PIŠE: Saradnik portala Poreklo Snežana Aleksić
Ovlašteničko pravo
Pravo na uživanje, odnosno, korišćenje zemlje proisteklo je iz Vojnograničarske službe određenih graničarskih porodica. Ono se javlja već sa uređenjem Vojne granice u jugoistočnom Sremu, oko 1745. godine, kada su formirana uglavnom sva današnja sela, trasirani putevi i uspostavljene međe atara. Potom su, 1754. regulisana prava i dužnosti graničara uopšte, pa tako i u odnosu na zemlju (Grunt) na koju su pravo polagali isključivo kao uživaoci (pravo korišćenja), i to nad određenim zemljištem koje je graničarima dato na korišćenje kao „vojno leno’’. Granica je reorganizovana 1787. godine, primenjen je Kantonski sitem, čime su donekle odvojene vojne od civilnih vlasti (upravni i ekonomski sistem), ali u pogledu prava na korišćenje zemlje ništa se nije izmenilo, kao i u 1807. godini kada je na snagu stupio Temeljni zakon. Specifičan pravno-imovinski satus „vojnog lena” podrazumevao je da je apsolutni vlasnik zemlje bila država, koja se u shvatanju naroda poistovećivala sa ličnošću cara (feudalni odnos), a nasledno pravoužitništvo (pravo uživanja, korišćenja) pripadalo je porodičnim zadrugama uz dužnost davanja i izdržavanja vojnika. Vojnik je bio svaki muškarac sposoban za oružje, a porodična zadruga je bila „temelj” na kome je počivalo kraiško ustrojstvo (otuda zakonu ime „Temeljni”). Zadružna kuća se mogla deliti samo pod uslovom da nakon podele svaka od novih kuća daje bar jednog vojnika. Kuća u granici je bila osnov svih prava i obaveza, bilo da je zadružna ili porodična. Sve kuće su bile uredno popisane, numerisane, a vojna i upravna vlast nije prepoznavala pojedinca kao fizičko lice, već je svojstvo fizičkog lica u Granici pripadalo kući sa kućnom numerom. Tek sa Temeljnim zakonom iz 1850. zemlja iz Carskog vlasništva prelazi u (delimično) vlasništvo Graničarskih zadruga nakon čega je, posle stotinu godina službovanja u Granici, konačno, Graničarskim zadrugama (porodicama) priznato nasledno pravo nad zemljom.
U godinama 1871. do 1881. sa procesom ukidanja vojnog uređenja, život unutar do tada homogenog vojno-graničnog područja, dinamično se menja. Donet je niz zakona kojima su odnosi između bivše Granice i provincijala ujednačavani. Godine 1873. formirani su kotarski sudovi za bivše granično područje, čime su pukovnici sasvim razrešeni upravne službe, te se tako ovo razrešenje smatra konačnim ukidanjem vojno-graničarskog poretka. Tada su, kao posledica razvojačenja i podele imovine, formirane graničarske imovne opštine (osnovane su Zakonom 1873, Zakon je imao izmenu 1881. godine), a potom i Zemljišne zajednice. Imovina koju su graničari tokom trajanja Vojne granice koristili kao posede graničarskih kućnih zadruga pripala im je u apsolutno vlasništvo, dok je zajedničko dobro (šume, livade, pašnjaci itd) podeljeno 1871. godine između cara (države) i graničara. U ovoj faktičkoj razdeobi imovine, graničari su od cara, odnosno države, ovlašteni da isključivo i jedino oni – graničarske zadruge i graničarske porodice izvan zadruge koje su vršile vojničke dužnosti, te upravne, školske i crkvene opštine, imaju pravo na korišćenje (uživanje) ove imovine.
Petrovaradinska imovna opština – Kupinovo
Upravljanje graničarskim šumama vršeno je na osnovu Zakona (naredbe) od 1873. o imovnim opštinama u bivšoj Vojnoj krajini, koji je godine 1875. uzakonjen (unesen u zakon). „Sve mesne opštine bivše pukovnije činile su samostalnu imovnu opštinu. Svaka takva imovna opština nosi uz svoj naziv i ime kraiške pukovnije u kojoj je ustanovljena.” Tako je od bivše Petrovaradinske pukovnije nastala Petrovaradinska imovna opština, a Kupinovo, kao bivša mesna opština ove pukovnije postaje samostalna imovna opština, čiji je značajni imetak 1882. godine unet u tada novoformirani Katastar. Prema podatku iz 1910. godine, Petrovaradinska imovna opština Kupinova, u ataru Kupinova, posedovala je 4.502 katastarska jutra i 1.533 kvadratnih hvati šumskog zemljišta. Godine 1919, posed Petrovaradske imovne opštine u Kupinovu iznosio je 6.443 katastarska jutra i 1.505 kvadratnih hvati,577 od čega je Agrarnom reformom koju je sprovela Kraljevina Jugoslavija eksproprisano 607 jutara 1.202 kv. hv. Ostatak značajne površine šumskog zemljišta i drvne zalihe koja se na njemu nalazila bili su apsolutno vlasništvo bivših graničara i potomaka razvojačenih graničara Kupinova.
Odlomak iz knjige: Aleksić S, Kupinovo u izvorima i građi, Arhiv Vojvodine, Novi Sad, 2022.
Komentari (0)