O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (12. deo)

BOKA I PRIMORJE (3)

PAŠTROVIĆI

 GRACUN

Gracuni su jedan od četiri roda plemena Bečić (tu su i Bečići, Čučuci i Klapavice; svi slave Nikoljdan). Sedišta plemena su u Bečićima i Čelobrdu. Izumrli bečićki rod su Mušuni o kojima je bilo govora u prethodnom nastavku. Narodno predanje kaže da su u plemenu dva srodna bratstva, Bečići i Gracuni, koji su od istog pretka, a za ostale rodove se ne zna da li su im srodni ili pribraćeni. Glavno bratstvo Bečići starinom je iz Zete, prvi put se pominju početkom 15. veka, što je verovatno i vreme kada su došli u Paštroviće. Nakićenović je svojevremeno zapisao da su Gracuni posebno pleme[1]. Najverovatnije je da su oni (a možda i Čučuci i Klapavice, kao i Mušuni) ipak ogranak Bečića. Prezime su dobili u mletačko doba, po nadimku pretka, koga su Mlečani zvali Grasso, od italijanskog – debeo)[2].

Postoje neke indicije da Bečići potiču iz oblasti Ozrinića, odakle potiču i zetski Bečići iz Balabana kod Podgorice. Ukoliko ova veza zaista postoji, onda bi se moglo pretpostaviti da su Gracuni, kao jedan rod Bečića, nosioci haplogrupe I2a RN908, koja je utvrđena kod Bečića iz Balabana[3].

KAŽANEGRA

Kažanegre su rod iz plemena Dabkovića. U sastav plemena ulaze i Kuljače, Kentere, i Balići. Izvorna slava im je Nikoljdan, koji i danas slave Kažanegre i Kuljače. Kentere i Balići su uzeli da slave Mitrovdan, s obzirom da žive među Mitrovićima, te su uzeli i njihovo krsno ime. Za Baliće postoji pretpostavka i da oni nisu Dabkovići, već pribraćeni potomci starijeg bratstva Đenaša (ili Đonaša). Ogranak bratstva koji nosi prezime Dabković iselio se iz Paštrovića do početka 20. veka (većinom u Ameriku), kao i Franovići, dok su Marojevići izumrli u 18. veku. Sedišta bratstva su u mestima Dabkovići i Kuljače. Deo je živeo i na Svetom Stefanu.

Rodonačelnik svih Dabkovića je Novak Crnac koji se doselio iz Pipera, najpre na Cetinje, a potom njegov potomak Dabko u Paštroviće. Crnci se već 1678. godine navode kao Davkovići (danas Dapkovići, Dabković). Jedan ogranak Dabkovića Mlečani prozovu Casa Negra („Crna kuća“). Postoje mišljenja da je to prezime prevod njihovog starijeg prezimena Crnac[4]. Međutim, postavlja se pitanje zašto su tako prozvali samo jedan ogranak Crnaca-Dabkovića, a ne i ostale. Kažanegre su bili poznati gusari i hajduci i buntovnici protiv mletačke vlasti u 17. veku (hajduk Stjepan Kažanegra 1679, hajduk Frano Kažanegra 1688)[5] i 18. veku (pre svih gusari Frano, Luka, Krsto, Zano Kažanegre, i drugi, o njihovim podvizima i nedelima pisao je Bogumil Hrabak[6]), pa nije nemoguće ni da su zbog ovoga bili od Mlečana prozvani „crnom kućom“. U mletačkim izvorima prezime nalazimo u oblicima Casa Negra i Casanegra, a u paštrovskim i kao Kažanegro (knez paštrovski Nikola Kažanegro, sredinom 18. veka)[7].

Inače, zanimljivo pitanje je i zašto su piperski Crnci poneli takvo prezime. Jedna od mogućnosti je da je predak bratstva bio neki razkaluđer ili je bio važna ličnost, glavar ili sl, ostavio je potomstvo a zatim zakaluđerio, te su potomstvo nazvali Crncima (paralela sa prezimenom Kaluđerović), a imajući u vidu da u više srednjevekovnih tekstova nalazimo da se rečju „crnac“ obeleževa kaluđer – crnorizac. Rodonačelnik plemena Dabkovića, Novak Crnac, pominje se sa bratom Božičkom i njihovim sinovima u Povelji Balše III iz 1413. godine. Novak se pominje i 1424. godine, a njegov sin Radič 1431. godine, zatim i Đurađ Crnac 1458. godine, kao „kanzelijer Paštrovskog zbora“[8].

Dva genetička rezultata se sasvim dobro uklapaju u predanje o poreklu paštrovskih Crnaca-Dabkovića od piperskih Crnaca. Testirani su jedan Dabković[9] i jedan Kentera[10], i kod obojice je utvrđena haplogrupa R1b L23, što je i haplogrupa Pipera, onog glavnog dela plemena – Pipera i Lutovaca. Jedino što unosi zabunu je što su, prema piperskom predanju, Crnci tzv. Lužani, stariji sloj stanovništva pre dolaska kasnije plemenske glavnine. Međutim, ovo nije prvo predanje iz Pipera koje se pokazalo kao netačno, a pipersko pleme je, sudeći prema genetičkim rezultatima, u velikoj meri homogeno po poreklu.

 KENTERA

Kentere (u Primorju se u množini kaže i – Kenteri) su takođe iz plemena Dabkovića. Prema predanju, ovo neobično prezime su dobili po pretku koji se zvao Kenjaš[11]. Ime Kenjaš je neobično i izuzetno retko, no ne i nepostojeće: tako u popisu stanovništva Crne Gore iz 1879. godine nalazimo dvojicu popisanih sa ovim imenom – Kenjaša Koičina u Brčelima u Crmnici i Kenjaša Spasojeva u Donjoj Draževini u Lješanskoj nahiji[12]. Osim toga, teško bi se prema pravilima patronimije od imena Kenjaš moglo izvesti prezime u obliku Kentera (već, verovatno, Kenjašević, Kenjić ili sl). Sa druge strane, u našem jeziku postoje neke reči sa istim korenom, od kojih je ovo prezime moglo biti izvedeno. To je pre svega glagol kentati – raditi nešto sporo, i izvedeni pridev kentav – spor (kaže se u Bosni i Dalmaciji)[13]. U našim južnim i jugoistočnim krajevima (Vlasina, Leskovac) kenterati se znači verati se, pentrati.

U Beogradu je jedan državni činovnik Ivo Kentera početkom 20. veka zvanično upisan kao Kenterović[14].

Rečeno je da je kod jednog testiranog pripadnika ovog roda utvrđena haplogrupa R1b L23. Međutim, treba imati u vidu da jedan deo Kentera nisu autentični pripadnici ovog roda. Sredinom 19. veka jedan Balić iz Đenaša se doselio među Kentere u Vrte kao domazet. Njegovi potomci su uzeli prezime Kentera. Od ovih Kentera-Balića su i Kentere u Vrbi[15].

 GRLOMAN

Grlomani u Vrbi su rod iz plemena Mitrovića. Ovo pleme pored glavnog bratstva sa prezimenom Mitrović čine još i Anđusi, Đuraševići, Sankovići, Jovanovići, Rađenovići, Luketići, Vojnići, Rafailovići, Markićevići, Goliši. Slava im je Mitrovdan. Sedišta bratstva su: Pržno, Podličak, Vrba, Tudorovići, Divanovići, Vrijesno, Slavonjina, Andričići, Rafailovići, Đenaši, a bilo ih je i na Svetom Stefanu (Mitrovići). Iseljeni rodovi Mitrovića su: Bući (ili Buće, u jednini: Buća), Donkovići i Bjeljaci (u 18. veku), Laškovići (u 19. veku) i Radovići – Nobili (poslednji muški izdanak se iselio u Banat 1937. godine). Svi rodovi Mitrovića su srodni i, prema predanju, potiču od zajedničkog pretka Dmitra koji se doselio odnekud iz Stare Srbije. U Paštrovićima se prvi put pominju početkom 15. veka[16].

Nije jasno poreklo prezimena Grloman. Verovatno je nastalo od ličnog imena ili nadimka, kako navodi Vukmanović[17]. Nastavak -man postoji kod jednog broja naših muških imena (Radoman, Vukoman, Mioman, Dragoman, i sl). Zašto je Grloman, da li je bio grlat čovek ili je osnova drugačijeg porekla, nepoznato je.

U jednoj paštrovskoj ispravi – putnom listu iz 1784. godine sudije, vojvode i vlastela „ot veličanske komunitadi Paštrovićah“ za Paštrovića Boška Mitrovića, kome se putni list izdaje, piše da je „ot starinske viteške i gospocke kuće i plemena Eutorovićah, danas nazvata Mitrovićah. Prema paštrovskom predanju ovo prezime Eutorović nosio je samo jedan ogranak Mitrovića, upravo Grlomani[18]. Ovo jedinstveno prezime Eutorović najverovatnije dolazi od izobličene verzije italijanskog imena Etore (Ettore) a ovo je oblik imena Hektor. „In Greek, Héktōr is a derivative of the verb ἔχεινékhein, archaic form *ἕχειν, hékhein (‘to have’ or ‘to hold’), from Proto-Indo-European *seɡ́ʰ- (‘to hold’). Héktōr, or Éktōr as found in Aeolic poetry, is also an epithet of Zeus in his capacity as ‘he who holds (everything together)’. Hector’s name could thus be taken to mean ‘holding fast’”[19]. Dakle, ime Hektor označava neku vlastelu, nekoga ko drži, poseduje nešto, a prezime Eutorović bilo bi parnjak našem prezimenu Hektorović.

 SKLENDER

Sklenderi su iz Drobnića u plemenu Režević. U Drobnićima žive tri bratstva istog porekla – potiču od tri brata koji su se, po predanju, doselili iz Crne Gore u 11. veku: Radovići, Sklenderi i Đedovići. Nekada su slavili Svetog Stefana zimskog (Šćepandan), a kasnije su uzeli  slaviti Malu Gospođu (Rođenje Presvete Bogorodice)[20]. Prezime Sklender nalazimo u jednom dokumentu Manastira Režević iz sredine 18. veka (oko 1750)[21].

Nakićenović[22] je Sklendere pogrešno upisao kao – Skenderi i konstatovao da su u Paštroviće došli iz Skadra u 12. veku[23]. Očito se ovde Nakićenović poslužio konstruisanjem, u nemogućnosti da objasni nejasno prezime. Ono što bi ovde bilo nelogično je da se od toponima Skadar izvede prezime Skender, a da se njegov nasatanak datira u 12. vek. Naime, Skender je osmanski oblik naziva grada Skadra (Iskender), pa nema logike da bi pretka ovog roda koji se iz Skadra doselio dva i po ili tri stoleća pre Osmanlija prozvali po takvom obliku ovog toponima. Prema Vukmanoviću, prezime dolazi od nadimka pretka Sklender izvedenog od reči sklenza (svađa), koja se u Paštrovićima i danas koristi[24]. U Primorju postoji izreka „nestade spenza, nastade sklenza“[25], odnosno – nestade novca, nastade svađa. Dakle, Sklender bi bio neki svađalica.

Prema jednoj verziji, preci pomenuta tri srodna bratstva u Reževiće su došli iz Bjelopavlića, a prema drugom, prihvaćenijem – iz Pipera. Imajući u vidu da se ova dva brđanska plemena graniče i da su im Crnci upravo granično područje, možda bi mogla postojati veza sa rodovima nastalim od Novaka Crnca. S obzirom da se u paštrovskim ispravama Radovići pominju u 16. veku[26], izvesnije je da su im se preci doselili znatno kasnije od predanjskog 11. veka, možda upravo u vreme Crnojevića kada pada i dolazak Novaka Crnca.

 KALOŠTRO

O Kaloštrima iz Krsca, u paštrovskom plemenu Režević, postoje dve verzije predanja. Prema jednoj, potiču od starog paštrovskog roda Kanjoša iz Buljarice, a po drugoj su doseljenici starinom iz Stare Srbije ili Makedonije. Nakićenović, čak, smešta doseljenje predaka Kaloštra iz Stare Srbije u 8. vek[27].

U korenu ovog prezimena je grčki pridev kalos – lep[28]. Ovo potvrđuje i raniji oblik ovog prezimena – Kalostro. U jednom dokumentu iz 1638. godine pominju se Kalostrovića Magazini. Neki iseljeni Kaloštri su u novije doba dodali nastavak -ić, tako da 1933. godine u Beogradu živi Ilija Kaloštrović, trgovački putnik[29]. Slično prezimo Kaljostro (Cagliostro) nalazimo na Siciliji u 18. veku[30].

Kanjoši su znamenit starinački vojvodski rod u Buljarici. Sredinom 17. veka, vojvodstvo su im preoteli Junkovići (Suđići), a od kraja istog veka Kanjoši se više ne pominju u paštrovskoj oblasti, jer su se do tada iselili. Jedini njihov preostali ogranak mogli bi biti Kaloštri. Od Kanjoša potiču i Pejakovići u Riječkoj nahiji.

Brojne pomene ovog bratstva, i to kao Kanjoš, Kanoši, Kanošević, Kanjošević ili Konjošević, nalazimo u dokumentima od kraja 14. veka, pa do sredine 17. veka. U mletačkom dokumentu iz 1395. godine pominje se Andrija Kanjoš, građanin Kotora. U osnivačkoj povelji Manastira Praskivica Balše III iz 1413. godine, među paštrovskim glavarima pominje se Aleksa Kanjoš sa svojim sinom Radonjom[31]. Poslednji dokumentovani pomen Kanjoša je iz 1651. godine, kada se vodio spor oko prava na vojvodstvo između Andrije Kanjoša i Nika Junkovića[32]. Zanimljiv je podatak iz 1423. godine, kada se kao jedan od glavara – 14 paštrovskih plemića koji su potpisali akt o priznavanju mletačke vlasti, navodi Kanjoš Vladenović Blizikuća[33]. Ovde se, očito, radi o ličnom imenu, a ne prezimenu. Blizikuće su staro bratstvo od kojeg su nastali Ljubiše (u Blizikućama i Svetom Stefanu). Da li ovaj Kanjoš Blizikuća možda ukazuje da su Kanjoši i Blizikuće istog porekla?

U Skadarskom zemljišniku iz 1416. godine nalazimo prezime Cagnossi u više naselja[34]. Jedan se čak zove isto kao i paštrovski glavar pomenut tri godine ranije – Aleksa (Alessio). Po ovim skadarskim Kanjošima i danas postoji toponim u području sela Ljubani (Jubani) – Kanjoshe. S obzirom na poznatu pokretljivost plemena Zete krajem srednjeg veka, i postojanje istih plemena u Gornjoj i Donjoj Zeti, ne bi bilo čudno da su skadarski Kanjoši istog porekla sa paštrovskim. Pitanje je samo gde je matica Kanjoša.

Ukoliko je predanje o poreklu Kaloštra od Kanjoša tačno, onda bismo znali i genetiku ovog bratstva. Naime, testiran je rod Pejakovića iz Nikšića, koji su ogranak riječkih Pejakovića, a ovi su, kako je rečeno, od paštrovskih Kanjoša. Utvrđena je najčešća haplogrupa kod Srba I2a RN908[35]. Naravno, najpouzdaniji odgovor dalo bi testiranje nekog iz roda Kaloštra.

 SRZENTIĆ

Sedište plemena je u planinskom selu Brda. Celo pleme nosi isto prezime. Ranije su nosili prezime Ćuda. Izumrli ogranak Ćuda su Nikošići, a Zanovići su se odselili u Budvu u 18. veku, pokatoličili i kasnije iselili u Dalmaciju[36]. Petar-Pero Radovanov Ćuda se poturčio i napredovao u osmanskoj vojnoj službi, tako da je početkom 16. veka postao paša u Kairu, imenom Mustafa-paša. On je 1522. godine dolazio u Paštroviće i razdelio imovinu svojim srodnicima[37].

1837. godine Vuk Vrčević je dao Vuku Karadžiću prevod mletačkog dokumenta iz prve polovine 15. veka, sa imenima tadašnjih paštrovskih glavara. Vrčević je uz njihova imena dao i napomene o kojem tadašnjem plemenu se radi. Tako za glavara Bogdana Bulgarovića kaže da je predstavnik Ćuda i Zanovića[38], odnosno plemena Srzentić. Nema dokumentarne potvrde, a o tome ne govori ni narodno predanje, da su Ćude nekad bili Bulgarovići. Ovo tim pre što se prezime Ćuda pominje ranije od Bogdana Bulgarovića, i to Jovan Ćuda (Juhanis Chiudis) kao potpisnik paštrovsko-mletačkog ugovora iz 1423. godine. Samo bratstvo Srzentića govori da je njihovo starije prezime bilo Ćuda, a da Ćude potiču od bratstva Nikšića koji su kao stočari stanovali na Brdima, a o njihovom prisustvu govore i neki toponimi, poput Kastio Nikšićki, Zemlja Nikšić i Nikšić Ulica[39]. Pri tom, ne treba odmah pomisliti da se ovde radi o plemenu Nikšića koje je zasnovano u srednjevekovnoj Onogoškoj župi, naročito imajući u vidu da su Nikšići kao bratstvo, kasnije i pleme, zasnovani tokom 14. veka. Prezime Nikšić je patronimsko, od ličnog imena Nikša, i postoji na više mesta na našem etničkom prostoru kod međusobno nesrodnih rodova. Nije isključeno da je ovde narodno predanje unekoliko izobličilo prezime Nikošić koje se javlja kao jedan ogranak Ćuda (u 17 i 18. veku), i tako došlo do prezimena Nikšić, pa i moguće veze s velikim i značajnim hercegovačkim plemenom. Sa druge strane, ne treba zaboraviti ni predanje Nikšića o njihovoj starini u Grblju, pa nije nemoguće da su Nikšići nekad katunovali u Paštrovskoj gori. Za mišljenje Nakićenovića[40] o poreklu Ćuda „iz Stare Srbije“, odakle su u Primorje stigli u 7. veku, Vukmanović smatra da je „sasvim bez vrijednosti“[41].

Pleme Ćuda se često pominje u starim dokumentima. Od 1476. godine na dalje kao Ćuda, a i 1620. i kao Ćudelić. Prezime Ćuda sreće se u dokumentima i u 18. i 19. veku, u Paštrovićima i u Budvi. Još u vreme kad je Vukmanović prikupljao podatke za svoj rad o Paštrovićima (sredinom 20. veka) u Budvi je živela jedna porodica sa prezimenom Ćuda, međutim Vukmanović konstatuje i činjenicu da je ona „na iskopu“.

Predanje u Paštrovićima kaže da prezime Ćuda dolazi po jednom događaju iz 1381. godine, kada je ugarski kralj Ludvig (Vukmanović navodi „Ljudevit“[42]) tokom ugarsko-mletačkog rata sa vojskom boravio u Paštrovićima. Tada su pozvani paštrovski glavari na razgovore u Ludvigov tabor na Golom Vrhu. No, ovaj poziv bio je prevara i glavari su svi pobijeni. Glavar Bulgarovića (po Vuku Vrčeviću) je „naćudio“ (naslutio) prevaru i nije otišao na sastanak s kraljem. Od tada su njega i kasnije njegovo potomstvo prozvali – Ćuda[43]. Iako nemamo drugo rešenje za prezime Ćuda, ovo ipak zvuči kao narodno dovijanje da se objasni nejasno prezime. Ovo tim pre što prezime Ćuda postoji još početkom 14. veka u Dalmaciji. Radi se o plemićkom hrvatskom rodu iz Trogira koji nalazimo u dokumentima od 14. do 16. veka. U slovenskom obliku pojavljuju se kao Ćuda i Ćudetić (1397), a u stranim izvorima u polatinjenim oblicima Cludi, Chude, Chuidi, de Chiudis, Chudetich, Claudii, Glodii[44]. Očito se radi o ličnom imenu Ćuda, Ćudeta. Prezime Ćuda nalazimo u 17. veku i u Konavlima (popis iz 1673/74. godine, selo Jasenica)[45], ali nema podataka imaju li oni veze sa paštrovskim ili, možda, trogirskim Ćudama.

Pored pomenutog Jovana Ćude (1423), u 15. veku nalazimo pomen još dvojice pripadnika ovog plemena, sa prezimenom u obliku Ćudić (Chiudich), i to: Kalođurđe Ćudić 1435. godine[46], i porotnik u nekom umiru Gargerije Ćudić 1440 godine[47]. Prema obliku Ćudić moglo bi se, kao i u slučaju trogirskih Ćudetića, zaključiti da je Ćuda osnovno ime, od njega izvedeno ime Ćudeta, i prezimena Ćudić i Ćudetić.

Prezime Srzentić dolazi od našeg oblika italijanske reči za podoficirski čin narednika. Od italijanskog sergente naš oblik – srzent(a). U mletačko doba neki Ćuda je bio narednik u njihovoj vojsci, pa su po njemu prozvali ne samo njegovo potomstvo, već i druge Ćude[48]. No, s obzirom na navedeni podatak da prezime Ćuda postoji još i u 20. veku, vidimo da se prezime Srzentić nije odnosilo na sve Ćude. Takođe, videli smo i da je deo Ćuda tokom 17. i 18. veka nosio prezime Nikošić. 1734. godine pominje se Petar Srzenta. Da li je on bio taj srzenta Ćuda po kome su kasnije prozvani Srzentići ili je bio srzentin potomak, nije poznato. Srzenta je stariji oblik, da bi se kasnije kao prezime ustalilo u obliku Srzentić. Već 1743. godine u jednoj crnogorskoj presudi iz pominje se Petar Srzentić, paštrovski „suđa“ (sudija)[49]. Verovatno je u pitanju isti Petar iz 1734. godine, samo sada nalazimo potonji oblik prezimena. Jedan Srzentić se zbog ubistva 1886. godine preselio u Ulcinj i od njega su tamošnji Srzentići[50].

U Dalmaciji se koristi oblik srzento sa istim značenjem, kao i naziv za osobu koja se voli „starešiti“, izigravati vlast. U 17. veku u Makarskoj Podgori nalazimo prezime Serzento[51]. Kasniji oblik Srzentić, osim u Podgori, i u Dubrovniku, Pločama, Splitu, Zadru, Šibeniku, Rijeci, na Hvaru i drugde po Dalmaciji[52].

U Sotonićima u Crmnici postoje Srzentići koji za sebe smatraju da su isti rod sa paštrovskim Srzentićima. Prema njihovom predanju, predak i jednih i drugih je iz Sotonića. Jedan pripadnik ovog roda je umro rano, pa se njegova udova sa dva sina vratila u svoj rod u Paštrovićima, u Brda. Sinovi su joj stupili u mletačku vojnu službu, po čemu su prozvani – srzente. Jedan je ostao u Paštrovićima, a drugi se vratio u Sotoniće[53]. Bratstvenici paštrovskih i crmničkih Srzentića su se ranije posećivali[54], što u velikoj meri ukazuje da jesu srodni. Međutim, predanja nisu sasvim u saglasnosti. Ukoliko svi Srzentići potiču od dvojice braće iz Crmnice, ko su onda Ćude koje pominje paštrovsko predanje? Jedan odgovor bio bi da je predanje crmničkih Srzentića iskonstruisano kako bi se sebi dalo na značaju kroz činjenicu da je svim Srzentićima poreklo u Crmnici, a da zapravo potiču od nekog paštrovskog Srzentića koji se preselio u Sotoniće. Sa druge strane, nije nemoguće ni da je od Ćuda bila majka te dvojice braće, pa su kasnije prema njima, odnosno njihovom činu, prozvali i njihovu ujčevinu. Eventualno poreklo Srzentića iz Sotonića ne bi čudilo, jer postoji još rodova u Paštrovićima čije je poreklo upravo iz Crmnice, odakle su se krajem srednjeg veka, pred osmanskom najezdom, iseljavali u mletačku teritoriju. Ukoliko je ova druga pretpostavka tačna, to bi značilo da su Srzentići heterogeno bratstvo, u kojem ima pravih Srzentića (crmničkih) i potomaka Ćuda sa prezimenom Srzentić, koji su Paštrovići. Ovde bi odgovor dala genetička istraživanja i to kroz testiranja što udaljenijih ogranaka današnjih Srzentića.

Što se tiče genetike, do sada je testiran jedan pripadnik Srzentića, ali onih iz Sotonića, i utvrđena je haplogrupa J2 Z6065. Veza paštrovskih i crmničkih Srzentića još uvek nije genetički potvrđena, ali imajući u vidu podatak da su se u prošlosti posećivali, kao i da slave istu slavu (Sveti Nikola), možemo za sada pretpostaviti da je ovo i genetika paštrovskih Srzentića, uz oprez s obzirom na navedenu mogućnost da su paštrovski Srzentići heterogenog sastava.

Haplogrupa J2 Z6065 je stara mediteranska grana koju srećemo širom istočnog Mediterana. Rezultat crmničkog Srzentića lepo se uklapa u genetički rod Sotonića-Dukađinaca (testirani: Vukosavovići i Stojanovići)[55], koji potiču od Mihaila Dukađinca, „sina dukađinskog bana“, koji je u drugoj polovini 15. veka pobegao od Turaka Ivanu Crnojeviću, kome je postao dvorjan, a kasnije je, prema predanju, oženio devojku iz kuće Crnojevića. S obzirom na ovakav rezultat, nameće se zaključak sa su Srzentići jedan od rodova šireg bratstva koje u Crmnici zovu Dukađincima, iako predanje ne pominje ovu vezu[56].

 GREGOVIĆ

Gregovići su ogranak plemena Davidovića. Ostali rodovi su: Mikovići, Davidovići,  Androvići i Medigovići, svi su istog porekla i slave Svetog Iliju. Žive u Čelobrdu, Novoselju, Kaludercu i Žukovici[57]. Izumrli i iseljeni njihovi ogranci su Markićevići (izumrli u 18. veku), Pašići (poslednji muški se iselio 1911. godine) i Džamonje (poslednji umro 1953. godine). Po predanju su iz Stare Srbije odakle su se, prema Nakićenoviću[58], doselili u Primorje još u 7. veku. Prema drugoj verziji, potiču iz Makedonije (Bregalnica) „odakle su izbjegli ispred Turaka“[59]. Drugo predanje, opet, dolazak Mikovića u Crmnicu smešta čak u vreme kneza Vojislava (prva polovina 11. veka). Ova predanja su što se vremenskih okvira tiče verovatno preterana, ali da su Mikovići od velike davnine u Crmnici, govori i podatak da se oni pominju još u povelji kralja Milutina Manastiru Svetog Nikole na Vranjini, kojom je crmničko selo Orahovo dato manastiru, 1296. godine[60]. Živeli su u mestu (zaselak Orahova) koje se i danas zove Mikovići. Od početka 15. veka, pod pritiskom novih doseljenika koji su se u Crmnicu sklanjali ispred osmanskih osvajanja, postepeno se sele preko planine u Primorje, da bi se do kraja 17. veka gotovo svi iselili iz Crmnice. Od jednog malog broja preostalih pripadnika ovog bratstva potiču Đalci u crmničkom plemenu Podgor, upravo u zaseoku Mikovići. Najstariji dokumentovani podatak o Mikovićima u Primorju je još iz 1403. godine u ugovoru Paštrovića sa Mletačkom Republikom[61], što ukazuje da su prvi Mikovići došli u Paštroviće još u 14. veku. Ime Mikovića se pominje do sredine 18. veka u Paštrovićima, kao plemensko ime. Tokom stoleća oni su se razrodili na više užih prezimena. Kako su vremenom Davidovići postali najjače bratstvo i njihovo ime je počelo da se koristi kao plemensko.

Prezime Gregović može se povezati sa nadimkom Grego, izvedenog od imena Gregor, Grgur, Grigorije. Jedno predanje i kaže da su Gregovići prezime dobili po pretku imenom Gregorije – Grego. Ali, zanimljivo i najverovatnije – ispravno tumačenje daje crnogorski istoričar Radoslav Rotković[62] koji povezuje ovo sa talijanskim Greco – Greko, lokalno – Grego = Grk: „u ovom zapisu iz 1486. pominje se prepošteni i premudri Božidar Grk, logotet, a to znači šef kancelarije. Pretpostavljalo se da bi to mogao biti mladi Božidar Vuković, docniji vojvoda i štampar u Mlecima… To što se Božidar naziva Grkom ne treba da zbunjuje jer tako na jednom mjestu stoji i za Nikolu “logoteta gospodina Ivana”. Grk je sinonim za pravoslavnog. Pošto je Nikola nosio monašku odjeću, on je za kotorskog notara bio greco ili grego (odatle prezime Gregović), to jest pravoslavni, pripadnik grčko-istočne crkve (chiesa greco-orientale)“.

Vukmanović[63] navodi predanje po kojem je pravoslavnu „crkvu Sv. Ilije u staroj Kastellastvi sagradio je Grigorije Miković, po kome se prozvalo današnje bratstvo Gregović“. Međutim, i sam zaključuje da se paštrovski Gregovići pominju odranije, u jednom dokumentu iz 1475. godine[64]. Crkva datira iz druge polovine 15. veka, tako da je teško doneti zaključak da oko treće četvrti istog veka postoji odrasli Gregović koji je potomak Grigorijev. Ovo tim pre, što je od imena Grigorije teško izvesti nadimak Grego, pre Grigo ili Grigor. Grego bi mogao biti nadimak od imena Gregor(ije), koje nije svojstveno pravoslavnom imenoslovu.

U prilog zaključku da je prezime Gregović izvedeno od Grego – Grk, idu i prezimena šibenskih Gregovića i benkovačkih Grkovića. U Šibeniku u 16, 17. i 18. veku nalazimo Gregoviće, koji korene najverovatnije vuku od šibenskog postolara Petra Mrakovića „alias Grecco“ (1540). Njegov sin, koji se isto bavio postolarskim zanatom, je Luka Greko (Greco, 1589), koji se izričito kao sin tada pokojnog majstora Petra pominje i 1620. godine, ali sada kao Grego (Grego). Iste godine, pominje se i Antun Grego sa Krita (!), po zanimanju nosač i stanovnik Šibenika. Za razliku od Petra i sina mu Luke, koji imaju slovensko prezime Mraković, a Grcima bi mogli biti prozvani zbog veroispovesti, kod Antuna vidimo i mesto porekla – Krit, po čemu je on pravi Grk, i tako ga i zovu – Grego. Dalje vidimo nastavak loze Mrakovića: 1624. i 1635. godine zapisan je majstor postolar Ivan Grego, reč. Mraković, kao i njegov sin Luka. Konačno, 1687. godine nalazimo Nikolu Gregovića[65]. U literaturi postoji nedoumica da li je Nikola od Grega – Mrakovića, od Antuna Grega – Krićanina, ili od zlarinskog roda Gregovi. Kako god bilo, nama nije cilj ovde da ustanovimo ovaj mali šibenski rodoslov, već da nađemo potvrdu da je prezime Gregović izvedeno od nadimka Grego, što može biti etnonim Grk, ali i verska odrednica za pripadnika pravoslavne Crkve. Istim pravcem nas vodi i prezime Grković u Bukoviću kod Benkovca (prvi put tamo zapisano 1760. godine), gde nalazimo zapis iz 1830. godine sa pomenom Lazara Grkovića, čije prezime se alternativno navodi kao Grkovic, Gregovich i Grecovich.

Što se genetičkog porekla Gregovića, ali najverovatnije i svih ostalih Mikovića-Davidovića tiče, utvrđeno je da je jedan Gregović nosilac haplogrupe I2 M223[66]. Ova grana haplogrupe I2 najzastupljenija je u Zapadnoj i Severnoj Evropi. Njena podgrana L701 je najzastupljenija u Zapadnoj Evropi, mada se u manjem broju javlja i u Srednjoj i Istočnoj Evropi, a njenu nižu podgranu A427 nalazimo i kod nas[67], i to uglavnom kod starih rodova na Kosovu i Metohiji, u Pčinji i na severu Makedonije (npr. veliki rod Kovačana iz okoline Leposavića)[68]. Nepoznanica je otkud ova grana u središnjim delovima srednjevekovne srbske države, da li je eventualno došla sa Slovenima ili se radi o potomcima srednjevekovnih rudara tu doseljenih iz neke od srednjevekovnih nemačkih zemalja, ili je u središnji Balkan došla na neki treći način. Za razliku od većine paštrovskih plemena koja imaju predanje o poreklu „sa istočnih strana“, a koja je teško prihvatiti s obzirom na dokumentarnu građu, genetika plemena Davidovića se sasvim lepo uklapa u predanje o poreklu iz Stare Srbije ili Makedonije.

MEDIGOVIĆ

Genetički rezultat Medigovića potvrđuje srodstvo s Gregovićima i haplogrupu I2 M223 kao genetiku plemena Davidovića.

Medigovići potiču od jednog Mikovića (negde se može naći nepouzdan podatak da mu je ime bilo Stevan) koji je zbog krvne osvete sa Paštrovske gore sišao na more, u Žukovicu poviše Kastellastve. Nekog njegovog potomka neki grčki lekar povede sobom „u svijet“ gde se nauči medicini. Kad se vratio, lečio je narod, te su ga prozvali medig(o) – lekar, što dolazi od italijanskog medico. Po tom nadimku potomke mu prozovu Medigovići. Nije poznato kad je tačno živeo ovaj medigo[69].

Iz dokumenata (15-18. vek) se vidi da je jedan ogranak Mikovića, od kojih su kasnije nastali i Medigovići, nazivan Nesmašten ili Nesmaštan, što svakako dolazi od nekog nadimka[70]. Poslednji koji se pominje pod ovim prezimenom bio je Stefan Nesmaštan, koga su Mlečani obesili 1709. godine zbog ubistva njihovog vojnika[71]. Teško je odgonetnuti po čemu dolazi ovakav nadimak / prezime. Možda može poticati od nekog prideva, poput „nesmasan“, kako se u nekim krajevima (Kosovo, Makedonija) kaže za nekog ko je nespretan.

SUĐIĆ

Celo pleme Suđića iz Petrovca nosi to prezime, osim jednog njihovog ogranka u Buljarici, koji po pretku Andriji nosi prezime Andrić. Slave Petrovdan. Prema onome što je zabeležio Nakićenović[72], preci Suđića potiču iz Stare Srbije, odakle su se doselili u 7. veku. Plemensko predanje takođe pominje Staru Srbiju, ali vreme dolaska u Primorje smešta u 14. vek, što zvuči daleko realnije.

Prateći dokumenta, možemo zaključiti da je ovo pleme kroz nekoliko vekova menjalo prezime. Isprva su se zvali Glavoči (15-16. vek), pa zatim Junkovići (16-18. vek), a od prelaska u Kastellastvu (Petrovac) u 18. veku, prozvani su Suđići.

Glavoče nalazimo u ugovorima iz 1403. i 1423. godine koje su Paštrovići zaključili sa Mletačkom Republikom. Jedan od paštrovskih potpisnika je Petar Glavoč (Glauax). 1443. godine pominje se i Kalođurđe Glavoč. Glavoči su isprva živeli na paštrovsko – crmničkoj granici, u naselju koje je po njima i nazvano – Glavoči. Odatle su se u 16. veku iselili Primorje, y Popovo Selo. Tu su poneli prezime Junković (prvi pomen prezimena je iz 1595. godine), verovatno po nekom pretku imenom Junko. 1727. godine u jednoj paštrovskoj ispravi pominje se Lukša Junković vlastelin, od plemena Glavoča. Već 1741. godine umesto Glavoča pominje se pleme Junković: „…ot plemena Junković Vukca Marka Suđe“.  Zbog stalnih sukoba sa Crmničanima, na kraju pređu u Kastellastvu (pre 1743. godine, kada nalazimo zapis o njima). Po Marku Junkoviću Suđi, koji se pominje y paštrovskim dokumentima u razdoblju od 1697. do 1734. godine, Junkovići su se prozvali Suđići. Marka su zvali Suđa jer je to i bio – suđa = sudija. Uopšte, u Junkovićima i kasnije Suđićima bilo je više uglednih ljudi kojima je poveravana sudijska počast[73].

Poznata nam je i genetika Suđića, oni su nosioci haplogrupe G2a L497 podgrana Y128028. Ova haplogrupa se najčešće vezuje za Kelte[74]. Suđićev rezultat je blizak većem broju rezultata sa područja zapadnog Balkana. Međutim, rodovi čija je takva genetika nisu grupisani u nekom užem području, kakav je slučaj sa pominjanim rezultatom plemena Davidovića, već su rasuti na velikom području – od Timočke Krajine do jadranskih ostrva. Ovakva rasprostranjenost i nevelika zastupljenost u odnosu na druge haplogrupe ukazuju da se radi o veoma staroj genetici na ovom području, što se podudara sa hipotezom da se radi o potomcima Kelta koji su na ovom području boravili u 3. veku pre Hrista.

MIDŽOR

Midžori su paštrovsko pleme čije sedište je Midžorov krš u Buljarici. Predanja o njihovom poreklu su različita. Vreme doseljenja u Paštroviće kreće se od 7. veka (Nakićenović), preko 13. veka (plemensko predanje), do kraja 14. veka, posle Kosovske bitke (Miković)[75]. Ni za poreklo Midžora se ne može reći ništa preciznije. Prema Nakićenoviću, Midžori su se doselili iz Stare Srbije, a prema Mikoviću da su ispod Midžor-planine u istočnoj Srbiji, kao i da su Midžori i Armenci (o kojima će biti reči kasnije) nastali od starijeg plemena Tomića. Vezu Midžora i Armenka možda potvrđuje krsna slava Nikoljdan, koju Armenci i danas slave, dok su Midžori kasnije uzeli da slave Svete Vrače, ali su dugo prisluživali Nikoljdan letnji, a „svaka njihova kuća imala je ikonu sv. Nikole“[76]. Vuk Vrčević navodi drugačiju verziju po kojoj su Midžori od Tomića, a Armenci od Macedonovića. Konačno, plemensko predanje ima još jednu verziju, da su Midžori starinom iz Dukađina: prema ovoj priči, bila su trojica braće – Nikac, Boško i Marko, od kojih su nastala bratstva Midžori (Od Nikca, po kojem su se ranije prezivali Nikolićevići ili Niklićevići), i Boškovići (od Boška) i Maručići (od Marka) u Šestanima. Šestanski Boškovići (kao i Midžori) smatraju da su u srodstvu sa Boškovićima iz Bjelopavlića. Zanimljivo je da i bjelopavlićki Boškovići imaju predanje po kojem je Bijeli Pavle, sklanjajući se ispred Turaka, sa trojicom sinova kapetana Leke Dukađinca, najpre došao u Paštroviće, gde jedan od one trojice, imenom Miraš, ostane, dok se ostali rasele. Od tog Miraša, kaže se u Bjelopavlićima, potiču neke paštrovske porodice[77]. Ogranak Midžora u U Đurovićima su Todorice, koji vode poreklo od Todora Midžora koji je u prvoj polovini 18. veka prešao iz Midžorovog Krša u Đuroviće kao domazet[78].

Tomići, od kojih potiču Midžori, pominju se u paštrovskim ispravama od druge polovine 14, pa sve do početka 19. veka (poslednji put 1804. godine)[79]. Vukmanović[80] navodi da se u paštrovskim ispravama 17. i prve polovine 18. veka ovo pleme zove Butah (ili Butak, u mn. Butaci, Buci)[81], a od sredine pa skoro do kraja 18. veka Niklićevići ili Nikolićević, da bi od 1792. godine zaživelo prezime Midžor („ot plemena Mičorova…“). Međutim, izgleda da je prezime Midžor ipak starije: u Manastiru Gradište iznad Buljarice, postoji njihova porodična grobnica sa mramorom na kojem stoji natpis „grobnica Midžorah 1721“. Dakle, prezime Midžor postoji još u prvoj četvrti 18. veka. Osim toga, i toponim Midžorov Krš je stariji od 18. veka. Pominjući taj toponim, nije isključena mogućnost da su Midžori po njemu prozvani, a ne krš po njima. Ukoliko bismo usvojili ovu drugu pretpostavku, iz samog toponima jasno proizlazi da se radi o ličnom imenu a ne prezimenu, jer bi u suprotnom on glasio Midžorski Krš ili Krš Midžora. U toj varijanti, Midžor bi bilo lično ime, odnosno nadimak, pretka od kojeg je nastalo pleme. S obzirom da su Midžori ogranak starijeg plemena Tomića, mogli bismo pretpostaviti da mu je puno ime bilo Midžor Tomić.

Zanimljivo je i starije ime ovog plemena Butah ili Butak, za koje Vukmanović smatra da bi, kao i Midžor, mogla biti vlaškog porekla. Prezime Butah moglo bi biti izvedeno od ličnog imena Buta, Butor, Butaš, koje nalazimo u 13. veku kod Vlaha[82]. Na Kosovu postoji selo Butakovo, koje je nesumnjivo izvedeno od ličnog imena Butak. Međutim, treba biti oprezan sa zaključkom da su imena poput Butak i druga sa osnovom but- vlaške etimologije. Tako kod Rusa nalazimo prezime Butakov, a moramo imati u vidu i slovensku osnovu but- od stare reči but = mlat. Butica je glava od nekog oruđa ili oružja sa drškom. Na bugarskom jeziku but znači tučak[83]. Takođe, u svim južnoslovenskim jezicima imamo glagol butati = trpati, sipati nešto do vrha (npr. nabutati se – prejesti se, nakljukati se).

Videli smo i predanjsko povezivanje plemenskog imena s planinom Midžor, što nije nemoguće, ali je ipak malo verovatno. Možda je najbliži istini Vuk Karadžić koji ime Midžor tumači kao nadimak[84]. Mogao bi biti izveden od nekog dužeg imena poput Mihailo, ili onih sa osnovom mir- (Miroslav ili sl) ili mil- (Milosav, Milija…), naročito kad znamo da se u Crnoj Gori neretko daju veoma neobični nadimci.

U ne tako dalekoj prošlosti nalazimo u dokumentima Midžor kao lično ime, naročito često u oblasti Grahova i Rudina. Tokom Hercegovačkog ustanka 1875. godine, jedan od vođa Grahovljana koji su došli u pomoć Hercegovcima bio je Midžor Vujačić. U spiskovima pasoša izdatih Crnogorcima krajem 19. i početkom 20. veka nalazimo veći broj lica sa ovim imenom, neke kako putuju i više puta, pa tako: Grahovljani – Midžor Daković (prvi put pasoš mu je izdat 1879. godine), Midžor Bulajić (1883), Midžor Kešelj (1883)[85], Midžor Milović (1891), kao i jedan Kovačević čiji se otac tako zove (Mališa Midžorov, 1891)[86], zatim Midžor Stanković iz Bjelopavlića (1885)[87], Midžor Miljanić iz Banjana (1904), Midžor Šapurić iz Rudina (1904)[88]. Popularnost imena Midžor u ovim krajevima moglo bi biti povezano sa Midžorom iz predanja susednih (i mnogima od pomenutih rodova srodnih) Malocuca, prema kojem je Midžor Lakov (navodno Drekalović) rodonačelnik više malocuckih bratstava – Roganovića, Bigovića, Ćosovića, Markovića i Stevovića[89].

Treba ovde napraviti osvrt na istovetni toponim Midžor, najviši vrh Stare planine, na srbsko-bugarskoj granici. Njegov naziv je romanskog porekla, po Pavlu Iviću, od *Mazo’r < vlat. (monte) maiore – „veće brdo“, što treba uporediti sa it. Montemaggiore (planina u Istri), ili furlanskim Montmaior – Matajur, planina na slovenačko-italijanskoj granici, a čemu u prilog ide i nastavak -or, koji nalazimo i kod drugih balkanskih planina čiji su nazivi jasno romanskog porekla, poput Durmitor, Pirlitor, Visitor[90]. Kod Skoka[91] nalazimo i vlaško lično ime dalmato-romanskog korena u 14. veku (Dečanska povelja) Mžura, koje se danas javlja u obliku Midžor. Da ovo ime, kao ni toponim, nisu slovenske etimologije, potvrđuje i afrikat DŽ koji nije svojstven slovenskim jezicima.

 ARMENKO (RMENKO)

 Celo ovo pleme nosi isto prezime. Žive u Buljarici. Videli smo, govoreći o Midžorima, da postoje predanja o njihovom srodstvu, odnosno zajedničkom poreklu od Tomića. Sve do 19. veka, plemenski naziv bio je – Tomići, dok naziv Armenko, koji je bio nešto kao nadimak nekog njihovog ogranka, počinje da se koristi kao prezime svih plemenika. 1595. godine, u jednoj ispravi nalazimo oblik Armenković, a 1792. godine ono se pominje i kao plemensko ime: „Ot plemena Hrmenkova Andrija Hrmenko“. U dokumentima nalazimo razne verzije ovog paštrovskog prezimena: Armenković, Armenko, Rmenko, Hrmenko, Hermenko, Ermenci, Ermenko[92].

Postoje različita tumačenja etimologije ovog prezimena. Prema plemenskom predanju, ime Armenko dobili su po jednom pretku Tomiću koji je (h)ramao, pa, kao i predak Ćudića, nije otišao na noge Ludvigu 1381. godine i tako je sačuvao živu glavu (Miković). Vukmanović navodi mogućnost da prezime dolazi od latinskog armentarius – govedar, što „ukazuje na činjenicu da su njegovi preci morali imati dodira sa starosjediocima“. Postoje i stara ženska imena Armenka i Rmenka, grčkog porekla („Rječniku zagrebačke Akademije“)[93]. Kod Makedonaca nalazimo i žensko ime Armenka, i od njega kraće Arma, kao i muški oblik Armen, i od njega izveden Armenko, koja dolaze od grčkog Armenios – Jermen, ali može doći i od biljke armena (takođe grčki, armenes) – kamilica[94]. I Milica Grković smatra da je žensko ime Armenka varijanta imena Jermenka[95]. Od ovog ženskog imena svakako dolazi i prezime Armenkić koje nalazimo u selu Kusić u Banatu[96].

Međutim, postoje i drugačija tumačenja. U Uskocima se armen i armenko kaže za snažnog muškarca, što je možda u vezi sa starom slovenskom reči jaram, od čega i jarmonja, jarmeška – osoba koja je snažna da može i jaram da ponese, ali može doći i likvidnom metatezom od slovenskog ra’men – jak, veliki, od čega rusko ramяnьıй – obilan, jak. Možda je u vezi sa ovim pridevom i reč armagan – krupan, snažan ovan, takođe u Uskocima[97]. I Ćirković potvrđuje naziv armenko za krupnog, snažnog muškarca[98].

Valja pomenuti dva prezimena sa sličnom osnovom. Jedno je grčkog porekla – Armenis sa Krfa, što bi moglo imati veze sa grčkim nazivom za Jermene. Međutim, da ovaj rod nije jermenskog porekla, pokazuju dva rezultata Armenisa, oba su zapadna grana haplogrupe R1b (U152). Sa druge strane, postojao je venecijanski rod sa prezimenom Armeni. Poreklom su iz Istre, a njihovo prezime se pojavljuje i u oblicima Arminio i Armadio. Ovaj poslednji oblik dolazi od mletačke (venetske) reči armadio – oružar[99]. U tom pravcu posmatrano, i prezime Armenko bi moglo doći od mletačke reči armadio, a ne treba isključiti ni eventualnu vezu Armenka sa jednim od pomenuta dva roda.

Jedan ogranak plemena Tomića – Armenka nosio je zanimljivo prezime tokom 17, pa do početka 18. veka – Žintilica. Prezime je nastalo od nadimka kanzelijera Paštrovskog zbora Ivana Tomića (bio je na tom položaju veoma dugo, u razdoblju 1571-1610. godine), a kasnije ga je nosilo njegovo potomstvo. Prezime dolazi od mletačkog „gentilezza“ – uglađen, ljubazan, plemenit, a Vukmanović dodaje i da bi moglo biti i oznaka vlasteoskog porekla[100].

 NASTAVIĆE SE

[1] Sava Nakićenović, Boka, Srpska kraljevska akademija, Srpski etnografski zbornik, knjiga dvadeseta, Beograd, 1913, str. 429

[2] Jovan Vukmanović, Paštrovići, Cetinje, 1960, str. 9, 10; Ivan Božić, Nemirno pomorje XV veka, Srpska književna zadruga, Beograd, 1979, str. 80, 81

[3] Srpski DNK projekat

[4] Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, izdanje Slovo ljubve, Beograd, 1978, str. 253, 254; Ivan Božić, Nemirno pomorje XV veka, Srpska književna zadruga, Beograd, 1979, str. 130.

[5] Miloš Milošević, Hajduci u Boki Kotorskoj 1648-1718, Istorijski izvori Knjiga 4 Izvori za istoriju Crne Gore Knjiga 1, CANU, Titograd, 1988, str. 459, 582.

[6] Bogumil Hrabak, Pomorstvo, gycapi i bogoštovlje y Paštrovićima, Istorijski zapisi LXVIII, Organ Istorijskog instituta – Društvo istoričara Crne Gore, Podgorica, 1995.

[7] Đorđe Milović, Pisma vladike Save i Vasilije Petrovića, Istoriski zapisi 13, sveska 1-2, Istorijski institut NR Crne Gore, Cetinje, 1957, str. 277, 278.

[8] Savo Marković, Stanovništvo srednjovjekovnog Bara, Perast, 2014, str. 621.

[9]https://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=1193.1060

[10] 23andMe

[11] Vukmanović, Paštrovići, 88.

[12] Popis svega stanovništva Crne Gore po okružjima, varošima i selima 1879, knjiga 2, Zbirka dokumenata, Cetinje, 2009, 240, 377.

[13] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 2, JAZU, Zagreb, 1972, str. 76.

[14] Adresar područja opštine grada Beograda 1933, Jugoreklam KD, Beograd, 1933, str. 156

[15] Vukmanović, Paštrovići, 420.

[16] https://www.poreklo.rs/2015/10/27/bratstva-plemena-pastrovica/

[17] Vukmanović, Paštrovići, 95.

[18] Vukmanović, Paštrovići, 90; Boka – veliki ilustrovani kalendar za godinu 1910, Kotor, 1909, str. 70.

[19] https://en.wikipedia.org/wiki/Hector_(given_name)

[20] Vukmanović, Paštrovići, 424.

[21] Dionisije Miković, Arhimandrit Nikodim Vuković, Brastsvo knjiga IX i X, Društvo Svetog Save, Beograd, 1902, str. 300.

[22] Nakićenović, 434.

[23] Vukmanović, Paštrovići, 424.

[24] Vukmanović, Paštrovići, 105; Skok 3, 367.

[25] Vaso Tomanović, Mešanje reči, Južnoslovenski filolog XVII, BEograd, 1939, str. 214.

[26] Vukmanović, Paštrovići, 105.

[27] Vukmanović, Paštrovići, 106.

[28] Isto.

[29] Adresar područja opštine grada Beograda 1933, JUGOREKLAM KD, Beograd, 1933, str. 151.

[30] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE

[31] Božidar Šekularac, Osnivačka povelja Balše III Manastiru Praskvica, Dukljansko-zetske povelje, Istorijski institut SR Crne Gore, Titograd, 1987, str. 155.

[32] Vukmanović, Paštrovići, 128.

[33] Vukmanović, Paštrovići, 29.

[34] P. Fulvio Cordignano S. J, Onomasticon del Catasto veneto di scutari e registrum concessionum, Collana studi sui paesi dell’ Illyricum Nr.8, TOLMEZZO, Slabilimenlo Grafica Sarnia, 1945 1945, str. 16.

[35] Srpski DNK projekat.

[36] https://www.poreklo.rs/2015/10/27/bratstva-plemena-pastrovica/

[37] Vukmanović, Paštrovići, 108-110.

[38] Isto.

[39] Isto.

[40] Nakićenović, 435.

[41] Vukmanović, Paštrovići, 108-110.

[42] Vukmanović, Paštrovići, 109.

[43] Isto.

[44] Konstantin Jireček, Romani u gradovima dalmcije tokom srednjeg veka, Zbornik Konstantina Jirečeka II, Posebna izdanja, knjiga CCCLVI, Nova serija knjiga 42, SANU, Odeljenje drušvenih nauka, Beograd, 1962, str. 268.

[45] Jovan Vukmanović, Konavli, Posebna izdanja knjiga DXXVII knjiga 85, SANU, Odeljenje društvenih nauka, Beograd, 1980, str. 452.

[46] Ivan Božić, Srednjovekovni Paštrovići, Istoriski časopis knjiga IX-X, SANU, Beograd 1960, str. 162.

[47] Isto, 172.

[48] Vukmanović, Paštrovići, 108-110.

[49] Zapisi, glasnik Cetinjskog istorijskog društva godina H, knjiga XVII, Cetinje, 1937, str. 290.

[50] Vukmanović, Paštrovići, 108-110.

[51] Petar Šimunović, Naša prezimena, Nakladni zavod Matice hrvatske, Zagreb, 1985, str. 187.

[52] Leksik prezimena SR Hrvatske, Institut za jezik, Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1976, str. 609.

[53] Jovan Vukmanović, Crmnica, SANU, Posebna izdanja Knjiga DLXXXIII, Odeljenje društvenih nauka, Odbor za filozofiju i društvenu teoriju Knjiga 1, Beograd, 1988, str. 109.

[54] Isto.

[55] https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=2595.msg154691#msg154691

[56] O sotonićkim Dukađincima može se videti na: https://www.poreklo.rs/2015/11/06/plemena-i-poreklo-bratstava-crmnice/

[57] Vukmanović, Paštrovići, 115.

[58] Nakićenović, 441.

[59] Vukmanović, Paštrovići, 112,113,116.

[60] Vukmanović, Crmnica, 67-68.

[61] Vukmanović, Paštrovići, 111, 112.

[62] Radoslav Rotković, Sazdanje Cetinja, Leksikografski zavod, Titograd, 1984.

[63] Vukmanović, Paštrovići, 116.

[64] Isto.

[65] Kristijan Juran, Stari i novi stanovnici Šibenika i njegovih predgradja u drugoj polovici 17. i početkom 18. stoljeća, Državni arhiv u Šibeniku, Šibenik, 2016, str. 96, 295.

[66] Srpski DNK projekat

[67]https://www.poreklo.rs/2019/03/28/haplogrupa-i2/

[68] Srpski DNK projekat

[69] Vukmanović, Paštrovići, 116.

[70] Isto

[71] Vukmanović, Paštrovići, 266.

[72] Nakićenović, 438.

[73] Vukmanović, Paštrovići, 119, 120.

[74] https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=1055.0

[75] Vukmanović, Paštrovići, 121-124.

[76] Isto.

[77] Isto.

[78] Isto.

[79] Isto.

[80] Isto.

[81] Božić, Nemirno Pomorje, 130, 131.

[82] Isto.

[83] Jasna Vlajić-Popović: Leksička porodica batati / botati / 6ytati udarati i sl, Južnoslovenski filolog LXI, SANU, Institut za srpski jezik, Beograd, 2005, str. 77-78.

[84] Isto.

[85] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1879-1883), Državni Arhiv Crne Gore, Setinje, 2013.

[86] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1884-1892), Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2014.

[87] Isto.

[88] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1904-1905), Državni arhiv Crne Gore – Cetinje, 2014.

[89] Boško Jovanović, Monografija Cuca – Otimanje od zaborava, Štamparija “IVPE” Cetinje, Podgorica, 2013, str. 24.

[90] Slavoljub Gacović, Kud se dedoše Rumuni Tihomira Djordjevića – Kritički osvrt na knjigu Tihomira R. Djordjevića ,,Istina u pogledu Rumuna u Srbiji“ i na njen pogovor priredjivača Radomira D. Rakića ,,Tihomir R. Djordjević i Vlasi“, Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine, Bor, 2008, str. 36, 37.

[91] Skok 2, 432.

[92] Vukmanović, Paštrovići, 124, 125.

[93] Isto.

[94] Olga Ivanova, Makedonski antroponomastikon (XV-XVI vek), Skopje, 2006, str. 34, 506.

[95] Milica Grković, Rečnik ličnih imena kod Srba, Vuk Karadžić Beograd, Biblioteka rečnika, Beograd, 1977, str. 220.

[96] Jovan Erdeljanović, Srbi u Banatu, 142.

[97] Etimološki rečnik srpskog jezika 1, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za etimološki rečnik – Institut za srpski jezik SANU, Etimološki odsek, Beograd, 2003, str. 207-208.

[98] Sima Ćirković, Rečnik arhaizama.

[99]https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=56.msg40335#msg40335

[100] Vukmanović, Paštrovići, 124, 125.