Poreklo prezimena, selo Čedovo (Sjenica)

Poreklo stanovništva sela Čedovo, opština Sjenica. Prema studiji „Sela sjeničkog kraja antropogeografska proučavanja“ Mile A. Pavlović iz 2009. godine. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić.

Čedovo je seosko naselje zbijenog tipa na 1.000 m nadmorske visine. Smešteno je na dolinskim stranama Vape i južnom podnožju Lupoglava. Udaljeno je 5 km severno od Sjenice i nalazi se oko lokalnog asfaltnog puta Sjenica – Kladnica. Locirano je na dnu Sjeničke kotline i fizionomski se skoro spojilo sa Sjenicom. Površina seoskog atara i Katastarske opštine Čedovo iznosi 637 ha. U selu je 2002. godine živelo 108 stanovnika.

Na desnoj strani Vape, između uzvišenja Zarudine i Lupoglava, ispod strmog krečnjačkog uzvišenja javlja se, u nizu, grupa termalnih vrela, od kojih su poznatija Banjica i Banja. Po Banji je i jedan deo sela do 1920. godine nazivan Banjica, koja se danas stopila sa Čedovom. Ove termomineralne izvore lokalno stanovništvo koristi za lečenje reumatskih oboljenja. Austrougarska vojska je 1915. godine koristila termomineralnu vodu za kupanje. U izradi je projekat za korišćenje i flaširanje vode vrela Banjice.

Banjice imaju oblik kružiog vira dužine 10 m i širine 8 m, sa dubinom 0,7 m. Voda ovog termalnog vrela stalno izbija iz unutrašnjosti, sa sitnim sivim peskom i mehurićima gasova. Ovaj termalni izvor nalazi se na 986 m nadmorske visine i temperatura vode mu je 24°S zbog čega ne mrzne u zimskoj polovini godine. Pošto je vrelo izdašno i stalno, njegova voda u vidu potočića otiče u Vapu. Imajući u vidu činjenicu da su Banjice 4 km udaljene od Sjenice, zatim da su smeštene između dve klisure i pored Vape, pogodne za kupanje i ribolov, ova povoljnost bi se mogla iskoristiti za turističku valorizaciju vrela. Moguće je izgraditi bazen za kupanje i plivačka takmičenja, čija bi mlaka, a verovatno i lekovita voda, omogućila dužu kupališnu sezonu [Pavlović i dr, 2003].

Vrelo Banja se nalazi uzvodno od Banjice, pri ulasku Vape u Mlađenovića klisuru. Ima izgled plitkog i zapuštenog vira dužine 5 m i širine 3 m. I u ovom vrelu voda izbija sa mehurićima gasa i sitnim peskom. Posle 10-ak m toka potočić od vrela Banje, čija je temperatura vode 19°S, uliva se u Vapu. U Banji su meštani nekada kiselili konoplju. Nizvodno od Banje, na desnoj obali Vape, nalazi se još desetak manjih termalnih izvora.

Kroz atar sela protiču reke Vapa i Uvac.

U ataru sela nalaze se arheološki lokaliteti koji ukazuju na davnašnju naseljenost. Na lokalitetu Zarudine su utvrđeni ostaci mlađeg kamenog i gvozdenog doba, ali i tragovi naseljenosti iz XIV i XV veka. Uzvišenje Zarudina se nalazi istočno od sela i njegova severna strana se strmo spušta prema reci Vapi, koja na tom delu teče kroz Gemaljsku klisuru. Arheološki lokalitet se nalazi i na seoskom groblju, na kome je utvrđen deo starije nekropole. Od većih ploča, markiran je prostor u obliku crkve, pa je moguće da se u okviru nekropole nalazila i manja grobljanska crkva [Premović-Aleksić, 1990, 88]. Pod ovim imenom selo se javlja u turskom popisu iz 1455. godine.

Meštani smatraju da ime sela vodi poreklo od imena – Čedo, koji je bio vlasnik najvećeg dela obradivog zemljišta u selu. Ovo je jedino naselje sa ovim imenom u Srbiji.

Čedovo je 1990. godine asfaltnim putem povezano sa Sjenicom. U selu ne postoji škola, a đaci pohađaju školu u Sjenici (do 1941. su pohađali školu u selu Vapa, a od 1945. godine u Sjenici). Na Lupoglavu postoji spomen obeležje koje je podignuto 1953. godine, a posvećeno je prvom sukobu partizanskih jedinica sa neprijateljem. Na kući prvoborca Blagoja Stašića, koji je 1944. godina poginuo na Sremskom frontu, podignuta je spomen ploča.

Svi meštani u selu se bave stočarstvom i zemljoradnjom. Selo je struju dobilo 1961, treću fazu 1976, a telefone 1993. godine. U podnožju Zarudine nalazi se vrelo Oko, čije su vode kaptirane 1987/88. godine, pa je izgrađen vodovod koji koriste stanovnici Sjenice i Čedova.

U Čedovu je u periodu od 1948. do 1953. broj stanovnika porastao 9%, pa se do 1991. godine smanjio 30% , a u narednoj deceniji povećao 2%. Broj domaćinstava se u periodu od 1948. do 1981. uvećao 22%, pa se do 2002. godine smanjio 36%. Prosečan broj članova u domaćinstvu pratio je promene u brojnom kretanju stanovnika i domaćinstava, tako da je 1991. bilo 6 domaćinstava sa 5 i više članova (15,38%), a 2002. godine 8 domaćinstava (22,86%).

Broj stanovnika i domaćinstava sa indeksima i prosečnim brojem članova u domaćinstvu

Godina  Broj stanovnika   Broj domaćinstava  Srednji broj članova u domaćinstvu

1948.               327                                  45                                               7,26

1953.               356                                  53                                               6,71

1961.                317                                  54                                               5,87

1971.                253                                  55                                              4,60

1981.                167                                  55                                              3,03

1991.                 106                                 39                                              2,72

2002.                108                                35                                              3,08

Domaćinstva u selu Čedovo:

1. Mijajlović Risto

Domaćinstvo ima 5 članova. Udaljeno je od Sjenice, osnovne škole i autobuske stanice 5 km. Kuća je građena od tvrdog materijala, ima vodu, sanitarne uređaje i struju od 1961, a višefaznu od 1976. godine. Dva člana domaćinstva su zaposlena u Sjenici. Bave se uzgojem goveda.

Poreklo: familija se doselila iz Graca. Slave Sv. Nikolu.

Rod: Vranići, Obradovići.

2. Šekularac Miljan

Domaćinstvo ima 7 članova. Udaljeno je od Sjenice, osnovne škole i autobuske stanice 5 km. Kuća je građena od tvrdog materijala, ima vodu i sanitarne uređaje. Struju su dobili 1961, a treću fazu 1976. godine. U porodici je 1 učenik osnovne škole i 1 učenik srednje škole. Domaćinstvo se bavi uzgojem goveda.

Poreklo: doseljeni su iz Crne Gore – Šekulara (Vasojevići). Slave Sv. Vrače Kozmu i Damjana.

Rod: Vranići.

3. Stašić Velibor

Domaćinstvo ima 5 članova. Udaljeno je od Sjenice, osnovne škole i autobuske stanice 5 km. Kuća nije građena od tvrdog materijala i nema vodu. Struju su dobili 1961, a treću fazu 1976. godine. Dva člana domaćinstva su zaposlena van teritorije Sjeničkog kraja. Bave se uzgojem goveda.

Poreklo: familija potiče iz Crne Gore – Vasojevići. Slave Sv. arhangela Mihaila.

Rod: Vranići.

4. Vranić Tomo

Domaćinstvo ima 5 članova. Udaljeno je od Sjenice, osnovne škole i autobuske stanice 5 km. Kuća je građena od tvrdog materijala, ima vodu i sanitarne uređaje. Struju su dobili 1961, a treću fazu 1976. godine. Jedan član domaćinstva traži posao, a 1 pohađa srednju školu. Uzgajaju goveda.

Poreklo: familija potiče iz Crne Gore – Bratonožići. Slave Sv. Nikolu.

Rod: Šekularci.

5. Šekularac Miljan

Domaćinstvo ima 6 članova. Udaljeno je od osnovne škole 4 km, a od autobuske stanice 5 km. Kuća je građena od tvrdog materijala, ima vodu i sanitarne uređaje. U domaćinstvu je 1 učenik osnovne škole i 1 student. Bave se uzgojem goveda.

Rod: Vranići, Avramovići i Rakićevići.

Napomena: Slave Sv. Vrače.

6. Šekularac Branimir, 5 članova domaćinstva;

7. Šekularac Desimir, 4 člana;

8. Šekularac Blagoje, jednočlano domaćinstvo;

9. Šekularac Vukomir, 5 članova;

10. Šekularac Vukoman, 4 člana;

11. Vranić Mile, 2 člana;

12. Vranić Rade, 2 člana;

13. Vranić Savo, 3 člana;

14. Vranić Č. Srbo, 2 člana;

15. Vranić Vukašin, jednočlano domaćinstvo;

16. Vranić Radoje, 2 člana;

17. Vranić Miloje, jednočlano domaćinstvo;

18. Vranić R. Srbo, 2 člana;

19. Vranić Radiša, 2 člana;

20. Vranić Budimir, jednočlano domaćinstvo;

21. Vranić Ratko, 2 člana;

22. Vranić Dragomir, 2 člana;

23. Vulević Miroslav, 2 člana;

24. Vulović Milić, 3 člana;

25. Vulović Budiša, jednočlano domaćinstvo;

26. Drobnjak Ivan, 2 člana domaćinstva.

Iseljena domaćinstva iz sela Čedovo:

1. Vranić Miladin

Domaćinstvo ima 4 člana. Iselili se 1989. godine u Kraljevo radi školovanja dece. Nosilac domaćinstva je završio osmorazrednu osnovnu školu. Porodična slava: Sv. Nikola.

2. Drobnjak Radmilo

Domaćinstvo ima 5 članova. Iselili su se u Stanovo (Kragujevac) radi zaposlenja. Nosilac domaćinstva je po zanimanju stolar. Porodična slava: Sv. Đorđe.

3. Vranić R. Milosav.

Domaćinstvo ima 3 člana. Iselili su se u Sremčicu (Beograd) radi zaposlenja. Nosilac domaćinstva je po zanimanju sveštenik. Porodična slava: Sv. Nikola.

4. Vranić Dragoslav

Domaćinstvo ima 4 člana. Iselili su se 1956. godine u Čačak radi zaposlenja. Nosilac domaćinstva ima srednju stručnu spremu. Porodična slava: Sv. Nikola.

5. Šekularac Milomir

Domaćinstvo ima 7 članova. Iselili su se 1958. godine u Mramorak iz ekonomskih razloga. Nosilac domaćinstva je bez školske spreme. Porodična slava: Sv. Vrači – Kozma i Damjan. 

Pojedinci iseljeni iz Čedova:

1. Šekularac Tomislav, iselio se u Mladenovac;

2. Šekularac Vukoman, iselio se u Vrnjačku Banju;

3. Šekularac Vukola, iselio se u Vrnjačku Banju;

4. Šekularac Milomir, iselio se u Novi Pazar;

5. Šekularac Slobodan, iselio se u okolinu Beograda;

6. Šekularac Vukoman, iselio se u Beograd;

7. Šekularac Vukojica, iselio se u Beograd;

8. Šekularac Deleta, iselio se u Beograd;

9. Šekularac Radovan, iselio se u Beograd;

10. Vranić Miloš, iselio se u Beograd;

11. Vranić Aleksandar, iselio se u Čačak;

12. Vranić Grujo, iselio se u Beograd;

13. Vranić Vukoman, iselio se u Novi Sad;

14. Vranić Mile, iselio se u Beograd;

15. Vranić Ljubodrag, iselio se u Beograd;

16. Vranić Aleksa, iselio se u Beograd;

17. Vranić Bole, iselio se u Beograd;

18. Vranić Vojimir, iselio se u Beograd;

19. Vranić Momčilo, iselio se u Beograd;

20. Vranić Sveto, iselio se u Beograd;

21. Stašić Aleksandar, iselio se u Šabac;

22. Stašić Tomislav, iselio se u Beograd;

23. Stašić Bratislav, iselio se u Kruševac;

24. Šekularac Savo, iselio se u Kragujevac;

25. Šekularac Rodoljub, iselio se u Kragujevac;

26. Šekularac Dragoljub, iselio se u Kragujevac;

27. Šekularac Radoman, iselio se u Beograd;

28. Šekularac Milojica, iselio se u Kragujevac.

Svi popisani iseljenici napustili su Čedovo kao pojedinci i u mestu iseljavanja formirali domaćinstva. Niko nije prodao zemlju – povremeno, leti, dolaze i obrađuju je. Nijedno domaćinstvo sa članovima nije se iselilo niti u potpunosti napustilo svoj posed. Najviše iseljenika otišlo je u Beograd, Čačak, Kragujevac i Vrnjačku Banju.

Broj stanovnika do 19 godina starosti u Čedovu se u periodu od 1971. do 2002. godine smanjio 80%, ali se i broj stanovnika sa 60 i više godina života smanjio 32%. Indeks starenja je 1971. bio 0,73, 1991. godine 2,30, a 2002. godine 2,30 indeksnih poena. Ovi podaci ukazuju na to da je ovo selo zahvaćeno negativnim demografskim procesima i da mu u skoroj budućnosti može biti ugrožen demografski opstanak.

Stanovništvo po veroispovesti

Godina            1991.   %

pravoslavni  106      100,00

muslimani     –

ostali             –           –

Stanovništvo po nacionalnoj pripadnosti

Godina            2002.   %

Srbi               92        85,18

Bošnjaci        11        10,18

Muslimani    –           –

Ostali            5          4,62

Po popisu 2002. godine u selu je bilo 85,18% Srba i 10,18% Bošnjaka i 4,62% ostalih, dok je 1991. godine, po veroispovesti, bilo 100% pravoslavnih. Stanovništvo je doseljeno u XVIII veku iz Crne Gore i Starog Vlaha i Raške. Srpsko stanovništvo slavi Sv. Đorđa, Sv. Petku, Sv. arhangela Mihaila, Sv. Nikolu, Sv. Kozmu i Damjana.

U Čedovu je 1981. bilo 144 stanovnika preko 15 godina starosti, a 1991. i 2002. godine po 94. Broj stanovnika bez škole se u periodu od 1981. do 2002. godine smanjio 69%, sa 4 razreda osnovne škole 42%, a povećao se broj stanovnika sa osnovnom školom 5% i srednjom školom 17%. Prema podacima iz 2002. godine završenu višu školu su imala 3 lica, a završen fakultet 5 stanovnika, dok je evidentirano i 8 nepismenih stanovnika (8,51%).

Prema podacima, 54,29% domaćinstava u Čedovu prihode ostvaruje iz poljoprivrede, a 31,43% iz nepoljoprivrede (što je u znatno povećanje  u odnosu na 1991. godinu – bilo ih je 12,82%). I ovo je stočarsko-ratarsko selo u kome stočarstvo polako odumire.

IZVOR: UNIVERZITET U BEOGRADU GEOGRAFSKI FAKULTET, Mila A. Pavlović: SELA SJENIČKOG KRAJA antropogeografska proučavanja – naučna monografija, štampa „Forma B“, Beograd, 2009. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić