Poreklo stanovništva sela Začir, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Ovo ljubotinjsko selo nalazi se nedaleko od puta Cetinje – Košćele – Ljubotinj, sa kojim je povezano kolskim putem, dugim 0,7 km, izgrađenim 1934. godine. Od Cetinja je udaljeno oko 14, od R. Crnojevića 9 i mjesnog središta y Ljubotinju 3,5 km. Naselje se razvilo po obodu poveće, tipične i plodne uvale koja je sa svih strava okružena okomitim brdskim stranama. Brdski vijenac oko uvale, naime, sačinjavaju: Đurđevo brdo (430 m), Kućišni brijeg, Vijenac (400 m), Peckovo brdo (457 m), Kavajina glavica (415 m), Ljubotinjski brijeg, Donje ždrijelo i Pelinsko brdo (410 m). Između Vijenca i Peckovog brda je prevoj zvani Vukašinovo ždrijelo, a isto tako i između Đurđevog i Pelinskog brda prevoj, zvani Lazina. Oba su tako položena da selu omogućavaju izlaz prema istoku i zapadu. Atar sela pored Uvale i okolnog, brdskog prostora zahvata i zaravnjeni prostor Čistog polja.
Granica atara sa sjevera počinje od Kodžuara, odakle skreće na jug preko Lipovo doline i Čistom stranom do Struga. Odatle povija na jugozapad preko Velikih Struga, Javora, Debelog brda, Grabovog dola, Krnjeg brijega, Siljevog dola, Papratnog dola ka istoku; odatle dalje ka jugu preko Veljeg dola, Dubrave, Kose glave, Vijenca i Vučkovog dola odlazi na put Košćele – Ljubotinj, zatim prema zapadu pravcem ka crkvu Mratinji: Grmožur, te brdom Gradovice i pored ubla Đuraškovića do Kruške, odakle prema sjeverozapadu i sjeveru vodi preko Popovih doca, Rupa i Raičetnjive do bistijerne na vrhu Oboda, te Obodskim Stranama do Kodžuara. Sa dužinom (Z-I) od 3 km i širinom (S–J) od 2,1 km atar zahvata 6,18 km2 površine. Naselje je (kod crkve) na visini od 360 m.
Istorijat.
Naselje se prvi put pominje, u gramati Ivana Crnojevića 1485. godine. No ono je nesumnjivo mnogo starije. Na takav zaključak u prvom redu navode ovdašnji župni, za čovjeka privlačni prirodni uslovi, zatim crkvine i groblja, koja se nalaze u okolini sela i činjenica da se Ljubotinj u kotorskim spomenicima pominje 1398. godine, što će reći da je i Začir kao neposredno, susjedno naselje, takođe tada postojalo. Potvrđuju to i, podaci iz turskih deftera iz 1521. i 1523. god. prema kojima je Začir bio repativno veliko naselje: imao je 22 kuće. Bolica ga, međutim, posebno ne pominje, već saopštava uopšte podatke za Ljubotinj, a početkom prošlog vijeka Dipre i Somijer kazuju da je Začir imao 19 kuća. Godine 1865. “Začir ‘je imao 54°’·d, a 1879. 45 sa 193 stanovnika. (95 m. i 98 ž.) i 1883. i 1903. 46, odnosno 55 d. Jovićević je u selu evidentirao 63 d., a 1925. godine imalo je 62 d. sa 235 stanovnika. Do 1948. god. broj prvih je opao za 37, a drugih za 115 zatim je imalo: 1953 (35:103), 1961 (34:102) i 1971 (30:99). Od zadnjeg broja te godine je 70 njih od rođenja živjelo u mjestu a 17 se doselilo, i to 10 do 1945, a ostali poslije. Prema broju članova domaćinstva su u zadnja dva popisa bila: sa 1 (11:6), sa 2 (9:8), sa 3–5 (6:5) i sa 5—8 (8:11). Ujedno je sastav glavnih starosno–polnih grupa bio: prve 37:36 (ž. 22:18), druge 38:41 (ž. 23:25) i treće 27:22 (ž. 16:3).
Struktura stanovništva.
Prema obrazovnim obilježjima, mještani su bili: bez škole 27:30 (ž. 26 : 24), sa četvorogodišnjom 40:32 (ž. 18:16), sa osmogodišnjom 5:15 (ž. 1:6), sa srednjom 3 : 10 (ž. 0:5) i kvalifikovani radnici (0 : 1), a nepismenih je bilo 20:25 (ž. 19:21).
Tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava izgledala ovako: bez zemlje (7 : 1), do 2 ha (5 :23), sa 2—5 (7 :5), sa 5—10 (12 : 1), sa 10–15 (1:0) i sa 15 i više ha (2 :0), odnosno poljoprivrednih 11 : 1, mješovitih 15 : 1 i nepoljoprivrednih 8 :28.
U 1953. 45 aktivnih izdržavalo je 47 lica; y poljoprivredi 35 : 25, a sa ličnim primanjima bilo je 11 lica. U naredna dva popisa taj odnos je izgledao ovako: aktivnih je bilo 24 : 13, izdržavanih 59 :64; u poljoprivredi 16:2 i 12:2, a sa ličnim primanjima 19:22.
Tip sela.
Mada je naselje sastavljena iz 5 dijelova, koji se samo zbog posebnih naziva, dakle uslovno, mogu nazvati zaseocima, ono je ipak zbijenog tipa. U osnovi ima oblik prstena koji okružuje uvalu. Njegovi zbijeni dijelovi „zaseoci“ međusobno su jedva udaljeni do oko 100 m. To su Đurovići (8), Kusovci (10), Kaluđerovići (10), Markovići (3) i Lazina (4 kuće). U selu je 13 prizemnih kuća, 21 na izbi i jedna dvospratna. Sve su pokrivene tiglom; daščani plafon je u 18, malterisani y 14 i 3 su bez plafona. U periocu 1918–41. god. prepravkama i dogradnjom bilo je zahvaćeno 12 kuća, a poslije 1945. g. 14. U selu je popisano 30 stanova sa 1198 m2, ko kojih su 12 iz prvog, 11 iz drugog i 7 iz trećeg perioda; u 9 stanova je bilo otvoreno ognjište, a y 24 električno osvjetljenje. Prema vrsti su: 25 jednosobnih i garsonjera, 1 dvosobni, tri posebne sobe i 1 četvorosobni; od njih se 6 koristi za odmor i rekreaciju.
Stanovništvo.
U selu su jula 1973. živjeli:
-Đurovići (6 d.),
-Kusovci (1),
-Kaluđerovići (5),
-Mrvoševići (1),
-Radiši (1) i:
-Sorati (2).
Poslije 1945. iselila se 102 mještana; povremeno dolazi 25 domaćinstava! Ranije je u druge zemlje išlo 21 lice. U 1971. godini od 10 zaposlenih 9 je radilo van naselja, a dvije godine kasnije bila su 4 dnevna migranta (3 do Cetinja i 1 do R. Crnojevića). Sem jednog sada sva domaćinstva u selu dobijaju novčani dohodak po osnovu penzije ili radnog odnosa.
Vode.
Selo se vodom opskrbljuje iz stalnog zajedničkog izvora, zvanog Pijeska, ozidanog 1859. godine, i 17 bistijerni, među kojima je jedna bratstvenička (Kusovaca), zvana Kovačica. Bistijerne su izgrađene: 2 do 1918. god., 11 u periodu 1918–45. i 4 poslije 1945. godine.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Poslije 1966, kad je uvedeno električno osvjetljenje, selo je pribavilo 17 električnih šporeta, 15 frižidera, 2 telefona i 14 radio–prijemnika. Sada samo 1 domaćinstvo koristi ognjište, a 12 ognjišta i običan šporet. Noviji namještaj i pokućstvo uopšte uveliko su potisli starije stvari. To osobito važi za obnovljene i renovirane kuće.
Pomoćnik objekata je relativno malo, nadomješćuju ih izbe i magacini y dvobojnim kućama, a potrebe za njima su u novije vrijeme smanjene. Sitne stoke gotovo da više nema u selu, tako da su bivši obori praktično izgubili svoju funkciju, a o torovima da se i ne govori. Te okolnosti, kao i y znatnoj mjeri i funkcionalno razmještanje kuća uslovili su relativno povoljne mogućnosti za dvorišta i pogodniji prilaz kućama. To daje ne samo pogodan izgled naselju nego ističe i povoljne higijenske prilike, koje su ovdje zaista vidne. Dvorišta su pretežno ograđena i tu i tamo natkriljena „krevetima“ loze. Poniže dvorišta je y većem dijelu sela kolski put na koji ona izlaze, a niže njega y ravni uvale (duge. oko 650m i široke 300 m) eteru se glavni dijelovi obradivog imanja, koji su u stvari okućnice. Tu je sve isparcelisano, manje-više u okvirima bratstveničkih potesa, koji su u novije vrijeme izvjesno poremećeni. Dionice su mjestimično ograđene. Dobar dio bivših oraničnih površina sada je zalivađen, najveća pažnja usredsređena je na vinograde, koji su ovdje relativno dobro uređeni a drugi imovinski kompleksi prostiru se na pravcu ka Obodskom Gradu i u Čistome polju prema Mužovićima. U cjelini gledano, prosječna udaljenost od kuća je: oranica oko 250, livada oko 800, vinograda oko 400 m, pasišta oko 1,2 km i šuma iz branjevina oko 1 km.
Čitavo selo ima komunicu na Obodskim stranama (Bregovi, Mala i Velja Stubica, Priljep, Čela, Orlovo gnijezdo, Sokovi Zapodi, Radaljeva pećina, Velje i Male Košarice, Pelinska strana, Kriva prodo i Šatkova lazina). Ceklinjani su, međutim, imali Obodsko vrelo, pa su za to samo oni imali pravo na ribolov u R. Crnojevića. Začirani su ovamo neograničeno koristili šumu (kržljava je i malo je ima) i ispašu. Tamo su i zimi sjavljivali stoku; naročito kada je Začir bivao pod snijegom, a ovdje ga, s obzirom na to da je niže, nema. Posebne komunice imali su Kusovci i Đurovići. Prvi u Veljim i Malim Strugama i na dijelu Čiste strane, a drugi pomeđu Riječkog Grada i Obodskog vrela – u Kodžuaru. U komunicama. su se poglavito brala drva, naročito smreka, jer je pogodna za lozu, i čuvala se stoka.
Stari mještani ističu da su bratstveništvo i patrijarhalna solidarnost y selu bili izraziti. Mobe, ispomaganje, dogovori, zajedničko korišćenje komunica, učešće u prazničkim svečanostima itd. bili su praktična manifestacija te seoske sloge.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)