Poreklo stanovništva sela Deževa, Grad Novi Pazar – Raški okrug. Prema knjizi Petra Ž. Petrovića „Raška“ – izdanje 2010. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Deževa, selo, je u dolini srednjeg toka Deževke.
Tip sela.
Kuće su po obodu aluvijalne ravni sa obe strane Deževke, ali više kuća ima na levoj strani reke. Novije kuće podižu se pored glavnog puta, suprotno podizanju kuća za vreme Turaka.
Vode.
Upotrebljava se bunarska voda i sa Simeunove Česme, koja je neposredno do rečnog korita. Stoka se poji na reci. Njive i livade su na rečnoj ravni i po stranama doline; one u ravni se navodnjavaju vodom iz rečnog korita, otuda je ovo selo najplodnije u oblasti.
Zemlje i šume.
Mesta s njivama i livadama su: Laćevac, Dokolica, Gudžalica, Jagova Bašta sa voćkama, Tilovac, Stanište, Krivača sa voćkama, Pilareta, Živa Bara, Lug, Omerovac, Kusovac, Ulice; ima ih po novim krčevinama niže Deževskih Strana i Grede; šume i ispaše su po Deževskim Stranama, Blizancu i Boškoviku.
Starine u selu.
Ima prilično ostataka iz prošlosti sela. Za Simeunovu Česmu se kazuje da je Nemanjina. Ona je dotrajala, pa je nova podignuta na istom mestu 1935. godine. Nedaleko od nje bio je stari kameni most, porušen, a drugi stari most od sige, zidan na svod, bio je na potoku. Kod Simeunove Česme ima temelja od porušene crkve i dva zakopa od nekakvih povećih zgrada, zidane opeke, koje su meštani povadili i upotrebili za svoje zgrade. Druga stara porušena crkva bila je y starom groblju. Idući iz sela za Vrbolaze ima treće groblje u kome su se održali temelji od crkvine. Pored sadašnjeg puta su ostaci povelikog muhamedanskog groblja stanovništva koje se odselilo u Novi Pazar i Tursku 1913. godine. Na mestu Meterizu poznaje se opkop za teški top, koji je upotrebljavan 1876. godine. Motiv o postanku imena dva visa Veliki Blizanac i Mali Blizanac, imaju gotovo iste kupaste oblike, predanje vezuje za život Nemanjin iz vremena zidanja Studenice, a taj motiv je poznati mit o Antiopi. Kod Meteriza ima dva nadgrobna kamena. Po predanju na tom mestu sahranjene su dve sestre, koje su zamenile brata jedinca i one poginule u borbama (jedan kamen je upotrebljen nedavno, da se premošćuje reka).
Ostali podaci o selu.
Groblje je bilo do 1927. kod crkve u Dmitrovoj Reci, a sada je određeno mesto na Ulicama. Kod Simeunove Česme podignute su nove zgrade zadružnog doma, opštine i osnovne škole.
Selo Deževa je spomenuto 1282, oko 1316. godine i uneto je u Epšelvicovu kartu iz prve četvrti 18. veka. U „selu Deževi rođen je duhovnik Todosije“, koji je umro u Studenici 1801 . godine.
Poreklo stanovništva.
Današnji rodovi, mimo dva, su noviji naseljenici. Godine 1948. imalo je 51 stanovnika.
Muhamedanski rodovi:
-Tatarovići, 2 kuće, su od Tatara u Novom Pazaru.
-Usejinović, 1 kuća, se doselio iz Novoga Pazara.
Nekoliko rodova odselilo se za Tursku 1913. godine.
Hrišćanski rodovi:
-Šućurci, Šućurović, 1 kuća, Sv. Luka i Đurđic i:
-Patrićevići, 3 kuće, Sv. Nikola, su starinci.
-Biorci, Stevanovići, 3 kuće, su od Sarića u Aluloviću; došli iz podgorskog Tvrđeva oko 1840. godine.
-Milošević, 1 kuća, je od Miloševića u Blaževu.
-Kolašinac, 1 kuća, Sv. Petka, slava zemlje Sv. Luka, je Gaš iz Kolašina na Ibru, doseljen 1900. godine.
-Dišović, 1 kuća, je od Prdonića u Rajetićima na Rogozni.
-Šarac, 1 kuća, Sv. Mrata, je od Kuliza iz podgorskog Štitara.
-Jovanovići, 2 kuće, Miletić, 1 kuća, Sv. Arhanđeo, su od Kuliza iz Polaza.
-Gavrilović, 1 kuća, je od Gavrilovića u Kaludri.
-Jevđovići, 2 kuće, su od Sarića u Buču, zaseoka Tenjkova.
-Ratković, 1 kuća, Sv. Nikola, je Kuč.
-Stančići, 4 kuća, Sv. Jovan, su iz Vranovine; imaju odeljake u Belom Polju pod Golijom.
Po natpisima na nadgrobnom kamenju u selu su bili:
-Dedići (sv. Ignjat) 1883. godine;
-Beševići (sv. Arhanđeo);
-Koškovci i:
-Mrkonjci 1869. godine.
Odselili se:
-Izderići u Sudsko Selo;
-Radetići u Novi Pazar;
-Čizmići (Đurđevdan) u Mislopolje kod varošice Raške i:
-Senovići u Sudsko Selo.
*
Poreklo stanovništva zaseoka Vrbolazi.
Položaj sela.
Vrbolazi su severozapadno od Novoga Pazara s kućama po osojnoj strani kupastog brda Đurđevih Stupova i presedline Osoja, i u dolinama Kudrinskog Potoka iRadovog potoka, koji utiču u Kosutićsku Reku, desnu pritoku Deževke.
Vode.
Ima izvorsku vodu: Anđina Voda, Voda kod Bašče, ustava Stara Voda, ustava kod groblja, Marjanova Voda niže Đurđevih Stupova, Voda u Ćelijama i zatrpan stari bunar poviše sela. Stoka se poji na potocima i na česmi Korita.
Zemlje i šume.
Njive su oko kuća i po stranama godih brda: Janjeva Njivam, Begluci, Divljake, Varnice, Hančine Kuće, Kameniti Put, Bežanija, Cmilovsko Brdo, Šanac, Velike Njive. Šuma je sitna u Šaraginom Gaju do Boturovine.
Starine u selu.
Na vrhu riolitskog brda poviše sela su zidine znatno oštećenog 1876. godine, a 1944. gotovo do temelja porušenog manastira Đurđevih Stupova, koji je podigao Nemanja u drugoj polovni 12. veka. U selu su dva stara groblja: je kod sadašnjeg, a drugo je u Šaraginom Gaju. U selu su se očuvali delovi starog nasipanog puta. Kod manastira, prema Jagnjilu, ima nekoliko plitkih pećina i za jednu od njih kazuje se, da su u nju braća zatvorila Nemanju.
Ime sela.
O nazivu sela kazuje se, da se prozvalo po vrbama, koje klize, jer je zemljište podkopano rekom, pa „vrbe lize“. Selo se zaselilo u prvom desetinama 19. veka na mestu zapustelog. Godine 1948. imalo je 115 stanovnika:
Poreklo stanovništva.
-Kudra, Veljović, 1 kuća, Sv. Luka, otac došao iz Bijele Crkve kod Rožaja; krvni rođaci Veljovićima u Batnjiku i Kosuriću.
-Okašanovići, Zagorčići, 3 kuće, Sv. Vrači, su starinci, doseljeni iz podgorskih Okosa.
-Smilovci, 3 kuće, Janković, 1 kuća, Sv. Jovan, su Lopaćani iz Šekulara, ded Janko došao iz Smilova Laza na Rogozni.
-Drobnjak, Vučković, 1 kuća, Đurđevdan. Oca dovela majka iz Građanovića 1890. godine.
-Puzović, 1 kuća, Sv. Nikola, je poreklom iz podgorskog Batinića, bio u Pnuću i Boturovini.
IZVOR: Prema knjizi Petra Ž. Petrovića „Raška“ – izdanje 2010. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
28. maj 2018. u 14:35
Vojislav Ananić
DEŽEVA
Selo leži severno od Novog Pazara, udaljeno 9 km. Smešteno je u dolini Deževske reke, oko asfaltnog puta koji vodi ka Goliji. U graničnom pojasu sela su: Aluloviće, Miščiće, Dolac, Skukovo i Sudsko selo. Kuće su locirane oko puta u samoj rečnoj dolini i u blagim pristrancama. Srednja nadmorska visina sela je 555 m.
Venac zvani Deževske strane na zapadu seoskog atara prirodno odvaja dolinu Deževske reke od Kosurića, a sa ostalih strana dolina je omeđena brdima: Ćafom (657 m) prema Dolcu i Šumatom glavicom prema Sudskom selu.
Voda za školu i pogon fabrike dovedena je iz Batinog potoka, deo domaćinstava doveo je vodu iz Sudskog Sela, koristi se i stara Nemanjina česma, a uz to svaka kuća ima bunare: Katin, Belićki, Komatinski, Mojsilovski, Stefanovski i Vilov. Celokupna količina vode pripada slivu Deževške reke, koja se nešto južnije uliva u Rašku. Donedavno radile su na Deževskoj reci vodenice: Stojankina, građena 1900. godine, i Senovića (Miljkova) vodenica.
Livade, pašnjaci i šume sačinjavaju površinu od 90 ha. Veće seoske livade zovu: Stojankina (Milutinova) livada, Velika livada (Jevtova) i livada kod česme (voćnjak). Pašnjački prostor sela je Ćafa. Šume su pretežno po obodnim delovima seoskog atara, a preovlađuje hrastovo drveće. Poznatije šume su: Deževske strane, Šumata glavica i Ćafa. Dosta su velike površine pod njivama, koje se nalaze u samoj rečnoj dolini i pristrancima, a zovu ih: Karahodžića njive, Katine njive, njive Omerovac više deževskog groblja i njive Deževski lugovi. Najviše se gaje žitarice pšenica i kukuruz i kvalitetno povrće, a od voća jabuke.
Starine i prošlost. – Pošto se kao staro ime pominje Deževo, verovatno je proisteklo iz imena roda Dež (patronim) ili iz ličnog imena Dežo (antroponim). Ranije je bilo uobičajno da se za širi prostor oko reke upotrebljava naziv Deževa, a sada se odnosi samo na selo. Staro ime Deževske reke je Priuća, što je danas ostalo u imenu zaseoka. U Deževi je po istorijskim pretpostavkama 1282. godine Milutin Nemanjić predao vlast svom bratu Dragutinu, pa se vezano za to pominju “dvori Nemanjića”, “letnjikovac” i “žitnica”, ali lokacija tih objekata ostala je na naučnim pretpostavkama. U selu postoji i Nemanjina česma, kao i ostaci crkvine. U prvom turskom popisu 1455. godine Deževa nije pomenuta, ali su upisani neki zaseoci kao Miščići, Todorovica i Zapužani. U selu postoje ostaci “grčkog”, starog srpskog i muslimanskog groblja (kameni nišani). Krajem XIX i početkom XX veka prostor sela pripadao je agaluku Jonuz-age iz Novog Pazara.
Sada je selo centar mesne zajednice, sa osmogodišnjom školom i ambulantom (opšta praksa i stomatolog). U zadružnom domu su prostorije doma kulture i pošta, a u blizini je pogon Konfekcije “Raška”, otkupna stanica “Vojin Popović” i nekoliko prodavnica mešovite robe.
Stanovništvo. – Uz nekoliko ranije doseljenih rodova (XIX vek), u selu žive pretežno srpski rodovi doseljeni posle 1945. godine. Tako sada živalj sela čine: Belići (4 dom., sl. Nikoljdan) iz Rajkovića, Jevtovići (1 dom., sl. Mratindan) iz Badove, Krasići (1 dom., sl. Stefandan) iz Štavlja, Kolašinci (1 dom., sl. Petkovdan), stariji doseljenici (XIX vek); Komatine (4 dom., sl. Mitrovdan) iz Rajkovića, Kučevići (1 dom„ sl. Nikoljdan) iz Plešina, Mojsilovići (1 dom., sl. Đurđic) iz Ljuljca, Petričevići (2 dom., sl. Nikoljdan), Puzovići (2 dom., sl. Nikoljdan) iz Budića, Senovići (3 dom., sl. Aranđelovdan) iz Sudskog Sela i Stefanovići (2 dom., sl. Ćirilovdan). Iseljenici: Belići, Kragujevac (2 dom.); Komatine, Pula (1 dom.) i Beograd (1 dom.); Kolašinci, Cetinje (1 dom.); Stefanovići, Kragujevac (1 dom.), Beograd (3 dom.) i Danilovgrad (1 dom.); Senovići, Kragujevac (2 dom.); Tiosavljevići, Kragujevac (1 dom.) i Beograd (1 dom); Šarci, Raška (1 dom.).
Miščiće
Zaseok Deževe, leži oko deževskog puta i istoimene reke. Na jugu se graniči s Boturovinom, na istoku Divičnjakom i obodnim delovima Magareće ravni ka Prćenovi, a na zapadu se prostire do venca zvanog Deževske strane (Kosuriće). Srednja nadmorska visina zaseoka iznosi 594 m. Niža brda su pretežno na međama prema drugim naseljima, a zovu se: Velje brdo, Deževske strane, Golo brdo, Dorina (u sredini sela), Trline, brdo Jezera i Mujovo brdo. Na granici prema Prćenovi pruža se dolina zvana Jezera i dolina pored Deževske reke, a ispod Deževskih strana je ravnica Ravan.
Zaseok se snabdeva izvorskom vodom i vodom sa česama. Veljkova voda je u istoimenbm potoku, sa nje je dovedena voda kod Gavrilovića i Miletića, a postoje i Anđelkovske vode (izvori), sa kojih je dovedena voda do kuća Anđelkovića, Ćirov izvor pored Deževske reke, te izvori ispod Deževskih strana (na tom mestu se vadi zemlja za ciglanu). Koriste se takođe i bunari, koji nose imena vlasnika: Tikomirov, Mikailov, Željov, dva Milova bunara, Rankov, Tihomirov, Mirov, Desimirov, Jezdimirov, Miodragov, Milov, Vulov, Vitov i Avdin. Vodu ka Deževskoj reci odvodi Veljkov potok, koji počinje od brda Dorine, potočić Kuševac (granica Deževa-Divičnjak) i Divički potok.
Prirodnu vegetaciju sačinjavaju livade, pašnjaci i šume (132 ha). Livade nazivaju: Bere (Gavrilovića), Krčevine, Ratkovske i Anđelovske livade. Koriste se pašnjaci na Magarećoj ravni. Hrastove i grabove šume nalaze se na Deževskim stranama. Dosta velike potese sačinjavaju njive, koje su većinom u okutnjicama, duž puta i reke; zovu ih po rodovima u čijem su vlasništvu, a veći kompleksi su: Karahodžićke njive, Lug, Jabuke i Krivače. Pored žitarica uspeva kvalitetno voće i povrće.
Starine i prošlost. – Pošto je u korenu imena sela reč miš, toponim spada u zoonime. U zaseoku je prisutna legerida da je u njemu rođen Rastko Nemanjić Sava, a prilikom rođenja bio je tako sićušan da su mu tepali miščić, po čemu ostade ime naselju, koje se pominje i u Banjskoj povelji u XII veku; u prvom turskom popisu 1455. godine pominje se pod imenom Mišidžić, kao timar Hazira gulama Isa-begova, sa 14 domova; u turskom defteru za ovčarinu i torovinu 1585. godine upisano je pod današnjim imenom i navode se dva vlastnika sitne stoke: Radin Vuk 50 i udova Prenica 10 koza i ovaca.
Stanovništvo. – Sadašnje stanovništvo sačinjavaju srpski rodovi; Anđelkovići (12 dom., sl. Jovandan); Gavrilovići (2 dom., sl. Nikoljdan) iz Bekove; Goševci (2 dom., sl. Đurđevac); Izderići (4 dom., sl. Nikoljdari) iz Sudskog Sela, starinom Čorbići; Jeremići (7 dom., sl. Nikoljdan), starinom Plavšići is Skukova; Milanovići (1 dom., sl. Ćirilovdan); Miletići (6 dom., sl. Aranđelovdan) iz Polazi, starimm Kulize; Milentijevići (4 dorri., sl. Nikoljdan); Milanovići (2 dom., sl. Nikoljdari) iz Požežine; Radulovići (2 dom., sl. Nikoljdan) iz Jošaničke Banje i Ratkovići (6 dom., sl. Nikoljdan). U naselju živi i jedan muslimanski rod, Biševci (3 dom.) doseljeni iz Biševa: (HIX vek). Iseljenici Jeremići, Kragujevac (1 dom.), Kranj (1 dom.), Beograd (1 dom.), Bela Crkva (1 dom.) i Bela Palanka (1 dom.); Gavrilovići, Kraljevo (1 dom.); Anđelkovići, Čačak (1 dom.), Lazarevac (1 dom.), Raška (1 dom.) i Kraljevo (1 dom.).
Izvor: Fikret Sebečevac – Selim Šaćirović / Naselja novopazarskog kraja, Beograd, 1995.