Sondermajeri

Sondermajeri su beogradska porodica čiji najistaknutiji članovi su zadužili Srbiju svojim delima. Iako nisu Srbi u etničkom smislu, odnosno u pravoj muškoj liniji, svojim delima su se pokazali kao veći Srbi od nekih koji to jesu.

Prema porodičnom predanju, preci Sondermajera su iz Bavarske, a u 18. veku, kada se nemačke teritorije šire ka istoku, oni se naseljavaju na poljsko-ruskom graničnom području, da bi se jedan od njih nastanio u Krakovu. Prema legendi, prezime su dobili upravo tu, i to na sledeći način: u gradu je glavnu prodavnicu držao neki Jevrejin Majer (Meier). Kad je predak naših Sondermajera takođe otvorio prodavnicu, meštani su ga prozvali Sonder Majer, od „sonder“ – naročit, poseban, jer je njegova prodavnica bila nešto novo, bolje, posebno. Inače se prezime autentično izgovara kao Zondermajer, ali se kod našeg ogranka ove familije uobičajio izgovor sa „s“. Međutim, ova legenda možda samo pokušava da objasni poreklo prezimena, s obzirom da u matičnoj Bavarskoj i danas postoji ovo prezime.

Krakovski Sondermajeri su, po svoj prilici, ženili Poljakinje, s obzirom da najstariji predak kojeg ovaj ogranak zna nosi poljsko ime Franćišek (Franciszek). On ili njegov otac su se nastanili u gradu Černovicu u Bukovini (danas u jugozapadnoj Ukrajini, na tromeđi sa Rumunijom i Moldavijom). Njegov sin Roman rođen je 1861. godine u tom gradu. Sa 23 godine završio je studije medicine u Lavovu, a zatim specijalizovao hirurgiju. U Srbiju je došao 1889. godine na konkurs za vojne lekare. Kao visokoobrazovani lekar, dobio je čin kapetana prve klase. Do 1912. godine postao je načelnik saniteta u Kraljevskoj vojsci i upravnik novoizgrađene Vojne bolnice na Vračaru. Učestvuje u oba balkanska rata i Prvom svetskom ratu kao komandant saniteta.

Roman Sondermajer

Iako je imao mogućnosti da svoje znanje i stručnost materijalizuje, nije mario za novac i nakon odlaska u penziju, sa činom pukovnika, živeo je skromno od penzije. Osim kao vrhunskog lekara, svi su ga upamtili i po njegovim ljudskim kvalitetima. Umro je 1923. godine.

Roman je oženio Stanislavu Đurić, kćer đenerala Dimitrija Đurića, u dva navrata ministra vojnog, vojnog istoričara i člana Srpske kraljevske akademije. S obzirom da su bili različitih veroispovesti (Sondermajeri su rimokatolici) njih dvoje su postigli zanimljiv sporazum po pitanju vere i dece: za krsnu slavu su izabrali Svetog Spiridona, koji se proslavlja na dan kad je rimokatolički Božić (25. decembra), a što se dece tiče, dogovoreno je da dobiju poljska imena, ali da budu kršteni u pravoslavnoj crkvi. Izrodili su tri sina i jednu kćer koji su poneli imena Tadeusz, Wladislav, Stanislav i Jadwiga. Jadviga je, za naše pojmove, bila jedino malo neobičnije ime. Vladislav i Stanislav su se lako uklopili, a Tadeuša su svi zvali Tadija, kako je i kršten u našoj crkvi. Stanislava je umrla 1914. godine od raka, dok je kao dobrovoljac radila kao bolničarka pri našoj vojsci na početku Velikog rata.

Sondermajeri su stanovali u Palmotićevoj 12. Družili su se sa tadašnjim uglednim beogradskim porodicama (između ostalog sa porodicom slikara Branka Popovića o kojem je ranije napisan članak, a koje prijateljstvo među potomcima traje i danas). Sinovi Romana Sondermajera bili su zaljubljenici u jahanje, čemu ih je obučavao porodični prijatelj, konjički oficir Mića Žujović. Stanislav, koga su zvali Staša, je i poginuo kao pripadnik konjičke jedinice, na početku rata, kao dobrovoljac, uoči svog 16-og rođendana (avgusta 1914). Bio je najmlađi poginuli srbski vojnik u Cerskoj bici.

Tadija Sondermajer je rođen 1892. godine. Kao veliki zaljubljenik u konje, prijavio se u dobrovoljce 1912. godine i učesnik je oba balkanska i Velikog rata, kao pripadnik Četvrtog konjičkog puka. Odlikovan je zlatnom medaljom za hrabrost. Tadija na Solunskom frontu otkriva novu strast – prema avionima. 1916. godine završava obuku za pilota i ima svoj prvi let na vojnom avionu francuske proizvodnje. 1918. godine prijavljuje se u francusku avijaciju i obavlja više ratnih letova na francuskom frontu. Odlikovan je francuskom Legijom časti i mnogim drugim odlikovanjima. Jedan je od osnivača „Srpskog aerokluba“, 1921. godine, i spada u najznačajnija imena jugoslovenske avijacije između svetskih ratova. S obzirom da nije nastavio vojnu karijeru, stekao je čin pukovnika u rezervi. Po struci je bio arhitekta. Tadija je oženio Milicu, kćer sanitetskog đenerala Mihaila Petrovića.

Tadija Sondermajer

Tadija je poznat i po famoznom dvoboju s Milošem Crnjanskim 1926. godine. Iako su do tada bili veliki prijatelji i obojica zaljubljenici u avijaciju, prilikom jednog susreta avijatičara, došlo je do svađe, tokom koje je Crnjanski optužio Sondermajera da koristi jugoslovensku avijaciju za lično bogaćenje nabavkom francuske opreme. Pale su teške reči, a prgavi Crnjanski je u jednom trenutku Tadiju čak nazvao „prljavim Jevrejinom“. Tokom burne svađe, Crnjanski je čak petoricu prisutnih oficira izazvao na dvoboj, što su četorica odmah odbili, s obzirom da su dvoboji u to vreme već bili zabranjeni. Budući izvređan i isprovociran, Tadija Sondermajer dvoboj je prihvatio. O samom dvoboju, u ovom novinskom članku:

https://www.novosti.rs/vesti/beograd.74.html:543450-Kako-je-Crnjanski-promasio-Sondermajera

Zanimljivo je da je ovo bio dvoboj Srbina, koji je u Velikom ratu bio podoficir austrougarske vojske, i Nemca koji je bio oficir vojske Kraljevine Srbije.

Crnjanski i Sondermajer

Fama da su Sondermajeri Jevreji svakako je posledica činjenice da dolaze iz Poljske i imaju poljska imena i složeno nemačko prezime, što je prilično čest slučaj kod poljskih Aškenaza. Tadija je Drugi svetski rat proveo u Beogradu, gde je jednom prilikom priveden od strane nemačkih okupacionih vlasti pod sumnjom da je Jevrejin. Na Tadijin zahtev, iz Krakova je pribavljen dokument iz kojeg se vidi da su Sondermajeri rimokatolici nemačko-poljskog porekla, a da je njegov pobočni srodnik, pradedin brat, bio visoki rimokatolički crkvenodostojnik, čime je opovrgao svaku pretpostavku o jevrejskom poreklu.

Posle rata, Tadija je vodio život običnog građanina radeći kao inženjer u Urbanističkom zavodu Beograda. Tadija i Milica imali su dva sina, Stanislava i Mihaila. Stanislav je imao sina Vladislava (preminuo 2022. godine), iza koga nije ostalo muškog potomstva, kao ni od Mihaila. Tadija Sondermajer umro je 1967. godine.

Potpuno isti put i učešće u ratovima, kao i pristupanje avijaciji i ratna dejstva iz vazduha na francuskom frontu, imao je njegov dve godine mlađi brat Vladislav. Odlikovan je srebrnom medaljom za hrabrost i drugim srbskim, jugoslovenskim i francuskim odlikovanjima. Obavljao je razne visoke vojne funkcije i dostigao čin vazduhoplovnog pukovnika. Tokom Aprilskog rata 1941. godine zarobljen je i rat je proveo u zarobljeničkom logoru u Nemačkoj. Posle rata nije se vraćao u Jugoslaviju, već je otišao u London gde je i umro 1956. godine. Vladislav je imao sina Romana, koji je živeo i umro u SAD, ali ni od njega nije ostalo muškog potomstva, tako da se ova srbska grana Sondermajera ugasila što se tiče muške linije.

Pok. Vladislav Sondermajer iz Beograda testiran je 2021. godine i kod njega je utvrđena haplogrupa J2b-M241>L283. „Sondermajer, očekivano, nema bližih poklapanja u našem DNK projektu. Zbog nekih netipičnih vrednosti (448=20, 533=11) nema previše poklapanja ni u anonimnim bazama. Na YHRD mu je najbliži jedan haplotip iz Švajcarske (dele vrednost na 448). Slična je situacija i na FTDNA, najbliža poklapanja na prostoru Švajcarske i Nemačke“.

https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=6000.320

Ova poklapanja u Nemačkoj i Švajcarskoj potvrđuju poreklo Sondermajera negde sa prostora Južne Nemačke, odnosno Bavarske. Prezime Sondermeier i danas postoji u Nemačkoj (uglavnom u Bavarskoj), a i među iseljenicima u SAD.

Izvori:

Knjiga „Tadija Sondermajer: temelji našeg vazduhoplovstva“, Radmila Tonković (2010)

Poreklo

Srpski DNK projekat

Vikipedija

Kazivanja članova i prijatelja porodice Sondermajer

Naslovna slika: Cela porodica Sondermajer kao učesnici Velikog rata (1914)

Sve fotografije iz knjige: „Tadija Sondermajer: temelji našeg vazduhoplovstva“, Radmila Tonković (2010), osim fotografije Crnjanski i Sondermajer, iz navedenog internet izvora