Bratstva plemena Paštrovića

PRIREDIO: Saradnik portala Poreklo Nebojša Babić

Paštrovići su pleme čije područje zahvata deo jadranske obale od granice Budve i Bečića na severozapadu do Spiča na jugoistoku, dok je u unutrašnjosti oivičena lancem Paštrovske gore (ova unutrašnja kopnena granica bila je promenljiva tokom prošlosti).

Iako su kao celina pleme, Paštrovići se dalje dele na 12 manjih „plemena“. Ona po veličini i strukturi više odgovaraju crnogorskim i brđanskim bratstvima, pa ću nadalje o njima govoriti u tom smislu.
Paštrovići su pleme heterogenog sastava po poreklu.

Prema predanju, najstariji paštrovski etnički sloj bili su Srbi i drugi Sloveni, doseljeni u ove krajeve u periodu između 6. i 10. stoleća. Od ovog sloja stanovništva do danas nije ostalo potomstva, jer su izumrli ili se iz matične oblasti iselili. Od njih su tragovi ostali uglavnom u toponimiji. Današnja paštrovska bratstva potiču od doseljenika iz 14. i 15. stoleća i kasnijih.
Stara nestala bratstva su u vreme kad je ovaj prostor jadranskog primorja bio u sastavu države Nemanjića, većinom pripadala sitnijem plemstvu i viteškom sloju.

Značajnija izumrla i iseljena bratstva iz Paštrovića

Paštrovići, po kojima je ime dobilo i pleme i cela oblast. Pod ovim imenom prvi put se pominju 1355. godine kao vlastela u službi cara Stefana Dušana. Postoje različita tumačenja naziva bratstva Paštrovića: po jednima, on potiče od vlaške reči pastro, izvedene od latinske pastor – pastir, što ukazuje na stočarsku tradiciju. Drugi, reč pastro tumače kao staroslovensku, u značenju – šaren.

Bili su jako bratstvo u 14. i 15. stoleću. Središte im je bila Stara Lastava (Petrovac). Tokom nemirnog 15. stoleća, zbog sukoba Primoraca (najviše Grbljana, a i drugih) sa Mlecima, kao i turskih upada, mnogo stanovništva se iz ovih oblasti iselilo na sever, u Dalmaciju i Italiju. Paštrović se kao bratstveno ime od 16. stoleća više ne pominje u crnogorskom primorju, ali se sreće u Dalmaciji i Veneciji, a kasnije i u Južnoj Ugarskoj kod bačkih Bunjevaca (nije jasno da li ovi Bunjevci imaju veze sa crnogorskim Paštrovićima ili je istoventnost patronima kod ove dve populacije slučajna).

Buljarevići, po kojima je nazvano mesto Buljarica, gde im je bilo sedište. Izumrli su tokom 17. stoleća.

Kanjoši, znamenit starinački vojvodski rod u Buljarici. Od njih je čuveni Kanjoš Macedonović iz 15. stoleća. Sredinom 17. stoleća, vojvodstvo su im preoteli Junkovići (Suđići), a od kraja istog stoleća, Kanjoši se više ne pominju u paštrovskoj oblasti, jer su se do tada iselili. Od njih potiču Pejakovići u Riječkoj nahiji, a po predanju jedini njihov preostali ogranak su Kaloštri iz Reževića (premda, o Kaloštrima postoji i druga verzija, što će biti navedeno kasnije).

Paštrovska plemena

1. Bečići

Rodovi: Bečići, Čučuci (jedn: Čučuk), Gracuni, Klapavice. Svi slave Nikoljdan.
Sedišta bratstva su u Bečićima i Čelobrdu.

Prvi put se pominju početkom 15. stoleća. Potiču iz Zete (Skadarski kraj) odakle se najpre naseljavaju u Crmnicu, a potom u Paštroviće. Izumrli bečićki rod su Mušuni. Za Klapavice se govori da su starinci (možda izvorni Paštrovići?) koji su se pribratili Bečićima. Među Bečićima su živeli i Štiljanovići, o kojima će biti reči kasnije.

2. Kalađurđevići

(ranije se navode i kao: Kalođurđevići)
Celo bratstvo nosi isto prezime. Pretka su zvali Kalođurđe – „lepi Đurđe“ (grč. kalos – lep). Slave Nikoljdan. Sedište bratstva je u mestu Podbabac. Potiču iz Zete (Skadarski kraj) odakle su se doselili u Paštroviće verovatno još u 14. stoleću, s obzirom da su još početkom 15. stoleća bili jako i brojno bratstvo u Paštrovićima.

3. Dabkovići

Rodovi: Kažanegre, Kuljače, Kentere, Balići. Izvorna slava im je Nikoljdan, koji i danas slave Kažanegre i Kuljače. Kenetere i Balići su uzeli da slave Mitrovdan, s obzirom da žive u Mitrovićima, te su uzeli i njihovo krsno ime. Sedišta bratstva su u mestima Dabkovići i Kuljače. Deo je živeo i na Svetom Stefanu.

Rodonačelnik svih Dabkovića je Novak Crnac koji se doselio iz Pipera, najpre u Cetinje, a potom njegov potomak Dabko u Paštroviće. O Novaku Crncu biće reči kasnije.

Za Baliće postoji pretpostavka i da oni nisu Dabkovići, već pribraćeni potomci starijeg bratstva Đenaša (ili Đonaša).

Ogranak bratstva koji nosi prezime Dabković, iselio se iz Paštrovića do početka 20. stoleća (većinom u Ameriku), kao i Franovići, dok su Marojevići izumrli u 18. stoleću.
Među Dabkovićima su živeli i rodovi Tarnuti (verovatno staro paštrovsko bratstvo) i Pavlovići koji su nosili i ime Berišani. Nepoznato je da li imaju veze sa albanskim fisom Beriša (ali veoma moguće da imaju).

4. Mitrovići

Rodovi: Mitrovići, Grlomani, Anđusi, Đuraševići, Sankovići, Jovanovići, Rađenovići, Luketići, Vojnići, Rafailovići, Markićevići, Goliši. Slava im je Mitrovdan. Sedišta bratstva su: Pržno, Podličak, Vrba, Tudorovići, Divanovići, Vrijesno, Slavonjina, Andričići, Rafailovići, Đenaši, a bilo ih je i na Svetom Stefanu (Mitrovići).

Iseljeni rodovi Mitrovića su: Bući (jedn: Buća), Donkovići i Bjeljaci (u 18. stoleću), Laškovići (u 19. stoleću) i Radovići – Nobili (poslednji muški izdanak se iselio u Banat 1937. godine).

Svi rodovi Mitrovića su srodni i, prema predanju, potiču od zajedničkog pretka Dmitra koji se doselio odnekud iz Stare Srbije. U Paštrovićima se prvi put pominju početkom 15. stoleća.

Među Mitrovićima žive i nesrodni Divanovići, koji su starinci u Paštrovićima. Slave Mratindan, odnosno Svetog Stefana Dečanskog. Njihovo starije prezime je Buran / Buranović.

5. 

   Ljubiše

Rodovi: Ljubiše i Niklanovići. Slave Mitrovdan. Sedište bratstva je u Blizikućama, a Ljubiše su živeli i na Svetom Stefanu.

Prvi put se pominju u 14. stoleću, kao Blizikuće. Po predanju, potiču iz Hercegovine, odakle su došli oko 1300. godine.

Sa Ljubišama žive i Kruti (jedn: Kruta) koji nisu istog porekla, već su došljaci iz Skadarskog kraja u 16. stoleću. Kruta ima i u Grblju, istog porekla.

6. Baroči

Baroči su malo bratstvo, paštrovsko „pleme“ koje je izumrlo u 19. stoleću. U bratstvu su bila dva prezimena: Baroči i Nikolići. Središte im je bilo u Pozdoču u paštrovskoj planini koju su 1830-ih Crmničani oteli od Paštrovića, te su se Baroči preselili u Vrbu. Poslednji se spominje Jovan Baroč 1846. godine.

7. Reževići
Reževići su heterogenog sastava. Postojalo je staro bratstvo Reževića (verovatno pravo paštrovsko) koje je izumrlo, ali su kasniji doseljenici preuzimali njihovo ime. Po bratstvu Reževića naziv je poneo i manastir Svetog Stefana, kao i jedina paštrovska reka – Rijeka Reževića.

Reževići žive u mestima: Drobnići, Krstac i Katun.

Rodovi:

U Drobnićima žive Đedovići, Sklenderi i Radovići, koji su srodni, potiču od doseljenika iz Pipera iz 15. stoleća. Slave Veliku Gospođu (Uspenje Presvete Bogorodice).
U Krscu: Vukovići i Pavlovići su doseljeni iz Stare Crne Gore u 14. stoleću; Kaloštri (jedn: Kaloštro) po jednoj verziji potiču od paštrovskih Kanjoša iz Buljarice, a po drugoj su starinom iz Stare Srbije ili Makedonije (što možda potvrđuje ime Kanjoš Macedonović, a možda i ukazuje na makedonsku starinu svih Paštrovića?); Zenovići po predanju potiču iz Stare Srbije ili Makedonije, a doseljeni su veoma davno, u 13. ili 14. stoleću; Đakonovići su iz Pobora, doseljeni zbog krvi u 17. stoleću. Svi krstački rodovi slave Svetog Stefana.

U Katunu: Perazići, potiču iz Klimenata, odakle je predak došao u Primorje u 16. stoleću. Ova seoba se podudara sa dolaskom Klimenata u Ceklin, pa može biti deo iste seobe. Ovih Perazića ima i u Krajini i Mrkojevićima, koji su najvećim delom islamizirani. Bogovići, Bosnići i Franovići su srodni, potiču od doseljenika iz Stare Srbije iz 15. stoleća. Franićevići su ogranak bratstva Medina (o njima kasnije) od pretka koji se tu doselio u 18. stoleću. Sva katunski rodovi slave Svetog Stefana.
Manastir u Reževićima zasnovao je kralj Stefan Prvovenčani 1226. godine, na mestu razvaline najpre paganskog, a zatim hrišćanskog hrama još iz vremena Rimljana. Car Stefan Dušan je, 1354. godine, tu podigao hram Svetog Stefana. Današnji hram Svete Trojice i manastir, danas poznatiji kao Reževići, zasnovan je u 18. stoleću. Bratstvo Reževići dalo je veliki broj igumana ovog manastira, od kojih je najpoznatiji arhimandrit Dimitrije Perazić, polovinom 19. stoleća.

8. Srzentići

Celo bratstvo nosi isto prezime. Slave Nikoljdan. Sedište bratstva je u planinskom selu Brda. Ovo bratstvo se isprva zvalo Bulgarovići, pa je krajem 14. stoleća prozvano Ćuda. Ime Srzentić dobili su po jednom bratstveniku koji je bio sergente u mletačkoj vojsci, krajem 17. stoleća. Po jednoj verziji, Ćude / Srzentići su od plemena Nikšića, koje je u jednom periodu katunovalo u ovoj oblasti (što se može povezati sa nikšićkim predanjem o starini u Grblju). Izumrli rod Ćuda su Nikošići, a Zanovići su se odselili u Budvu, pokatoličili i kasnije iselili u Dalmaciju. Pero Radovanov Ćuda se poturčio i napredovao u turskoj vojnoj službi, tako da je početkom 16. stoleća postao paša u Kairu, imenom Mustafa-paša.

9. Davidovići

Rodovi: Mikovići, Davidovići, Gregovići, Androvići, Medigovići (prezime su uzeli potomci Stevana Mikovića koji je bio lekar – medigo). Slave Svetog Iliju. Žive u Čelobrdu, Novoselju, Kaludercu i Žukovici.

Po predanju su iz Stare Srbije odakle su se u 13. stoleću doselili najpre u Crmnicu, gde su im preci bili neka niža vlastela. Živeli su u mestu koje se i danas zove Mikovići. Od početka 15. stoleća, pod pritiskom novih doseljenika, postepeno se sele preko planine u Primorje, da bi se do kraja 17. stoleća gotovo svi iselili iz Crmnice (od nešto malo preostalih potiče današnje crmničko bratstvo Đalci u plemenu Podgor, koji slave Nikoljdan). Bratstvo se zvalo Mikovići do sredine 18. stoleća, a onda su prozvani Davidovići po najjačem i najbrojnijem rodu.

Izumrli i iseljeni davidovićki rodovi: Markićevići (izumrli u 18. stoleću), Pašići (poslednji muški se iselio 1911. godine) i Džamonje (poslednji umro 1953. godine).
Pribraćeni Davidovićima u bratstvu su: Radanovići (doseljeni iz Stare Crne Gore u 16. stoleću), slave Svetog Iliju; Šoljage (doseljeni iz Spiča u 16. stoleću zbog krvi, a potiču od ceklinskih Šoljaga), slave Đurđevdan; Vukotići (predak od Bjeloša iz Katunske nahije se doselio početkom 18. stoleća), slave Svetog Iliju.

Među testiranima na Srbskom DNK projektu upisan je i jedan Gregović kao nosilac haplogrupe I2 M223.

Prezime Gregović može se povezati sa nadimkom Grego, izvedenog od imena Gregor, Grgur, Grigorije. Ali, zanimljivo tumačenje daje crnogorski istoričar Radoslav Rotković koji u knjizi „Sazdanje Cetinja“ kaže: povezuje ovo sa talijanskim Greco – Greko, lokalno – Grego, Grk. “U ovom zapisu iz 1468. pominje se prepošteni i premudri Božidar Grk, logotet, a to znači šef kancelarije. Pretpostavljalo se da bi to mogao biti mladi Božidar Vuković, docniji vojvoda i štampar u Mlecima… To što se Božidar naziva Grkom ne treba da zbunjuje jer tako na jednom mjestu stoji i za Nikolu “logoteta gospodina Ivana”. Grk je sinonim za pravoslavnog. Pošto je Nikola nosio monašku odjeću, on je za kotorskog notara bio greco ili grego (odatle prezime Gregović), to jest pravoslavni, pripadnik grčko-istočne crkve (chiesa greco-orientale).”

10. Suđići

Celo bratstvo nosi isto prezime. Žive u Petrovcu. Jedan njihov ogranak, Andrići, živi u Buljarici. Slave Petrovdan.

Po predanju, potiču iz Stare Srbije, odakle su se doselili u 14. stoleću. Isprva su se zvali Glavoči (15-16. st.), pa zatim Junkovići (16-18. st.), a od prelaska u Kastel-Lastvu (Petrovac) oko 1800. godine, prozvani su Suđići po bratstveniku Marku Junkoviću – Suđi, koji je bio sudija („suđa“) i vrlo ugledan građanin.

Među testiranima na Srbskom DNK projektu upisan je i jedan Suđić kao nosilac haplogrupe G2a L497.

11. Midžori

Rodovi: Midžori i Todorice. Slave Svete Vrače, a ranije su slavili Nokoljdan. Sedište bratstva je u Buljaricama – Midžorov krš.

Predanja o poreklu Midžora su različita. Po jednoj verziji, oni su iz Dukađina i srodni Bjelopavlićima, a u Paštroviće su se doselili oko 1400. godine. Po drugoj, oni su ogranak bratstva Armenko (videti kasnije). Do 18. stoleća zvali su se Butaci (jedn: Butak), zatim Nikolićevići, i konačno Midžori. Prema Jovanu Vukmanoviću, ime Midžor je iz druge polovine 18. stoleća. Međutim, u Manastiru Gradište iznad Buljarice, postoji njihova porodična grobnica sa mramorom na kojem stoji natpis „grobnica Midžorah 1721“. Dakle, prezime Midžor postoji još u prvoj četvrti 18. stoleća. Postoji mogućnost veze prezimena Midžor sa istoimenom planinom na srbsko-bugarskoj granici.

12. Armenko

Celo bratstvo nosi isto prezime. Slave Nikoljdan. Žive u Buljarici.

Po predanju, doselili su se iz Stare Srbije sredinom 14. stoleća. Sve do 19. stoleća, bratstveni naziv bio je – Tomići, dok naziv Armenko, koji je bio nešto kao njihov porodični nadimak, počinje da se koristi kao bratstveno ime. Prema predanju, ime Armenko dobili su po jednom pretku Tomiću koji je (h)ramao, dok po nekim mišljenjima ono potiče od latinskog armentarius – govedar, stočar, po zanimanju „vlaha“ – armentara. Možda se ovo ime može dovesti i u vezi sa Jermenima / Armenima. Ili sa grčkim rodom Armenis sa Krfa (testirani kao R1b) o kojem je diskutovano na forumu Porekla:

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=56.msg9830#msg9830

Ostala bratstva u Paštrovićima

Štiljanovići su u Paštroviće došli iz Crmnice gde su imali posed u mestu Zabes, u današnjem plemenu Boljevići. Štiljanovići su u Crmnicu doseljeni u 13. stoleću u vreme Nemanjića i bili su vlastela. Bili su orođeni sa Crnojevićima. Moguće je da su srodni vlasteoskim rodovima Bečića, Kalođurđevića, Mikovića, Glavoča, Kanjoša i dr, ali njihovo poreklo je nepoznato. Samo prezime je izvedeno od patronima Stilijan – Štiljan, grčke etimologije (zanimljivo i možda bitno za poreklo ovog roda je da lično ime Stilijan i danas postoji među Makedoncima i Bugarima). Glavni deo Štiljanovića je u 15. stoleću napustio Crmnicu i naselio se u Paštrovićima. Oni koji su ostali u Zabesu bili su vrlo ugledni i imućni, i nosili su starešinska zvanja. Poslednji koji se istakao po čuvenju bio je knez Stanko Štiljanović početkom 19. stoleća. Od 1830-ih, bratstvo počinje da opada, da bi poslednji muški izdanak u Crmnici, Stevo Štiljanović umro 1941. godine. Nakon preseljenja u Paštroviće, Štiljanovići su se naselili u Bečićima gde su, zbog plemenitog porekla, prihvaćeni kao glavari. Poslednji paštrovski knez bio je Stefan Štiljanović, koji se krajem 15. stoleća iselio za Srem i tamo postao despot srbski. Sobom je poveo i jedan broj svojih srodnika, kao i Paštrovića.

Medini ne pripadaju ni jednom paštrovskom plemenu. Njihova posebnost se ogleda u poreklu, po tome što su oduvek živeli u Lastvi, koja je imala poseban status u odnosu na Paštrovsku opštinu, kao i zbog toga što su jedno vreme svi bili katoličke veroispovesti, te su se držali odvojeno od svojih paštrovskih suseda (koji su na njih, pre svega zbog vere, nerado gledali). Po predanju, Medini su potomci jednog španskog viteza pomorca, prezimenom Medina, koji je početkom 14. stoleća bio plaćenik u vojsci kralja Milutina. Njegov potomak, verovatno sin, možda i unuk, koji je već bio pravoslavne vere, dobio je od cara Dušana posede u Baru, Crmnici i Lastvi. U 17. stoleću, u vreme jake unijatske propagande, celo bratstvo Medina prešlo je u rimokatoličku veru i podiglo sebi crkvu zapadnog obreda u Kastel Lastvi. Zato je Paštrovski zbor doneo odluku da se sa njima ni jedan paštrovski rod ne ženi. Zbog ove mere, veći deo bratstva Medina vratio se u pravoslavnu veru, a oni koji htedoše da ostanu katolici, iseliše se za Budvu. Danas ima u Budvi i Boki katoličkih Medina koji slave Svetog Luku, dok pravoslavni Medini žive u Medinskom kršu (deo Petrovca) i slave svoje staro krsno ime Svetog Tomu.

„Furešti“ (iskvar. talij. – šumari, gorštaci) po poreklu ne pripadaju paštrovskom plemenu, već su potomci raznorodnih doseljenika u Paštroviće iz Stare Crne Gore i Hercegovine, većinom u 18. i 19. stoleću. Doseljni su zbog raznih razloga – nemaštine, krvi, ili ženidbom kao domazeti. Oni su većinom doseljeni u Buljaricu i okolna mesta. Veći rodovi su: Milutinovići, Draškovići, Vulićevići, Radače, Vučićevići, Barovići, Mainići, Bjelice, Radulovići, itd.

Primetno je da kod većine paštrovskih plemena postoji predanje o poreklu iz Stare Srbije i Makedonije (u različitim periodima, uglavnom 13. i 14. stoleće), a tu su i upečatljivi bratstveni nazivi Macedonović i Bulgarović, zatim prezimena Štiljanović, Midžor i Armenko. Osim toga, među starijim paštrovskim plemenima, kao najčešća, primećuje se krsna slava Nikoljdan, što ukazuje na moguće blisko poreklo tih nikoljštačkih rodova. Možda sve ovo ukazuje na talas doseljenih „vlaških“ katuna tokom 13. i 14. stoleća, čiji pomen nalazimo u mnogim dokumentima Kotora i Dubrovnika, kojem bi, eventualno, mogli pripadati i Paštrovići.

*

Analizom predanja i istorijskih činjenica dolazi se do sledećih slojeva stanovništva u Paštrovićima:

1. Najstariji sloj (verovatno od slovenski doseljenika 6-10. stoleća), tu spadaju najstarija, uglavnom izumrla ili iseljena bratstva: Paštrovići, Buljarevići, Baroči, Stari Reževići, Tarnuti, itd.
2. Doseljenici iz Stare Srbije / Makedonije (13-14. st): Kanjoši, Mitrovići, Zenovići, Bulgarovići (Ćude – Srzentići), Mikovići – Davidovići, Glavoči (Junkovići – Suđići), Midžori, Armenci – Tomići, Blizikuće, reževićki Bogovići, Bosnići i Franovići.
3. Blizikuće imaju predanje o poreklu iz Hercegovine, a Srzentići (Bulgarovići, Ćude) da su od plemena Nikšića. Upečatljivo je i prezime Bosnić. Moguć je pravac seobe: Stara Srbija / Makedonija – istočna Hercegovina – Primorje.
4. Doseljenici iz Pipera sa početka 15. stoleća: Dabkovići i reževićki Đedovići, Sklenderi i Radovići.
5. Doseljenici iz Zete, Skadarskog kraja i Malesije s kraja srednjeg veka, verovatno pod uticajem turske najezde: Bečići, Kalađurđevići, Đenaši (?), Berišani (?), Perazići.
6. Medini, zapadnog porekla (?).

Sveti Stefan Štiljanović

Jedan od najpoznatijih Paštrovića je knez Stefan Štiljanović.

Nakon propasti Srpskog carstva i despotovine, 1459. godine, Srbi u Srbiji su potpali pod tursku, a Srbi preko Save i Dunava pod austro-ugarsku vlast. Kada je izumrla despotska loza Brankovića, srbsko despotsko dostojanstvo u Sremu i Slavoniji preuzima paštrovski knez Stefan Štiljanović, na poziv svoje rođake despotice Jelene Branković. Stefan je bio odgojen u plemićkoj porodici utemeljenoj na hrišćanskim vrednostima, bio je obrazovan i vrlo dobro obučen u vojničkim veštinama. Narodna tradicija prikazuje kneza Stefana kao jednog od naših najuzornijih vladara, poznatog po plemenitim delima, izrazitoj pravdoljubivosti, hrišćanskim vrlinama i junačkoj borbi protiv Turaka.
U Sremu je od Ugara dobio na upravu posed sa sedištem u Moroviću. Istakavši se u borbama protiv Turaka i održavajući dobre odnose sa ugarskom vlastelom, dobio je i druge oblasti na upravu. Turci su tada bili na vrhuncu vojne moći, zauzeli su Budim i opkolili Beč. Tokom ovih teških godina Stefan je mudro vodio svoj narod i hrabro se borio protiv Turaka. Vladala je glad, pa je despot Stefan Štiljanović sopstvenim sredstvima prehranjivao narod, pomagao je Srbsku crkvu, i zato je bio voljen i poštovan vladar.
Ne zna se tačna godina njegovog upokojenja, veruje se da je to bilo oko 1543. godine. Supruga Jelena i njegov verni narod sahranili su ga na brdu Đuntir u Sremu. Sklanjajući se od turske najezde, Jelena se povukla u Nemačku.
Jedne noći, Turci na mestu Stefanovog groba ugledaše svetlost, pa pojuriše na to mesto, misleći da je tu zakopano blago. Pronađoše njegove mošti netruleže kako blistaju, a iz njih se širio divan miris. Oni odnesoše mošti svom starešini Amiru (ili Amurat-begu), poreklom hrišćaninu, janičaru. Na molbu sremskih monaha, Amir im preda mošti kneza Stefana, pa ih ovi prenesoše u manastir Šišatovac na Fruškoj Gori. Na ovu vest, supruga Jelena vrati se u zemlju, pokloni se svetim moštima i zamonaši se kao Jelisaveta. Nakon tri godine, i ona se upokojila, a njene mošti pohranjene su, takođe, u manastiru Šišatovac. Mnoštvo vernih dolazilo je na poklonjenje Svetom Stefanu, a Patrijarh srpski Pajsije sastavio je njegovo žitije. U Paštrovićima podignuta je crkva Svetog Stefana Štiljanovića i osvećena 1875. godine.
Tokom Drugog svetskog rata, 1942. godine, ustaška NDH je pljačkala sremske manastire i skrnavila mošti svetitelja. Kada je za to saznao dr Radoslav Grujić, istoričar, teolog i upravnik Muzeja SPC, odmah se za pomoć obratio nemačkom baronu Rajsvicu za pomoć. Baron je izišao u susret uglednom profesoru Grujiću. Lično je s njim krenuo u Srem da spase svete mošti, uz pratnju nemačke vojne jedinice. Iz manastira Jazak su uzeli mošti Svetog cara Uroša, iz Šišatovca mošti Svetog kneza Stefana Štiljanovića, a iz Ravanice fruškogorske mošti Svetog kneza Lazara. Mošti su prebačene za Beograd, gde ih je dočekao brojni narod. U litiji kroz grad prenete su u Sabornu crkvu u Beogradu, 14. aprila 1942. godine.
Mošti Svetog kneza Stefana Štiljanovića i danas počivaju u Sabornoj crkvi u Beogradu. Molitvena pomoć njemu se upućuje naročito tokom ratova, teških vremena, napada neprijatelja. Spomen na ovog velikog svetitelja proslavlja se 17. oktobra.

Paštrovsko poreklo patriarha srbskog Arsenija Čarnojevića

Prema nekim mišljenjima, patriarh srbski iz 17. veka, vođa velike seobe Srba na sever, Arsenije III Čarnojević (1633-1706) poreklom je iz plemena Paštrovića.

Videli smo da među Paštrovićima jedan broj bratstava potiče iz plemena Pipera, i to „pleme“ Dabkovići i tri bratstva iz Reževića (Đedovići, Sklenderi i Radovići). Njihovo poreklo je od lužanskog bratstva Crnaca. U više srednjevekovnih tekstova rečju „crnac“ obeleževa se kaluđer – crnorizac. Moguće je da je predak bratstva bio neki razkaluđer ili je bio važna ličnost, glavar ili sl, ostavio je potomstvo a zatim zakaluđerio, te su potomstvo nazvali Crncima (paralela sa prezimenom Kaluđerović). Nije isključeno ni neko drugačije poreklo ovog bratstvenog imena.

Od Novaka Crnca, koji se iz matičnog bratstva iselio krajem 15. veka (što se poklapa sa jačanjem Pipera, ali i nemirnih vremena uspostavljanja turske vlasti), tačnije od njegovog potomka Dabka potiče paštrovsko „pleme“ Dabkovići, čiji su rodovi: Kažanegre, Kuljače, Kentere i Balići – oni i danas žive u Paštrovićima; Dabkovići i Franovići su se sasvim iselili (poglavito u Ameriku), dok su Marojevići izumrli (Jovan Vukmanović – „Paštrovići“). Dalje, u „plemenu“ Reževići, selo Drobnići, rodovi Đedovići, Sklenderi i Radovići su takođe iz Pipera, čiji predak se doselio u isto vreme kad i Novak Crnac, što upućuje na moguće isto poreklo (isti izvor). Prema paštrovskom predanju, srodni Dabkovićima su i Stanjevići i Savovići u Budvi, koji potiču od Stanka Andrije Crnca. Stanjevići su u Budvu sišli iz plemena Pobora. Po ovom bratstvu je ime dobio i čuveni manastir. U Poborima prezime Stanjević nije se održalo, jer se rod podelio na dva ogranka sa novim prezimenima: Kapisode, koji su ostali u Donjim Poborima, i Škanate koji su predigli za Gornje Pobore.
Evo šta kažu izvori o poreklu patriarha Arsenija Čarnokevića:

Katolički biskup Andrija Zmajević, koji je lično poznavao Arsenija, u svom radu „Država sveta“ navodi da je patriarhovo mesto rođenja Cetinje.
Sima Milutinović Sarajlija („Istorija“) takođe piše da je patriarh sa Cetinja, iz plemena Bajica.

Ilarion Ruvarac, opet, navodi da je patriarh bio rodom iz Primorja iz plemena Paštrovića.
Jovan Erdeljanović navodi bajičko predanje po kojem je patriarh rođen u Bajicama i često je dolazio u Bajice kao u svoje rodno mesto.

Savo Nakićenović navodi da je patriarh iz Duljeva u Paštrovićima.
Ukratko, Nakićenović smatra da su preci Arsenijevi iz piperskih Crnaca (Černi, Crni, Crnokući). Delu familije u Paštrovićima Mlečani su preveli prezime y Kažanegra (Casanegra), koje prezime i danas postoji. Crnci od kojih potiču Dabkovići (Kažanegre i ostali), kao i patriarh Arsenije, srodnici su crnačkih Milaševića, o čemu znaju i jedni i drugi. Činjenica da je Arsenije bio rođen u Bajicama, možda ukazuje na pravac doseljenja iz Pipera najpre u Bajice, a zatim u Primorje, ili se radi o nekim rodbinskim vezama između paštrovskih Crnaca i Bajica. Prema Nakićenoviću, poreklo od bratstva Crnaca je možda inspirisalo patriarha da uzme sebi prezime Čarnojević, premda postoje i mišljenja da je tim prezimenom hteo da dovede svoje poreklo u vezu s Crnojevićima, čime bi stekao veći ugled (a time i korist za svoj narod) među evropskom vlastelom onog vremena.
Vidimo da izvori međusobno nisu oprečni, a mišljenje Nakićenovića kao i narodno predanje ih upotpunjuju u najcelovitiju sliku.

Zaključak je da se ne može sa sigurnošću reći da patriarh Arsenije potiče iz Paštrovića. Mogao bi biti od bratstva Kažanegra, ali ono što se pouzdanije može reći je da je on izdanak bratstva Crnaca, i to onog njegovog dela iseljenog u Staru Crnu Goru i Priomorje, koje ima svoje ogranke i u plemenu Paštrovića, i na taj način postoji određena veza između Paštrovića i Arsenija Čarnojevića.

Jedan detalj o srbstvu Paštrovića

Kad je proglašena Kraljevina Crno Gora, 1910. godine, grupa paštrovski iseljenika u Ameriku, iz države Arizone, koji su se potpisali kao „Srbi Paštrovići“, poslali su na dar kralju Nikoli pozlaćenu sablju sa ugraviranim stihovima:

„Čestita ti kruna bila,
Djelima ti okićena!
Paštrovići to ti žele
Preko burnog okeana!
Primi ovu sablju britku
Američkog novog kova.
Bog ti s njome maha dao,
Pravo tamo put Kosova!
A kad zgodni časak kucne,
Na mig tvoj smo, kralju, prvi
Sve za Srbstvo žrtvovati,
I potonju kaplju krvi.“

O Paštrovićima, njihovom poreklu i rezultatima genetskih ispitivanja, diskutovano je na forumu Porekla, na sledećim temama:

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=1061.0

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=391.0

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=771.msg11379;topicseen#msg11379

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=391.msg7473;topicseen#msg7473

IZVORI:

Jovan Vukmanović „Paštrovići“ (1960)

Jovan Erdeljanović „Stara Crna Gora“ (1910)

Savo Nakićenović „Boka“ (1913)

Radoslav Rotković „Sazdanje Cetinja“ (1984)

Đorđe Gregović „O Paštrovićima“

Žitije Svetog pravednog kneza Stefana Štiljanovića