PIŠE: Saradnik portala Poreklo Aleksić dr Snežana
Materijalno stradanje istočnog Srema u Velikom ratu
Stanovništvo Srema koje je bivstvovalo u svojim domovima nakon iseljenja pravoslavnog dela stanovništva trpelo je pritisak od vlasti koja je insistirala na tome da prisutno stanovništvo poljoprivrednu proizvodnju uveća, a zbog oskudice hrane koja se u Austrougarskoj neminovno javila kao epilog ratnih dejstava.
Međutim, prisutno civilno stanovništvo nije moglo da obradi dovoljnu površinu zemljišta kojim bi podmirilo u prvom redu sopstvene potrebe, jer „sav posao obrade tla spao je na starce, žene i djecu na ovom prostoru nije se moglo računati na proizvodni višak koji je bio potreban ostatku Austrougarske. Iz tog razloga deo zarobljenika sa Ruskog fronta dopremljen je u Srem. Poznato je da su ruski zarobljenici korišćeni za poljoprivredne poslove, a o prisustvu istih u Boljevcima svedočio je Slobodan Jovanović – Pisar (rođ. 1909).
Vojno-strateške prilike diktirale su da se mnoga pogranična polja Srema nisu mogla obraditi, a u pojedinim oblastima (uglavnom uz reku Savu) morao se kukuruz poseći, odnosno povaljati, da ne smeta vojnim operacijama. Situaciju je dodatno otežavalo i to što je još u jesen 1914. od civilnog stanovništva za vojne potrebe oduzeta tegleća stoka, i to čak 47% konja i 90% volova od ukupnog broja tegleće stoke u Kotaru zemunskom (daleko više u odnosu na ostatak Županije). Sve ovo uticalo je na konačne rezultate žetve 1915.
Zbog ratnih prilika u Austrougarskoj je tokom 1915. uvedena rekvizicija na prehrambene proizvode i druge neophodne predmete i potrepštine za ratne svrhe.
Na prostoru Boljevaca, Bečmena, Dobanovaca, Jakova, Petrovčića, Progara i Surčina od jeseni 1914. pa sve do proleća 1916. Rekvizicija je sprovedena u odsustvu većinskog pravoslavnog stanovništva.
Za vreme prisilnog iseljenja sva imovina pravoslavnog stanovništva bez popisa, svedoka, naknade, priznanice, na milosti je i nemilosti pljačkaša koji su uzimali i odnosili sve ono što je bilo i što nije bilo predviđeno rekvizicijom. Poznato je da iseljeno stanovništvo nakon povratka u svoje domove 1916. u istima nije zateklo gotovo ništa. Sve je bilo popljačkano! Tada niko nije napravio popis, zvaničnu belešku, dokument, na osnovu koga bi stanovništvo moglo tražiti odštetu (rekviziciju) za popljačkanu imovinu.
Tragedija stanovništva Srema koja se odnosila na apsolutnu pljačku imovine nije nikada sistematski obrađena kao zasebna tema. Pojedini (malobrojni) izvori pljačku tek pominju. Usmena tradicija čuva se u starosedelačkim porodicama i danas. Međutim, zvanični izveštaj o tome šta je sve nestalo iz kuća pravoslavnog stanovništva koje je prisilno izmešteno iz svojih domova u periodu od jeseni 1914. do proleća 1916. nažalost, ne postoji.
Koliku su materijalnu štetu pretrpeli stanovnici koji su prisilno iseljeni iz svojih sela, računajući na pljačku celokupnog imetka? Kolika je materijalna vrednost oduzete tegleće stoke za vojne potrebe tokom 1914? Kolika je bila vrednost stočnog fonda (koji je pri prisilnom iseljenju stanovništva ostao u selima), računajući krupnu i sitnu stoku, pčelinjake, i do tada vrlo razvijeno svilogojstvo? Šteta od uništenih vinograda, voćnjaka? I dok je stanovništvo u Slavoniji u internaciji gladovalo njihove njive u Sremu stajale su u parlogu.
Povratak stanovništva u popljačkanu imovinu, na zemlju koju je osvojio korov, bez oruđa za rad, bez tegleće stoke, i bez pomoći od bilo koga, značile su da povratnici iz internacije treba da započnu nov život u nemogućim uslovima… I, pošto nije niko drugi, treba naglasiti da im je pomogao sam Gospod Bog. Snalazili su se i dovijali kako su znali, umeli i mogli: udruživalo se više porodica – pribavljalo jednog konja, jedan plug i obrađivalo zemlju. Više porodica je radi muže kupovalo jednu kravu i tako se prehranilo.
Povratnike iz internacije država koja ih je u izgnanstvo i uputila, a čiji su državljani bili, ostavila ih je od proleća 1916. do kraja 1917. da sami svoju uništenu imovinu i ekonomiju ožive… Tek krajem 1917. upravne vlasti u selima – opštine (koje su u Kotaru zemunskom raspuštene 1914.) bivaju konstituisane.
Županija sremska je tada dala u zadatak opštinskom činovništvu (upravnik, beležnik i blagajnik) da urede sve one zaostale opštinske poslove iz perioda u kome opštine nisu radile, a naročito da „utjeruju zaostali državni porez i općinski namet“. Pravoslavno sta novništvo koje je zbog internacije koju je sprovela država čiji su državljani bili krajem 1917. egzistencijalno je ugroženo, međutim, država nije smatrala da je to dovoljno dobar razlog da stanovništvo oslobodi poreskih obaveza.
Osim naplate poreskih zaostataka i tekućih poreskih obaveza, opštinama je bilo povereno u zadatak da vode računa o tome da se što više zemlje obradi, da pribavi seme za žetvu, ali i da po selima Zemunskog kotara sprovode rekviziciju pšenice, zobi i kukuruza.
Izuzetno težak položaj egzistencijalno ugroženog stanovništva Srema tokom 1917. dodatno je opteretilo naseljavanje stanovništva iz krajeva u kojima je oskudica hrane uzimala danak. U Surčinu i Ugrinovcima nastanjeno je 101 dete iz Bosne i Hercegovine. Na području čitavog Kotara Zemun radi prehrane nastanjeno je i 140 porodica – ukupno 700 osoba iz Bosne i Hercegovine, i još 40 porodica, – 200 osoba iz Banovine. Doseljenike su u većini činili starci, žene i deca.
Proizvodnju hrane u Sremu tokom 1917. dodatno je otežavao nedostatak radne snage, tegleće stoke, nedostatak potrebnog oruđa i alata. Okolnosti su dodatno pogoršavale meteorološke prilike, jer tokom četiri meseca vladala je neverovatna suša. Boljevci su uz sve pomenuto pretrpeli i veliku štetu (22. jun 1917.) od grada koji je uništio letinu. Banskim naredbama tokom 1917. sav efektivni višak kukuruza i žita (ma šta to bilo) rekvizicijom je uzet za potrebe vojske i potrebe stanovništva naseljenog u krajevima u kojima nije bilo hrane… U vezi sa nedostatkom hrane u županijskom izveštaju za 1917. objavljen je zaključak: „Zbog loših prehrambenih prilika, koje su ove godine nastupile u zapadnim županijama te u Bosni, Hercegovini, Dalmaciji i Istri, doseliše se iz tih krajeva u županiju srijemsku pojedinci i čitave obitelji povremeno ili sa namerom, da ovdje definitivno ostanu, jer će se ovdje ipak moći laglje obskrbiti i naći zarade. Kolikogoder su ovi dosljenici sažalenja vrijedni, ova županija od njih nema osobite koristi, jer su to ljudi većinom nevješti poljodelskim poslovima. Srijem treba pako radnika poljodjelskim poslovima vještih. Dalmatinci mogli su se upotrebiti u vingradarstvu, jer neki ipak ove poslove razumiju. Pošto se svaki Srijemac drži grčevito svoje zemlje, nema u Srijemu ni u dogledno vrijeme većih objekata, gdje bi se mogla eventualno provesti kolonizacija.“
O ekonomskim prilikama u Sremu R. Marković na osnovu statističke analize koju je sačinio i objavio 1919. zaključuje: „I tako ovaj Pregled, i ako ne poriče da je kitnjasti Srem bogat, pokazuje da je srpski ratarski narod u Sremu siromašan. Za to člankopisci po novinama, kad pišu i razlažu svoje misli o kolonizaciji povodom agrarne reforme, ne treba u buduće da gube s vida i nepovoljne imovne prilike u Srba ratara u Sremu“.U istom pisanju Marković zaključuje: „1914. g. i dalje, koje usled evakuacije, koje usled zatvora, internacije i.t.d. stradali su u Sremu samo Srbi. Svi su ostali u Sremu prema Srbima užasno odskočili. Imovne prilike srpskog naroda u Sremu, prema svima drugima narodima, iste su kao i srpskog naroda u Bačkoj i u Banatu prema Nemcima 1848. g a u Posavini, odakle je 1914.g. evakuisan, još i gore“.
* * *
Tokom pljačke imovine odsutnog srpskog stanovništva, pljačkani su i parohijski hramovi SPC u svim selima sa današnje teritorije GO Surčin. Zvaničnog popisa o imovini koja je tokom Velikog rata iz pravoslavnih ramova popljačkana do danas – nema. U vezi sa parohijskim crkvama važno je istaći činjenicu da su sve imale znatne imetke, u prvom redu u zemljišnom fondu, gotovini, hartijama od vrednosti, i dragocenostima (bogoslužbeni predmeti). Sa tornjeva srpskih pravoslavnih crkava (7 parohijskih) kao i crkve i kapele manastira Feneka, u periodu kada je pravoslavno stanovništvo i Fenečko monaštvo bilo nasilno odstranjeno sa vlastite imovine, nestala su (između ostalog) i crkvena zvona.
U Boljevcima su do jeseni 1914. na tornju hrama Prepodobne matere naše Paraskeve – Sv. Petke postojala dva crkvena zvona. Jedno iz vremena gradnje crkve (1800), i drugo, koje je kupila ličnim sredstvima i darovala crkvi u Boljevcima porodica Aleksić u julu 1910.
Nakon Velikog rata sva zvona koja su postavljena na zvonike parohijskih hramova SPC u selima na današnjoj teritoriji opštine Surčin kupljena su sredstvima crkvenih opština, i prilozima parohijana.
Manastir Fenek je zvono dobio na poklon 1923. od O. Džon Daglasa iz Londona, a čemu je posredovao blagorodni vladika Nikolaj Velimirović.
IZVOR: Snežana Aleksić, ,,Ilijina priča”, IK Prometej, Novi Sad, 2018, 71-78
Komentari (0)