Poreklo stanovništva sela Erakovići, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Imaju povoljan geografski položaj; nalaze se y Njeguškom polju pored puta Cetinje – Kotor; od prvog su udaljeni 20, a od drugog 22 km. Granica atara na sjeveru počinje od Gornjih rupa pa prema jugu ide preko Zamća, Vranetine kruške, Grubešinog dela i Jasika, produžuje stazom do Jasikovice i malo niže prelazi put Kotor – Cetinje, a zatim pored Dugodoljske ljuti i preko Piskovca, Veljeg i Malog Šanika izbija na Donju Krivaču. Odatle povija na jugozapadu na Markovića do, pa dalje ka sjeveru preko Prošćenja, Koprivnog dola, Veljeg brda i Zaguljice, te kod Pac polja siječe put Cetinje–Kotar. Zatim skreće na zapad do na Krečevicu pa preko Babulova dola, Tovarišta, strmca, Kovačeve glavice, Bosturske strane, Blatina i ZavodičKih rupa izbija na Gornje rupe. Tako uokviren atar, čija je dužina (SZ–JI) 9,2 i širina (S–J) 1,7 km, zahvata površinu od 12,23 km2. Naselje je na visini (kod crkve) od 850 m. Okrenuto je jugu, prema Njeguškom polju, a „atar mu ima dvojake odlike – ravničarske i brdsko–planinske.
Istorijat.
Analogno dugom Dolu, Odnosno Njegušima, Erakovići su staro naselje. Njihov dio zvani Velji kraj smatra se najstarijim naseljem Njeguškog polja. „Zna se“, kaže Erdeljanović, da je jedno vrijeme imalo na 70 kuća Veljekrajina . . . i da su ih 70 išli Ivanbegu, te se žalili na Herakovića i Rajićevića, da im se čine nasilja i da ne mogu od njih živjeti. Kad čuje Ivanbeg da se njih 70 žale na 7, on ih prokune: „Da bog da se oni hiljadili, a vi nikad ne množili“. Indikacije o tom naselju su i ostaci starih zidina, kao i samo ime. Godine 1865. Imali su 55 d; 1879. 50 sa 252 stanovnika (122 m. i 130 ž.) i 1883. i 1903. 50, odnosno 78 d. Po Erdeljanoviću selo je imalo 59 d. (Velji kraj svega 3), a zatim 1925. 80 d. sa 330 stanovnika, 1948 (51 :242), 1953 (54:241), 1961. (53:220) i 1971. (49 : 196). Od zadnjeg broja te godine y selu je od rođenja stanovalo 137 lica, dok su se ostali doselili, i to iz iste (33) i drugih opština (22); Od njih su 45 iz seoskih i 14 iz gradskih naselja. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (5:10), sa 2 (9: 8), sa 3—5 (23:22) i sa više od 5 (16:9). Istovremene promjene u glavnim starosna–polnim grupama pokazuju podaci: y prvoj 94:66 (ž. 51 :32), u drugoj 90 : 76 (ž. 54:36) i u trećoj 36 : 55 (ž. 19 :36).
Na primjeru ovog naselja valja posebno istaći da je čak i u njemu, dakle tu gdje su uslovi za život znatno bolji nego u pretežnom dijelu sela Stare Crne Gore, stepen starenja stanovništva, što će reći i depopulacije i deagrarizacije, izrazit i da je u porastu.
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana u istom periodu bila cy: bez škole 62:61 (ž. 51:52), sa četvorog0dišnjom 99:66- (ž. 39:27), sa osmogodišnjom 3:5, sa srednjom 0 : 1, sa višom 1:0 i kvalifikovanih radnika 2:5, a nepismenih 40 :42 (ž. 38 :40).
S druge strane, tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (7 : 5), do 2 ha (42 :38) i sa 2-5 (4:6), Odnosno: poljoprivrednih 31 :11, mješovitih 14 : 5 i nepoljoprivrednih 8 : 33.
U 1953. godini 85 aktivnih izdržavalo je 133 lica; u poljoprivredi 67 :93, a sa ličnim primanjima bilo je 23. Tada je u građevinarstvu radilo 4, u prometu i zanatstvu 6, u uslugama i upravi 3 lica. Odnos istih lica u dva naredna popisa promjenio se ovako: aktivnih 61 : 46, izdržavanih 144. : 117; u poljoprivredi 45:20 i 99:28, a sa ličnim primanjima bilo je 15:33. U drugim djelatnostima radilo je: u industriji 8 : 13, u saobraćaju 2:5, u trgovini i ugostiteljstvu 0 :2 i u drugim djelatnostima 3:4. Dnevnih migranata je tada bilo 24.
Tip sela.
Erakovići su zbijeno, nizno i izvjesno drumsko naselje. Kuće su poređane s jedne i druge strane puta. Samo je Velji kraj nešto podalje, izdvajajući se kao zaselak sa 11 kuća. Kuće su uglavnom građene od četvrtasto klesanih kamenica, tako da su im geometrijske linije majstorski izvedene. Ova odlika je karakteristična za dobar dio kuća u njeguškim selima. Na njima, osobito na crkvama, očituje se veliki uticaj primorskih zidara, ili – kako ih u Crnoj Gori obično nazivaju — Novljana, koji su ih ponajviše konstruisali i gradili. Od ukupno 51 kuće u naselju 36 su prizemne i 15 na izbi; 48 ih je pod tiglenim, a 3 pod slamenim krovom; sa daščanim plafonom je 31, sa malterisanim 16 i bez njega 3. U međuratnom periodu prepravkom i dogradnjom u 10 kuća napravljeno je 17 soba i 3 ostave, a u poratnom na 28 kuća broj istih prostorija uvećao se za 61. Stambeni fond popisan je kao 50 stanova, sa 2.428 m2, od kojih je 36 iz prvog perioda, 8 iz drugog, 2 iz trećeg i 4 iz četvrtog. Srednja udaljenost kuća od središta naselja je oko 200m. Među stanovima:1 je bio sa zemljanim podom, 6 sa ognjištem, 8 sa električnim osvjstljenjem i vodovodom, 41 samo sa električnim osvjetljenjem ili vodovodom. Prema vrsti su: 30jednosobnih i garsonjera, 9 posebnih soba, 7. dvosobnih i 4 trosobna. Stalno nastanjenih je bilo 47, a 3 namijenjena za odmor i rekreaciju. U naselju se nalaze renovirana Njegoševa rodna kuća i dvorac Nikole I, y kome je sada odmaralište za invalide.
Vode.
Voda u naselju je izvor Blizurad y Veljem kraju u podnožju brda Gajca, zatim je iz izvora. Koritnik (gdje su i veliki rezervoari) proveden vodovod od kojega je u 13 kuća uvedena voda, dok je 8 česama javnih, a takođe je izgrađeno: i 7 privatnih bistijerni.
Stanovništvo.
U naselju žive:
-Popovići (41 d.),
-Božovići (5),
-Kadije (3),
-Petrovići (2),
-Nikolići (2),
-Batrićevići (1) i:
-Andrići (1).
Poslije 1945. godine iselilo se oko 40 mještana; Povremeno dolaze članovi 29 domaćinstava, uglavnom osnovanih od iseljenika poslije njihovog preseljenja. U Vojvodinu su kolonizovana 4 d., a ranije je na rad u Ameriku (više u Južnu) išlo 29 mještana i u Carigrad 3. Preseljenici su na strani podigli 9 kuća. Danas ima 14 dnevnih migranata (do Kotora 10 i do Cetinja 4).
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električpo osvjetljenje uvedeno je 1955. godine. Sada domaćinstva imaju 6 samo ognjište, 17 ognjište i šporet, 15 običan i električni šporet, 9 samo običan šporet, 13 frižider, 10 televizor, 25 radio–prijemnik (11 tranzistor, 5 gramofon), 9 crepulju i van, 15 verige, 15 gusle, 4 stare“ vrste kreveta, 10 stolovače, 7 skrinje, 39 novije postelje, 15 kauče i dr. Promjene su očigledne i znatne. U tom pogledu naselja u Njeguškom polju, iako još sa vidnim ruralnim oznakama, poprimaju crte varošice, u kojoj znatnog preovlađuju noviji činioci shvatanja i ponašanja, potiskujući naslijeđene, patrijarhalne.
Zbog lovćenskih ispaša na jednoj i susjednog oraničnog i zalivađenog polja na drugoj strani, te osobito tradicionalnih mogućnosti trgovanja sa primorjem, u prvom redu sa Kotorom, ovdašnja naselja su stočarstvu pridavala primarni značaj. Zato su praktično sve kuće imale pomoćne objekte. Do sada se, na primjer, zadržalo .28 štala, a 14 kuća koristi izbe. Fond sitne stoke je jako opao, a krupnu drži pretežni dio domaćinstva. I drugi manji objekti, namijenjeni svinjama, živini, ostavi i higijenskim potrebama su oko kuća, često uz njih dozidani. Dvorišta su; takođe, moglo bi se reći sastavni dio kuća; nerijetko su popločana, a manje ograđena. Tu i tamo uz njih su i male parcele za obradu — „zgrade“, a glavni kompleksi su u polju. Bratstvenički potesi su y zadnjih nekoliko decenija znatno poremećeni, jer ovdje su s obzirom na trgovinu i veći obrt novca mogućnosti kupoprodaje bile gotovo neuporedivo veće nego u većem dijelu staro-crnogorskih sela. Danas je najveći dio imanja zalivađen ili je pod djetelinom. Doduše, krompiru se zbog izvrsnogkvaliteta i u polju i u planini pridavala osobita važnost; kukuruzu takođe, bilo zbog prehrane stanovništva ili uzgoja svinja.
Planina Erakovića nalazi se u Donjem i Gornjem Vršanju (udaljena je oko 6 km), a takođe i na suprotnoj strani Vršanja – y Tpešnji, tj. ispod Jezerskog vrha u Lovćenu. I na jednoj i na drugoj su imali komunicu. Ona je obuhvatala pasišta, kamenjar i šumu za sječu. Privatne su međutim, njive za obradu. Seoski skup je odlučivao kada i y kojim dijelovima komunice ne može biti ispaše. To je obično zavisilo od toga što je prvo trebalo požnjeti viš, a nakon toga se, obično na Vidovdan, izjavljivala stoka. Skup se ujedno dogovarao o podjeli šume za sječu. Ona se dijelila na „dimove“, tj. na domaćinstva. Takvi dogovori su pravljeni svake 3—4 godine, jer se za to vrijeme gora (jasen, cer i dub) morala omladiti. Podjela parcela vršila se na bruškete (na„lutriju“), da bi bila pravilnija. Ovdašnja domaćinstva uzimala su ljeti stoku iz Grblja (Radanovića), lješanske nahije, ljubotinja, Ceklina, Građana – na izjavak. Nadoknada je vršena prema pogodbi – gotovo isključivo u siru, i to po grlu 1-1,5 kg. Ha jalova grla se davala so, ili se pašarina plaćala. Iz istih krajeva uzimani su i volovi. Uzimani su pošto bi se završilo oranje u njihovim matičnim krajevima, gdje se ono obavljalo ranije, a zatim bi sa njima uzoravali svoja imanja, pa, ih zatim čuvali, „tovili“. Zaštitnik i glavni nosilac pravnih običaja u selu i planini (gdje su postojale staje i torovi) bio je kmet. On je vodio računa o seoskim potrebama, tj. o vodama, putevima, režimu planine i sl.
Kao i druga susjedna sela, Erakovići su se veoma zanimali sušenjem i prodajom kastradine. Nekoliko njih prodavalo ju je direktno y Italiji. Takođe se dosta trgovalo i sirom.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)