od 1960. godine srpska škola. Ostala je jedino srpska pravoslavna crkva.

   Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

   Odgovori

10. 1. januar 2018. u 09:26

    Vojislav Ananić

    LUGOVET

    Lugovet pripada grupi poljadijskih sela sa leve obale Nere. U Opisu vršačko-karansebeške eparhije od 1713. godine nije pomenut. Između Zlatice i Sokolovca zabeleženo je zauzvrat naselje Šljivovac sa 32 doma, koje će nešto kasnije nestati. Budući da je Dimitrije Ruvarac beležio isključivo srpska naselja, može se pretpostaviti da je u to vreme Lugovet bio nemačko naselje, pošto se 1717. godine pominje pod nazivom Langenfeld. Lugovet se kao naseljeno mesto javlja i na karti Mercija iz 1723. godine takođe pod nazivom Langenfeld. U Opisu vršačko-karanse- beške eparhije od 15. januara 1757. godine ovo naselje se beleži sa 52 doma.
    Sve do 1913. godine Lugovet je nosio zvanični nemački naziv Langenfeld, da bi 1913. godine dobio “mađarizovan” naziv Neramezo. Posle Prvog svetskog rata (1920) ovo naselje dobija zvaničan rumunski naziv Cimpia, a Srbi ga nazivaju Lugovet. U narodu Klisure i Poljadije i dalje preovladava naziv “Langovet” pa čak se i stanovnici ovog naselja nazivaju Langovci.
    Godine 1776. Lugovet je bio priključen 13. vlaško-ilirskoj regi- menti.
    Srpska pravoslavna crkva sazidana je 1847. godine i posvećena je Svetom Proroku Jeremiji. U Lugovetu je crkva postojala i znatno ranije, ali su Turci tu crkvu od pletera, pokrivenu šindrom, 1788. godine s jeseni zajedno sa još 17 graničarskih kuća spalgši. Po svim izgledima crkva nije potpuno izgorela.
    Prvi sveštenici za koje se zna da su opsluživali crkvu u Lugovetu bili su: Arsenije Savić i Pavle Rusovac.
    Prvi put se srpska narodna škola u Lugovetu pominje još 1768. godine. O toj školi govori se i 1771/1772. školske godine ali tada nije bgšo školske zgrade, pa se nastava održavala u nekoj privatnoj kući. I prgšikom “vizitacije” koju je učinio Ilija Putnik 1787. godine u Lugovetu je zabeležio: “Stanje je škole slabo. Učitelja i đaka nemaju”.
    Tek 1802/1803. školske godine školu je pohađalo 17 đaka čiji je učitelj bio Vuk Tomašević, a godine 1806. je bgšo već 26 đaka. Njih je učio Teodor Ranković rodom iz susednog sela Vračevgaja. Dve godine kasnije 1808. školu je pohađalo 37 osnovaca, 30 dečaka i samo 7 devojčica. Učitelj im je bio Vukota Tomašević rodom iz Lugoveta, bio je star 21 godinu. Za njega je rečeno da je služio šest godina i da “nije dobar”.
    Danas u Lugovetu postoji srpska pravoslavna crkva. Jedino zabavište u ovom mestu izvodi školski program na svom maternjem jeziku (srpskom).
    Iz poslednjeg popisa stanovništva (20. oktobra 2011) od ukupno 523 stanovnika kao Srbi se izjasngšo 286, što prelazi polovinu stanovnika Lugoveta.

    Izvor: BORISLAV Đ. KRSTIĆ, NARODNI ŽIVOT I OBIČAJI KLISURACA I POLJADIJACA, Temišvar, 2015.

    Odgovori