Poreklo stanovništva sela Gradište, opština Bela Palanka – Pirotski okrug. Prema knjizi dr Mihaila Kostića „Belopalanačka oblast (kotlina)“, izdanje 1970. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Geografsko topografske prilike.
Selo leži na temenu doline jezerskog poda Gradišta, na desnoj dolinskoj strani Nišave, na visini od 510 metara; naselje je položeno na zaravni koja nadkriljuje ulazni deo u ždrelo Gradiškog Kanjona Sićevačke Klisure. Ono se lokalizovalo kotlinski i klisurskim razvojem pod usamljenim uzvišenjem Čukom, između dolina Livađa na istoku i Konopljišta na zapadu. Viši deo sela, Gornja Mala, zauzima najniže padine Čuke; na nju se nadovezuje Donja Mala sa ostalim mahalama.
Vode.
Meštani se vodom služe sa seoske česme, bunara i izvora. U selu je izvor Topole; izvori su u ataru: Palavac, Stanišica, Stubal Donji, Stubal Gornji, Vrbovac, Koritišta, Čurilovac i Velji Dol.
Granice atara, zemlje i šume.
Granice atara povučene su na mestima: Dušman, Slbica, Mladenov Grob – sa Sićevom; Ribare – sa Perišom; Pleš – sa Beloinjem; Golubačak i Crnoljevski Preslap – sa Crnoljevicom; Pernatica – sa Okruglicom; Lanišći Vrh – sa Gulijanom; Komin, Radev Kamen, Paralovo, Đulački Dol, Srbenica, Lozja, Jutenica i Jedac – sa Dolcem; Nišava – sa selom Crnče.
Topografska imena za obradive površine su: Slbica, Dušman, Laz, Koritišta, Netrebičje, Dubrava, Jenov Dol, Stubol, Stanišica, Srbenica, Dol, Pejna Glava, Žirovič, Brdo, Gujin Krst. Belavac, Njiva, Velji Dol, Patetenica, Gabarje, Vrbovac i Padinje. Utrine i šume obuhvataju: Pleš, Drensku Rudinu, Orlovaču, Pernaticu, Maračevac, Stružinu, Lanišći Vrh, Radev Kamen, Paralovo, Zelenište, Gustu Šumu, Dušman, Koritište i Krajište.
Starine u selu.
Na mestu Čuka raspoznaju se „zidurine“ od starog utvrđenja, koje je štitilo pristup Sićevačkoj Klisuri. Nedaleko od naselja ima crkvište Sv. Ilije. Gradište ima dva seoska obroka; jedan je posvećen Sv. Nikoli a drugi Sv. Iliji.
Na mestu „Staro Grobište“ u potesu Guin Krst, u starim grobnicama, pored kostura i „pepelišta“ nailazi se na ratničke noževe, „zlatne grivne“, prstenje i druge predmete.
Poreklo stanovništva.
Starinci su:
-Šibalinci (Mladenovići);
-Radulovci (Radulovići i Đorđevići);
-Đuđuranci (Krstići i Veličkovići). Ima ih odseljenih u mali Dolac i:
-Mitići. Svi slave Jovanjdan.
-Srpkinci (Krstići) i:
-Đorgovci (Đorđevići), Sv. Đorđe.
-Zlatrgovci (Jovanovići i Đorđevići), Jovanjdan i Sv. Đorđe, ima ih odseljenih u Niš;
-Đurinci (Đurići), Sv. Đorđe, ima ih u Nišu, Kruševcu i Stanici Dolac (Mali Dolac) i;
-Tričkovci (Krstići), Jovanjdan i Sv. Đorđe, ima ih odseljenih u Nišu.
-Latkovci (Krstići, Đorđevići), Sv. Đorđe. Ima ih odseljenih u Stanicu Dolac.
-Andreinci (Andreići), Sv. Đorđe.
-Dainci (Brankovići, Zdravkovići), Sv. Đorđe.
-Kaselejci (Ranđelovići), Sv. Đorđe.
-Palaševci (Krstići, Jovanovići, Veličkovići i Živkovići), Sv. Vrači. Ima ih odseljenih u Niš.
-Živinci (Cvetkovići), Aranđelovdan.
-Sećeravci (Savići, Blagojevići, Petrovići, Markovići i Kostići), Nikoljdan. Ima ih odseljenih u Moklište, Beogradu i Ćupriji.
-Milinci (Milići), Nikoljdan. Ima ih odseljenih u stanicu Dolac.
-Džanovlinci (Petkovići, Mladenovići, Veličkovići), Nikoljdan.
Doseljenici su:
-Bakići, Nikoljdan, su Cigani-Romi, doseljeni iz Crvenog brega.
Seoska preslava je Sv. Petka. Petkovica je bila crkvena slava crkve Sv. Petke koja je srušena 1947. godine. Zavetina je Sv. Jeremija, tada se nosi litija. „Volovska slava“ su Sv. Vlasi. „Zbog berićeta“ svetkuje se Ilindan i letnji Nikoljdan.
Selo ima svoje groblje.
IZVOR: Prema knjizi dr Mihaila Kostića „Belopalanačka oblast (kotlina)“, izdanje 1970. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
*
Poreklo stanovništva sela Gradište, prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Sićevačke klisure“ na osnovu proučavanja tog područje 2001. i 2002. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd.
Položaj sela.
Gradište se nalazi na ulazu u istočni deo Sićevačke klisure – Gornja šti Crnčansko-gradištanska klisura, strmih, skoro vertikalnih strana, na zaravni sa desne strane Nišave, okruženoj uzvišenjima Svrljiških planina (1.334 m)
Čuka, na jugu, Brdo, na severu, i Kičer, na zapadu, ispod kojih su usečeni strmi krečnjački odseci ka Nišavi. Prostorno se razvija između dolina periodičnih tokova Livađa, na istoku, i Konopljišta, na zapadu, 4 km severno od železničke pruge i magistralnog puta Niš–Dimitrovgrad. Locirano je 18 km severozapadno od Bele Palanke (opštinski centar) i 33 km istočno od Niša.
Prostorno se razvija u visinskom pojasu od 400 do 460 m.
Pećine u ataru sela.
U ataru se nalaze pećine: Jarčevica, Popova, Mirčeva, Mečina dupka, Svinjarska pećina, Boranova, Paramanska i Belojinske dupke, kao i dve Miline propasti (kod Golubinjaka i Žanovačkog vrha) i propast na mestu Pernatica. Suhodolica puna grohota – Koritište, pruža se od Pleša (1267 m) y pravcu jugoistoka. Polulevkastog je oblika i vezana je za manji rased pravca pružanja severozapad-jugoistok.
Vode.
U selu se nalazi izvor Topole, a u ataru izvori: Stanišica, Palavac, Stubal, Vrbovac, Koritišta, Čurilovac, Velji dol, Sveti Ilija i Kovačevac.
Zemlje i šume.
Od obradivih površina koje su se nalazile na mestima: Belavac, Brdo, Velji dol, Vrbovac, Gaborje, Gujin krst, Dol, Dubrava, Dušman, Žirovič, Jenov dol, Koritišta, Laz, Netrebičje, Njiva, Padinje, Patenica, Pejna glava, Slbica, Srbenica, Stanišica i Stubol, danas se obrađuje samo Belavac.
Šume, pašnjaci i utrine nalaze se na mestima: Gusta šuma, Drenska rudina, Dušman, Zelenište, Koritište, Krajište, Lanišći vrh, Maračevac, Orlovača, Paralovo, Pernatica, Pleš, Radev kamen i Stružina. Vinogradi, danas najvećim delom zapušteni, nalaze se na Padini, a voćnjaci na mestu Kaluđerica i manjim delom u okviru seoskih dvorišta. Na mestima Gabarje, Stranje i Lukov del raste žalfija.
Tip sela (oblik i fizionomija).
Gradište je nepravilnog pravougaonog oblika izduženog u pravcu severozapad–jugoistok. Zbijenog je fizionomskog tipa. Povezuje tri fizionomska dela – „male“, koje su sastavljene od grupa rodovskih kuća: Gornju (Šibalinci, Radulovci, Buđuranci, Đurinci, Vlatkovci, Andreinci i Džanovlanci),
Donju malu (Dainci, Sećeravci i Milinci) i Palaševce (Srpkinci, Đorkovci, Palaševci i Živinci).
Starine u selu.
Na uzvišenju Čuka postoje gotovo u potpunosti uništeni ostaci vizantijskog utvrđenja (žitelji ga nazivaju „gradom“) koje je štitilo ulazni deo Sićevačke klisure. Meštani veruju da se na mestu današnjeg sela nalazilo groblje stanovništva nekadašnjeg „grada“, čiji su tragovi nalaženi tokom kopanja temelja za kuće.
Na mestu Staro grobište (potes Gujin krst) u grobnicama su pronađeni noževi, zlatne grivne, prstenje i drugi predmeti. Prilikom izgradnje seoskog vodovoda, kod izvora Stanišica, pronađene su cevi starog vodovoda za koji se smatra da je koristio pomenuti „grad“.
Severno od Gradišta nalazi se crkvište Sv. Ilije, gde je postavljen kameni krst, a na mestu Dubrava nalazi se kameni krst posvećen Sv. Nikoli, podignut 1860. godine.
Poreklo stanovništva.
U Gradištu se sve familije smatraju starosedelačkim:
-Sećeravci (Kostići, Živkovići i Markovići; 4 kuće; slave Sv. Nikolu), doseljeni, po predanju, odmah posle smrti cara Dušana sa Kosova, njihovi podelci:
-Dainci (Brankovići, 1 kuća; slavi Sv. Đorđa),
-Đorgovci (Đorđevići, 4 kuće; slave Sv. Đorđa),
-Andreinci (Andrejići, 1 kuća; slavi Sv. Đorđa),
-Palaševci (Krstići, Jovanovići i Veličkovići, 8 kuća; slave Cv. Vrače),
-Živinci (Cvetkovići, 3 kuće; slave Sv. Ranđela),
-Milinci (Milići i Ilići, 2 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Džanovlinci (Veličkovići, 1 kuća; slavi Sv. Nikolu),
-Vojinovci (Vojinovići i Velojići, 2 kuće; slave Cv. Nikolu) i:
-Šibalinci (Mitići, 1 kuća; slavi Cv. Jovana), doseljeni, po predanju, „u tursko od Glame“ (verovatno je reč o starijim doseljenicima sa kraja XV ili početka XVI veka).
Od sredine HH veka iseljeni su potomci šest starinačkih familija:
-Buđuranci i Radulovci (slave Sv. Jovana), podelci familije Šibalinci,
-Srpkinci (slave Sv. Đorđa),
-Đurinci (slave Cv. Đorđa),
-Vlatkovci (slave Sv. Đorđa) i:
-Kasalejci (slave Cv. Đorđa).
Kao starinački rod koji je nestao biološkim procesom Mihajlo Kostić navodi:
-Ećerovce, koji se nisu zadržali u narodnom sećanju.
U selu su živele dve kuće Roma:
-Milutinovići i:
-Jovanovići (slave Sv. Nikolu), doseljenih iz Crvenog Brega, koje su za vreme Drugog svetskog rata preseljene u Dolac (selo).
Ostali podaci o selu.
Seoska slava ili „litije“ je Sv. Jeremija, a Preslava Petkovica, na čiji dan je bila i crkvena slava starog pravoslavnog hrama (sa zvonarom iz 1906) posvećenog CB. Petki, kojije srušen 1947. godine. U minulim vremenima meštani su slavili i Cv. Vlase kao „volovsku slavu“.
Novija iseljavanja stanovništva.
U savremenom periodu je iseljeno (uglavnom u Niš i okolna naselja) i „ugašeno“ (smrću domaćina) 68 domaćinstava:
-Vlatkovci 13 kuća familije, po 7 kuća familija:
-Sećeravci i Burđanci, 6 kuća familije:
-Dainci, po 5 kuća familija:
-Palaševci, Šibalinci i Andreinci, 4 kuće familije:
-Đurinci, po 3 kuće familija:
-Milinci i Srpkinci, po 2 kuće familija:
-Džanovlinci, Kasapejci i Radulovci, 2 kuće Roma
-Milutinovići i Jovanovići i 1 kuća familije:
-Đorgovci.
Prema popisu stanovništva i stanova 2011. godine, u Gradištu je bilo 38 napuštenih (nenastanjenih) stambenih jedinica.
Ostali podaci o selu.
Gradište je mešovito, ratarsko-stočarsko selo. Na bazi zastupljenosti osnovnih funkcija pripada grupi primarnih seoskih naselja. Od osnovnih funkcija u selu danas postoji jedino mesna zajednica.
Četvororazredna osnovna škola otvorena 1930, prestalaje sa radom sredinom 70-ih godina HH veka zbog manjka učenika.
Za potrebe ranijeg vodosnabdevanja podignuta je seoska česma, a meštani se danas snabdevaju vodom preko seoskog vodovoda izgrađenog 1965/66. godine (kaptiran izvor Stanišica).
Elektrifikacija je izvršena 1960. godine.
Put do sela (od magistralnog pravca Niš–Dimitrovgrad preko Dolca — sela) je trasiran 1947, a asfaltiran 1987. godine.
IZVOR: Prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Sićevačke klisure“ na osnovu proučavanja tog područje 2001. i 2002. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)