Luštica, naselja i poreklo stanovništva

Položaj Luštice u Boki (google maps)

 

Luštica je poluostrvo u jugozapadnom delu Boke. Kopnenom stranom na istoku graniči se sa Krtolima. Naselja nekadašnje Luštičke općine danas teritorijalno pripadaju Opštini Herceg Novi, osim sela Krašići koje pripada Opštini Tivat.

 

Podatke o poreklu stanovništva Luštice i druge bitne podatke o ovoj oblasti prikupio je početkom 20. stoleća protojerej Sava Nakićenović i objavio ih u svom radu „Boka“, 1913. godine. U to vreme, Luštica je imala status opštine („općine“) sa sedištem u selu Radovanići. Ostala naseljena mesta na Luštici su: Klinci, Mrkovi, Zabrđe, Babunci, Brguli, Krašići i varošica Porto Rose.

 

Luštica je još u starom veku bila važno područje zbog svog isturenog položaja prema Jadranskom moru i zaštite ulaza u Boku. Otud, tragova naselja ima još iz rimskog vremena. U ranom srednjem veku, u ovu oblast naseliće se Sloveni. Od kraja 12. stoleća, Luštica ulazi u sastav države Nemanjića, a tokom 15. stoleća ovde se ustaljuje mletačka vlast. Kada je početkom 13. stoleća, kralj Stefan Prvovenčani obnovio manastir Svetog arhanđela Mihaila na Prevlaci, a njegov brat episkop Sava tamo postavio episkopsku stolicu (1219. godine[1]), manastiru je dodeljen metoh od okolnih krajeva, koji je nazvan Miholjski zbor[2]. Ovaj naziv ostaće i kasnije u upotrebi i nakon zamiranja Manastira 1441. godine[3], kao oznaka zbora bokeljskih opština, pre svih krtoljske i luštičke. Svetog arhanđela Mihaila proslavlja Luštica kao svog zaštitnika (a tako i Krtoli).

 

Manastir Miholjska Prevlaka (slika sa: http://www.vijesti.me)

 

Luštica je krševito i vodom siromašno poluostrvo, obraslo gustom makijom. Od kultura, najviše se gaji maslina, vinova loza i mediteransko voće i povrće, a od domaćih životinja koze, ovce i goveda. Ribarenje je dodatno zanimanje većine stanovništva. Luštica ima dugu i razuđenu obalu, sa lepim plažama, rtovima i uvalama, i otud sa velikim mogućnostima za razvoj turizma. Znatan broj Luštičana se bavio pomorstvom kroz istoriju, pa tako i do danas, te je Luštica dala nekoliko poznatih pomorskih imena. Na žalost, broj stanovnika je u stalnom opadanju, jer mladi ljudi odlaze u gradove (Herceg Novi, Tivat) radi školovanja i zaposlenja. Tako 2003. godine, prema popisu u Republici Crnoj Gori, u svim naseljima Luštice (sva sela izuzev Krašića) živelo je ukupno 338 stanovnika, dok je posle Drugog svetskog rata (1948) u luštičkim naseljima bilo 673 stanovnika. Poređenja radi Nakićenović je, obilazeći Lušticu početkom 20. stoleća zabeležio oko 1200 stanovnika (odnosno, bez Krašića koji danas ne pripadaju luštičkom području – 1079 stanovnika).

 

Poreklo stanovništva Luštice:

 

Luštica je bila naseljena slovenskim stanovništvom sasvim sigurno u vreme kada je obnovljena episkopija na Prevlaci, početkom 13. stoleća. Pretpostavlja se da je slovenski živalj bio ovde i ranije. Krug najstarijih rodova i danas je zastupljen u znatnom broju, ali izmešan sa doseljenicima od 16. stoleća nadalje. Doseljenički talasi uglavnom dolaze iz tri pravca: najbrojniji rodovi su potomci doseljenika „iz Albanije“[4], zatim razni pojedinci iz drugih krajeva Crne Gore i Primorja (Stara Crna Gora, Krtoli, Grbalj, itd), kao i rodovi nastali od dobega iz Herceg Novog (nakon pada grada pod tursku vlast) i Hercegovine krajem 17. stoleća. Nekoliko rodova vodi poreklo od doseljenika iz Grčke, na šta ukazuju i njihova neobična prezimena.

 

Naselja i pregled rodova:

 

1. Radovanići:

 

Glavno naselje Luštičke općine sa početka 20. stoleća. O starosti sela govore pronađene grobnice verovatno iz vremena pre 4. stoleća. Selo ima četiri hrama: staru crkvu Svetog Nikole (podignuta je još 1117. godine, i jedna je od najstarijih u Boki), Svetog Đorđa, Presvete Bogorodice i Svetog Jovana (ona je podignuta na mestu drevne crkve, još iz rimskog vremena). Selo je izdeljeno po bratstvenim zaseocima, gde je svako bratstvo u zasebnom odseku grupisanih kuća. Radovanićima pripada i jedan značajan deo obale, uključujući ostrvo i uvali Žanjice[5], uvalu Mirište, poluostrvo Arza[6], Debeli rt, Oštri rt i ostrvo Mamula[7].

 

Mali Žanjic i Manastir Presvete Bogorodice (slika sa: http://www.medias.rs)

 

Rodovi:

 

Starosedelački rodovi u Radovanićima su: Miževići, Tići[8] i Babovići. Ovom krugu rodova pripadaju i Urdešići, ranije Vurdešić (u Mrkovima i Zabrđu) i Tripčevići (u Zabrđu)[9], kojih više nema u Radovanićima. Do kraja 18. i početka 19. stoleća izumrli su starinački rodovi: Lojanovići, Đurišići, Novakovi, Belovići, Petrovići i Pavići. Svi ovi rodovi su pripadali istom bratstvu Radovanića, te su se vremenom razrodili. Krsna slava svih Radovanića je Nikoljdan. U tabeli Srpskog DNK projekta imamo testiranog Babovića, sa rezultatom I2a PH908:

 

http://dnk.poreklo.rs/naslovna/

 

Ovo je značajan rezultat, jer možemo pretpostaviti da su i ostali rodovi Radovanića nosioci iste haplogrupe, te je to potvrda da je staro stanovništvo Luštice slovenskog porekla.

 

Doseljenici:

 

Đuraševići (Velika Gospođa – Uspenje Presvete Bogorodice) su srodni Đuraševićima iz Klinaca, a i jedni i drugi tvrde da potiču od Đuraša Vrančića, velmoža kralja Stefana Dečanskog. U Krtolima postoji selo Đuraševići, koje se, kao i veći deo Krtola, u 14. i 15. stoleću nalazilo u posedu Đuraša Ilića, unuka Đuraša Vrančića i rodonačelnika Đuraševića, od čije jedne grane potiču Crnojevići. Rod Đuraševića koji danas živi u istoimenom selu ne potiče od Đuraša Vrančića, već su u pitanju doseljenici koji su to prezime poneli kasnije, po selu. Ne zna se pouzdano ima li potomaka pravih Đuraševića do danas.

 

Marovići (Velika Gospođa) su od doseljenika iz Crne Gore sa početka 16. stoleća.

 

Zambelići (Velika Gospođa) su od pretka koji se doselio iz Grčke u 16. stoleću, a prezime mu je bilo Zambelis. Od ovog roda je svetski čuven čileanski pomorac Petar Zambelić (1849-1903). Petar Zambelić je rođen u Zambelićima, zaseoku Radovanića, a sa 23 godine se otisnuo preko okeana. Kao vrstan pomorac, brzo je postao čileanski pomorski oficir i jedan od glavnih istraživača južnih obala Amerike. Od njega danas postoji brojno potomstvo u Čileu[10].

 

Spomen ploča na rodnoj kući Petra Zambelića (slika sa: www.montenegro.com)

 

Eraci[11], ranije Erakovići (Nikoljdan) su od pretka doseljenog iz Hercegovine oko 1625. godine. Prema nekim izvorima, luštički Eraci su od Erakovića iz Banjana. Ukoliko je tačan podatak o vremenu doseljenja pretka Eraka na Lušticu, poreklo od banjanskih Erakovića bilo bi teško prihvatljivo, s obzirom da se rod Erakovića u Banjanima formirao znatno kasnije (posle 1760. godine).

 

Bosnići (Nikoljdan) su od pretka doseljenog iz Bosne oko 1675. godine.

 

 

2. Klinci:

 

Selo se sastoji iz dva zaseoka: Klinci i Ljumotići (gde živi samo jedno bratstvo – Kršanci). Ima četiri hrama: crkva Svetog Arhanđela Mihaila (1670), Svetog Save, Svetog Trifuna i Svetog Pantelejmona.

 

Rodovi:

 

Starosedelački rodovi u Klincima su Čvorići, ranije – Čorić (Sveti Trifun) i Bege[12] (Sveti Hariton). Izumrli su starinački rodovi: Ljumotići (Nikoljdan; pominju se u dokumentu iz 15. stoleća, a izumrli su početkom 17. stoleća), Guše, Vickovići,Milašinovići i Radovići (svi: Nikoljdan) izumrli su tokom 17. stoleća. Đurđinovići (ili Đurđenovići) su bili starnci u Klincima, gde su izumrli, ali se jedna kuća održala u Krašićima.

 

Doseljenici:

 

Đuraševići ili Đuraši (Sveti Hariton[13]) kao i Đuraševići u Radovanićima tvrde da su potomci Đuraša Vrančića.

 

Kaluđerovići (Sveti Trifun) su prema bratstvenom predanju od jednog Kaluđerovića iz Ćeklića, doseljenog početkom 16. stoleća. Ovo predanje se vremenski ne može uklopiti u poreklo od ćeklićkih Kaluđerovića, s obzirom da je ovo veliko ćeklićko bratstvo zasnovano znatno kasnije, u 18. stoleću. To ne isključuje mogućnost da je predak luštičkih Kaluđerovića došao iz Ćeklića, od nekog starijeg roda, te da je zbog istovetnog prezimena došlo do kasnije identifikacije sa velikim bratstvom ćeklićkih Kaluđerovića.

 

Kršanci, ranije Kršančević (Sveta Trojica) su od doseljenika iz Albanije u 16. stoleću. Prema drugoj verziji, Kršanci su starinom iz Hercegovine, a ranije prezime bilo im je Kršanović.

 

Popovići (Sveti Trifun) od doseljnika iz Crne Gore početkom 18. stoleća.

 

Bjelice (Sveti Trifun) su noviji doseljenici, iz Grblja krajem 19. stoleća. U Grblju postoje dva roda sa prezimenom Bjelica: jedni su u Vranoviću, slave Nikoljdan, a drugi u Prijevoru, slave Jovanjdan. I jedni i drugi su u Grbalj došli iz Bjelica u 18. stoleću.

 

 

3. Mrkovi:

 

Selo se sastoji iz tri zaseoka: Mrkovi, Večerići i Tići. Ima dva hrama: Svetog Lazara (1605) i Svetog Petra (1600). U ovom selu i o njegovim meštanima i njihovim savremenim nevoljama, snimljena je 2016. godine filmska crna komedija „Igla ispod praga“, u režiji Ivana Marinovića:

 

https://www.youtube.com/watch?v=_QusnOSuKZs

 

Rodovi:

 

Starosedelački rodovi u Mrkovima su izumrli, a to su bili: Mrkovi (u dokumentu iz 15. stoleća pominje se Bogdan Mrkov), Stojkovi, Legetići, Popovi, Maličići, Neverovići (svi su slavili Nikoljdan).

 

U Tićima i Večerićima žive Tići, koji su ogranak onih iz Radovanića, a u Mrkovima Urdešići, takođe ogranak onih iz Radovanića. Slave Nikoljdan.

 

Doseljenici:

 

Večerići i Setenčići[14] su od dobega iz Herceg Novog, nakon pada grada pod tursku vlast 1482. godine. Oba roda slave Svetu Petku, ali nisu međusobno srodni.

 

Janovići (Sveta Petka) od pretka doseljenog iz Albanije sredinom 16. stoleća.

 

Bogetići (Sveta Petka) od pretka doseljenog iz Crne Gore početkom 17. stoleća.

 

Jankovići (Nikoljdan) od pretka koji se doselio iz Hercegovine u talasu doseljavanja Hercegovaca u Boku (oko 1690. godine).

 

Marinovići (Sveta Petka) od pretka doseljenog iz Tivta početkom 19. stoleća; predak je bio katolik, pa se na Luštici pokrstio.

 

Krašići (Nikoljdan) iz Krašića, prema predanju potiču od istoimenog starog bratstva koje je tamo izumrlo. Jedan Krašić je prešao u Mrkove oko 1820. godine. Upitno je da li ovi Krašići zaista potiču od starog bratstva Kraošića, s obzirom da je ono izumrlo pre njihovog doseljenja u Mrkove. Moguće je da su prezime poneli po mestu iz kojeg su doseljeni.

 

Mrkovčevići (Sveta Petka) od doseljenika iz Tivta nekoliko godina nakon Krašića. Prema predanju, a koje možda potvrđuje i njihovo prezime, oni potiču od starih Mrkova, od kojih se jedan, neznano kada, odselio poslom u Tivat, gde mu prezime izmene u Mrkovčević. Znajući svoje poreklo, jedan od tivatskih Mrkovčevića se vratio u zavičaj.

 

Radovanići (slika sa: wikipedia)

 

 

4. Zabrđe:

 

U seoskom području pronađene su drevne grobnice, verovatno iz starog veka. Selo ima tri hrama: Svete Gospođe (Rođenja Presvete Bogorodice; sagrađena je sredinom 18. stoleća na mestu drevne crkvice), Sve te Nedelje i Svetog Andreja.

 

Rodovi:

 

Starosedelački rod u Zabrđu su Vladnići, ranije Vladović (Sveti Andrej).

U Zabrđu žive i starinci Urdešići i Tripčevići, koji su ogranak onih iz Radovanića, s tim što su ovde uzeli da slave Malu Gospođu (Rođenje Presvete Bogorodice).

 

Doseljenici:

 

Izumrli su Minići, doseljeni iz Stare Srbije, verovatno nakon pada Kosova pod tursku vlast; izumrli su oko 1725. godine.

 

Trojanovići (Mala Gospođa) su od pretka koji se doselio iz Grčke u 15. stoleću, imenom Trojan.

 

Mendegalji, a čuje se i Mendeganj (Sveti Andrej) su od pretka koji se doselio iz Grčke u 16. stoleću.

 

Stojkovići (Mala Gospođa) su od dobega iz Herceg Novog, nakon pada grada pod tursku vlast 1482. godine.

 

Mitrovići i Ivankovići su iz Hercegovine, sredinom 17. stoleća. Oba roda slave Svetog Andreja, ali nisu međusobno srodni.

 

Radovići (Sveti Andrej) od pretka koji se doselio iz Crne Gore krajem 17. stoleća.

 

Medini (Mala Gospođa) su od paštrovskih Medina, koji imaju zanimljivo predanje o španskom poreklu. Više o tome može se pročitati u članku o Paštrovićima:

 

http://www.poreklo.rs/2015/10/27/bratstva-plemena-pastrovica/

 

 

5. Babunci:

 

Malo selo bez hrama.

 

Rodovi:

 

Starosedelački rod u Zabrđu bili su Babunčići, koji su se istražili početkom 17. stoleća. Slavili su Nikoljdan. U dokumentu iz 15. stoleća pominje se Desa Babunčić.

 

Doseljenici:

 

Rusovići (Srđevdan) su od krtoljskih Rusovića, od velikog bratstva Dapčića, potomaka Dabka, doseljenog iz Albanije početkom 16. stoleća. U tabeli Srpskog DNK projekta imamo testiranog Brinića, koji takođe pripada razgranatom stablu Dabkovih potomaka, sa rezultatom I2a PH908:

 

http://dnk.poreklo.rs/naslovna/

 

Na osnovu rezultata testiranog Brinića, možemo zaključiti da su nosioci haplogrupe I2a PH908 ne samo babunski Rusovići, već i veći broj rodova iz Krtola. S obzirom da je Dabko u Krtole doseljen iz Albanije, ovaj rezultat nam pokazuje da je u Albaniji (verovatno – Skadarskom kraju) u vreme Dabkovog doseljenja još uvek bilo prisutno slovensko stanovništvo.

 

Palandačići (Nikoljdan) su od pretka doseljenog iz Albanije početkom 17. stoleća.

Raškovići (Nikoljdan) su od pretka doseljenog iz Hercegovine sredinom 17. stoleća.

 

 

6. Brguli:

 

Selo se deli na zaseoke Brgule, Mardare i Lješkoviće. Ima dva hrama: Svetog Petra (14. stoleće) i Svetog Vartolomeja.

 

Rodovi:

 

Starosedelački rodovi su: Lješkovići (pominju se mletačkom dokumentu iz 1446. godine) i Mardari. Slave Svetog Vartolomeja. Lješkovići imaju neko maglovito predanje da potiču od grbaljskih Lješevića. Istražili su se do sredine 18. stoleća brguljski starinci: Jeličići, Đurini, Piješevi i Vulovi. Svi su slavili Nikoljdan.

 

Doseljenici u Brgulima su Setenčići, koji su ogranak onih iz Mrkova, ali ovde slave Nikoljdan.

 

Krajolik u Brgulima (sa: http://www.montenegroprospects.com)

 

 

7. Krašići:

 

Raniji naziv ovog sela bio je Kraošići, po istoimenom bratstvu[15]. Selo ima crkvu Svetog Nikole.

 

Rodovi:

Starinačko bratstvo Kraošića je izumrlo u 18. stoleću. Krašići u Mrkovima navodno potiču od ovi starih Kra(o)šića, mada veza nije sasvim pouzdana.

 

Doseljenici:

 

Mlečani su u 18. stoleću u Krašiće naselili katolike iz Mula kod Kotora, i to: Slaoviće, Petroviće i Franceskoviće.

 

Jedini pravoslavni rod u Krašićima su Đurđinovići (Nikoljdan) doseljeni iz Mrkova oko 1860. godine, a inače su ogranak Đurđinovića iz Klinaca koji su tamo izumrli.

 

Krašići (sa: https://letsgotomontenegro.com)

 

 

8. Porto Rose, danas samo – Rose:

 

Varošica koja se nalazi na severozapadnom delu Luštice. Zbog položaja, ovde je uvek bila tvrđava koja je čuvala ulaz u Boku. Vizatijsku tvrđavu su uništili Saraceni u 9. stoleću, a sasvim je obnovljena početkom 14. stoleća. Pominje se u jednom dokumentu iz 1351. godine, koji se pripisuje caru Stefanu Dušanu. Kasnije su se tu nalazili mletačko, pa austrijsko utvrđenje. Varošica je zasnovana tokom austrijske vlasti (19. i početak 20. stoleća) od raznorodnih doseljenika iz luštičkih i krtoljskih sela.

 

Rose (sa: http://www.montenegro-visit.com)

 

O stanovništvu varošice Rose videti na:

 

http://www.poreklo.rs/2013/01/08/poreklo-prezimena-selo-rose-herceg-novi/

 

 

---

Izvori (azbučnim redom):

 

Kovijanić Risto – „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (14-16. vijek)“ (1963)

Miljanići Vukota i Akim – „Prezimena u Crnoj Gori“ (2002)

Nakićenović Sava – „Boka“ (1913)

Crnogorčević Mladen – „Miholjski Zbor u Boci Kotorskoj“ (1893)

 

Naslovna slika sa: https://waytomonte.com

---

Napomene:

 

[1] 1346. godine, car Stefan Dušan će Miholjsku episkopiju uzdići na rang mitropolije.

 

[2] U Zbor su ulazila sela u Soliockom Polju, Krtolima, Tivatskom Polju, na Prevlaci, Luštici, zatim Lješevići, južni deo Vrmca, uključujući i Tivat, sve do Plavde (Lepetane).

 

[3] O razaranju Manastira na Prevlaci od strane Mlečana, treba pročitati članak „Mučenička smrt 70 monaha“ protojereja Jovana Plamenca: http://www.mitropolija.me/stari/ustrojstvo/manastiri/prevlaka/duhovnost/jplamenac.html

 

[4] „Iz Albanije“ može značiti razne stvari. Najizvesnije je da se radi o dobezima iz skadarskog kraja. O njihovom etničkom poreklu ne može se pouzdano reći, s obzirom da podaci iz skadarskih popisa u 15. i 16. stoleću govore da je u mletačkom Skadarskom distriktu, odnosno potonjem turskom Skadarskom sandžaku (njegovom centralnom delu, oko samog grada) živelo izmešano slovensko, vlaško i arbanaško stanovništvo.

 

[5] Danas plaža Žanjic i ostrvce Mali Žanjic (zovu ga i Mala Gospa) sa Manastirom Vavedenja Presvete Bogorodice. Prema arhitekturi crkvice, smatra se da manastir na ostrvcetu postoji još od 11. stoleća, a pouzdan dokument o njegovom postojanju je iz sredine 15. stoleća, kada je manastir bio metoh Manastira Savina. Ostrvski manastir je zapusteo u 18. stoleću, da bi monaški život bio obnovljen tek krajem 20. stoleća.

 

[6] Pravi naziv ovog polustrva je Arca, odnosno italijanski – Punta d’Arza.

 

[7] Pravi naziv ovog ostrva je Lastavica, međutim od sredine 19. stoleća ustalio se naziv Mamula, po austrijskoj tvrđavi, čijom je izgradnjom komandovao austrijski general srbskog porekla baron Lazar Mamula.

 

[8] Jednina: Tić

 

[9] Da su Urdešići i Tripčevići izvorno iz Radovanića govore i njihova prezimena na grobnim mramorima ispred radovanićke crkve Svetog Nikole. Tripčevići se pominju u listinama još u 15. stoleću.

 

[10] Zanimljivo je da Petra Zambelića svojakaju Hrvati. Čak su mu, uz braću Paravić, podigli spomenik u gradu Magaljanes na jugu Čilea, „povodom stote obljetnice dolaska prvih Hrvata u Magaljanes“. Za ovako nešto nema nikakvog osnova. Zambelići su daljeg grčkog porekla, pravoslavne vere, i uvek su se izjašnjavali kao Srbi. Sve i da je Petar tokom svog života u Čileu prešao u katoličku veru (što nije nemoguće, jer je to bila jedina crkva u Čileu), to ga, opet, ne čini Hrvatom.

 

[11] Jednina: Erak

 

[12] Jednina: Bego

 

[13] Očito su uzeli slavu starinaca Bega.

[14] Setenčići su prezime dobili po „setenci“, nekoj mletačkoj odluci, verovatno o posedu nad zemljištem, koja je izdata njihovom pretku.

[15] Mogao bi se izvesti zaključak da je rodonačelniku ovog bratstva ime bilo Kralša, od čega sledi glasovna promena u Kraoša, zatim patronimsko prezime Kraošić, i konačno svedeno na Krašić. Analogiju nalazimo odmah preko zaliva, selo Baošići: Balša – Baoša – Baošić. Prezime Kralšič postoji kod Slovenaca.