Priredio: Slobodan Zrnić

Haplogrupa R1b-Z2705, nastala od starije R1b-BY611, tipična je za područje Balkanskog poluostrva i vezuje se za starosedelačko stanovništvo Balkana, prisutno u ovim krajevima pre dolaska Slovena. Prema procenama, formirana je pre 2700 godina, a najbliži zajednički predak živeo je pre 1500 godina. Grana se javlja kod svih balkanskih naroda, a najveći udeo imaju Albanci (14%). Kod Srba je zastupljenost oko 2%. Grana je prisutna u skoro svim srpskim krajevima, izuzev Hercegovine.

Razvoj haplogrupe

Filogenetski niz haplogrupe je: R1b>P297>M269>L23>Z2103>Y5592>Y18959>BY611/Y10789>Y23373>YZ2705

Haplogrupa R1b nastala je u Aziji pre 23.000 godina, a njena podgrana M269 (formirana pre 13.000 godina) razvila se u stepskim predelima severno od Crnog mora, Kavkaza i Kaspijskog jezera. Odavde se pomerala na područje Evrope, potiskujući starije stanovništvo. M269 je usko povezana sa širenjem indoevropskih jezika, a njene dve podgrane su L23 i PF7562. Danas je haplogrupa R1b dominantna na zapadu Evrope, preko grane L51, koja se izdvojila od L23. Drugi ogranak L23 jeste Z2103 (nastala pre 6.000 godina), karakteristična uglavnom za istočnije predele Evrope, Anadoliju, Iran i područje Kavkaza. Mutacija Z2103 pronađena je u skeletima pripadnika Jamna kulture (stepe juga Rusije i Ukrajine), na prelazu iz bakarnog u bronzano doba. Takođe je pronađena u Mokrinu (pre 4.000 godina) i Vučedolu kod Vukovara (pre 3.000 godina). Iz ove grane proistekla je BY611 ili Y10789, formirana pre 4.800 godina. Postoje njeni ogranci na Sardiniji, zatim u Italiji i Španiji (Y30192), ali se glavnina nalazi na Balkanu, a to je grana Z2705, nizvodnija od Y23373. Druga grana nizvodno od Y23373 je Y78936 u kojoj su za sada samo jedan Amerikanac i Tatarin sa Urala. Pošto BY611 ima srodne grane FGC43622>Y5587 i FT61900 (budući da su sve proistekle iz Y18959) koje se takođe javljaju na Balkanu i u okolini (Bugarska, Rumunija, BiH, Albanija), može biti da je BY611 formirana na prostoru Balkanskog poluostrva ili u njegovoj blizini. Kod uzoraka iz Mokrina, ustanovljene su mutacije koje se nalaze između Z2103 i BY611, a to su Z2110 i nizvodnija i CTS7556. Do sada na Balkanu nije pronađena spona između BY611 i Z2705, a to je dug vremenski period od približno 2.000 godina.

Podela R-Z2705 na podgrane

• R-Z2705>BY14792 (nastala pre 1500 godina)

Zastupljena je kod Srba, Albanaca, Cincara, Grka i Bugara. Glavna karakteristika je vrednost 12 na STR markeru DYS393, po čemu se razlikuje od BY38894. Deli se na dve grane koje su razdvojene na samom početku, pre 1500 godina. Za prvu granu, koja još uvek nije definisana, karakteristična vrednost na markerima je DYS456=13. U njoj se nalaze Granula (jedini radio dubinski test) i Malinović, obojica su iz Piskavice kod Banja Luke (slava Stevanjdan), te Jagodić iz okoline Grubišnjog Polja (slava Jovanjdan).  Za sada ovu granu  sačinjavaju jedino Srbi i izuzetno je retka. Druga grana je BY105603. Od nje su se razvile još mlađe Y177774 (Albanci Škrelji) i Y182782, u kojoj ima Albanaca, Cincara/Vlaha i više Srba sa juga Srbije (Leskovac, Prokuplje, Surdulica, Paraćin) i sa područja Grocke (Ignjatović). Za Y182782 je karakteristična vrednost DYS392=11.

• R-Z2705>BY38894 (nastala pre 1500 godina)

Za pripadnike ove grane karakteristična je vrednost 13 na STR markeru DYS393. Deli se na više podgrana (FT48939, BY199059, BY218801, A24000, BY32147) i mnogo je zastupljenija od BY14792.

• BY199059

Nastanak BY199059 bi se mogao vezati za južne delove Srbije, odakle se grana proširila na Stari Vlah i Rašku, a odatle na sever i u najzapadnije srpske krajeve. Najstariji zajednički predak svih testiranih je živeo pre više od hiljadu godina. Ovoj grani pripadaju Janićijevići iz Slatine kod Vučitrna (Kosovo i Metohija), daljim poreklom iz Krligata (slava Aranđelovdan), Veličković (ranije Stojmenović) iz Turjana kod Bojnika (Nikoljdan), Rusin sa krajnjeg severa Rumunije, kao i pripadnici nizvodnije FT101521, koju čine Stjepanovići iz okoline Ogulina (slava Đurđevdan), sa utvrđenom podgranom FTC76774, te mnogobrojni pripadnici BY198296, za koje je karakteristična slava Sv. Nikola. Po vrednostima STR markera testirani iz grane BY198296 dosta se razlikuju od ostalih, od kojih su razdvojeni pre više od hiljadu godina. Takođe su Janićijević, Veličković i Rusin međusobno vrlo udaljeni i pripadaju zasebnim podgranama (još uvek neodređenim). Pripadnost Rusina grani BY199059 mogla bi se vezati za dolazak Vlaha na područje Karpata u prošlosti i mešanje sa lokalnim rusinskim stanovništvom. Za celokupnu BY199059 izdvaja se kao dobar pokazatelj STR marker DYS442=11, dok su samo za mlađu BY198296 karakteristične  vrednosti DYS 439=13 i DYS537=9. Pripadnici BY198296 su Divci kod Prijepolja, Petrašinović iz okoline Vrnjačke Banje, Đukanović iz okoline Bratunca i testirani sa Majevice, dok najnizvodnijoj grani BY200954 pripada veliki broj Srba čija je matica u Bosanskoj Krajini, po svemu sudeći na području Unca (Crni Vrh). To su rodovi Srdić, Kačar, Grabež, Amidžić i Kecman (jedino sa slavom Nikoljdan) iz Bosanske Krajine, zatim Radić iz Ilijaša i Zrnić sa područja Drniša (Dalmacija). Za njih je specifična istovetna vrednost 17 na markerima DYS576 i DYS570. Najverovatnije su iz Polimlja pripadnici grane BY198296 migrirali nizvodno Drinom i u najzapadnije krajeve (BY200954). Divci su dokumentovani kod Prijepolja 1477. godine (turski defter), a pitanje je koliko ranije su bili prisutni na tom području. Svi popisani u selu imali su izrazito slovenska imena.

• FT49932

Karakteristična je za okolinu Skadarskog jezera, mada je potvrđena i kod nekih testiranih sa juga Albanije. Ovoj grani pripadaju Srbi/Crnogorci iz plemena Pipera, zajedno sa srodnicima iz Crmnice. Pripadnici FT49932 su takođe Albanci iz plemena Gruda u Crnoj Gori (severno od Skadarskog jezera), a Sandžaklija iz Tutina (poreklom iz Zatrijepča), Albanac (Zatrijebač) i jedan Turčin formiraju nizvodniju granu Y100058. Druga nizvodna grana je FT48939, u kojoj se nalaze Piperi i Crmničani, a još mlađa FT49714 tipična je samo za Pipere. STR markeri koji su specifični za FT48939 jesu DYS425=0, DYS522=11 i DYS710=35. Piperi i Crmničani uglavnom slave Svetog Arhangela Mihaila (Aranđelovdan). Planskim DNK testiranjem Pipera oko reke Morače, severno od Podgorice (Stijena Piperska, Rijeka Piperska, Đurkovići, Lutovo), utvrđena je dominantna pripadnost haplogrupi FT49714 (Dragićević, Bašović, Stanić, Krkeljić, Brković, Lutovac i drugi). U oblasti Crmnica uzvodnija grana FT48939 potvrđena je kod Vujovića, a verovatno su njeni pripadnici Ceklinjani sa slavom Đurđevdan (Lopičić, Kraljević i drugi), od kojih niko nije radio dubinski test. Lekovići (Nikoljdan) iz Godinja imaju predanje da su od katoličkih Gruda, a sigurno su pripadnici FT49932 (preciznija grana nepoznata). Pripadnici piperske FT49714 potvrđeni su u oblasti Raške i Starog Vlaha (Vjetrović, Dugalić, musliman Marovac). Za sada najmlađa ustanovljena njena podgrana je FT51725, koju formiraju Dragićević iz okoline Podgorice i Dugalić iz Raške. Od pretka Novaka Crnca iz Pipera (početak 15. veka) potiču neki Paštrovići iz okoline Budve/Svetog Stefana, koji izvorno slave Nikoljdan (pojedini su preuzeli Mitrovdan), što je genetički potvrđeno za Dabkoviće, Kažanegre i Kentere. Za ove rodove nije urađeno dubinsko testiranje, pa se ne može govoriti o preciznijoj grani.

• BY218801

Grana je ustanovljena kod Albanaca, Bošnjaka/Sandžaklija, Bugara i Srba. Podgrani BY163617/Y153706 pripadaju Albanci iz fisa Krasnići, dok podgranu FT62850 čine Bugarin iz Ćustendila (Staličin), Angelov iz Lisine kod Surdulice (slava Aranđelovdan), te pripadnici najnizvodnije FT140430, a to su Zatrijebčani, uglavnom iz okoline Rožaja (Biševo), Zukorlić iz okoline Tutina i Musić iz Plava.

• A24000

Grana je za sada potvrđena kod Albanaca iz fisa Bitići, u Albaniji i na Kosovu i Metohiji.

• Y177765

Ova grana je takođe zastupljena kod Albanaca iz centralne Albanije.

• BY32147

Ovoj grani pripada najviše testiranih pojedinaca, iz svih balkanskih država. Za njih je karakteristična vrednost DYS 458= 16. Deli se na tri podgrane (Y126039, FT166340, Y133365).

• Y166340 se deli na podgrane Y159864 (Albanci), Y207622 (Đorđević iz Sirinićke župe i Albanac iz Đirokastre), Y229537 (Albanci), Y217583 (Rašović i Bjelobrković iz Ljajkovića kod Podgorice) i Y37280 u kojoj su Albanac, Bugarin Iliev iz Blagoevgrada i pripadnici grane Y105989. U nivou Y105989 se nalazi Albanac iz okoline Podujeva. U još mlađoj grani Y83258 je Bugarin iz Trjavne (središnja Bugarska), zajedno sa pripadnicima Y104972, a to su Lalović iz okoline Podgorice, koji bi mogao biti potomak Bukumira, zatim Femić iz okoline Bijelog Polja, musliman Zilkić iz Tutina i Mihajlović iz Topole (Šumadija), koji pripadaju nizvodnijoj grani Y87891. Najnizvodnija grana je Y84624 (samo Mihajlović). Postoje još neki Albanci i Goranci koji su pripadnici Y166340, ali nije određena nizvodnija grana.
• Y126039 se deli na MF5057 u kojoj su Albanac iz Makedonije i Grk sa ostrva Hios, zatim Y54809 koju formiraju Bugarin Kumbarov iz okoline Blagoevgrada i testirani iz Turske, dok se u grani Y82919 nalaze Albanci iz oblasti Diber, jedan testirani iz Saudijske Arabije koji je blizak njima i Bošnjaci/Sandžaklije Agovići (Bihorci).
• Y133365 je zastupljena kod Srba, Albanaca, Sandžaklija, Rumuna, pa čak i Portugalaca. Podgrani BY206237 pripadaju Srbi iz Sirinićke (Maglini) i Sredske župe na KiM. Podgranu Z15952 čine Dragaš iz okoline Pljevalja i Albanac iz Skadra. U podgranama Y92698 i Y133384 (Morina i Tači) su Albanci. Y63957 podgrani pripada veliki broj testiranih muslimana Murića iz okoline Rožaja, zajedno sa Portugalcima sa Azorskih ostrva, koji čine još nižu podgranu Y75417. U davnoj prošlosti je očigledno predak ovih Portugalaca kao pomorac došao sa Balkana.

Poznati Srbi (haplogrupa R1b- Z2705)

• • Vlade Divac, bivši košarkaški reprezentativac i predsednik Olimpijskog komiteta Srbije. Potiče iz sela Ivanje/Divci kod Prijepolja.

Izvori

• Poreklo, Srpski DNK projekat. Preuzeto sa Poreklo: https://dnk.poreklo.rs/DNK-projekat
• Eupedia, Haplogroup R1b (Y DNA), Maciamo Hay (https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1b_Y-DNA.shtml)
• Yfull stablo (https://www.yfull.com/tree/)
• Bošnjački DNK projekat (https://bosnjackidnk.com/baza-bez-markera/)