Poreklo stanovništva sela Mramorak, opština Kovin. Prema studiji Jovana Erdeljanovića, „Srbi u Banatu – naselja i stanovništvo“ i prema knjizi Radeta Brakočevića „Hronika, 120 godina postojanja Dobrovoljačkog vatrogasnog društva Mramorak“, priredio saradnik portala Poreklo Žarko Milovanović.
Prema studiji „Srbi u Banatu – naselja i stanovništvo“:
Predanja o naselju.
Po kazivanju starih ljudi, Srbe iz Kanaka je doveo Niko Rašić – Komna, i on je prvi udario kolac na mestu gde je podignuto selo. Posle su iz Neuzine, Margitice i drugi naseljeni. Zemljište se već zvalo Mramorak i po njemu je selo nazvano. Prvo su bili izgradili zemunice. Nikakvih tragova od ranijih naselja nisu nalazili y svom ataru, koji je, tvrde, odvajkada bio samo pašnjak. Najpre je Mramorak imao da se naseli u Stankin do, ali nisu mogli doći do vode, te su prešli na današnje mesto.
U Letopisu političke opštine Mramorka piše:
Godine 1812. Mramorak naseljen Srbima, koji su došli iz Kanaka, Srpske Neuzine i okoline. Zatim su došli Rumuni, najviše iz sela Dežana i drugih mesta y Banatu. 1820. godine su došli Nemci: jedna grupa sa Hesena (12 porodica), a druga iz švapskih sela Bačke županije, u većim grupama. Mramorak je pripadao Srpsko–banatskoj graničarskoj miliciji br. 14, sa sedištem u Beloj Crkvi i glavnom komandom y Temišvaru. Svaka je naseljena porodica dobila po 7 1/2 jutara zemlje i zemljište za kuću. Ime je selo dobilo, navodno, po barskoj bubi mrmoljak, kojeg je bilo u svoje vreme veoma mnogo y ovom kraju, a naročito u ataru ove opštine. Selo je u početku bilo rastureno, a kasnije se okupilo ujedno i sazidane su kuće. Polovina stanovnika su Nemci, a od druge polovine su pola Srbi, a pola Rumuni. Ima tri crkve: srpsko-pravoslavnu, rumunsku i evangelističku. Srbi su crkvu zidali 1856–60. godine, zajedno sa Rumunima, a pri deobi isplaćeno je Rumunima 12.000 forinti. Po ukidanju Granice, za prvog kneza bio je izabran Nemac Franc Traht.
Atar opštine ima 16.289 jutara i 1.452 kv hv, najviše oraće zemlje, zatim pašnjaka, a šume 2.200 jutara. Atar je ponajviše brežuljkast i peskovit. – 1900. godine su Mramorčani kupili do blizu 500 jutara od Državnog erara u Pesku za vinograde, na amortizaciju, i zasadili odlične vinograde.
U selu ima 11 osnovnih škola (Pisac Letopisa je imao u vidu 11 odeljenja u Osnovnoj školi): dve srpske, dve rumunske, šest nemačkih i jedno zabavište. Ima pošta, apoteka, opštštski lekar, zemljoradnička zadruga, zadruga Rajfajzen, zanatlijska korporacija, jedan parni mlin i četiri ciglane; vatrogasno udruženje.
Izvod iz spiska onih koji su 1814. do 1817. i 1817. primili zemlju od inžinjera (označeno je: i kućni broj, i koliko lanaca u njivama i u ritu i topografska numera. — Čuva se u opštinskoj arhivi, a ima ga u prepisu stari učitelj Ilija Barbul):
- Carski kvartir
- Petar Zeman
- Panta Petrov
- Sava Markov
5, 6, 7, 8?
9, 10, 11, i 12 Bukar, Nikola, Gavrilo Martin Bundra
- Živojin Ambruš
- Gruja Bundra
- Vita Aleksić
- Jovan Grujić
- Živojin Zeman
- Živko Ivkov
- Pavle Markov
- Ilija Krstec
- Petar Krstec
- Nida Stojadinov
- Straža opštinska
- Atanasije Ivačkovič, trgovac
- Opštinski birt
- Jovan Rašić
- Živan Rašić
- Arsa Ankić
- Jova Živanov
- Stanoje Karanjac
- Maksa Bosić
- Ignjat Spernjak
- Stanisav Nikolić
- Jevta Kanački
- Marinko Stojanov
- Laza Radojčin
37 –46 ?
- Marko Trailov
- Neca Dimitrijev
- Stevan Godoš
- Arsenije Marković
- Jovan Jovanov
- Agapija Vojinov
- Sreja Živanov
- ?
- Petar Vukonjanski
- Todor Uram
- Jevta Rašić
- Nikola Munćan
- Jovan Kalinov
- Aleksa Kalinov
- Isa Glšpić
- Nikola Todorov
- Atanasije Milutinov
- Miša Martinov
- Nikola Rajić
- Ivko Krstec
- Stevan Krstec
70–73 ?
- Simeon Beleuca
- Nikola Jovica
- Janoš Beleuca
- Jovan Jovica
78–79 ?
- Janoš Naod
- ?
- Petar Reža
- Petar Margan
84–88 ?
- Nikola Đukić
90–94 ?
- Georg Caran
96– 113 ?
- Avram Manojlov
115 – 122 ?
- Aćim Naod
124— 128 ?
- Jovan Bošnjak
130– 132 ?
- Georg Petrović
- Gaja Paunov
- Živojin Sturza
- Života Mandreš
- Marko Rajić
- Arsenije Lupulv
- Ilija Marinkov
- Luka Stojadinov
- Vita Ankić
- Maksa Rajkov
- Aksa Milutinov
- Arsa Novakov
Marko Radosav
146 – 153 ?
- Arsa Popov
- Nića Karanjac
- Mateja Grujić
- Đuka Arsenov
- Mihajlo Nedić
- Sovra Živanov
- Damjan Arsenov
161.Đuka Stojadinov
- Panta Jovanov
- Pavle Kirilov
- Arsenije Petrović
- Kovač Petar
- Aćim Paunov
- Sava Kračun
168, 169 ?
- Georg Ivkov
- Đura Srbinov
- Živulj Kračun
173 – 178 ?
- Janko Ignjatov
- Anta Miladinov
- Paulj Kračun
- Stojan i Ćira Vojinov
- Jovan Mandraš
- Sima Caran
- Luka Pankeričan
(Živulj Groza)
- Pera Živanov
- Georg Jovanov
(Ciganin Kovač)
- Komna Rašić
(samo tri lanca bašte)
- Srp. crkva i škola (vakant)
- Jovan Zebić, paroh
- Gaja Uram
- Pop Nikola Lukić
- Živan Omoran
- Todor Kračun
- Živulj Caran
- Nenad Zeman
- Toma Caran
- Gligorije Omoran
- Atanasije Martinov
- Toma Marić
- Jovan Lakičin
- Živojin Ćusa
203- Marko Naod
- Toma Ćusa
205 – 206 ?
- Atanasije Milićev
- Momir Kanački
- Sima Petrov
- Petko Crepajac
- Atanasija Bajić
- Gruja Popov
- Atanasija Rašić
- Jovan Grujić
- Života Rašić
- Đura Spernjak
- Filip Bošnjak
- Spasoja Zeman
- Nikola Jovanov
- Atanasija Stojadinov
- Mihajlo Stojadinov
- Pavle Živanov
- Atanasije Dmitrov
- Jovan Grujić
- Živojin Đurka
- Pavle Ilijin
- Anta Zeman
- Jovica Ristić
- Tadeja Mandreš
- Petar Munćan
- Avram Karanjac
- Stevan Bundra
- Stevan Naod
234 – 239 ?
- Jovan Grujić (suvača)
- Suvača jednog Rumuna
242 – 276. sami Nemci
- Jovan Jovanović
278 ?
- Živojin Jova
280 ?
- Suvača Nine Stojadinova
- Suvača Pere Živanova
283 – 285 ?
- Suvača Ćire Vojinova
- Jov. Bokšana
- Živote Zemana
- Živulja Munćana
- Ivka Krsteca
- Nemač. crkveni plac
- Nem. pope plac
293 Srp. crkveni plac
- Opštinski ambar
295 – 297 ?
- Aleksa Kalinova suvača
- Simeonova Krničana suvača
300 Grujića Sime i Josima
- Vojinova suvača
- Suvača Fridriha Papera
303 – 309 ?
- Todor Naod
- Nikola Stanimirov
312 – 313 ?
- Gavrilo Ninkov ćurčija
- Jon Krstec Lonpa
- Pavle Caran
317 ?
- Živulj Margan
- Mateja Munćan
320 – 325 ?
- Arsenije Marković
- Gavrilo Grban
328 – 329 ?
- Vuka Stojanov
- Nikola Živanov
Dakle, ukupno 331 dom.
Ovo je prepisano sa starog originala Ljubomira Pankeričana, predsednika crkvene opštine 1921. godine. On je još dodao:
Kazivali su ljudi da su u ono vreme Bavaništani isterivali njine soldate, te su Kanačanima, tj. Mramorčanima, razmatrali kolibe i zemunice i oterivali ih; ali su ti isti Bavaništani dobili od države zapovest da daju kulučare da se zida carski kvartir za oficire, te da bude gotov kad se selo naseli. Zidanje je počelo oko 1812. godine, ali je sporo išlo, jer su cigle morali sa strane donositi i tek je 1816. godine bio gotov. A god. 1818. je bio Mramorak potvrđen i Srbi su ga naselili, na čelu im knez Komna Rašić, a posle su dolazili i iz Neuzine, i Vlasi iz Dežana i sa svih strana, a Nemci naposletku: prvo 12 od Hesena i oni su dobili svaka numera po 7 1/2 lanca na Veliku njivu, pa makar bio samo čovek i žena, a ostali što su posle dolazili, dobivali su po dve numere po 7 1/2 lanca zemlje.
Stari učitelj Barbul je u svome prepisu ovog rukopisa dodao sa svoje strane još ove podatke: „… ime po mrmorku … stara je crkva bila od naboja, a šindrom pokrivena škola pod trskom na mestu gde je Komna Rašić udario kolac podigli su Srbi i Rumuni zajednički današnji zidani krst. Prvi je krčmar bio Vića đorđev iz Kanaka, a prvi trgovac Tanasija Ivačković… „
Izvod iz koncepta za Letopis od g. Uroša Jovanovića, biv. paroha u Mramorku:
Mesto Mramorak naseljeno svakako po potrebi odbrane Granice – na pašnjaku bavaniškom, a po naredbi vojne komande, a prema politici tadašnje države, iz tri narodnosti: Srba, Rumuna i u prvi mah nešto Nemaca. Naseljavanje je otpočelo u 1819. maja meseca (sudeći po Protokolu krštenih, koji je vođen do aprila 29. iste godine u Dežanu, a 15. maja je prvi slučaj rođenja datiran y Mramorku). Srbi su se doselili iz Provincijala: iz Kanaka, Srp. Neuzine, 112 porodica (pod voćstvom Komne Rašića i Đuke Spernjaka) koje su dobile 139 placeva za kuće i suvače; Rumuni 110, a Nemci 56 placeva. Rumuni su došli iz Dežanfalve. Svaka je porodica dobila pokućnicu, vinograd, oranice i rita od muške glave. Prvi kućni broj je bio sadašnja rumunska crkva, gde je bio carski kvartir, tj. oficirski kvartir i vojne kancelarije. Prve su podeljene pokućnice, pa velike njive, vinogradi i bašte, a rit je razdeljen 1836–37. pod kapetanom Pavelićem. Srbi su u svemu dobili 2.498. jut. 932 kv hv, a danas (kad im se pribrajaju još i neke porodice rumunske, kao: Munćani, Kratec, Omorani, Barbu, Groza, Drakšić, Njemcul, Nertica, Reža, Kotleba, Bundra, Sturza, Kiršavi – Cincari, a sasvim je nestalo srpskih porodica: Martinov 2, Rajić 2, Đukić 1, Petrović 1, Markov 2, Vujić 1, Spernjak 2, Željski 1, Lakičin 1, Milićev 1, Stanimirov 1, Ninkov 1, Marković 1) pak imaju Srbi još 1.206 jut. oranice i 217 domova (1925. godina). Ovome posedu i broju domova treba dodati privremeno podeljeni posed političke opštine Srbima dobrovoljcima i seoskoj sirotinji u ataru i ritu. Rit je selo dobilo 1820. godine od generalne komande – 933 lanaca, a 1836. godine još 316 jut. 1.508 kv hv, koja su podeljena pojedinim ljudima. Onih 933 lanca podeljeni su po agrarnoj reformi dobrovoljcima i seoskoj sirotinji po 4 jutra.
Srbi i Rumuni su živeli u crkvenoj zajednici od 1873. godine, kada su se razdelili. Srbi su isplatili Rumunima po međusobnom ugovoru od 1872. god. (25. sept.) tač. 6 svega 12.000 for. u toku od 10 god. Srbi su zadržali još za sebe zgradu br. 189 za svoju školu, a Rumuni su dobili zgradu br. 25 za školu, a obe su zgrade ubeležene pri deobi kao imetak crkveni. Zgrade su još i sada škole, ali ne vlasništvo crkvenih opština, nego političke opštine. Osim naknade za hram i zgradu br. 25, Rumuni su dobili od zajedničkog imetka jednu sesiju od 34 lanca; polovinu aktivnog duga od 100 for.; sve crkvene knjige za rumunsku crkvu su se imale od zajedničkog imetka nabaviti i dr. Bilo je ugovoreno da sveštenici služe naizmenično slovenski i rumunski u hramu, ali to nije dugo trajalo, nego su se konačno odvojili. Srbi su svoj hram izmolovali 1902. god. za 400 kr. i kulu pokrili bakrom, koji je za vreme rata 1916. skinut i pokriven sa plehom; i zvona su odneta, a ostavljeno samo jedno. – 1920. godine parnica sa političkom opštinom zbog oduzetog dela od porte i najzad politička opština je dobila 60.000 dinara, za koje je kupljena kuća za parohijski stan. – 1925. godine prilozima opravljen crkveni krov.
Srpske porodice koje su se 1820. godine doselile i naselile Mramorak:
Iz Kanaka: 1) Aleksić, 2) Ivkov, 3) Paunov, 4) Caran, 5) Kalinov (Sečanj), 6) Mandreš, 7) Arsenov, 8) Kračun, 9) Đurka, 10) Novakov, 11) Spernjak, 12) Pankričan, 13) Zeman, 14) Milutinov, 15) Petrov, 16) Rašić, 17) Stojadinov, 18) Todorov, 19) Živanov, 20) Vojnov.
Iz Srp. Neuzine: 1) Nedić, 2) Popov, 3) Marić, 4) Rajkov, 5) Vukonjanski, 6) Kanački, 7) Baćanov.
Sa svojim parohijanima Srbima došao je (iz Kanaka?) i paroh Arsenije Petrović 1820. godine i umro 1824. godine, a sa parohijanima Rumunima iz Dežanfalve Nikola Lukić 15. maja 1819. godine i umro 1832. godine.
Srbi i Rumuni imaju groblje zajedno, a Nemci svoje zasebno.
Toponimi.
Velike njive, od dolovačkog atara (njive) do Jarka (rimskog šanca) i u njima: Prve njive (prvi flur), Druge njive (drugi flur), Treće njive (treći flur; oranice) i Četvrte njive. Ali treći i četvrti flur zovu i Linija ili opštim imenom Male njive; a u Malim njivama su livade: Čibuk, prema Karlsdorfu i Alibunaru, i Orlovat, od dolovačkog i petrovoselskog atara do Jarka; preko Jarka su opet livade; Devojačka voda je zemljište oko sadašnje stanice Dolovo (priča se o devojci koja je ovde čuvala ovce, pa je preslicu zabola i tu je voda pošla); Stankin do (bašte i vinogradi); Breg (bašte), prema deliblatskom ataru; Doline (bašte), prema bavaniškom ataru; Rit, pored Dunava, do bavaniškog rita, nuz Ponjavicu i preko nje; tu su bare: Duga bara, granica prema Deliblatu; Pogani krak; Veliki krak; Ponjavica; Revenica (jedan krak iz Ponjavice potiče i ide u Krak), Pljoštara i Vojlovica.
Pored mramoračke utrine u Pesku su pre 23 godine kupili od države deo Peska i na njemu podigli vinograde: Mramorački vinogradi. Vinogradi su njihovi sad samo na Davidu do Velikih stupina i na delu Kravapa, a obe Stupine i ostatak Kravara su i sad državni posle parnice sa opštinom mramoračkom (zbog šume na toj zemlji, koju je htela opština prisvojiti, a država nije dala). U Pesku su nekad Mramorčani imali pašu: Velike stupine, Male stupine, Kravar, David.
Rodovi poznatog porekla.
Prema podacima iz Domovnog protokola:
Iz Kanaka:
- Aleksić – Viteluševi (1, Časne verige).
- Ankić (1, Đurđic)
- Arsenovi – Popovi (5, Đurđic)
- Vojinov – Ciculjevi (4, Cv. Nikola); oni su od Živojina, brata Stojadinova, a od Stojadina su Stojadinovi.
- Vukonjanski – Fljaskini (3, Cv. Nikola), u Kanaku i sad ih ima istog prezimena
- Glišićevi (3, Cv. Nikola), po Gliši, bratu Stojadinovu.
- Groza – Puršelovi (1, Sv. Jovan)
- Grujić – Bebuljovi (5, Cv. Nikola); jedan živi u Pančevu
- Dimitrijev – Mitrićevi (4, Sv. Jovan), iz Srpske Neuzine (?)
- Dimitrijev — Mitrićevi (Cv.Jovan)
- Živanovi – Bajkanovi (2, Sv. Nikola); oni su ovde od osnivanja sela, a zasebno imaju zemlje od Živanovih. Biće i oni iz Kanaka
- Živanovi – Bajkanovi (Sv. Nikola).
- Živanovi – Grbini (11, Sv. Jovan).
- Zeman – Zajkanovi (9, Sv. arhanđel Mihail).
- Jovanov – Arnuševi (3, Cv. Nikola).
- Kalinov — Ponjavini (2, Sv. Nikola).
- Karanjac – Radovanovi (3, Đurđevdan).
- Kirilov – Grčki (4, Mitrovdan).
- Mandreševi (5, Sv. Toma).
- Miladinov – Šljikini (3, Cv.arhanđel Mihail).
- Milutinovi — Starinovi (3, Cv. Nikola); u Kanaku ih još ima pod istim prezimenom. Starinovi tako se zovu zato što im je deda bio najstariji od Srba ovde doseljen.
- Nedić – Ceruševi (6,Sv. Jovan).
- Nikolić – Stanisavljevi (1, Sv. Paraskeva).
- Njamculovi (3, Cv. Nikola).
- Omoranovi – Stejini (2, Sv. arhanđel Mihail), biće da su iz Omora.
- Omoran – Stejini (Sv. arhanđel Mihail).
- Pankeričan – Pištoljevi (10, Sv. arhanđel Mihail); znaju pouzdano da ih u Kanaku još ima
- Paunov – Mećini (4, Sv. Nikola).
- Petrov – Čomlizovi (6, Sv. Paraskeva).
- Rašićevi – Lancarovi (2, Sv. Nikola).
- Rašićevi – Čizmaševi (3, Đurđevdan); nisu jednog porekla, ni zemlja im nije bila zajedno; Čizmaševi su od onog Komne iz Kanaka koji nije hteo da primi zemlju, jer je imao suvaču.
- Ristić – Karabini (4, Sv. Jovan).
- Stojadinov – Trkani – Prdoševi (15, Sv. Nikola), i sad ima Stojadinovih u Kanaku.
- Sturza (1, Sv. arhanđel Mihail).
- Uram – Beljini (Belja) (4, Sv. Nikola), dvoje su nazareni.
Ostali rodovi poznatog porekla:
- Babić (1, Sv. Nikola), iz Bavaništa se doselio pre nekoliko godina
- Ilija Barbulj (1, Sv. arhanđel Mihail), stari učitelj, iz Dežana
- Bosić (2, Burđevdan), došli iz Tolvadije.
- Bradvarović – Šumarovi (2, Sv. arhanđel Mihail), iz Banatske Palanke.
- Bundra – Megeševi (2, Sv. arhanđel Mihail), došli iz Dežana.
- Venjac – Prdoševi, Venčevi (2, Sv. arhanđel Mihail), iz Novog Sela mati ga dovela u kuću Stojadinovih.
- Grban – Nađvar (1, Sergija i Vakha), zovu ih tako zato što je otac došao iz Nađvara; ima ih i sad u Nađvaru pod prezimenom Ristini – Grbini i sa istom slavom.
- Grujić – Semjanoški (4, Đurđevdan), iz Sentjanoša.
- Dečermić (1, Đurđic), došao iz Brestovca.
- Dmitrov – Bušini (3, Đurđevdan), a zovu ih i Semjanoški jer su iz Sentjanoša; od jednog brata – Mitra su Dmitrovi, a od drugog Gruje su Grujići.
- Dobrić – Arvatovi (1, Đurđevdan), iz Deliblata
- Draksin (2, Petkovača), otac im došao iz Petrova Sela, gde ih ima mnogo.
- Burka – Gajački (3, Petkovača), tri brata su došla iz Velikog Gaja, otud Gajački; ima ih i u Ilandži.
- Kanački -Išpanovi (izumrli) i Momirovi (5, Đurđic), iz Srpske Neuzine.
- Kračun – Fižežani (10, Cv. arhanđel Mihail), stari iz Fizeža.
- Kreculj (1, Velika Gospojina), došao iz Kovina.
- Krstec-ečevi – Starčinski (8, Sv. Nikola), iz Starče; to je selo kod Margite; bili su Rumuni.
- Maksimovići – Ilančanin (2, Sv. arhanđel Mihail), otac se doselio iz Alibunara.
- Marić (1, Cv. Jovan), iz Srpske Neuzine.
- Markov (1, Đurđic), doselio se iz Deliblata; ušao u kuću Vojinovih.
- Martinov (1, Cv. Nikola?), došao iz Dolova.
- Martinov (Cv. arhanđel Mihail).
- Munćan-ovi (3, Cv. Jovan), došao iz Dežana.
- Novakov (4, Sv. Kirijak – Miholjdan), došao iz Neuzine, a tamo „iz Stare Srbije”.
- Pavlov – Bobotovi (1, Sv. Nikola), majka ga dovela iz Novog Sela
- Prvulj – Pljoskarov (1, Sv. Jovan), došao iz Dolova.
- Rajkovi (3, Cv. Stefan), došao iz Neuzine.
- Rajković (1, Sv. Jovan), došao iz Bavaništa; ušao u kuću Rajkovih.
- Reža (2, Cv. arhanđel Mihail), ima i Rumuna; preci su im iz Dežana
- Ritopečki (1, Sv. Nikola), došao iz Deliblata.
- Stojanov – Marinkovi (4, Mitrovdan), došao iz Srpske Neuzine.
- Todorov – Suvačarovi (1, Petkovača), došli iz Dežana, odakle su doneli i prezime i nadimak.
- Filipovi (1, Sv. Arhanđel Mihail), deda im došao iz Bavaništa u kuću Grujića
- Caran-ovi (5, Mitrovdan), iz Srpske Neuzine.
- Crepajac – Haltovi (1, Sv. Stefan), iz Srpske Neuzine.
- Čobanovi (1, Cv. Paraskeva), mati ga dovela iz Ilandže.
Izumrli rodovi: Ivkov (Đurđic).
Cigani: Todorov (2, Sv. Petkovača), srpski Cigani.
Izvor: Jovan Erdeljanović (piščeve beleške sredio Rajko Nikolić), Srbi u Banatu – naselja i stanovništvo, Drugo izdanje, Matica srpske – „Prometej“, Novi Sad, 1992, str. 153-160
Prema knjizi „Hronika, 120 godina postojanja Dobrovoljačkog vatrogasnog društva Mramorak“:
Tragovi prošlosti.
Bogati su tragovi prošlosti mesta Mramorak. Pavle Tomić u Monografiji: Opština Kovin, 1981. godina, Novi Sad na strani 151. piše o Mramorku: “Na mestu današnjeg naselja pronađeni su tragovi naselja još od najranijih perioda. Međutim, pouzdanijih podataka nemamo. Godine 1358. u blizini današnjeg naselja (potes Berkeš) zabeležen je Berkeš. Ovo naselje pripadalo je Krašovskoj županiji. Posle toga naselje je uništeno”. Od tada se tri veka ne pominju ni Berkeš ni Mramorak.
Godine 1660. u Katastigu Pećke patrijaršije zabeležen je Mramorak. U prošlosti su kaluđeri, igumani, arhimandriti pešačili i sakupljali priloge za manastir. Tako leta gospodnjeg 1660. pećki kaluđeri dođoše do Mramorka. U Katastigu Pećke patrijaršije zabeleženi su: “pop Adam, monah Nikanor, Damjan, Bogdan, Kosta, Gavril, Petar, Stojan, Krstonoša, Guša”. U njemu se dalje kaže da domaćin Damjan i kmetovi “daše od sela 1000 aspri na blagoslov”. Navode se i druga imena Srba priložnika.
Kaluđerska stranstvovanja i hodočašća su bila od materijalne i duhovne koristi za manastire. Hodočasnici su dobijali i druge darove: svete knjige, ikone, odeždu, novac.
Sama reč Katastig znači: spisak, popis. Pećki katastig je rukopisna knjiga manastira Pećka patrijaršija, pisana za vreme patrijarha Maksima (1656-1673. godine) i predstavlja izvor podataka prvoga reda. U njemu se navodi u koje mesto su došli i kod koga su odseli pećki kaluđeri, sakupljači crkvenog bira, zatim iz kojih su mesta dolazili ljudi da prilože za Molitvu ili podušje. Popišu njihovo ime, ređe prezime, ponekad zapišu zanimanje, a redovno i šta prilažu.
I pored oskudnih ostalih obaveštenja koja pruža, ovaj spis je dragocen i za istorijsku geografiju a posebno za istoriju Banata. Iz pećkog Katastiga saznajemo da je najveći broj srpskih naselja u Banatu već u to doba postojao i da je etnička granica srpskog naroda tekla više na istok od današnje naše granice. U ovom spisu spominju se 103 srpska banatska naselja.
Poznati istoričar, Dušan J. Popović među srpskim naseljima u Banatu navodi godine 1660-1666. i Mramorak (Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga I Matica Srpska, Novi Sad,c1957. godina, strana 111.)
Dakle, rukopisna knjiga “Sveti Katastig manastira Svete velike crkve patrijarhije Pećke” zabeleži da stanovnici Mramorka dadoše prilog pećkim kaluđerima, što govori da je postojalo tu naselje. Tekst rukopisne knjige je pisan arhaičnim književnim jezikom i pravopisom iz 17. veka.
Dugo posle 1660. godine Mramorak se ne pominje. Sve do 1723. i 1725. godine u vreme Mersija kada se ponovo navodi kao pusto i napušteno mesto među ostalim napuštenim mestima u Banatu. Klaudije Mersi Florimund (1716-1733. godine) je guverner Banata, i po njegovom naređenju je izvršeno premeravanje Banata. Na toj Mersijevoj topografskoj karti rađenoj 1723-1725. godine Mramorak je označen kao pusto mesto.
Feliks Mileker u Monografija Podunavske oblasti, Pančevo 1929, godine, piše o Mramorku: “javlja se 1717. sa 12 kuća, ali već 1723. godine je napušteno mesto. Posle je istoimeno poljsko dobro koje do 1764. pripada pančevačkom Distrihtu, dato u zakup kao pašnjak. Od 1764. pripadalo je mramoračko poljsko dobro Nemačko-Banatskoj regimenti, te je ušlo u sastav banatske vojne granice. Politička opština Mramorak pripadala je u početku regimenti broj 12 a kasnije regimenti broj 14 čije sedište
je bilo u Beloj Crkvi, dok je sedište komande bilo u Temišvaru. Godine 1854. Mramorak je pripao deliblatskoj kompaniji i brojao je 2.882 duša. |
Današnji Mramorak je naselje novijeg datuma. Prema Letopisu Srpske pravoslavne crkvene opštine Mramorak je naseljen 1812. godine i to prvo Srbima koji su došli iz Kanaka, Srpske Neuzine i okoline, ukupno 112 porodica pod vođstvom Komnena Rašića, dobivši 139 placeva za kuće i suvače (mlinovi sa upotrebom konjske snage). Posle sedam godina, krajem 1819. doselili su se i Rumuni. Oni su došli iz mesta Dežana u Banatu sa 110 porodica. Godine 1821. došli su Nemci iz pokrajine Hesen naselivši Mramorak sa 12. porodica. Kasnije su se doseljavale Švabe iz Bačke u većim grupama. Svaka doseljena porodica dobila je sedam i po jutara zemlje i „grunt za kuću“.
Mramorak je naseljen svakako po potrebi odbrane državne granice Austrougarske prema Srbiji, koja je u to vreme bila u sastavu Turske, i to na bavaništanskom pašnjaku. To je urađeno po svoj prilici Uredbom Vojne komande bivše banatske vojne granice i
planom Austrougarske državne politike, kao što vidimo iz tri narodnosti: Srba, Rumuna i Nemaca.
Ukidanjem vojne granice 1872. godine i pripajanjem ovih krajeva Ugarskoj Mramorak menja naziv u Homokoš (Pesak). Godine 1918. ponovo uzima naziv Mramorak.
Konačan oblik etničke strukture oformljen je kolonizacijom posle Drugog svetskog rata 1946-1947. godine kada dolaze kolonisti iz Raške oblasti: Mileševskog, Pribojskog, Zlatarskog, Sjeničkog, Deževskog sreza ali i Jablaničkog, Jastrebačkog, Kopaoničkog, Prokupačkog sreza i drugih krajeva Srbije i u manjem broju Crne Gore, Makedonije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Još jednom se potvrdila Banatska izreka: „svi smo mi ovde od nekud došli“ . Neki pre a neki posle. Migracije su sudbina stanovnika Mramorka kao u ostalom i svih Banaćana. U talasu novih migracija, kolonizacije, novih seoba naroda ili pojedinaca u potrazi “trbuhom za kruhom su došli u ovaj deo Banata, Vojvodinu ašova, britvi, molitvi i šamara, ljudi širom
Jugoslavije.
Miloš Ratković u geografskom prikazu: Mramorak, Zbornik za prirodne nauke Matice srpske, Novi Sad, broj 22/1962. godina na strani 95. piše: “organizovanje transporta je bilo u Priboju…Sjenici…Novom Pazaru…putovanje nije bilo udobno, pošto je prevoz vršen sa teretnim kolima, a i vreme je bilo prohladno. Ispred Užica morali su da neki deo puta pređu peške, pošto tunel još nije bio pročišćen.. Glavni transport dočekan je na stanici Mramorak odakle su svi doseljenici prebačeni kolima
u selo“.
Naseljenici su dobili kuće i nameštaj, posteljinu, alat, a zemlje su dobili od 6 do 12. katastarskih jutara prema veličini domaćinstva.
Prema kazivanju Ljubiše Kijanovića, ukupan broj kolonističkih domaćinstava doseljenih u Mramorak je 523. Od tog broja vratilo se nazad u svoja ranija prebivališta 77 domaćinstava te je u Mramorak ostalo 446 kolonističkih domaćinstava. Ukupan broj članova domaćinstava koja su doseljena je 2.514 članova. Doseljenicima – kolonistima je podeljeno ukupno 3.203 katastarskih jutara. Ukupno 202 katastarskih jutara vinograda je podljeno doseljenicima.
Godine 1827. popisano je 2,517 stanovnika, od kojih je bilo pravoslavnih 2.204, katolika 8. evangelista 305.
Ime naselja.
O nazivu mesta postoje dva predanja. Po prvom predanju ime je uzeto od tzv. “mrmoljaka” – buba u vodi kojih je u ono vreme mnogo bilo u ovdašnjim barama. Drugi oblik prikazivanja je ovaj: poznato je da je mesto Mramorak bio bavaništanski pašnjak i kod izvora blizu sela koji se i sada još nalazi tu, bila je jedna ploča od mramora kao sedište ili spomen, gde je dolazila stoka na pojilište i kao takvo bilo je poznato u celoj okolini pod opštim imenom Mramor ili Mramorak.
Ova druga verzija je verovatnija i tačnija, jer da se zamisliti, da u ono vreme kada Mramorak kao selo nije postojao, ovaj ceo kraj bio je ispunjen pastirima i stokom koji su morali jedino i samo da dolaze na Mramor“ ili “Mramorak”, jer drugih izvora ili bunara nije bilo, osobito u tadašnjoj peščanoj pustinji. Mramor ili Mramorak je bio pastirski centar, gde se dolazilo po mleko i sir jer poznato je, da su naši stari držali stoke mnogo više nego danas, naročito ovce. Po pričanju starih ljudi ista mramorna ploča ili spomen zatrpana je u blatu, koja bi se eventualnim iskopavanjem mogla pronaći.
Godine 1824. formirana je Srpska pravoslavna parohija, a godine 1859. podignuta je sadašnja srpskacrkva (zajedničkim radom Srba i Rumuna), posvećena Svetom Savi, za vreme patrijarha Josipa Rajačića.
Srbi su po dolasku podigli sebi crkvu. U njoj se “bogu moleći služilo” do 1859. prema spomen zapisu na krstu u porti. Srbi i Rumuni živeli su u crkvenoj zajednici do 1873. godine kada su se razdelili.
Godine 1888. podignuta je Evangelistička crkva.
Godine 1902. Rumuni su podigli crkvu. Po deobi Rumuni su kupili “oficirsku kuću“ broj 1. u koju su održavali bogosluženje sve do 1902. godine.
Ovdašnji Nemci su bili evangelističke vere pa su u početku održavali bogosluženje u jednoj običnoj kući, koju su za tu svrhu podigli 1844. godine, sve do 1888. godine kada su sagradili crkvu.
- decembra 1894. godine Mramorak dobija železničku prugu i stanicu tri kilometra udaljenu od sela.
Godine 1886. otvorena je apoteka.
Godine 1899. osnovana je Srpska zemljoradnička zadruga.
Godine 1904. zasađeni su vinogradi u „pesku“.
Godine 1907. osnovano je Srpsko crkveno pevačko društvo.
Godine 1896. posađen je park u površini od 3 katastarska jutra u kvadratu, zasađen lipom, jelom, orasima, kestenom i drugim drvećem. U sredini parka podignut je zajednički krst Srba i Rumuna koji je sazidan na mestu gde je vođa naseljavanja Srba Komnen Rašić udario prvi kolac 1812. godine.
Prva opštinska zgrada sazidana je 1870. godine od slabog materijala i malena, koja je služila sve do 1910. godine kada je podignuta nova opštinska kuća.
Fudbalski i atletski klub su osnovani 1912. godine.
Krajem novembra 1918. godine ušla je srpska vojska u selo.
Izvor: Rade Brakočević, „Hronika, 120 godina postojanja Dobrovoljačkog vatrogasnog društva Mramorak“, Dobrovoljačko vatrogasno društvo Mramorak, Mramorak, 1997, strane 5-11
Komentari (0)