Poreklo stanovništva sela Godinje, opština Bar – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalazi se jugozapadno od Virpazara na četvrtom kilometru puta koji vodi prema Ostrosu u Krajini. Ima veoma povoljan položaj. Zahvata blago nagnutu i veoma izraženu uvalu koja je šire otvorena prema sjeveru ka Skadarskom jezeru, dok je sa drugih strana okružena brdima.
Sa sjeverozapada graniči se poluostrvom, Obidom i brdima Mijelom, Veljom glavom i Košarom, sa zapada Brčelicom i Malim Veljim visom, sa jugozapada Krscem, Šušnjatom glavicom i Konikom i sa juga, jugoistoka i istoka Kapom, Vranjom stijenom i Šljekezom. Uvala je izuzetno eksponirana prema Jezeru, te svojim prisojnim padinama optimalno izložena suncu. Samo naselje razvilo se u njenom rubnom, višem dijelu. Istočna granica njegovog atara je ujedno i granica Stare Crne Gore prema podrumijskoj Krajini. Atar, dug (S-J) 4 km i širok (SZ–J) 1,6 km, zahvata površinu od 4,94 kmz. Sredina naselja je na visini od 65 m.
Istorijat.
Prema nalazima poznorimskih grobova na lokalitetu Kuta u neposrednoj blizini sela može se tvrditi da je Godinje staro naselje. Njegovo rano osnivanje uslovile su vrlo povoljne prirodne okolnosti.
U srednjovjekovnim spisima pominje se 1242, 1296, 1408. i 1482. godine, a u kotorskim spomenicima početkom 16. vijeka. Pomeni se javljaju u vezi s poklonima manastiru Vranjini i granicama pojedinih sela. Karakteristično je istaći Jirečekove navode da su Bališići svoje povelje ponekad pisali i u malim ljetnikovcima „u selima Gocinje i Brčeli“. Prema turskim defterima iz 1521. i 1523. godine naselje je imalo 31. odnosno 27 kuća. Zadnje godine selo je plaćalo porez i na dva mlina, od kojih je jedan bio porušen. Bolica navodi da je u selu bilo 25 domova i 65 vojnika, a dipre 27 kuća i 70 vojnika.
U 1971. godini u selu je živjelo 120 starosjedilaca, a 47 je bilo doseljeno iz iste opštine, 42 iz drugih opština Crne Gore i 16 iz drugih republika. Do 1945. godine doselilo se 36, a poslije rata 105 mještana. Karakteristično je napomenuti da je među doseljenicima 48 iz gradskih naselja. Oni su y stvari najvećim dijelom povratnici na svoju imovinu, odnosno starevinu. Struktura glavnih starosno–polnih grupa u zadnja dva popisa bila je: prve 73:61 (ž. 32:25), druge 103 :104 (ž. 58 : 53) i treće 60 : 60 (ž. 39 :40). Uočljiv je dakle relativni porast starijih od 50 godina, dok je demografska proporcija prvih dviju grupa izvjesno stagnantna.
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana y istoj dekadi bila su: bez školske spreme 82 :50 (ž. 70 :45), sa četvorogodišnjem školom 100 : 86 (ž. 44 :43), sa osmogodišnjom 17 :34 (ž. 3:12), sa srednjom 8 :9 (ž. 1 :5), sa višom i visokom 0 :4, dok je nepismenih bilo 54 :41 (ž. 49 :39), od kojih je starijih od 35 godina 51 :39 (ž. 48 :23).
U istom periodu nastale su znatne promjene u posjedovnoj strukturi: bez zemlje je bilo (6 : 10), sa posjedom do 2 ha (43 :24), sa 2–5 (10 : 11) i sa 5 i više (1 :7). Podaci o domaćinstvima prema njihovim izvorima prihoca pokazuju da je poljoprivrednih bilo 33 :11, mješovitih 36 : 24 i nepoljoprivrednih 7 : 19. Ujedno je aktivnih stanovnika bilo (102 :99) od kojih u poljoprivredi 59:47, u industriji 0:12 i u ostalim djelatnostima 40:43, a sa ličnim primanjima 22 : 8. Oni su izdržavali 134 : 118 lica, od kojih u poljoprivredi 69 :43. Međutim, u 1953. g. 144 aktivnih izdržavalo je 177 lica.
Tip sela i stanovništvo.
Godinje sačinjavaju tri zaseoka: Lekovići, Perazići i Nikači sa 64 kuće, od kojih je 8 zapuštenih. Među njima su 3 prizemne, 54 na izbi i 7 dvospratnih. Sve su pokrivene tiglom, a 31 je sa daščanim, 14 sa malterisanim i 19 bez ili sa ruiniranim plafonom. U međuratnom periodu prepravkama i dogradnjom na 37 kuća izgrađeno je 25 soba i 12 kuhinja, a u poratnom na 11 kuća 11 soba, 6 kuhinja i 3 ostave. Sav taj prostor popisan je kao 47 stanova sa 1.589 m2. Od njih je u prvom periodu izgrađeno 28, u drugom 10, y trećem 7 i u četvrtom 2; jednosobnih i garsonjera je 35, dvosobnih 9, 1 trosobni i 2 sa jednom sobom. Od njih se 7 koristi povremeno za odmor i rekreaciju. Naselje je zbijenog tipa.
Treba napomenuti da mještani raspolažu sa 12 novopodignutih kuća (u Titogradu 5, u Ulcinju 2, y Baru 3 i u Sutomoru i Petrovcu po 1). Ujedno 23 domaćinstva (ili njihovi članovi) povremeno dolaze u selo, na starevinu; najviše iz Titograda (14), iz Beograda (4), iz Bara (3) i iz Nikšića i Cetinja (2). Dnevnih migranata je jula 1973. g., kada su uzeti prethodni i sljedeći podaci, bilo 7.
U selu žive:
-Lekovići (30 d),
-Perazići (4),
-Nikači (10) i:
-Dašići (1 d.).
Vode.
Selo je vodom veoma dobro opskrbljeno. Sve su izvori Dobra voda, koja se nalazi u najgornjem dijelu sela, Mramorje poviše prve, a Zaguvance poniže druge; Za glavicom je na zapadu, na padini Šušnjate glavice; Žabina Boda je u podnožju Kape; Gornji točak y Gornjoj, a Donji u Donjoj mahali, Vrlovac je podno Lekovića; Vrelo između Seoca i Godinja; Nikačevića voda u zaseoku Nikača; Turčinoga y zaseoku Perazića; Smolac niže zaseoka Nikača i Perazića i Studenac y G0dinjskom polju, ispod brda Čoka. Nijedan ne presušuje.
Tekućica je Mali potok, koji protiče između zaselaka Nikača i Perazića, s jedne i Lekovića s druge strane, dug 1 km. Služi za navodnjavanje. do 1971. godine postojala je i seoska uprava za navodnjavanje; Voda se, naime, u te svrhe mogla koristiti od 5 do 9 i od 16 do 18 časova. Druga tekućica je potok Ladnica, koji se uliva u Mali potok, sa kojim sačinjava Mlinšticu, dugu 1 km. Cpajajy se kod mlina podno sela. Ladnica potiče od Žabine vode i protiče, paralelno prvoj, pored kuća Lekovića; Mali potok potiče od izvora Mramora, a Zaguvance od izvora „Za glavicom”. Preko ljeta se smanjuje ali ne presušuje. Njihova voda se zaustavljaujaže, da bi se bolje koristila za navodnjavanje.
Mlinovi su bili i na Malom potoku (1), na .Ladnici (6) i na njihovom sastavu (1). Pojedinačno, mlinovi su bili vlasništvo određenih grupa domaćinstava, a bila su 2—3 domaćinstva koja su imala udio u 2 mlina. Tu su, pored Godinjana, najviše mljeli Krajinjani i Boljevići. Podjela rada i dobiti bila je precizno regulisana. Suvlasnici su redomice radili u mlinu po jedan dan i od onog što je toga dana samljeveno uzimali ujam. Ujam je iznosio –- na 2 bagaša 1,5 kg (oka) žita. Treći potok, u gornjem toku zvani Sopot, u vrijeme velikih kiša teče površinski; u srednjem dijelu toka naziva se Dužica. Taj dio u sušnom periodu ponire i javlja se kao vrelo, od koga do Skadarskog jezera teče pod tim nazivom. Od Sopota do ušća dug je 1,6 km, a od Vrela do ušća 0,5 km. Protiče između Godinja i Seoca. Na donjem dijelu toka (na Brelu) je takođe bio mlin.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Na pribrežnom dijelu Skadarskog jezera od Obide do Pješačca (gdje je granica između Godinja i Seoca) Gocinjani su imali svoja prava u ribolovu. Mogli su, naime, loviti, ali samo mrežom i drugim priborom dok su gribom mogli loviti Vranjinaši, i to pod uslovom da pola lova daju Godinjanima. Tu ribu Godinjani su dijelili u jednake dijelove, na domaćinstva. U slučajevima kada je taj dio bio toliko mali da se praktično nije imalo šta dijeliti on je prodavan, a novac je davan kmetu, koji ga je upotrebljavao za seoske potrebe. Ova prava selo je imalo do 1947. godine.
Selo je električno osvjetljenje uvelo 1966. godine. U 59 elektrificiranih kuća 5 d. je koristilo ognjište, 23 ognjište i običan šporet, 18 ognjište i električni šporet i 10 samo običan šporet, a 22 je imalo frižider, 12 televizor, 20 radio-prijemnik, 22 tranzistor, 12 gramofon, 7 gusle, 5 crepulju, sač i verige, 4 stare vrste kreveta, 7 stolovače, 11 stari sanduk za ostavu, zvani skrinja, 56 savremene postelje, 31 kauče, 10 fotelje i 56 novije vrste stolica.
Što se tiče pomoćnih objekata, oni su mahom sastavni dijelovi (osim higijenskih) kuća na izbi ili dvospratnih kuća. Pravih štala je relativno malo (13). Male kućarice za svinje i živinu su obično pored kuća, često u dvorištima ili u oborima. Najveća pažnja poklanja se magazinima za ostavu pića, u prvom redu čuvenog godinjskog vina.
Zbog zbijenosti kuća y nekim dijelovima sela dvorišta su mala ili ih skoro i nema, a isto tako i okućnice. U njima ujedno kuće sa taracama i stepeništima mjestimično daju izgled starih palanačkih kuća. Imanja su im poniže naselja, uglavnom niz blago nagnuto, plodno zemljište, mahom terasirano potezima ka Skadarskom jezeru. Naselje, zajedno sa njemu bliskim obrađenim dijelom atara, čini cjelinu sa izuzetno lijepim izgledom. Zbog malog broja bratstava njihovi imovinski potesi su se y velikoj mjeri zadržali kao cjeline.
Izgrađenpm seoskim putem (1971. i 1972. godine) dugim 3 km naselje je povoljno riješilo saobraćajne veze sa Virpazarom i Krajinom. Tradicionalna solidarnost mještana ispoljila se y podizanju prvog zadružnog doma 1936. godine i drugog 1948. Ona se naročito manifestovala y borbi za slobocu 1941—1945. Selo je poginulim mještanima, na divnom, izdignutom mjestu, na pogled čitavom selu, ukraj puta prema Ostrosu, podiglo veoma figurantan spomenik.
Planina Godinja je u sklopu kompleksa koji pripada Seocima i Boljevićima. On se prostire između brda Ćafe, Pjaždola, Perišića grla, Debelog brijega, Tora, Turske pećine, Crne skale, Sniježnice, Male i Velike Siljavice, Orvana, Kite, Konja i Igora. Jugoistočnim dijelom pripada Seocima, a jugozapadnim Boljevićima, dok središnji, južni dio pripada Godinju. U njemu su komunice i privatni posjedi.
Dioba dijelova izvršena je nakon prisvajanja od Turaka, da bi zatim komunice, odnosno obradivi dijelovi bili izdijeljeni po bratstvima, a zatim po domaćinstvima. Komunica je preko ljeta korišćena za ispašu stoke, a na privatnim posjedima su podizani torovi. Njih je prije rata bilo oko 20. Toliko domaćinstava je i izjavljivalo stoku na katune, dok ju je 5–6 davalo drugima na čuvanje. Poslije rata, tj. do 1950. g. samo je 1 d. izjavljivalo stoku, a Od 1950. do 1960. godine 2, i u narednoj deceniji 1. Na obradivim površinama gajili su se raž, krompir i kupus. U sječi šume postojala je stroga zabrana, jer ju je stoka mnogo tamanila. I y planini, kao i y drugoj imovini, držalo se pravo preče kupnje; preče pravo je imao najbliži bratstvenik, a zatim komšija u imanju („šefija”), pa tek drugi. Pravo na ispašu u planini nije se moglo prodati, a isto tako ni na vodu. Tamo su bili ublovi, i to u godinjskom dijelu 8. u boljevićkom 5 i y seočkom 2.
Dio godinjskih imanja pri Skadarskom jezeru svake godine plavi voda. Taj dio se, pored površina pod vinogradima, najviše obrađivao. Tu su se najviše gajili kukuruz i „fadžola“, pa je bilo domaćinstava koja su odatle ubirala i po 100 bagaša žita.
Godinjani su inače poznati kao preduzimljivi ljudi. Najviše su trgovali vinom, kao i ostali Crmničani; mnogi od njih su išli za zaradom u druge zemlje. Navodeći svakog poimenice, kažu da ih je u poslednjih 80 godina išlo u nečalbu 70, najviše u S. Ameriku, Tursku i Australiju.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
15. april 2021. u 18:30
Đorđe
U Godinje su i Velovići starije stanovništvo dok su Dašići novije stanovništvo.
30. avgust 2021. u 20:56
dr Slobodan Leković iz Godinja u Crmnici
1.2. PORIJEKLO I NASTANAK BRATSTVA LEKOVIĆA
(POTRAGA ZA ISTINOM DRAGOCJENIJA JE OD NJENOG POSJEDOVANJA. – A. EISTEIN)
U „Rodoslovlju Lekovića u Godinju“, koje je Ivo napisao po priči đeda Stijepa Nikova, na početku kaže da se „mnogo trudio i mučio da bi našao kakvih pisanih dokumenata ili zapisa iz kojih se mogao utvrditi nastanak Lekovića“. Pošto ništa nije mogao naći, napisao je ovo po čistom i istinitom predanju starog đeda Stijepa, koji je bio u dubokoj starosti, ali koji pamti Marka Nikova, „unuka starog Leke koji bješe čovjek velikog pamćenja i prava istorija“. On je zapamtio od oca Nika i stričeva Jova, Pera i Đura kako su nastali Lekovići. Zapravo, Leka koji je došao u Godinje, iz plemena Grude i sela Dinoše, oko polovine XVI vijeka (po D. Lekoviću oko 1615. godine), bio je katolik i imao brata Vuksu koji je bio stariji od Leke. Grude su jedno od pet plemena Malesije. U rimskom periodu, selo Dinoša je bilo vezano za staru Duklju i snabdijevano je vodom putem akvadukta (vodovoda), čiji se ostaci i danas nalaze na obali rijeke Cijevne . Inače od 2019. godine, Dinoša je pripala novoformiranoj Opštini Tuzi. Tu su još plemena Klimenti, Kastrati, Hote i Selca.
Zbog svađe sa jednim čobaninom iz jakog bratstva iz Dinoša, kojeg su ubili, braća su pobjegla, i to Vuksa u Podgoricu, a Leka Gelin sa ženom koja je bila „u breme“, u Godinje.
Vuksa je imao sina Leku koji se poturčio i od njega su bile čuvene spahije u tursko vrijeme i ugledna porodica Lekića u Podgorici . Prema podacima iz Bogišićevog arhiva u Cavtatu XVI, 3-1894. godine, porodica Lekić nastala je po Gegi koji je došao iz Grude u Podgoricu i primio islam. Imali su tri kuće, a Begzići, koji su od istog Gege, dvije kuće.
Leka Gelin (Gegaj) je čunom došao u Godinje. Tada su u Godinju bili Nikači, gdje su i sada, a Perazići su živjeli u Ćeskote za Gameriće. Bilo je i starosjedilaca, kao što su Lilići, Milaši , Đurmani, Dabišinovići , Petrovići i dr., kao i jedna muslimanska porodica Redžepovića. Najvjerovatnije su živjeli u Pustolovine (puste ledine), čiji naziv je nastao nakon raseljenja porodica sa tog prostora, koji je ostao „pust“. U knjizi S. Markovića, ime Godinje spominje se 1319, 1365. i 1503. godine, gdje se navodi „ime Alekse Petrovića iz Godinja, nećaka Damjana Chiucha iz Crmnice, kojem pomaže Aleksa Karuči iz Bara, pišući prigovor na odluku suda u vezi neke imovine…“
U kotorskim knjigama iz XVI vijeka spominje se „Stefan Božidarov (Dabišinović) iz Crmnice (Stephanus Natalis de Cernica), stanovnik Kotora, sluga (ac famulus) majstora Bernarda, drvodjelca, zatražio je preko suda, 16. decembra 1553. godine da mu se dodijeli imovina pok. Damjana Ćuka iz Crmnice (quondam Demiani Chiuch de Cernica), koji je umro bez testamenta, a na koju on polaže pravo nasljedstva do srodnosti. Pojemčio Aleksandar Bečić iz Paštrovića (XVI, 21). (Kovijanić, R.).
Karta 1. Privremeni „dvorovi” Balše III u Godinju i Berislavcima, tokom rata sa Mlečanima (Izvor: Bratislav – vlastito djelo, CC BY-SA 3,0)
Leka je svratio u Nikače, u jednu kuću, i domaćina nazvao „kume“ na što je Nikač odgovorio: „Od kada smo mi kumovi?“ „Nijesmo do sada, ali oćemo ako Bog da“, odgovorio mu je Leko i pitao ga gdje bi se mogao smjestiti, na što mu je ovaj odgovorio da ide „pod tom stranom u te ljeskovine“ . Kada je Leka dobio sina, zvao je Nikača za kuma i krstio ga u pravoslavnu vjeru i dao mu ime Đuro. Nakon ovog, Leka je imao još tri sina – Jova i Pera, koji su živjeli zajedno, i najmlađeg Nika (Nikole) kod kojeg je najstariji sin Đuro, poslije smrti svoje žene, prešao da živi, jer nije imao muškog potomka, a doživio je i duboku starost. Po Peru, na manju granu su Perovići, a po Niku, Markovići i Lekaši. Svi slave posnu slavu Sv. Nikolu, 19. decembar, koji je ujedno i zaštitnik pomoraca . Crkva koja je zajednička za čitavo selo Godinje nosi njegovo ime i iz XVIII je vijeka.
Karta 2: Plemena u sjevernoj Albaniji, gdje su i Grude. (https://sr.wikipedia.org)
Naša grana nastala je po Jovu, ali poslije velike crnogorske bitke na Carevom lazu sa Turcima 1712. godine i sukoba sa braćom Vukašinović iz Seoca, niko nas više nije zvao po Jovu (Joku, prema D. Lekoviću) – Jokšići, već Jakšići (a ne Jokšići, koji se zbog neznanja, koristi kod rođaka) / . Jovo Lekov je imao tri sina: Rada, Bogdana i Đura (rano je umro). Rade je bio oženjen i pozvan u boj, a Bogdan nije, ali je bio u bici na Carev lazu „na sramotu svojeg oca“, gdje je i poginuo . Rade je imao tri sina – Nika (Mitar, po D. Lekoviću) i Jova, koji su bili oženjeni, i Đura, koji je bio najmlađi, i „čuvao je ovce i rano umro“.
U tom periodu bili su u jeku plemenski ratovi, pa zbog sigurnosti, nakon smrti sina Đura , stari Rado (unuk Leke Gelina) sa sinovima (Nikolom i Jovom) seli se u Zetu, u Golubovce, u kuću i na zemlju svojih rođaka Lekića iz Podgorice, čije imanje su održavale njihove „ćivčije“ (stalni najamnici i napoličari). Otišli su iz kuće koja se i danas nalazi iznad Gornjeg Točka (izvorska voda sa kojeg su se mještani snabdijevali do današnjeg dana), a koja je, u podjeli, pripala mom stricu pok. Luki (danas sinovima Dragoljubu i Miodragu). Živjeli su 12 godina dok ih rođaci Lekovići nijesu pozvali da se vrate ponovo u Godinje, što su i učinilii, pod uslovom da mogu na komun (zajedničko vlasništvo svih rođaka), izgraditi kuću i obor. Tako je i bilo. Kuću od 28 lakata su podijelili na dva dijela (Nikola i Jovo), kada nastaje i podjela na dvije grane. U grani Jovovoj bili su nasljednici, sinovi jedinci: Niko, Šuto, Ivo do Miodraga koji nije imao nasljednika . Za razliku od njega, Nikola (Niko iz čijeg dijela potiče i autor) takođe je bio jedinac (Đuro, pa Marko), ali sljedeći nasljednik Jovo imao je četiri sina: Nika, Iva, Novaka i Živana. Od Nika nije ostalo ništa, ali je Gornje Guvno u Lekoviće (koje je sada u ostacima, odakle su se ploče prebacile za sanaciju novijeg gumna, tzv. Donjeg Guvna), njegova je zadužbina. Živan je poginuo u plemenskom ratu pod Sotoniće, a brat mu Novak u Gluhom Dolu 1786. godine, od koga je moja bliža grana. Tada se rodio i Stijepo Nikov iz bližeg ogranka Markovića (Garićevići i Kojičići), koji govori Ivu o nastanku Lekovića.
Slika 12: Plemena Grudi i Hoti – pobunjenici 1911. godine za zaštitu albanskih zemalja, za njihovo oslobođenje i ujedinjenje do posljednjeg daha. (www.AlbanianPhotography.net – Robrt Elsie)
Novak je imao jednog sina Đura, koji je poginuo na Moračniku 1818. godine, a od njega su ostala tri sina – Milo, Vuko i Mališa (moj prađed). Od Mila nije ostalo ništa, Vuko je poginuo na Meterizima 1872. godine, a moj prađed je umro od rana u ratovima 1876. godine. To je moj peti pâs. Vuko je imao jedinca, sina Marka (četvrti pâs), a ovaj Božidara, od koga su sada pokojni Nebojša i Svetlana, koji nijesu ostavili porod. Detaljnija moja grana počinje od Iva (sina Mališinog), koji je imao dvije kćerke, Milicu i Jelenu i tri sina – Branka, koji je poginuo u Lješanskoj nahiji 1944. godine, Luku i Mihaila (Musu) moga oca. Od Luke su sinovi Dragoljub (Draško) i Miodrag (Pišta) i kćerka Mimela, a od Mihaila sin Slobodan i kćerka Nada.
Ivo zapisa: „Ja i Marko smo prvobratučedi od dva ista brata, od jednoga oca i jedne majke. A ja i Ilija smo treći bratučedi (iz grane Jovove). Šuto Nikolin i Savo Markov su prvobratučedi. S njima smo na četvrti pâs od Leka se razdvojili, a sa Ilijom na šesti pâs od Leka, koji je korijen Lekovića. Leka je imao četiri sina: Đura, Jova, Nika i Pera. Detaljniji pregled i širi podaci o porodici daju se u poglavlju 1.3, ali je jedno sigurno da porijeklo ide ovako, počev od autora do rodonačelnika Leke: Slobodan Mihailov-Musin, Mihailo-Musa Ivov, Ivo Mališin, Mališa Đurov, Đuro Novakov, Novak Jovov, Jovo Markov, Marko Đurov, Đuro Nikov, Niko Radov, Rado Jovov, Jovo LEKOV i LEKA GELIN, ili ukupno 12 pasova. – Prilozi 1 i 2 (prekucana varijanta, a original je u porodičnom arhivu).
Stijepo Nikov, koji je sve ovo pričao Ivu, imao je 105 godina kada je umro, a Ivo ga je zapamtio, kako sam kaže: „Jer sam tada bio punoljetan“. Stijepo je to čuo od unuka Lekinog, Marka Nikova koji je dugo živio i imao 111 godina kada je umro. Marko je pričao da je u ratu sa Turcima bila izgorjela sva Donja Crmnica. Tada je u Lekovićima bilo samo 7 kuća koje su sve izgorjele, ali pamti i kada su se popravljale.
Sa jačanjem Lekovih sinova i unuka i ukupne porodice Leković, starosjedioci se nijesu osjećali sigurno, pa su se raseljavali. Živjeli su na prostoru koji se i sada zove Pustolovine, a ime je nastalo nakon njihovog odlaska, jer je sve ostalo „pusto“. I danas su vidljivi ostaci naselja gdje su živjeli. Oko porodice Redžepović bilo je raznih pritisaka da se isti isele. Redžep nije imao sinova, već samo dvije kćerke koje su bile udate u Starom Baru i Skadru. Između Lekovih sinova, njih četiri, i porodice Lilić (koja je živjela uz Redžepa), napravio se plan da za vjerski praznik Bajram, kada je planirano da dođu i zetovi, ubiju Redžepa i njegove ukućane. Redžep je od ranije imao netrpeljivosti sa Lekovim sinovima, pa je bio na oprezu i upozorio zetove da bježe. Međutim, Lekovi sinovi su sustigli zetove i ovog iz Bara ubili u ulici iznad stare Crkve Sv. Jovana Bogoslova, koja se nakon ovoga i danas zove „Barska ulica“. Zeta iz Skadra posjekli su na početku puta za Nikače, ukopali i ovo mjesto se od tada zove „Skadarev grob“. Redžepa su kod kuće ubili i posjekli u „sitne komade“ da su psi raznijeli njegovo tijelo, a jednu nogu, žedni odnijeli na Točak – izvor bratstva Perazića, po čemu je ova voda nazvana i tada i danas „Turčin noga“. Nakon ovoga, Đurmani i Milaši su se raselili u Primorje, a za Liliće se ne zna kuda su otišli . Tada su Perazići iz mjesta Ćeskote („tjeskobe“), odnosno Gamerića, prešli da žive na prostoru gdje su i sada .
Iva je interesovalo i porijeklo kuće Sulevića. Iz priče đeda Stijepa, saznaje se da se neki katolik iz Tuzi, Đona Kolin, oženio bliskom rođakom Leke Gelina i da se oko livade posvađao sa nekim čovjekom i onda pobjegao sa ženom i muškim djetetom od dva mjeseca u Crnu Goru. On je znao da je Leka pobjegao negdje u Crnu Goru, prije 15 godina, ali nije znao gdje. Ipak, tragajući za njim pronašao je Leku u Godinju. Lekin sin Niko (Nikola) krstio je i dao mu ime Jovo, po kome se i ovo bratstvo zove Jovovići. Na taj način dijete je iz katoličke prešlo u pravoslavnu vjeru. On je imao tri sina, a najmlađi je bio suv (mršav), pa su ih bratstvenici nazvali Suljevići. Oni predstavljaju poseban ogranak u selu Godinju, koji nijesu direktno vezani za Leku Gelina.
Slika 13: Albanci u Grudama 1913. godine. (Foto: Franz Nopcsr – http//www.forumshgptar.com/sh)
Pošto je Ivo stalno tragao za svojim korijenima, jednom prilikom boraveći na Cetinju, 15. avgusta 1896. godine, sa Sokolj Bacom, vojvodom iz Grude, pitao ga je o preseljenju Lekovom u Godinje. Pošto su dugo razgovarali, ispalo je da „se mi nađosmo rođaci“ što je Ivu još više potvrdilo činjenicu o pravilnom i istinitom kazivanju svojih đedova – Stijepa i Marka Nikova .
Ovu verziju o nastanku Lekovića potvrdio je i bratstvenik Dragan – Drago P. Leković, u svom štampanom dokumentu od 4 strane, septembra 2000. godine, gdje je zapisao: „Da je naš predak Leka Gelin, po vjeroispovijesti bio katolik i da je došao iz mjesta Grude, iz sela Dinoši u Malesiji, svjedoči i zapisana ispovijest Iva Mališina. Ivo se odmalena isticao bistrinom uma i znatiželjom. U nedostatku školskih ustanova u njegovo doba i za vrijeme njegovog dječaštva, svojom upornošću i željom za pismenošću, samouko se obrazovao i naučio da čita i piše. Kao dječaka, zanimalo ga je porijeklo našeg bratstva i podatak odakle i kada je naš predak došao u Godinje.“ Nakon detaljnog opisivanja događaja, kako je i zbog čega došao naš rodonačelnik, te prelaska u pravoslavnu vjeru, D. Leković je zaključio „da se ova pisana ispovijest Iva Mališina Lekovića može smatrati u potpunosti vjerodostojnom i istinitom. Prema svim pokazateljima, saznanjima iz drugih priča i zapisa Laza Milova Lekovića, kao i nažalost dosta uništenih i sagorelih dokumenata, što se nalazilo u kući Tura Popova Lekovića, može se konstatovati da je sve to bilo tako.“ On dodaje da je i kuća iz Zete, tj. bratstvo Radičević, takođe u vezi sa bratstvom Lekovića, jer njihov predak je bio brat Leke Gelina, koji se u isto vrijeme kad i Leka naselio u Zetu.
Prema podacima pomenutog arhiva iz Cavtata, predak Radičevića je došao iz Grude u Podgoricu, a zatim u Zetu, gdje je krajem XIX vijeka bilo 3 kuće.
Slike 14 i 15: Sokolj Baci Ivezaj iz Grude, brigadir Crnogorske vojske za vrijeme Prvog balkanskog rata i komandant Skadra 1913. godine. (en.wikipedia.org)
Međutim, prema Stevanu L. Radičeviću, koji je napisao knjigu „Rodoslov bratstva Radičevića“, ističe da je „ovo bratstvo dobilo ime po Radiču vlastelinu, knezu i vojvodi, koji je po nacionalnosti bio Srbin, i da se doselio iz Grude na Prokletijama oko gornjeg izvorišta rijeke Cijevne, krajem XVII vijeka. Bili su pravoslavci i živjeli su u selu Đon Marija, gdje su imali zemlju i svoju pravoslavnu crkvu“. Iz Grude, koje je jedno od plemena u Malesiji, zbog najezde Turaka su bježali u Crnu Goru „gdje se jedan dio porodice naseljava u selima Zetske ravnice i u Berislavce i Vukovce, a ostali dio u Katunskoj nahiji“.
Ovdje se ne spominje Leka Gelin (Geljaj), kao katolik, koji je krajem XVI vijeka zbog osvete prebjegao iz Dinoše u Godinje sa ženom, a čiji sinovi su kasnije prešli u pravoslavnu vjeru. Dakle, ovdje nema povezanosti između Radiča (pravoslavca) i Leke (katolika), da su braća, osim da su i jedan i drugi iz istog plemena i da im je ista slava Sv. Nikola, kome su posvećene crkve i u Godinju i u Berislavcima. Porodica Leković iz Godinja potiće od Leke koji je došao iz sela Dinoši, a porijeklo Radičevića je od Radiča koji je živio u selu Đon Marija. Porodica Radičević se „svojata“ sa muslimanskom porodicom Taljanović iz Podgorice, a Lekovići sa porodicom Lekić. Pored njih, kako ističe S. Radičević, ovo bratstvo se „rođaka i sa porodicama Leković iz Crmnice, i te rođačke veze u prošlosti bile su veoma prisne, prave bratske, zbog čega su se obostrano visoko cijenili. One se i sada održavaju, ali u znatno manjoj mjeri nego ranije, i bila bi zaista šteta da se to posve izgubi.“ Ovo je sve što postoji u ovoj knjizi u kojoj se ne ističe „po kojem osnovu je ta veza, koji su to zajednički korijeni i koja je zajednička osnova ova dva bratstva. Jer, rodonačelnik Radičevića – Radič iz Grude je već bio pravoslavac, koji se doselio iz Grude vijek kasnije, tj. krajem XVII vijeka, pa teza da su Leka Gelin i Radič braća, kako ističe Drago Popov Leković, nema osnova. Dalje, Radič je bio visoko pozicioniran u bratstvu i plemenu, bio je knez i vlastelin, te ratovao protiv Turaka oko Lješa, Drača i Skadra, a po dolasku u Crnu Goru, ratovaće protiv njih na prostorima Katunske, Riječke i Lješanske nahije, zato je i dobio titulu „srpskog vojvode“. Otuda ovu bratsku vezu između dva bratstva treba tražiti po drugim linijama, naravno rodovskim, što prepuštam daljem istraživanju mlađim generacijama koje dolaze.
Ivo je zapisao da su se nakon uzimanja Ulcinja od Turaka neke porodice Lekovića preselile u Primorje. Iz grane Lekaša prešli su Marko Ilin (ogranak od Nike /Nika/, sina Lekinog, na uži dio od Dragovića) i Joko Petrov, a iz grane Markovića Niko Perov. Prema knjizi Draga Popova Lekovića u XVIII vijeku, iz ogranka Perovića otišao je u selo Boljeviće Stanko Andrijin, po kome su nazvani tamošnji Lekovići. Njihova kuća je bila između kuća Rista Jošova, odnosno pok. sinova Slobodana i Veselina, i Dušana Đurova. On je kao dijete otišao da živi kod sestre, koja je bila tamo udata za Adruškovića, gdje su mu dali dio imovine na kojem je razvio svoje potomstvo. U Ulcinj su krajem XIX vijeka otišli pop Joko (sin popa Mila) i njegov brat sa šest sinova iz ogranka Markovića, na imovinu koju im je poklonio kralj Nikola nakon završetka oslobodilačkog rata sa Turcima. Pod istim uslovima otišli su i Joko Perov i Tomo Markov iz ogranka Dragovića (užeg Mičetića).
Karta 3: Rasprostranjeni lokaliteti „Komani-Kroja“ kulture (krajem 7. i prva polovina 9. vijeka), ranovizantijska mjesta i utvrđenja, položaj Duklje i Mijela. Slika 16: Nakiti sa lokaliteta Mijela kod Vira 7-9. vijek. (M. Zagarčanin)
Postoje različite verzije i izvori o nastanku Lekovića u Godinju, koji se uglavnom zasnivaju na predanju i pričanju starijih ljudi, čije su se priče prenosile s koljena na koljeno.
Prema istraživanju A. Jovićevića, Lekovići u Godinju i Velovići u Besu su rod sa Palevićima iz Grude. Jedan bratstvenički ogranak se zove Mitović (Šmitović), dok su Perazići porijeklom ispod Sokola u Klimentima (Vukmanović. J/ Blagojević. O) . Perazići su došli u XVI vijeku, kada je nekoliko familija ovog bratstva napustilo zavičaj zbog turskog nasilja. Nikači su takođe došli u XVI vijeku iz Klimenata (Nikči) zbog krvi.
Postoji verzija da su Lekovići iz Pavina Polja i Lekovine porijeklom iz Godinja, te da se predak Filip, prije 290 godina, doselio u ovo mjesto „u selu kao najamnik u turskoj porodici sa još dva brata, od kojih je jedan otišao u Đurđevića Taru, a drugi u Radoinje kod Nove Varoši.“ (https://foleblears.io)
Međutim, u knjizi Stojana Karadžića i Vuka Šibalića „Drobnjak i porodice u DROBNJAKU i njihovo porijeklo“ ističe se da postoje dvije verzije o porijeklu Lekovića u Rasovu. Po prvoj verziji „Lekovići potiču od Ivanovića sa Čeva odakle su se iselili u dva pravca. Jedni su pošli u Crmnicu, a drugi u Taru“. Drugo predanje kazuje da Lekovići „potiču od Leke kapetana iz Kočana kod Nikšića, odakle se Lekin sin Ivan preselio na Čevo, a drugi sinovi na Glasinac i Sokolac u Bosni. Sa Čeva se Ivanovi potomci sele u selo Grudu u Albaniju.“
Autor Andrija Luburić u monografiji „Drobnjaci – pleme u Hercegovini“ ističe da su se Lekovići „doselili iz Čeva u Kličevo kod Nikšića 1736. godine i to tri brata: Marko, Timotije i Simeun. Iz Kličeva se poslije nekog vremena presele i nasele na desnoj obali rijeke Tare u Đurđevića Tari. Tu se Simeun zakaluđeri i postane kaluđer u Manastiru Svetog Arhanđela Mihaila… Od Marka su Lekovići u Đurđevića Tari i Rasovi. Timotije je imao dva sina Marka i Milića koji zbog zavade sa Turcima odsele na Glasinac…“ Za razliku od Lekovića iz Crmnice, ova bratstva slave slavu Aranđelovdan.
Slika 17: Lokalitet Mijela kod Virpazara tokom iskopavanja iz 1964. godine: a) položaj lokaliteta Mijela;
b) otkopana grobnica; c) radovi na lokalitetu. (M. Zagarčanin)
U posljednjoj deceniji razvila se dobra saradnja između Lekovića iz Godinja sa Lekovićima iz Đurđevića Tare, Pavinog Polja, Rasova, Lekovine i sela u Srbiji – Radoinje i Vilova, koja se ogledala u međusobnim posjetama, organizovanju kulturno-zabavnih susreta, izložbi i sl. Posljednje druženje je bilo u selu Radoinje 2017. godine, mada Lekovića ima i u Užičkoj Požegi (kao što je prvi narodni heroj Vojo Leković iz sela Svračkovo), Novom Pazaru, Sjenici, Tutinu, Gusinju, Tuzima i dr., bilo da su pravoslavci ili bošnjaci.
Prema knjizi „Lekovići iz Radoinje i Vilova“, autora Zdravka, Petka i Vlastimira Lekovića, ističe se da su Lekovići iz Vilova došli iz Rasova (B. Polje), a da su Lekovići iz Radoinje došli iz Vilove 1868. godine. U ovoj knjizi se spominju istorijski podaci o Lekovićima, koji se spominju još u XIV vijeku (o ovome je pisao u svojoj knjizi i moj rođak Drago Leković, odnosno koristio putopis mađarskog vođe Janka Hunjadija/u narodnim pjesmama poznat kao Sibinjanin Janko, pisan nakon Kosovske bitke koja je vođena 15. juna 1389. godine na Vidovdan blizu Prištine, između srpskih i osmanskih snaga). U putopisu stoji zapis: „Te večeri smo konačili u Kuli Lekovića. Stimani smo kako carski valja. U Kuli je bilo preko 50 roba. Najstarija muška glava imala je tek 15 godina i sedeo je s nama kao domaćin. Svi ostali su izginuli u borbama protiv Turaka, a na Kosovu je poginuo i domaćin kuće Leka Kapetan.“ Kuća Lekovića postoji i danas u Kličevu, u blizini Nikšića i zaštićena je kao istorijski spomenik od velikog značaja .
Slika 18: Ivo Mališin Leković. (Izvor: iz porodičnog albuma).
Autori ove knjige upućuju na izvode iz knjige Bratstvo Lekovića u Crmničkom selu Godinju, autora Draga Popova Lekovića iz Godinja: „U borbama oko Dubrovnika, 5. jula 1806. godine, koje su tog sunčanog dana trajale do osam sati uveče, Crnogorci su imali sreću da su pogubili generala Delgoga, jednog od Napoleonovih komandanata. Njegovu glavu posjekao je Jovo Nikolin Leković (iz ogranka Draga Jokova, akademika) iz sela Godinja. Taj bratstveni heroizam pre Jova, pokazao je Leka Kapetan na Kosovu Polju 1389. godine.“
U knjizi Milisava (Mija) Perazića – Prilozi za Monografiju bratstva PERAZIĆ, na str. 23, navodi se „ispitivanje Andrije Jovićevića da su Velovići iz Bese i Lekovići u Godinju rod sa Palevićima iz Grude“.
Slike 19 i 20: Ivo sa ženom Stanom u Godinju; Ivo na Cetinju nakon prenosa Njegoševih kostiju na Lovćen, 21. 9. 1925. godine. (Foto: iz porodičnog albuma).
Da su Lekovići došli iz Grude te da su bili katolici (kao i ostala bratstva u Godinju – Perazići, Nikači, Velovići) postoje DNK rezultati o porijeklu stanovništva. Tako je za jednog Lekovića po imenu „George, koji živi u Americi, a otac mu je iz Crne Gore“ (najvjerovatnije mu je otac Puniša Markov iz Godinja koji je imao brata Marka, a čija je kuća iznad Mitra Jokova u Lekoviće), utvrđeno da je njegov nalaz R1b-103.
Na osnovu DNK analize porijekla pojedinih građana u Novom Pazaru, pa i porodice Muslić iz sela Crnoče, utvrđeno je da su od Lekovića koji vode porijeklo iz sela na sjeveru Albanije. Njihov osnivač je bio imućni aga Musli Leko, iz plemena Klimenta, koji i danas žive na prostoru sjeverne Albanije. Sve identifikovane Klimente iz albanske i bošnjačke DNK baze su bliski genetski rođaci iz grupe E-16988. (Eupedia, Yfull, Bošnjački DNK projekat ili na sajtu http://www.bošnjackidnk.com-porijeklo).
Najnovija genetska istraživanja ljudi Nebojše Draškovića, predsjednika NVO „Porijeklo“ iz H. Novog, pokazuju da je 32% stanovnika Crne Gore pripadaju halpogrupi I2A, koja je dominantna na ovim prostorima.