Poreklo prezimena, selo Žitni Potok (Prokuplje)

Poreklo stanovništva naselja Žitni Potok, Grad Prokuplje – Toplički okrug. Prema knjizi Jovana V. Jovanovića „Pusta Reka“. Priredio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Žitni Potok se nalazi na blago zaobljanim povijarcima koji se, kao podgorina Pasjače, spuštaju ka jugu u Pustorečku oblast. U doba kad su naši slovenski preci naselili ove krajeve pastiri su napasali svoja stada po Pasjači, na Vidojevici, Radanu u drugim susednim planinama, potomi brežuljci, na kojima se zaselio Žitni Potok, bili su veoma pogodni za zemljoradnju i, tek oteti od šuma, i vrlo plodni. Pri vrhu sela na zapadnoj periferiji, nalazi se i sada izvorište potoka, koji je po jezerskom dnu dubio svoju dolinicu i, sa vodama drugih potoka, proširivao u pravce sela Zlate. Obale ovog potoka, odnosno strane brežuljaka sa obe strane njegovih obala su i sada pašnjaci, pitome livade i voćnjaci.

Ime sela.

Nekada su tu bile njive na kojima je uspevalo žito, pa je ceo kraj oko potoka dobio ime Žitni Potok. Kansije zaseljeno selo na ovom mestu nazvano je istim imenom.

Vode.

Kroz selo Žitni Potok, na njegovoj zapadnoj periferiji, teče potok, koji se zove Žitnopotočki Potok. Za vrema Turaka a možda i ranije, u Žitni Potok je zemljanim cevima dovedena voda iz Glasovičke udoline i služila je za šedrvan u džamiji i česmu u selu. Danas su Žitnopotočani izgradili vodovod i u svoje selo doveli zdravu i pitku vodu sa izvorišta kod Belog Kamena, ispod Mrljičkog Visa i svaka kuća ima česmu.

Zemlje i šume.

Zemljište atara Žitnog Potoka se nalazi između atara ovih sela: Bregovine na jugozapadu, Starog Sela i Ševiša na severozapadu i severu, Glasovika na severu, Mačine i Zlate na jugoistoku i Bublice na jugu. Prave ravnice u ataru nema, već se blago prostire po nagnutim brežuljcima, od kojih je najstrmiji Bregovinski Rid. Najprostranija polja se nalaze u pravcu sela Zlate, gde su i najudaljenije parcele Žitnopotočana.

Zemlja nosi ove nazive: Pri Bunar-Bander, Nad Lozje, Ispod Selo-Druge, Ispod Put, Nad Put, Na Jovanovo, Na Ravan, Sinadinov Potok, Golema Livada, Kirine Reke, Bregovinski Rid, Ogranjski Rid, Simonovski Rid, Krajnji Rid, Luke, Lojza-Do, Mačinski Rid, Poljane, Goleme Livade, Poviše Put, Ćunak, Tekija, Turska Padina, Čuka, Kurtiška Reka, Bašče, Pisarsko, Rid, Mazna, Ornica, Kezina, Vučja Plast i Male Livade.

Postanak sela i prošlost.

Nema vidljivih dokaza da je na mestu Žitnog Potoka bilo nekada antičko naselje bilo za vreme Rimljana ili Vizantije. U neposrednoj blzini nalazi se Bregovinsko i Glasovičko Kale, osim tragova od temelja crkve u obliku lađe, na Vašarištu, severozapadno od Žitnog Potoka, koja je morala služiti nekom narodu tog vremena.

Kao što su pod zidine Caričinog Grada i ostalih gradova u ovom delu vizantije stigli su Sloveni u toku VI ili početkom VII veka, tako da su oni ovde došli, opsadama izgladnele posade ovih gradova, a kada su ih osvojili, predali ih ognju a stanovnike porobili i pobili.

Skutnut pod Mrljačkim Visom i Pasjačom i u njihovom prisoju, kraj gde je žitni Potok, mogao je biti pogodan za zimovalište pastira koji su sva svoja stada napasali na padinama Pasjače i Vidojevice, da kasnije preraste u stalno naselje, sa zamljištem pogodnim za obrađivanje i uzgoj raznih žita. Tako je nikao Žitni Potok. Moralo je to biti negde u X ili XI, dakle pre Nemanje. Srbi su živeli u ovom kraju sve do pred kraj XVIII veka, kada su se, pod pritiskom Albanaca, povukli su se u oblasti Srbije koje su od njih uznemiravane. Ima primare da su muslimani prisvajali hrišćanske bogomolje u svoje, odnosno crkve u džamije.

Da su Srbi živeli u Žitnom Potoku u posle dolaska Albanaca, pored njih, dokaz su nazivi zemljišta Arnica-Ornica i dr.

Žitni potok je, kao u Pusta Reka, oslobođen od Turske vlasti 1877/78 godine. U Pustoj Reci srpskoj vojci su se suprotstavili Albanci dobrovoljci. Ti odredi pustorečkih Albanaca su se povlačili u pravcu Malog Kosova dolinom reke Jablanice i putevima kojima će kasnije da odstupa srpska vojska ispred kojih je tekla reka žena, dece i staraca koji su napuštali sa celokupnim imetkom kraj koji su pre jednog veka njihovi dedovi osvojili. Ostale su samo čifčijske porodice i koja ciganska kuća. Pose Berlinskog kongresa, mnogi Arbanasi se se počeli vraćati u Pustu Reku ali se nisu mogli prilogaditi novim uslovima života, prodavali su svoju imovinu srpskim naseljenicima.

U Žitnom Potoku je već 1890. godine otvorena prva osnovna škola. Uoči Prvog balkansog rata, oko 1910. godine, u ovim krajevima su izgrađeni strateški putevi koji su vodili u pravcu Malog Kosova čime je Žitni Potok postao provredni centar jedne prostrane oblasti. Ovim prostorima se povlačila i srpska vojska 1915. godine u pravcu Malog Kosova – i kasnije u Albaniju.

U toku 1917. godine tolički ustanak je zahvatio u ovu oblast. Žitnopotočani su se pridružili ustanicima a po slomu ustanka podneli su sve muke ostalih pobunjenih krajeva ovog dela Srbije.

Poreklo stanovništva,

Danas u Žitnom Potoku žive ovi rodovi:

-Brođani su iz Broda.

-Drndarski su iz Crne Trave – Drdarska Mahala.

-Čaušlije-Čauši su iz Crne Trave – Čauševska Mahala.

-Mečkari-Ratka Mitrovića*, udova

-Petrovići*

-Kitanovići

-Ivanovići-Ivišini su iz Crne Trave – Ivišanska mahala.

-Grci-Platnari su iz Crne Trave, ali neko vreme jedan od predaka je radio u Solunu, u fabrici platna.

-Stankovići

-Stojanovići

-Zajci-Stojičići

-Petrovići drugi

-Jocići

-Rajkovići

-Vlajko Rašić

-Ekonomci-Stankovići

-Đorđevići

-Stankovići treći

-Krstići-Grebenari

-Krstići-Turci

-Cvetkovići-Kovači

-Cveranovići

-Mitrovići-Kovlije

-Đokići

-Stojanovići-Drndari

-Stamenkovići drugi-Drndari

-Radojlovići

-Simonovci-Ilići

-Simonovci-Stefanovići

-Zlatanović Mijajlo – Jevrejin

-Miomir Pešić – Brođanin je iz Broda

-Blagojević Dragomir

-Ratković Ljubisav

-Krstić Aleksandar

-Nikolić Marica

Romi.

U Žitnom Potoku postoji Ciganska kolonija. Mnogi su potmci onih Cigana, koji su ovde živeli za vreme Turaka a neki su se kasnije naselili.

Grupa na zapadu sela:

-Jovanović Dragiša

-Jovanović Božika

-Jovanović Zaim

-Jovanović Stojan

-Jovanović Stanislav

-Jovanović Ratko

-Jovanović Slobodan

-Husemović Živomir

-Husemović Miloš

-Husemović Miloje

-Husemović Rade

-Demirović Danko

-Ilić Stojanča

-Ilić Tomislav – Tomča

-Ilić Zoran

-Ilić Stanoje

-Jovanović Vitko

-Avdić Ljuba

-Raimović Slobodan

-Ibić Sretko

-Đorđević Radojo

-Jovanović ud. Stanica

Grupa na istoku sela:

-Zekirović Đura

-Zekirović Branko

-Avdić Dragi

-Avdić Miloš

-Avdić Milivoje

-Redžepović Mirko

-Jašarević Vlastimir

*Nije navedeno poreklo mnogih rodova.

Zanimanje stanovnika.

Glavni zanimanje Žitnopotočana je zemljoradnja i stajsko stočarstvo. Zidarski radnici su po tradiciji i pečalbari. Zemljoradnjom se bave samo staračka domaćinstva i žene. Žitni Potok je pogodan za voćarstvo. Imaju sve vrste krušaka, zatim jabuka, šljiva, dunje.

Vašar se održava dva puta godišnje, na Jeremijin dan – 14 maja i Sv. Simeona – 14 septembra. Pre Drugog svetskog rata vašar je trajao dva a sada jedan dan. Pijačni dan je nedeljom. Od zanatskih ranji ovde postoje: dve kafane, jedna mesara, dve pekare, jedan kovač, dva mlina, jedna potkivač, obućar, berberin, dva poslastičara, bojadžija, kamenorezac i tri krojača.

Zanimanje Roma.

Postoji jedna kovač, dva zidarska pomoćnika. Neki su svirači. Imaju duvački orkestar. Neke Ciganke prave crepulje za pečenje hleba. Leti rade kao sezonski radnici u poljoprivredi. Bave se berbom pečuraka.

Đura Zekirović je građevinski majstor i prevoznik. Branko Zekirović svira klaniret sa Srbinom. Obojica su odlični svirači i pevači. Ima ih na radu u Nemačkoj. Mirko Redžepović je seoski ovčar.

IZVOR:  Prema knjizi Jovana V. Jovanovića „Pusta Reka“. Priredio saradnik Porekla Milodan.