Poreklo stanovništva varošice Njeguši, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj naselja.
„Varošica“ Njeguši, u kojoj se u malom prepliću ruralni i urbani elementi, su vrlo značajno središte – danas uglavnom njeguškog područja, a nekada i čitave Stare Crne Gore. Smješteno na jugoistočnom obodu Njeguškog polja, ovo naselje je sredokraćom svog položaja između Cetinja i Kotora, u dugom istorijskom razdoblju Crne Gore bilo u prirodnoj funkciji posrednika između dviju regionalno različitih oblasti – primorske i starocrnogorske. Istorijskim okolnostima uslovljene, te dvije oblasti su, mada prirodno, etnički i istorijski jedinstvene, međuzavisne i komplementarne, imale različite puteve ekonomskog i društveno-političkog razvoja. Razgraničavale su ih tuđinske vlasti, ali koliko god, ne i u onoj mjeri koja je značila prirodnu sponu i razmjenu između dviju ekonomski različitih regija. Njeguši su (uključivši, razumije se, i ostala naselja Njeguškog polja) prostorno međašili patrijarhalno–kratku civilizaciju zaleđa Od multiplikovane, mediteranske y primorju. Kažemo samo prostorno ali ne i ekonomski i kulturološki. Sa našeg aspekta posmatranja ovu uopštenu konstataciju najvjernije potvrđuju građevinski ansambli njeguških sela, koji u osnovi nijesu ništa drugo nego readaptirana ili djelimično istovetna forma bokokotorske, prvenstveno seoske arhitekture.
Smješteni rubom središnjeg poteza Njeguškog polja, između Erakovića, Raičevića, Kopita i Vrbe, Njeguši su kao „ušoreno“ drumsko naselje gotovo podjednako udaljeni od Cetinja (20) i Kotora (22 km). Sam put, koji kroz njih prolazi, oivičavaju s jedne i s druge strane. Mali atar koji zahvata 0,85 km2 uokviruje linija koja sa zapada počinje od puta za Erakoviće i od zadružnog doma vodi na jug, pa preko Pijavice skreće ka istoku na Zmajića krš, gdje prelazi put za Vrbu, a odatle se blagim lukom nastavlja i preko polja izlazi kod zadružnog doma na put za Erakoviće. Nalazeći se u ravnici, naselje (na skoro i sam atar) je na visini od 860 m.
Istorijat.
Shodno okviru naših promatranja, o prvim pomenima i ranim podacima o Njegušima, govorili smo y Odgovarajućoj mjeri y dijelu o Dugom Dolu i Erakovićima.
Za ovo naselje Erdeljanović nije saopštio posebne podatke o broju domaćinstava. On samo navodi da se dio raičevićkog zemljišta oko druma za Kotor, na kome su kraj puta krčme i gostionice, zove Krčme njeguške ili Hanovi. Međutim, prema podacima iz 1925. god. Njeguši su imali 30 d. sa 119 stanovnika. A zatim: 1948 (21:61), 1953 (20:60), 1961 (25:77) i 1971 (17:49). Sastav domaćinstava prema broju članova y zadnja dva popisa bio je: sa 1 (6:5), sa 2 (6:3), sa 3–5 (10:7) i sa više od 5 članova (3 :2). Istovremene promjene y glavnim grupama starosno-polne strukture pokazuju naredni polaci: u prvoj 37 : 15 (ž. 15:8), u drugoj 28;26 (ž. 19:12) i u trećoj 12:8 (ž. 9:6).
Struktura stanovništva.
A obrazovna obilježja mještana bila su: bez škole 21: 11 (ž. 16:10), sa četvorogodišnjom 25:8 (ž. 13:5), sa osmogocišnjom 3:7 (ž. 1:1), sa srednjom 3:5 (ž. 1: 3), sa višom 4:2 (ž. 3:0), kvalifikovanih radnika 1:5 (ž. 0 : 1), a nepismenih 11:9 (ž. 9:8).
S druge strane, promjene u posjedovnoj i dohodovnoj strukturi domaćinstava bile su sljedeće: bez zemlje (8:6), do 2 ha (15 :9), Ood 2 do 5 (2:1) i sa 5 i više ha (0 : 1), osnosno poljoprivrednih 10:0, mješovitih 7:4 i nepoljoprivrednih 3:13.
U 1953. godini 24 aktivna izdržavala su 30 lica; u poljoprivredi 11:13, a sa ličnim primanjima bilo je 6 lica. Taj odnos se za naredna dva popisa ovako izmijenio: aktivnih je bilo 22:20, izdržavanih 50:22; y poljoprivredi 12 : 5 i 21:1, a lica sa ličnim primanjima 5:7. U industriji je radilo 0:2, y saobraćaju, trgovini i ugostiteljstvu 1:7 i u upravi i kulturno–prosvjetnoj djelatnosti 8 :6.
Tip naselja.
U samom naselju, koje pripada zbijenom tipu, danas ima 18 kuća. Prizemnih je 11, a dvospratnih 7; sve su sa tiglenim krovom, a sa daščanim plafonom je 10 i malterisanim 8. Od njih je prije 1918. utemeljeno 11, y periodu 1918—45. 4 kuće i poslije 1945. godine 3. U međuratnom periodu opravkama i unutrašnjim izmjenama bile su zahvaćene 4, a poslije 1945. god. 5 kuća. Popisom su evidentirana 23 stana sa 1233 m2, od kojih je 12 iz prvog, 4 iz drugog i 4 iz trećeg perioda; s stana su imala vodovod, a 22 električno osvjetljenje. Prema vrsti su: 13 jednosobnih i garsonjera, 4 dvosobna, 4 trosobna, 1 četvorosobni i 1 posebna soba, a prema korišćenju –- 16 je bilo stalno nastanjenih, 7 napuštenih za duže vrijeme i 1 nastanjena poslovna prostorija. U naselju je i 6 zgrada u društvenoj svojini, i to: zadružni dom, izgrađen 1951, y kojemu je od 1961. god. škola, zatim zgrada bivše škole u kojoj su ambulanta i 2 stana, dvije zgrade Zemljoradničke zadruge sa Cetinja u kojima su 2 prodavnice mješovite robe i magacini (u jednoj od njih su i 2 stana), zgrada pošte, u kojoj je i 1 stan i, najzad, zgrada u kojoj su gostionica i mjesna kancelarija (izgrađena 1910. god.).
Vode.
Varošica se vodom opskrbljuje iz vodovoda sa Koritnika, jednog bunara i sedam bistijerni. U naselju je jedna javna česma, a šest domaćinstava je zadnjih godina uvelo vodu u stanove. Sve bistijerne su privatne i rađene su prije rata. Njihovo korišćenje je sve manje.
Stanovništvo.
U Njegušima sada žive sljedeća domaćinstva:
-Popovići (1),
-Ivanovići (1),
-Padalice (2),
-Ševaljevići (2),
-Radovići (1) i:
-Vrbice (1).
Poslije 1945. god. iselila su se 22 lica, i to u Kotor 8, Cetinje 6, Lovćenac 2, Beograd 1, Zagreb 1, Borovo 1. Herceg–Novi 1 i y Sarajevo 2. Zapuštene su 4, a napuštene 3 kuće. Mještani su na strani podigli 5 kuća (y Cetinju, Kotoru, na Trešnji, Vučjem Dolu i Velikom Bosturu – na Lovćenu). Van svog mjesta 1971. god. radilo je 7, a ranije je na rad y druge zemlje išlo 8 lica.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o naselju.
Njeguši imaju dugu trgovačku tradiciju. Do oslobodilačkih ratova 1876 – 78. god. ovdje je bio glavni, poglavito stočni pazar za Crnu Goru. Tu funkciju su, mada u umanjenom obimu, zadržali i do 1918, a djelimično i do 1951. god. Veliki pazar se održavao srijedom. Glavna pijaca koju su zvali Vrpolje bila je baš ovdje. Sem stokom trgovalo se i drugim dobrima — sirom, kastradinom, šunkom, medom, voskom i drugim. Tu su bile mnoge kafane, „daganje” (prodavnice) i pekara.
Šverc je bio uzeo veliki mah. U Boki se naročito tokom austrijske vlasti mnogo švercovalo kafom, šećerom i alkoholom. Brojni šverceri su vješto prelazili austrijsku granicu. Pregonili su čak i krunu stoku. Neki Njegušani su direktno trgovali sa Trstom, a veći broj se ortačio sa kotorskim trgovcima radi trgovine „na malo” ili izvoza u Italiju. Izvozilo se suvo meso, sir, koža, vuna i dr.
Varošica je, dakle, y prošlosti poglavito živjela od trgovine. Bila je vrlo prometno grlo Stare Crne Gore prema Kotoru – mjesto na čijoj su se pijaci sretali ljudi iz svih plemena Katunske i, tako znatno manje, drugih nahija. U tom pogledu njen pandan su na teritoriji Stare Crne Gore predstavljala trgovišta u R. Crnojevića i Virpazaru, dok su unutrašnja, mada manjih razmjera, bila u Cetinju, Čevu i Trešnjevu. Ta duga tradicija zadržala se u mentalitetu Njegušana do danas.
Drugostepena zanimanja — stočarstvo i zemljoradnja — bila su u funkciji prvog. Prvo se oslanjalo na pasišta i katune y Lovćenu, a drugo ponajviše na imovinu u Njeguškom polju.
Po svom vanjskom izgledu Njeguši se umnogom razlikuju od drugih naselja Stare Crne Gore, uključujući tu i pomenuta trgovišta. Njihov glavni središnji i najstariji dio predstavlja niz „geometrijski preciziranih“ i sasvim jednostavnih „palata na fasadu”, čvrsto građenih od klesanog kamena vezanog malterom. Umjesto vanjske malterske obloge stoji „čista fasada“ od simetrično naređanih i fugovano spojenih kamenih kocaka. Prozori i vrata su takođe uramljeni kamenim pravougaonicima. Tako građene i vremenom patinirane sivim nijansama, njeguške „zgrade“ su vjeran ambijetalni izraz krečnjačko–dolomitske podloge lovćenskog kraja.
Naselje je i danas, u savremenoj turističkoj ekspanziji, veoma prometno. Radi posjete Njegoševom rodnom mjestu, čuvenog pogleda sa Krsca na Boku i atraktivnih kotorskih serpentina prolaze ovuda stotine hiljada turista. Oni ujedno mogu da se osvjedoče u kojoj mjeri je njeguška arhitektonska fasada Stare Crne Gore simbiotična sa susjednom, primorskom.
S druge strane, posmatrani elementi standarda pokazuju da su u Njegušima u znatnom stepenu potisnuta ranija ruralna obilježja života. Naime, od 1.956. god., kada je uvedeno električno osvjetljenje, ovdašnja domaćinstva su pribavila 10 televizora, 12 frižidera, 4 mašine za pranje veša i 8 električnih šporeta. Nijedno domaćinstvo ne koristi ognjište, odnosno stari pribor za pečenje i kuvanje; sva domaćinstva su najvećim dijelom stari namještaj i pokućstvo zamijenila novim, itd. I ostala naselja y Njeguškom polju su manje–više, osobito u zadnjih 10—15 godina, ubrzano zahvaćena takvim preobražajem. Glavni uzrok tome leži u središnjem položaju ovoga područja između Cetinja i Kotora.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)