Poreklo stanovništva sela Veliki Izvor, Grad Zaječar – Zaječarski okrug. Prema knjizi Marinka Stanojevića „Crna Reka“. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Veliki Izvor se proteže između dve kose. Gornji Kraj je pritešnjen sa istočne i južne strane brdima a Donji Kraj se širi izbijajući u ravnicu. Mesta na kojima se nalazi Gornji Kraj zovu se Gradište, Panjak, Ciganski Vrh i „pored reke“. Mesta na kojima je Donji Kraj su Panjak, Ciganski Vrh, Krivi Potok i ravnica pored reke, u dubodolini.
Rečica, koja protiče kroz selo, plavi ga, naročito u doba topljenja velikih snegova i jakih kiša. Poplave dolaze otuda što su okolna brda ogolela, te se, kad kiše padaju, voda naglo sliva u rečicu, ali se selo zbog toga ne pomera.
Vode i klima.
U samom selu postoje dva izvora. Jedan je bez imena a drugi se zove Neškovska Česma. Osim sa pomenutih izvora meštani koriste za piće i vodu iz bunara, kojih u selu ima preko trista. Voda iz bunara je teška, ali se pije jer nema bolje. Rečna voda se ne pije.
U selu duvaju vetrovi: severac, košava i gornjak. Najhladniji je severac.
Zemlje i šume.
Selo ima dovoljno zemlje za obrađivanje. Nalazi se na ovim mestima: Mogili, Šontolovu, Vrškoj Čuki, Rajkovom Savetu, Bilu, Bezdanici, Šaškoj, Granici, Selištu, Timoku, Lokvi, Velikom Stupnju, Kalilki, Neškovoj Kruši, Grozjavu Vrhu, Alapinu, Krivom Potoku, Dubokom Dolu, Stamenskom Dolu, Kruvuljani, Panjaku, Košuti, Turskom Blatu, Dragoljevu Krivulju i „ispod sela“. Najudaljenija su mesta od sela 15-20 kilometra.
Selo ima pašnjake i utrine u neposrednoj blizini sela: u Panjaku, Dubokom Dolu, Gradištu, Plandištu, Osmanovu Šancu i Ciganskom Vrhu.
Opštinske i zajedničke šume nema. U poslednje vreme vrši se pošumljavanje ogolelih brda bagremom, osobito u Dubokom Dolu i Krivom Potoku.
Zemlja pored Timoka je vrlo plodna, po brdima slabe rodnosti.
Tip sela.
Selo je zbijenog tipa. Deli se na dva kraja, Gornji i Donji. Rastavljeni su jednim sokakom, koji je u isto vreme i granica velikoizvorskih parohija. Kuće su poređane bez reda. Gornji Kraj je gušći, dok su kuće u Donjem Kraju nešto razmaknutije.
Kada je 1833. godine povučena nova granica između Kneževine Srbije i turske carevine, ostala su imanja pojedinih Velikoizvoraca na turskoj (sada bugarskoj) teritoriji. Zbog toga su mnoge porodice bile prinuđene da se isele na tursku (kasnije bugarsku) teritoriju i na taj način obrazovale novo selo Izvor-mahala.
Pored toga selo Dublje, kod Svilajnca, je naseljeno u celini meštanima Velikog Izvora.
Selo je 1876. godine, za vreme srpsko-turskog rata potpuno spaljeno i ponovo podignuto na istom mestu. Danas, 1931. godine, Veliki Izvor ima 830 kuća.
Starine u selu.
U okolini ima više selišta: Stamenovo Selište, Trnjavo Selište i Selište.
U blizini sela nalazi se mesto Gradište, na kome su ostaci nekog gradića – Kale. Nema nikakvih predanja o tome.
Postanak sela i poreklo stanovništva.
-Na ovo mesto, na kome je danas selo, došlo je nekoliko porodica i zaselilo selo. To su:
-Uzunski;
-Lilkovski (ranije Trošanovski);
-Neškovski i;
-Mačovski.
Doselili su se pre 200 i više godina. Veliki Izvor je stariji od Zaječara. Ove porodice su obrazovale seoce, koje je malo vremena ovde ostalo, jer se, pod pritiskom Turaka, iselilo u mesto zvano Stamenovo Selište, udaljeno od sela oko 4 kilometra. Odavde se iselilo u Trnjevo Selište, udaljeno 7-8 kilometra. Odatle se preseli u mesto, danas zvano Selište da bi se odatle vratilo na porvobitno svoje mesto.
U Donjem Kraju su doseljenici iz Tetova, poglavito porodica:
-Neškovski.
Na sredini sela su:
-Uzunovci.
U Gornjem Kraju su poglavito:
-Lilkovski, ranije Trošanovski familija.
Za poslednje dve se priča da su doseljene sa Volge.
Selo se umnožavalo priraštajem a posle minulih ratova znatno se raselilo, poglavito u Zaječar – preko 200 porodica. Ima ih prilično i u Vražogrncu – Srezu zaječarskom, uglavnom kao domazeti. Raseljavanje se vrši zbog toga što se više, usled teskobe mesta na kome je selo, ne mogu podizati kuće. Drugi razlog raseljavanja što Velikoizvorci kupuju zemljište za obrađivanje u ataru opštine Zaječara, pa se zbog toga u Zaječar i naseljavaju.
Seoske su slave: Spasovdan i Duhovi (Trojice). Crkva slavi Ilindan.
Starinci slave Nikoljdan, kao i veći deo sela.
IZVOR: Prema knjizi Marinka Stanojevića „Crna Reka“. Priredio saradnik Porekla Milodan.
6. januar 2016. u 20:32
Rade Brakočević
Autor Marinko Stojanović je u svojoj knjizi iznio svoja saznanja.Saradnik portala Milodan ih je prenio. Zamolio bih potomke stanovnika ( bivših i sadašnjih) Velikog Izvora, poznavaoce tog kraja i sve one koji o tome nešto znaju, da se jave sa podacima o onim rodovima, koji su iz Crne Gore ( Šekulara) preko Bugarske, došli u Veliki Izvor. Nekima će ovo biti čudno. Oni zaboravljaju da je sve to bila Turska. Šekularsko pleme je relativno malobrojno, jer je bilo stiješnjeno na svojoj užoj plemenskoj teritoriji, pa je bilo prinuđeno na stalno iseljavanje u Srbiju, Metohiju, Kosovsko Pomoravlje, pa čak i Bugarsku. Savo Popović, dečanski monah, rodom iz Šekulara, kada je onamo boravio kupeći milostinju za Dečane u 19.vijeku, zabilježio je 16. naselja u Bugarskoj, naseljenih Šekularcima.. Tada su “šekularski Bugari”, znali da potiču iz Šekulara i slavili slavu Sv.Jovana Krstitelja (Bugari inače ne slave slavu). Neki od tih iseljenih Šekularaca su iz Bugarske prešli u Istočnu Srbiju. Tako se zna za rod Dašića iz Velikog Izvora kod Zaječara. Zanima me da li su Baljevići u Velikom Izvoru došli iz tih sela ” šekularskih Bugara”? Ako ih ima, lijepo bi bilo da se jave i drugi, sa drugim prezimenima, i podacima o slavi, nošnji i kad su prešli iz Bugraske. Ne znam da li ovo čitaju u Bugarskoj, mada su tamo možda sve zaboravili. Akademik Miomir Dašić je 1967. godine boraveći u Bugarskoj, našao “blijede tragove odseljenih Šekularaca sjeveroistočno od Velikog Trnova, gdje se nalazi pravoslavni manastir Arbanasi”.
Unaprijed zahvalan.
27. avgust 2023. u 18:30
Lana Jankovic
Postovani, gde se mogu dobiti vise informacija u vezi iseljavanja stanovnistvaSekulara .
Moja porodica Zivanovic je naseljena iz Velikog Izvora……pozdrav
11. septembar 2018. u 12:54
Olivera Mandragora
Pozdrav uredniku, naime moja porodica sa oceve strane se pre nekih 200 godina iz sela Veliki Izvor doselila u Pozarevac, bezeci od turaka. Prezivali su se u Velikom Izvoru Jovanovic pa su tek u Pozarevcu pomenili prezime u Nikolic. Slava Nikoljdan.. Ovde u Pozarevcu gde je zivim ceo jedan kraj se zove Bugarska mala jer je lokalno stanovnistvo te porodice nazivalo Bugarima zbog mesta odakle dolaze i akcenta iako oni uopste nisu bugari. Takodje, moja baba odnosno oceva majka i njena porodica takodje vuku poreklo iz Velikog Izvora, prezime im je Najdanovic, a nadimak Pacori po nekom “Bajka Najdan paci” kako to pise u izvestajima Jovana Cvijica. Slava takodje Nikoljdan. Mene zanima nesto vise o njihovom poreklu pa ako nesto znate bila bih jako zahvalna. P.S. jos uvek ne znam sta znaci taj prefiks ‘bajka” koji sam nasla u tom izvestaju
13. februar 2020. u 02:28
Tihomir
Veliki izvor e osnovan ot bugarski famili ot seli Golem izvor Tetevensko Oni su beželi ot turci edni su se poselili u selo Smolяnovci u Bugarska drugi u sadašno Veliki izvor i u Duble To e prava istina za ovo selo i za bugarski koreni u Srbiu oni su svuda bez Šumadiu tam su prvi srbi s drugi srbi iz C Gora Ovakva e istina loša ili dobra
20. oktobar 2023. u 03:01
Aleksandar Ivković
Ne bih se složio, lično iman korene odatle, nemamo ni 1% bugarskih gena. Pleme Teteven je prešlo iz Makedonije (Tetovo) u gradić Teteven u Bugarskoj, gde su gradili manastir. Oko 1804. godine početkom prvog srpskog ustanka odlaze u Srbiju u Veliki Izvor, potom dalje oko 1810. godine selo Dublje kod Svilajnca, dobar deo takođe u Rakinac kod Velike Plane- Nešković i ogranak (Manojlović, Vučković, Petković, Ivković, Živanović, Canković, Micković) i u tadašnje vreme Kupusina, koja je tada bila zaseok, a danas je selo porodica Radovanović (Sarić). Istraživanjem haplogrupe, koja se prenosi sa po muškoj liniji imamo E1B1B-V13 koja dolazi upravo iz zapadne Makedonije, Crne Gore i sa severa Albanije, ruši tezu da imamo veze sa Bugarima (osim što su živeli tamo). U Bugarskoj je takođe zastupljena ova haplogrupa, ali ne ovaj haplotip.
9. novembar 2019. u 11:44
Pedja
Selo Cerovac kod Kragujevca je nastanjeno vecinom rodova iz Velikog Izvora pre oko 200 godina.Kratko su se zadrzali u Krivom Viru verovatno zbog sukoba sa Turcima u toku Prvog Srpskog ustanka.Najdanovici slave Ignjatijevdan,Bogdanovici,Zivanovici i Vuckovici-Sv.Nikola,Lazarevici i moji Nikolici-Vavedenje,Cirkovici,Prvulovici i Zivulovici ( kojih vise nema u selu,ali imaju potomke u Kragujevcu),Sreckovici,Bozinovici i Veselinovici-Djurdjic,Dunici-Sv Cirilo i Metodije…I nas u Sumadiji zovu “Bugari” zato sto je od 13 zacetnickih rodova 11 doslo iz Velikog Izvora,jedan iz Trna u Bugarskoj i samo jedan iz Stare Srbije-Kolasina,to su Jankovici…Pozdrav Veliko-Izvorcima…
10. decembar 2020. u 08:48
Dragiša
Poštovani,
da li Vaša tvrdnja da su se Cerovčani pri preselenju zadržali u Krivom Viru bazira na predanju ili imate neki drugi izvor?
Hvala.
[email protected]
20. februar 2021. u 16:08
Maja
Kako mogu saznati poreklo moje porodice Djergovic, koja se nalazi u selu Dublje kod Svilajnca a doselili se iz Velikog Izvora, slavi sv. Nikolu. Kome da se obratim? Hvala unapred