Lajkovac i okolna sela

45 komentara

1. 21. januar 2013. u 20:03

   Milodan

   Iz knjige UZANA LAJKOVAČKA PRUGA, dr Milana Grujića.
   Lajkovac – varoš (3).
   Svakok septembara, kolubarska dolina pozlati se pod poljima kukuruza, voćnjacima i plodnim baštama. Jednog takvog septembra, samo za jedan dan, na njegovoj polovini 1908. godine, prošao je novom prugom uskog koloseka prvi voz Zabrežje-Valjevo.
   Prvi voz, mnoštvo sveta u lajkovačkom potesu, na “štaciji” dočekalo je 14. septembra 1908. godine. Iz Zabrežja je pristigla garava mašina okićena vencima, košuljama, čarapama, peškirima…
   Dovukla je pet vagona sa gostima. Među putnicima je bio i direktor srpske državne železnice Bader sa saradnicima.
   Okupljeni su bacali cveće na voz a neki su se čudili i krstili kako ogromni “šporet vuče šifonjere sa ljudima”.
   Redovan saobraćaj pomenutom prugom uspostavljen je od aprila 1909. godine. Prvi šef lajkovačke železničke stanice bio je Dušan Trifković koji se brinuo o saobraćaju a kasnije i o smeštaju novih železničara, koji su se sa porastom obima posla u Lajkovac doseljavali.
   Prolazak prvog voza kolubarskom dolinom označio je i prerastanje Lajkovca od tipičnog sela kolubarskog u varošicu u koju su, trbuhom za kruhom, počeli da dolaze ljudi iz okolnih sela, drugih krajeva Srbije, Hrvatske i Vojvodine. Uz prugu, rastao je i Lajkovac u kome se, nakon nekog vremena teško mogla naći kuća iz koje neko nije radio na železnici, ili na neki drugi načlin za nju bio vezan.
   Za nepunu godinu dana Lajkovac je postao železnički čvor jer je postojeća pruga sastavljena sa prugom Mladenovac – Lajkovac.
   Varošica Lajkovac počela je intezivno da se razvija posle Prvog svetskog rata, oko 1920. godine kada je izgrađena pruga Lajkovac-Čačak. Tada su izgrađna ložionička postrojenja i prošireni stanični kolosečni i ostali kapaciteti. Novi razvojni impuls Lajkovac je dobio spajanjem pruge Valjevo-Zabrežje sa novom prugom Obrenovac-Beograd, 1928. godine čime Valjevo dobija direktnu železničku vezu sa Beogradom u odnosu na prethodno stanje kada je to bilo posredno, preko Mladenovca gde se roba morala pretovarati iz vagona uskog u vagone normalnog koloseka. Tada se podižu prve železničke zgrade za stanovanje (Kolonija, op. Milodan) u koje se doseljavaju čitave porodice iz svih krajeva Kraljevine Jugoslavije. Naročiti je bio priliv iskusnih železničkih radnika “iz preka”, odnosno, severno od Save (Srem, Banat, Bačka i Slavonija)
   Nastaviće se….

   Odgovori

2. 22. januar 2013. u 20:49

   Milodan

   Iz knjige UZANA LAJKOVAČKA PRUGA, dr Milana Grujića.
   Lajkovac – varoš (4).
   Tako je Lajkovac postao važana železnička raskrsnica koja povezuje Beograd sa Šumadijom i zapadnom Srbijom, Kolubaru sa niškom prugom i Srbiju sa Bosnom i Hercegovinom i Jadranskim morem.
   Prirodna bogatstva i proizvodi ovih krajeva lakše su stizali do stranih tržišta, a iz sveta su dolazile savremene ideje i nova tehnička rešenja.
   Ceo kraj je zahvaljujući železnici dobio snažan razvojni podstrek. Unapeređuje se proizvodnja, otvaraju nova radna mesta, razvija se industrija.
   Lajkovac je izrastao u najveći železnički čvor na mreži uzanih pruga. To nije bilo lako. A nije bilo ni brzo.
   Lajkovac od zaostalog kolubarskog sela postaje varošica.
   Lajkovac je prvi od kolubarskih mesta dobio električnu centralu. Još 1921. godine izgrađena je u samoj ložionici centrala na naftu. Ona je radila do 1938. godine kada je Lajklovac dobio struju iz nove termocentrale u Vreocima. Lajkovačka centrala je uništena u napadu partizana avgusta 1941. godine. Od postojeće zgrade nastao je čuveni “ložionički kutić” u kome su železnički radnici provodili slobodno vreme.
   Lajkovac je postao Jugoslavija u malom, jer je nastanjen železničarima sa svih njenih prostora.
   Prva crkva lajkovačka bila je katoliča i nalazila se u neposrednoj blizini valjevske i čačanske pruge. Nova, pravoslavna crkva izgrađena je neposredno pred Drugi svetski rat.
   Opština u Lajkovcu postojala je i pre Drugog svetskog rata. Tada je sedište sreza bio Ub. Uoči Drugog svetskog rata Lajkovac je pripao Drinskoj banovini.
   Već tokom 1941. godine u Lajkovac je pristiglo mnogo izbeglica iz Slovenije, Hrvatske i BiH. Ti unesrećeni ljudi su primani otvorenog srca, kao svoji.Oni su se zapošljavali i o njima se brinulo. U ložionici je organizovana “izbeglička kuhinja”.
   Slava (preslava) Lajkovca je Ognjena Marija.
   Kraj!
   U nastavku izvodi iz knjige “Lajkovac” Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac do ukidanja uzanih pruga.

   Odgovori

3. 23. januar 2013. u 20:33

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (1).

   1906. godine, 1. januar:
   Otvorene opštinske pošte u Lajkovcu i još tri mesta (Paljuvi, Trlić, Tulari) i Srezu tamnavskom. Lajkovačka pošta je ukinuta posle izvesnog vremena da bi ponovo bila ustanovljena u martu 1924. godine kao poštansko-telegrafska stanica.
   1909. godine, 2 jul:
   Opština lajkovačka prodavala licitacijom 20645 kilograma svog kukuruza u klipu. Jedan od uslova prodaje: “komiljka – čokot ostaje opštini”.
   13. jul:
   Železnička pruga Aranđelovac-Lajkovac biće potpuno gotova u početku iduće godine.
   1910. godine, 10 jun:
   Puštena u javni saobraćaj pruga Aranđelovac-Lajkovac kojom su Valjevo i valjevski kraj povezani prugom Beograd-Niš pošto je još 1904. godine izgrađena pruga Mladenovac-Aranđelovac. U zimskim uslovima, kada je zbog leda obustavljen rečni saobraćaj na Savi ta pruga je služila za zamenu za prugu Lajkovac-Zabrežje.
   22 septembar:
   Na dužnosti predsednika Lajkovačke opštine nalazio se Milan Ž Jelić, delovođa – Ljuba Nikolić.
   1912. godine:
   Osnovana Lajkovačka zemljoradnička kreditna zadruga. Tridesetak njenih prvih zadrugara iz Lajkovca i Rubribreze izabralo Velisava Čančarevića za predsednika Upravnog odbora. Zadružnu upravu su još sačinjavali: Đorđe Đorđević (sekretar i blagajnik), Milan Jelić, Jakov Simić, Stevan Marković i Nikola Milovanović. nadzorni odbor: Milovan Jelić, predsednik, Petronije Marković, Dragutin Ivanović, Jerotije Simić i Adam Jelić.
   1913. godine, 9 novembar, Službeni vojni list:
   Pruga Mladenovac-Valjevo duga je 101, 6 km a Valjevo-Zabrežje 67,5 km.
   1914, 18-27. novembar:
   Boravio u Lajkovcu Egon Ervin Kiš (1885-1948), novinar reporter, Čeh po nacionalnosti, tada austrougrarski vojnik. “Zgodan smeštaj” sa saborcima (zarobljenicima) imao je u lajkovačkoj staničnoj zgradi. O ratovanju u Srbiji kazuje njegov dnevnik “Zapiši to Kiš”.
   1918. godine, 17 januar, Beogradske novine:
   U prošloj godini pristupljeno je u Srbiji, u dražržavnoj režiji, podizanje nove željezničke pruge za javni saobraćaj: Lajkovac-Gornji Milanovac-Čačak-Kraljevo. Pruga je uzanog kolosjeka. U ovoj godini ima da se još dovrše radovi na polaganju kolosjeka od Gornjeg Milanovca do sela Ugrinovaca. Na ostalom djelu, Lajkovac-Ugrinovci, pruga je već u saobraćaju.
   Podsećam da je u vreme objavljivanja ovog teksta Srbija bila pod austrougarskom okupacijom, op. Milodan.
   1919. godne, 20 avgust:
   Obnovljen redovan saobraćaj prugom Mladenovac-Lajkovac. Iz Mladenovca voz je u početku saobraćao u neparne dane (polazio u 10.30 i stizao u Lajkovac u 14.58 časova), a iz Lajkovca parnim danima sa polaskom u 7.30 časova. Već od 6. septembra iste godine vozovi su u oba smera saobraćali svakodnevno.
   4. decembar.
   Obnovljen je sabraćaj prugom uzanog koloseka Lajkovac-Ugrinovci kojom su od tada vozovi redovno išli ponedeljkom, sredom i petkom. Od Ugrinovaca do Gornjeg Milanovca saboraćaj nije bio moguć zbog klizanja zemljišta.

   Odgovori

4. 24. januar 2013. u 20:25

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (2).
   1921. godine, jul:
   Na dužnosti predsednika Lajkovačke opštine nalazio se Savatije Radovanović, zemljoradnik iz Lajkovca.
   U Lajkovačkoj opštini 163 lica podnela sudu zahteve za nadoknadu ratne štete u ukupnom iznosu od 9.769.393 dinara. Najviše zahteva za obeštećenje odnosilo se na uništene zgrade i ograde – 32.77 odsto traženih iznosa.
   1922. godine:
   Osnovana u Lajkovcu železnička ložionica. Prvi njen šef bio je Žan Murge koji je na toj dužnosti zadržao desetak godina. Posle penzionisanja živeo i Ljigu.
   1924. godine, 24 februar:
   Ukazom Kralja Aleksandra Karađorđevića Lajkovac proglašen za varošicu. To je učinjeno “po izjavljenoj želji građana”. Proklamacija o “unapređenju” Lajkovca objavljena je 8 maja iste godine u Službanim novinama Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
   1926. gopdine, 19. avgust:
   Predsednik Lajkovačke opštine bio je Radoslav D. Milijanović. Članovi opštinskog odbora: Ranimir Đurović, Ivan Milovanović, Nenad Lazarević, Miladin Mirković, Milutin Tanasijević, Stojadin Jeremić, Milijan D. Tomić, Živojin Ivanović, Đorđe Simić, Avram Milovanović, Trivun Marković, Ljubisav Radivojević, Jakov Vasiljević, Milorad Jelić, Velisav Ivković, Mihajilo Milanović, Pavle Jovanović i Živojin Tošić. Predsednikova plata iznosila je 12 000 dinara.
   1927. godine, 6. oktobar:
   Registrovano u Beogradu osnivanje Sreske zdravstvene zadruge Lajkovac. Počela je, inače, da radi još u martu te godine. Prostorije su joj se nalazile u kući Aleksandra Radovanovića. Zadružni lekar je tokom te prve godine obavio 534 pregleda. Članovi su većinom bili iz Lajkovca, Rubribreze i Ruklade.
   Osnovani u Lajkovcu Kulturno-umetničko društvo “Železničar” i Fudbalski klub “Železničar”. Fudbaleri su upočetku igrali na livadi Radivoja Ivanovića. Među njima najagilniji su bili: Nikola Ilić, Petar Ilić, Dušan Ilić (sve su ih zvali “Šicari”, op. Milodan), Milan Čubić, Miloš Nedović, Mato Knez, Petar Stefanović i Borivoje Janković.
   1928. godine, 4 oktobra, Glas Valjeva piše:
   U četvrtak 11.(?) ovog meseca ujutru desio se veliki sudar vozova u Lajkovcu, kojom prilikom je poginuo jedan kondukter, šest je teže a sedam putnika lakše ranjeno od kojih su većinom vojnici, koji si išli na odsluženje vojnog roka u Valjevo. Svi ranjenici premešteni su u Valjevo gde im je ukazana lekarska pomoć. Teži ranjenici su zadržani u bolnici a lakši pušteni svojim kućama. Na mesto nesrećnog događaja došao ministar saobraćaja g. Andra Stanić gde se interesovao o ranjenicima i uzroku nesreće.
   Izgleda da je sudar prouzrokovan od rđavog signala, jer su valjevski i beogradski vozovi pušteni jednovremeno na jednu istu prugi (ja bih rekao stanični kolosek, op. Milodan) i to na samom staničnom peronu.
   I pored toga što je Valjevo dobilo novu prugu i direktnu vezu sa Beogradom ipak slabe koristi od nje ima, jer ne dobija ni vremenu ni u komoditetu. Od kako je nova pruga puštena u saobraćaj gotovo svakodnevno se događaju zadocnjenja, koja često traju po nekoliko časova, pa da su bar u završnim stanicama pa bi se nečim moglo pravdati, već su zadocnjenja u polaznim stanicama koja nekad traju po 2-3 časa. Putovanje traje isto onoliko kao i preko Mladenovca, poentira na kraju novinar-reporter kritički raspoložen prema železnicama.
   1929. godine, oktobar:
   U Lajkovac, za lekara Druge sreske zdravstvene stanice, došao dr Milosav Banković (Kusadak kod Smederevske Palanke 1888 – Lajkovac 1961). Medicinu je studirao u Beču i Pragu. Veoma radan i široko obrazovan, dao je značajan doprinos opštem razvoju varošice. Jedna ulica u današnjem Lajkovcu nosi njegovo ime. Lekarskim radom među Lajkovčanima bavio se docnije dr Miodrag Mile Manković, sin dr Milosava.
   Mile Banković je bio i fudbaler FK “Železničar” a prema legendi (koja nije potvrđena) po njemu je nastala pesma “Ide Mile lajkovačkom prugom” jer je, kako pričaju, išao prugom pešice za Jabučje gde je, u Bajićima, živela devojka sa kojom se zabavljao, op. Milodan.

   Odgovori

5. 25. januar 2013. u 20:41

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (3).

   1929. godine, decembar:
   Uprava FK “Železničar” uzela je u dvogodišnji zakup livadu Luke Lučića. Na njoj, ipak, nisu igrane utakmice, jer vlasnik tog zemljišta nije dozvoljavao seču jasena, koji se nalazio na sredini terena.
   1930. godine:
   17. avgust.
   Osnovano u Lajkovcu Sokolsko društvo čiji je prvi starešina bio dr Milosav Banković.
   1931. godine:
   15. maj:
   Po novom redu vožnje vozova između Valjeva i Beograda dnevno su saobraćala tri para vozova a do Mladenovca dva.
   Leto:
   Predvodeći glumački ansambl banovinskog pozorišta iz Sarajeva proputovao vozom kroz Lajkovac i zadržao se u njemu književnik Borivoje Jevtić.
   1932. godine.
   19. jun:
   U prijateljskoj fudbalskoj utakmici SK “Železničar” pobedio na svom igralištu SK “Tamnava” iz Uba sa 3:1 (0:1). U “Glasu Valjeva” je pisalo da su domaći igrali mnogo bolje od gostiju. Golove su dali M. Milovanović, Ilić i Ž. Milovanović. Još su se istakli Selaković i Badžo. Vrlo dobro je sudio Gal.
   11. septembar:
   Tamburaški zbor i sokolska družina iz Lajkovca učesvovali na velikoj sportskoj i kulturno-zabavnoj svečanosti u Zabrežju, koju je prenosio Radio Beograd.
   1933. godine:
   Izabrani novi predsednici opština. Lajkovac – Aleksandar Radovanović, zemljoradnik iz Rubribreze, pripadnik JNS (Jugoslovenska nacionalna stranka).
   FK “Železničar” se kvalifikovao za učešće u takmičenju Kolubarske župe.
   1936. godine:
   Rešenjem Kraljevske banske uprave Drinske banovine obrazovana u varošici Lajkovac zasebna Lajkovačka osnovna škola sa dva odeljenja. Njeno prvobitno područje obuhvatalo je selo Rubribrezu i varošicu Lajkovac (“do pijace i kafane Kolubara”). Preostali deo varošice pripadao je i dalje školi sa dva odeljenja u selu Lajkovcu. Lajkovačka varoška škola je, prema podacima za 1930-40. školsku godinu imala najprostranije učionice u čitavom Tamnavskom srezu, nalazile su se u zgradi zidanu za sokolanu – Sokolski dom. Prvi učitelji su bili su Zorak Miljković i Sreten Smiljanić. Do 1941. godine u školi su službovali; Hristana Stanković, Zagorka Dragović, Milorad Dubljević i Anita Stevanović.
   8. novembar:
   Izabran novi predsednik Lajkovačke opštine. To je bio Milovan Stanić, trgovac iz Lajkovcca, član JRZ (Jugosovenska radikalna zajednica).
   Telefon železničke stanice u Lajkovcu imao je broj 7, železničke ložionice 9 i žardarmerijske stanice 11. To su i jedini lajkovački trelefoni.
   1937. godine, 14. mart.
   Osnovana u Lajkovcu Zemljoradnička zadruga za selekciju stoke koja je obuhvatala opštine Lajkovačku, Nepričavsku i Jabučku. Na tom poslu svojim zauzimanjem se najviše istakao Sreten Smiljanić. Takve zadruge su tada bile malobrojne.
   8. novembar:
   Osvećenjem temelja počela, na imanju porodica Ivanovića i Milovanovića, gradnja crkve u Lajkovcu, posvećena velikomučeniku Dimitriju. Ozidana je i pokrivena 1938. godine i odmah je u njoj započeto obavljanje službe. Prvi paroh Lajkovačke crkve bio je Boško Milovanović (rođen u Šapcu 1881, umro u Lajkovcu 1953. godine). Crkva je u potpunosti dovršena i osvećena tek 11. avgusta 1963. godine. Do izgradnje ovog hrama, Lajovac je pripadao Drugoj jabučkoj parohiji.
   Otvorena u Lajkovcu samostalna apoteka koju je držao Andrija Kuznecov, Rus iz Odese. Do tada je u Obrenovcu vodio sopstvenu apoteku.
   Nastaviće se…

   Odgovori

6. 26. januar 2013. u 20:22

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (4).
   1938. godine, 20 jul:
   Prvi put kroz Lajkovac prošao motorni voz “Spaho”. Saobraćao je na relaciji Beograd-Lajkovac-Užice-Sarajevo-Dubrovnik. Ukinut je posle petnaestak godina.
   Lajkovac dobio elekrično osvetljenje priključenjem na novosagrađenu termocentralu u Vreocima. Do tada je za ovu namenu služila centrala na naftu koja je 1921. godine (o čemu je već bilo reči, op. Milodan) napravljena uz železničku zgradu.
   1939. godine.
   21. jun:
   Učitelj Milorad Đ. Dubljević premešten iz Jabučja u Lajkovac (varošica) a već 8. novembra te godine upućen je da službuje u lajkovačkoj seoskoj školi. Istovremeno je iz sela Lajkovac prešla da učiteljuje u varošici Zagorka M. Dragović ali je i ona vrlo brzo otišla odatle.
   1940. godine.
   U “Radu” Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti objavljen je “regionalni-geografski nacrt” Borivoja Ž. Milojevića “Dolina Kolubare”. Opis Lajkovca: “U južnom, gornjem delu lajkovačko-obrenovačke kotline na mestu gde se glavni kolubarski put, pravca jugozapad-severoistok, ukršta sa putem pravca severozapad-jugoistok javilo se posle Svetskog rata u Lajkovcu naselje gradskih karaktera. Glavna ulica je nastala oko kolubarskog puta i u njoj su ne samo trgovačke i zanatske radnje, kafane i gostionice, već najvećim delom i kuće za stanovanje. Sporedna ulica je oko puta koji vodi prema severozapadu, ka Ubu. Lajkovac se razvio poglavito kao raskršće železničkog saobraćaja”.
   Železničar-Trgovački 2:1 (0:1)
   U nedelju 22. o. m. odigrata je u Lajkovcu prvenstvena utakmica između gornjih klubova koja se završila nezasluženom pobedom nesportskih Lajkovčana, koji nisu birali sredstva samo da bi dobili ovu utakmicu.
   Sudio je g. Butković ispod svake kritike. Svojim očajno slabim suđenjem je i ta što je dosudio preko 30 ofsajda u korist Lajkovčana. Svaka navala “Trgovačkog” završila se nepostojećim ofsajdima. Valjevci g. Butkovića poznaju kao slabog sudiju, ali je njegovo slabo suđenje imalo još većih posledica zbog pretnji samih igrača “Železničara” kao i nesportske publike.
   Apelovati na merodavne da ovakve teške susrete, a u mestima gde nema policije, kao u Lajkovcu – ne određuju ovakve slabe, plašljive i očajne sudije kao što je bio g. Butković, piše “Glas Valjeva, 1. oktobra 1940.
   1941. godine, početak godine:
   Lajkovači imaoci telefona: Žardarmerijska stanica, Prestolonaslednika Petra 7, Železnička ložionica, Prestonaslednika Petra 11, Železnička stanica, Prestolonaslednika Petra 32, Uprava Opštine, Trg Princa Tomislava 55, upravnik Pošte, Kralja Aleksandra 39.
   7. april:
   Nemci bombardovali Lajkovac kao važan železnički čvor. U onovremenim svedočanstvima zapisano je i to da su Nemci tih dana iz aviona “mitraljirali put oko Lajkovca, pun vojnika, konja i topova” i da je izginulo nekoliko seljaka.
   13. april:
   Poginuo Blagoje Jovanović, radnik lajkovačke železničke stanice.
   20. jun:
   Specijalnim izbegličkim vozom stiglo u Lajkovac 500 Srba kojima je priređen srdčan doček, omogućen odmor i dat ručak. Raspoređeni su u četiri tamnavske opštine: U Novačku i Banjansku po 250 a u Tularsku i Vreljansku po 100.
   16. avgust:
   Kolubarska partizanska četa izvela u zoru napad na železničku stanicu i ložionicu u Lajkovcu, koju su branili Nemci i žandarmi. Partizani su demolirali ložionicu i poštu i uništili četiri lokomotive. U toj oružanoj akciji učestvovali su Dragojlo Dudić, Radivoje Jovanović Bradonja, Stevan Filipović i drugi.
   Leto te godine:
   Mladi Živadin Milovanović iz Lajkovca upućen u Valjevo da pred odgovarajućom komisijom polaže pomoćnički ispit iz fotografskog zanata. Izučavao ga je 1938-41. u ateljeu Jerotija Milovanovića, prvog fotografa u Lajkovcu. Živadin je rođen 1923. godine negde u Kragujevačkom srezu.
   10. oktobar:
   Zbog učestalih partizanskih oružanih akcija ubustavljen saobraćaj prugom Obrenovac-Čačak a 14. oktobra i prugom Mladenovac-Lajkovac. Obnovljen je početkom decembra 1941. godine.
   Nastanile se u Lajkovcu tri porodice Slovenaca prognanih iz Maribora, Anton Ceharija i Julij Vrhunec bili su mašinovođe po zanimanju a Adi Kumer mašinbravar. Njima su se 1942. godine pridružili supružnici Vladislav i Marija Mrak, prvobitno smešteni u Valjevu.
   Nastaviće se…

   Odgovori

7. 27. januar 2013. u 20:45

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (5).
   1942. godina:
   ČARŠIJA, OD KUĆE DO KUĆE
   Šta je čovek dolazeći u Lajkoac u toku okupacije mogao da vidi sem železničke stanice i ložionice?
   Po izlasku sa železničke stanice 2-3 fijakera, zatim trgovačku čaršiju sa zanatskim radnjama i trgovačkim prodavnicama i kao pride tome i jedan broj kafana. Pored toga, katoličku i pravoslavnu crkvu, zatim dva fudbalska igrališta i to jedno na početku Lajkovca, kod štitnog signala od Jabučja, FK “Železničara”, i drugo na izlazu iz Lajkovca (prema Valjevu, op. Milodan) u Čančarevića zabranu, FK “Omladinca”.
   Lajkovac je primer mesta koje se razvijalo pored pruge i puta za Valjevo, pa je taj put bio i glavna ulica – “čaršija”. Lajkovac se u prvo vreme širio prema Rubribrezi, a zatim prema Jabučju, dok je širenje na breg, prema Selu Lajkovcu nastavio posle oslobođenja. Centar mesta, oko opštine, bio je u drugom planu, tj u senci čaršije.
   Idući od Lazarevca, nailazilo se na raskrsnicu, gde se odvajao put za Selo Lajkovac, odnosno Ub preko Ruklade. Skoro na samom uglu, gde je sada Dom kulture, nalazilo se stavarište građevinskog materijala trgovca Simovića iz Obrenovaca, čiji je predstavnik bio Stanimir Sekulić.
   Odmah do stovarišta nalazila se kuća Pintora, oca Vukašinovog, sa prodavnicom. Kuća se protezala od trga ispred opštine i iza kafane “Kolubara” izlazila je na glavnu ulicu. Kafanu “Kolubara” držao je Aćimović.
   Ispred kafane prolazio je put (i sada postoji), koji je vodio pored pijace ka opštini i dalje za Guskovaču (deo Varoši Lajkovac, op. Milodan). Na levoj strani puta bila je pijaca sa kantarom za merenje kolskih tovara.
   Pozadi pijace bilo je nekoliko stambenih zgrada. U jednoj od njih stanovao je Ratko Ivanović, zvani Bas, otac desetoro dece, zatim Laza Milošević, kondukter, sa petoro dece, pa porodica Kovačević.
   U produžetku prema čaršiji, trgovac Avram Milovanović sagradio je veliku zgradu koja se protezala do samog ugla čaršije. U toj zgradi pored stanova bile su i rednje njegove ćerke zvane Mala Dara, supruge mašinovođe Bože Petrovića. Zatim je bila radnja obućara Dimitrijevića a na samom uglu bio je mesar Leka.
   Posle toga nastavlja se “čaršija” radnjama brice Cveje, bojadžije Živojinovića i pekara koji je došao iz Uba i bio poznat po tome što je raznosio hleb po kućama, posebno u železničkoj koloniji – kompleks prizemnih i dugih stambenih zgrada između železničke stanice i valjevskog puta, op. Milodan.
   Zatim je bila stambena zgrada Veselina Lukića, desetara pruge, pa kafana u dvorištu sa drvećem, čiji je vlasnik bio Velisav Petrović, poznata po dobrom roštilju. Njegov sused bio je Žika Čitaković sa dvorišnom zgradom u kojoj je stanovala njegova porodica i zgradom do ulice u kojoj je bila pošta.
   Posle toga bila je zgrada u kojoj je stanovala porodica Milutina Gajića a do ulice je dražao radnju opančar Rajić. Zatim je zgrada apoteke čiji je vlasnik bio Andrija Kuznecov.
   Do apoteke bila je radnja Žarka Praštala, koji je držao knjižaru i dnevnu štampu a do njega je bio Dragiša Krasić, opančar.
   Posle njih bilo je poljanče pa radnja Dragiše Petrovića, koji je držao dečje slatkiše i sladoled. Do njega je bio Obrad piljar, Miloš mesar i Pera pekar.
   Iza njih je postojao veliki kompleks šljivarskog trgovca Aćevca, koji je na mestu sadašnje železničke ambulante, koji je imao prostorije za sušenje šljiva i pečenje rakije. Na tom kompleksu bila je njegova kafana (hotel), koju je davao u zakup. Tu kafanu je dugo kao zakupac držao Voja Filipović. U kafanskom dvorištu je, pored drugih zgrada, bio čardak u kome se okupljala lajkovačka omladina i držala igranke.
   Kada je nacionalizovana, kafana je prozvana “17 septembar”.
   U produžetku čaršije bila je prodavnica i kafana Žike Dušića (bife), kasnije nazvana “Koreja”. Do Dušića je bila železnička zadruga, prodavnica sa mešovitom robom, pa zatim trgovačka radnja Đure Petrovića, prodavnica Ace Avramovića i rednja Ljube brice.
   Slede kuće Čede Jovanovića, zgrada u kojoj je stanovala porodica Prla Šimonovića i veliko dvorište sa više zgrada Drage Buljugića, tu je stanovao Čeda Bugarin.
   Abadžija Vitomit Ilić je bio iza njih, pa krojač Kamenica, žardarmerijska stanica i kuća trgovca Stanića u kojoj je držao radnju bojadžija Ljubiša Radivojević, zvani Bubac.
   U sledećoj zgradi stanovao je mašinovođa Biba, zatim je sokak a na suprotnoj strani zgrada u kojoj je stanovala porodica Grujičić.
   Čaršija se nastavljala velikom livadom Drpe Radovanovića na kojoj je postojalo više zgrada. Do ulice je bio stan sa ordinacijom dr Milosava Bankovića.
   Prva zgrada iza te livade, do puta je kuća Borka Pavlovića, službenika ložionice. U nastavku su Dom železničara, nekoliko zgrada za stanovanje i Sokolana, pa opet nekoliko stambenih zgrada u kojima su stanovali Slobodan Brkić, Lala Janković (otpravnik vozova), Miloje Vujičić i Bogdan Živković.
   Čaršija je bila popločana granitnom kockom. Trotoar je imala samo jedna strana ulice, suprotna od pruge.
   Na izlozima ponekih radnji bili su drvani kapci, a ispred radnje ponegde stočići i šamlice, namenjene mušterijama.
   Posmatrano iz Lazarevca, između pruge i čaršije, nalazila se (već pomenuta) železnička kolonija. Na njenom početku je postojala stambena zgrada sa ulazom sa pruge. Stanovi su se sastojali od po jedne kuhinje i sobe. Iza nje su dve velike zgrade karakteristične po tome što su stanovi imali po dva ulaza, od pruge i sa ulice – “čaršije”. Stanovi su, međutim, bili podeljeni na “polustanove”, jedino je porodica Živojina Blažića sa osmoro dece koristila ceo stan. Ove zgrade koristile su vodu iz bunara, dovedenu sa vodotornja. Ja bih tome dodao da su u koloniji postojale i šupe za smeštaj ogreva a ponegde su služile i kao letnje kuhinje, op. Milodan.

   Odgovori

8. 28. januar 2013. u 20:19

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (6).
   1943. godine, septembar:
   Predsednik Lajkovačke opštine bio je Dragoljub Milatović. Već u oktobru na toj dužnosti se nalazio Nenad Jakovljević koji je to bio i tokom 1944. godine, do dolaska partizana.
   5. oktobar:
   Napadnut u Lajkovcu “od nepoznatih naoružanih ljudi”, ložionički magacin.
   Osnovan u Lajkovcu Fudbalski klub “Omladinoac”. Imao je i atletsku sekciju.
   1944. godine, leto:
   Saveznička avijacija bombardovala lajkovački železničku stanicu i ložionicu.
   17. septembar:
   Partizani, pripadnici Trinaeste proleterske brigade, ušli u Lajkovac koji su Nemci već bili napustili.
   19. decembar:
   Uspostavljen saobraćaj prugom Lajkovac-Beograd.
   Nastavu u Ženskoj zanatskoj školi u Lajkovcu, smeštenoj u privatnoj zgradi, pohađale školske 1944-45 godine 23 učenice. Upravnica je bila Slavka Jakovljević a nastavu su izvodile i dve učiteljice. Naredne godine u školu se upisalo 27 učenica.
   1945. godine:
   Vojni sud Valjevske vojne oblasti osudio na smrt Ljubomira Vasiljevića (1902), žardarmerijskog narednika, upravnika pošte u Lajkovcu. Među osuđenima na smrt nalazio se i Aleksandar Simović, industrijalac iz Zabrežja, čija je lajkovačka imovina u Ulici Kralja Petra br: 51 (plac i tri kuće) procenjena na 811 hiljada dinara. Za “narodnog neprijatelja” oglašena je pa onda i streljana i Milica Nikolić iz Lajkovca.
   9. avgust:
   PRESUDA NARODNOG SUDA
   Okrivljeni Žarko Pištalo, knjižar iz Lajkovca, kriv je što je koncem aprila 1945. godine prikrio veću količinu knjižarske robe i to 580 komada crtanki za osnovne škole, 3000 komada koverata, 5 knjiga Pelagića, 150 blokova malih za pribeleške, 800 komada olovki, 10 četkica za bojenje, 400 komada guma za brisanje, 1000 boljih koverata sa hartijom, 10 hiljada tabaka hartije za pisanje, 30 boca mastila, u nameri da porikrivanjem ove robe istu povuče iz prometa i time poveća cenu, te ga je sud za ovo delo kaznio sa 10 000 dinara navčane kazne što ako ne plati da bude 200 dana na prinudnom radu sa jednom godinom gubitka građanske časti dok se celokupna uzapćena roba konfiskuje u korist Ministarstva trgovine i snabdevanja federalne Srbije.
   6. septembar:
   SPOMENIK CRVENOARMEJCU
   U nedelju 9. o. m. u 10 časova pre podne izvršiće se svečano otkriće spomenika heroju drugu Voroninu Alekseju, koji je pao braneći bratsku Jugoslaviju u Đelijama a sahranjen u Lajkovcu. Spomenik je podignut od dobrovoljnog priloga zahvalnih građana Lajkovca.

   Odgovori

9. 29. januar 2013. u 22:03

   Milodan

   Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (7).
   1946. godine, mart:
   Bioskop u Lajkovcu, osnovan 1945. godine, prikazivao filmove “Budimpešta”, “Pomeranje”, “Dvoboj” i “Ronim u dubinu”.
   April:
   Organizovano prvo takmičenje u trčanju u prirodi (kros) na stazi dugoj 5,5 kilometara. Start i cilj bili su u lajkovačkoj glavnoj ulici. Pobedio je Božidar Radojčić, drugi je stigao Mladen Jjeremić.
   Obnovljeno Sportsko društvo “Železničar” sa fudbalskom, rukometnom i atletskom sekcijom.
   1947. godine, mart:
   Postojale u Lajkovcu dve knjižare; Jedna je bila državna (Narodnog fronta), druga privatna (Žarka Praštala). Praštalo je docnije kao knjižar dugo radio u Valjevu.
   Decembar:
   U lajkovačkoj Železničkoj ložionici 25 radnika, učesnici novembarskog radnog takmičenja, proglaašeno za udarnike: Stanko Todorović je to zvanje dobio treći a Života Ilić četvrti put. “Osoblje ložionice Lajkovac je primer ljubavi prema radu i zalaganja sa ispunjenje Petoletke” – isticano je u valjevskim novinama “Napred”.
   *Radila u Lajkovcu Stručna škola u kojoj su se učenici spremali za rad u Železničkoj ložionici. Nastavu su, pored lajkovačkih učitelja, držali i “činovnici” Ložionice.
   1948. godine, mart:
   Lajkovac imao 1500 stanovnika.
   1953. godine:
   *Lajkovac, prema popisu, imao 1683 stanovnika. Bio je veći od Ljiga (1194), Mionice (656) i Osečine (667) a manji od Uba (imao 2176) stanovnika.
   1954. godine, novembar:
   Među Lajkovčanima veliko interesovanje pobudilo predavanje “Perspektive Kolubarskih rudnika” koje je držao inženjer Boža Spasojević, direktor tih rudnika i narodni poslanik.
   1955. godine:
   *Zakonom o područjima srezova i opština u NR Srbiji, Lajkovačka opština pripala Srezu Lazarevac.
   1956. godine:
   *Za otprvnika vozova u Lajkovcu postavljen Dragoljub Lazić, ranije otpravnik u Malom Borku. Sin je poznatog solunskog ratnika Živojina Lazića iz Sankovića i otac buduće pesnikinje Radmile Lazić. Ostao među Lajkovčanima dve godine.
   1957. godine, leto:
   Otvorena u Lajkovcu veterinarska stanica.
   1958. godine, 1. jun:
   Novim redom vožnje uveden jutarnji ubrzani voz iz Valjeva za Beograd, koji je jedino stajao na stanicama od Valjeva do Lajkovca i u Obrenovcu i Čukarici. Putovao je sat kraće nego dotadašnji vozovi.
   *Imaoci telefona, Lakovac: Vojna pošta 4915, Električno preduzeće, Železnička stanica, Žitopromet, Zemljoradnička zadruga, Narodna ambulanta, Narodna milicija, Nadzorništvo tt linija, Narodni odbor opštine (predsednik, sekretar, uprava prihoda), Opštinski komitet SKS, Prehambeno preduzeće “Partizan”, “Progres” – industrija kreča, Preduzeće za popravku kola i lokomotiva (ložionica), Ugostiteljsko preduzeće “17 septembar”, Pošta, Trgovinsko preduzeće “Vis”, Trgovačko preduzeće “Pobeda i Transportno železničko preduzeće (ložionica)

   Odgovori

10. 30. januar 2013. u 20:24

    Milodan

    Izvodi iz knjige „Lajkovac“ Zdravka Rankovića (zbirka dokumenata) od nastanka varošice-varoši Lajkovac (8).
    1959. godine, decembar:
    U Valjevskom srezu, umesto dotadašnjih malih, obrazovano osam velikih opština: Valjevo, Ub, Lazarevac, Mionica, Osečina, Ljig, Lajkovac (sa 16000 stanovnika) i Kamenica.
    1960. godine, 31. decembar:
    Zanatstvo u Lajkovačkoj opštini: Kovača 8, potkivača 3, kolara 3, stolara 8, vunovlačara 1, valjara sukna 2, krojača muškog odela 3, krojača narodnog odela 14, krojača ženskog odela 3, prerađivača kože 1, opančara 2, Obućara 3, bombondžija 2, izrada soda-vode 1, mesara 2, mlinara 2, pekara 3, poslastičara 2, zidara 8, izrada cigle i crepa 1, kamenolomara 21, bojadžija 2, frizera za muškarce 6, frizera za žene 2 i fotografa 1. Ukupno 104.
    1961. godine, 31 mart:
    U Lajkovcu živelo 2 677 stanovnika.
    Septembar:
    U Lajkovcu Trgovinsko preduteće “Pobeda” otvorilo samouslugu sa 185 kvadratnih metara prodajnog prostora. Prvi njen poslovođa bio je Boža Janković.
    *Formirane u Lajkovcu Sabraćajna sekcija, Sekcija za vuču vozova i Sekcija za održavanje pruge. Ta preduzeća su postojala do ukidanja uzanih pruga. Time je u organizacionom pogledu železnički čvor Lajkovac dosegao svoj najviši domet.
    1962. godina, avgust:
    Putujući biciklom prema jugu, kroz Lajkovac se provezao, idući iz Lazarevca u Valjevo, književnik Aleksandar Tišma. U svom putopisu “Drugde” on Lajkovac skoro da i ne pominje, jer se, verovatno, u njemu nije ni zadržavao.
    1963. godine, 3. jun:
    Za predsednika Lajkovačke opštine izabran Aleksa Marković (rođen 1922. godine). On i Mihailo Milovanović izabrani su tada i za lajkovačke odbornike u Skupštini Valjevskog sreza.
    11. avgustt:
    Vladika šabački Jovan Velimirović osveštao, uz sasluženje dvadesetak sveštenika, crkvu u Lajkovcu. Njena izgradnja je započeta 1937. godine, a sasvim završena (“trudom sveštenika Blaža Đurovića”) 1958. godine.
    1967. godine, januar:
    Za novog direktora Zdravstvene stanice u Lajkovcu izabran dr Milan Đurković.
    10. april:
    Dušan Jovanivić, direktor preduzeća za proizvodnju građevinskog materijala “Dimitrije Tucović” u Ćelijama, postao poslanik u Privrednom veću Savezne skupštine. Izabran je u izbornoj jedinici Lazarevac (opštine Lajkovac, Ub, Ljig, Lazarevac, i Mionica). Jovanović je rođen u Lajkovcu 1925. godine.
    *Udruženi pobožni Lajkovčani nabavili veliko zvono za svoju varošku crkvu. Izliveno je u Beogradu (livnica “Popović”). Manje lajkovačko zvono kupljeno je još 1938. godine, ubrzo pošto je hram sazidan.
    1968. godine, 5 maj:
    U četiri sata ujutro iz Lajkovca je na poslednju vožnju do Beograda krenuo putnički voz broj 315. Mnogobrojno stnovništvo usputnih stanica izašlo da ga pozdravi.
    25. maj:
    Prugom uzanog koloseka Valjevo-Lajkovac poslednji put prošao voz.
    29. novembar:
    U Valjevu svečano dočekan prvi voz na deonici barske pruge od Beograda preko Lazarevca i Lajkovca do Valjeva.
    1969. godine, 31. decembar:
    Obustavljen svaki saobraćaj prugom uskog koloseka Lajkovac-Čačak. Poslednju kompoziciju iz Čačka, ispraćenu od mnogobrojnog naroda, vukla lokomotiva 85 018. “Na licima mnogih prisutnih mogle su se videti suze dok su mahali kompoziciji koja je odmicala ka Lajkovcu” – izvestile su novine.
    1982. godine, jun:
    Obustavljen saobraćaj prugom uzanog koloseka Lajkovac-Aranđelovac, koja je ubrzo demontirana. Zapisom u valjevskom “Napredu” od 18 juna od takve železnice se oprostio Radovan Beli Marković. “Svršilo se kao u priči. Ni signala, ni skretnice, ni rasputnice. A ni “Ćire”, na pruzi Lajkovac-Aranđelovac. “Šlus” (kraj), nema više! Ni odjave, ni najave. Ni polaska, ni dolaska. Samo kratka vest u “Politici”. To i “šlus”. I najmlađi sin penzionisanog skretničara Jovanovića izučio za knjigovođu”.

    Odgovori