Saradnica portala Poreklo Smiljka Kitanović objašnjava kako da izučavate pretke iz lokaliteta u današnjoj Hrvatskoj i Srbiji*
*prevod teksta koji je objavljen u časopisu Internet genealogy, koji možete da pročitate na engleskom posredstvom sledećeg linka:
Smiljka Kitanovic – Explore Your Roots in Croatia and Serbia
Možda ste saznali o vašim hrvatskim ili srpskim korenima od članova porodice ili ste ih sami otkrili prilikom izučavanja vašeg porodičnog porekla. Dokumenti, poput imigracionih putničkih spiskova (immigration passenger lists), ponekada jasno ističu da je imigrant doputovao iz Jugoslavije, Hrvatske ili Srbije. No mnogi geneolozi se u svojim pretraživanjima rano suočavaju sa preprekama, zbunjeni dokumentima koji navode Austriju ili Mađarsku kao mesto porekla pretka. Verovatno bi ih iznenadilo saznanje da takav predak možda potiče iz lokaliteta u današnjoj Hrvatskoj ili Srbiji.
Istraživanje porodičog porekla može biti dalje otežano činjenicom da neki preci, rođeni u mestima koja danas pripadaju Hrvatskoj ili Srbiji, nisu ni Hrvati ni Srbi. Tokom istorije, Balkan je bio stecište naroda, kultura i religija. Tu su ljudi različitih etničkih pripadnosti živeli i borili se jedni protiv drugih, poput Hrvata, Srba, Mađara, dunavskih Nemaca (Folksdojčera), Muslimana, Jevreja i Talijana. Zbog burne istorije ovoga regiona, geneolozi se suočavaju sa jedinstvenim izazovima, kao i neočekivanim ishodima pretraživanja. Mogu otkriti neočekivane činjenice u porodičnoj istoriji ili naglo privesti istraživanje kraju zbog uništene ili nestale dokumentacije.
Dok su Hrvati i Srbi vekovima naseljavali susedne regione, poput Bosne, u žiži ovoga članka je izučavanje porekla predaka iz sela i gradova koji se danas nalaze u Hrvatskoj ili Srbiji.
Odakle vaš predak zaista potiče?
Važan korak u otkrivanju vaših korena je saznavanje mesta porekla pretka koji je migrirao iz Evrope. Možda ste čuli o takvom mestu iz porodičnih priča. Ili možda posedujete lične dokumente takvog pretka, koji navode rodno selo ili grad: dosije o naturalizaciji (naturalization record), prijava za pasoš, vojni dokumenti ili drugo. U nedostatku takvih dokumenata, imigracioni putnički spiskovi dostupni onlajn mogu pružiti podatke o mestu porekla.
Međutim, ponekada je veoma teško otkriti ne samo mesto, već i rodnu zemlju pretka. Zbog promena u granicama i jurisdikcijama, rodno mesto pretka, koje je bilo prema imigracionim putničkim spiskovima locirano u Austriji ili Mađarskoj, danas se može naći u Hrvatskoj ili Srbiji. Istraživanje može dodatno otežati činjenica da su za imigrante na ostrvu Elis (Ellis Island), koji su poticali iz istoga mesta, bile ponekada zapisane različite zemlje porekla. Prema spiskovima pristiglih putnika na ostrvu Elis (Ellis Island Passenger Arrival Records), imigranti iz Bilja su tokom 13-godišnjeg perioda došli iz sledećih zemalja:
◦ imigranti 1907, 1910 i 1911: Bilje, Austrija (Austria)
◦ imigranti 1910: Bellye, Mađarska (Hungary)
◦ imigranti 1920: Belje, Jugoslavija (Jugoslavia)
Drugi nazivi korišćeni za zemlju porekla imigranata iz mesta koja su danas u Hrvatskoj ili Srbiji su Yugoslavia, J. Slav., Ju. Sl. i S.H.S.
Upotreba različitih naziva za zemlju u kojoj se nalazilo jedno selo ili grad odražava složenu istoriju Balkana. Za imigrante koji su ulazili u SAD između dva svetska rata, kao zemlja porekla bila je često navedena Jugoslavia ili S.H.S. (akronim za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca). Za druge je bila zapisana preciznija lokacija−Srbija ili Hrvatska.
Između 1867. godine i Prvog svetskog rata, veći deo današnje Hrvatske i severna Srbija su bili pod upravom Austro-Ugarske. Zbog toga su Austrija ili Mađarska zavedene kao zemlje porekla imigranata koji su migrirali iz tih krajeva pre Prvog svetskog rata. No pošto je veći deo današnje Srbije bio nezavisna zemlja između 1878. i Prvog svetskog rata, Srbija je bila zabeležena kao zemlja porekla za predratne imigrante odatle.
Google vam može pomoći da saznate u kojoj se zemlji danas nalazi rodno mesto vaše pretka. No ako sumnjate da je naziv mesta zastareo, posetite veb-stranicu JewishGen da doznate savremeno ime rodnog mesta pretka (www.jewishgen.org/communities/LocTown.asp). Iako su u žiži pažnje ove veb-stranice mesta sa jevrejskim zajednicama, naći ćete tu takođe i mnoga mesta koja se danas nalaze u Hrvatskoj i severnoj Srbiji. Mesta možete pretraživati po starim i savremenim nazivima.
Iako su nazivi nekih mesta imali slične varijante (npr. Bilje, Bellue, Belje), nazivi drugih mesta su se međusobno veoma razlikovali. Na primer, srpski grad Novi Sad se tokom istorije zvao Neusatz (austrijski naziv) i Újvidék (mađarski naziv). Ovi naizgled različiti nazivi znače isto i mogu se prevesti kao Novi Sad (nova plantaža, nova teritorija). Sva tri naziva za taj grad su se pojavljivala u imigracionim putničkim spiskovima. No budite oprezni, jer ponekada isti ili slični nazivi za mesta se ponekada odnose na sasvim različita mesta koja su danas u različitim zemljama.
Savladavanje jezičkih prepreka
Dok su hrvatski dokumenti najčešće zapisani latinicom, većina srpskih dokumenta je zapisana ćirilicom. No pored latinice, i ćirilica i glagoljica se pojavljuju u dokumentima iz nekih krajeva danas u Hrvatskoj. Na primer, matične knjige pravoslavnih Srba u Krajini su zapisane ćirilicom. Glagoljica, stvorena u 9. veku, se koristila duž jadranske obale sve do 19. veka. O ovom pismu možete doznati više iz članka “Glagoljica i njena primena u crkvenim dokumetima u Hrvatskoj,” dostupnom na engleskom na veb-stranici www.feefhs.org/journal/12/mcdaniel.pdf.
Zavisno od istorijskog perioda i regiona, drugi jezici se pojavljuju u dokumentima iz Hrvatske i Srbije, kao na primer latinski, mađarski i nemački. Geneološke liste reči za ove jezike možete naći na veb-stranici www.familysearch.org/learn.
Geneološki dokumenti iz Hrvatske
Kao i u mnogim drugim zemljama Evrope, osnovi izvor geneološkh podataka su matične knjige. Među najstarije očuvanim u Hrvatskoj, nalaze se matične knjige iz Umaga (od 1483) i Labina (od 1536). Mnoge su matične knjige iz Hrvatske snimljene na mikrofilmove koji su danas dostupni istraživačima u Biblioteci porodične istorije (Family History Library) u Solt Lejk Sitijy (Salt Lake Sity), Juta (Utah), SAD. Mikrofilmovi sadrže snimljene matične knjige različitih veroispovesti: rimo-katoličke, grko-katoličke, pravoslavne, kalvinske, evangelističke i jevrejske. Crkve su takođe stvarale cenzuse− Status animarum (stanje duša)−od kojih su neki snimljeni na mikrofilmove. No sada više ne morate posećivati Biblioteku porodične istorije ili njene ogranke da biste proučili ove mikrofilmove. Od Juna 2012, oko milion dokumenata skeniranih iz matičnih knjiga Hrvatske je dostupno na veb-stranici www.familysearch.org. Jednostavna (i ujedno besplatna) registracija vam omogućava pristup ovom bogatstvu dokumenata, stvorenih između 1516. i 1949. godine.
No, neke matične knjige su samo dostupne u Hrvatskom državnom arhivu. Na njihovoj veb-stranici možete naći usluge koje pružaju, kao i cene (www.arhiv.hr/en/index.htm). Ovaj arhiv takođe ima ogranke po većim gradovima Hrvatske, poput Osijeka, Splita i Dubrovnika, gde se možda nalaze dokumenti vaših predaka.
Ako odlučite da posetite Hrvatski državni arhiv, proučite prvo uputstva na veb-stranici arhiva. Da biste tamo istraživali, neophodno je da popunite prijavu i platite korišćenje usluga arhiva. Preporučljivo je nazvati arhiv unapred da se raspitate o materijalu koji biste želeli pregledati, jer posetiocu dnevno nude samo ograničeni broj knjiga ili kutija sa dokumentima. Radno vreme se razlikuje po ograncima arhiva, ali se većina zatvara u ranim poslepodnevim satima.
Osoblje arhiva će vam uz naplatu skenirati željene dokumente i prirediti vam CD sa kopijama dokumenata, koji podižete sledećeg dana. U arhivu možete takođe proučavati oporuke, školske imenike, stare geografske karte i druge dokumente. Svakako se raspitajte o literaturi koju prodaje arhiv, poput knjiga i časopisa.
Drugi važni geneološki izvori koje možete naći online su snimci državnih matičih dokumenata od 1895 do ranog 20. veka (www.familysearch.org). Noviji dokumenti se čuvaju po matičnim uredima u Hrvatskoj.
Korisne podatke o predačkim domaćinstvima pružaju cenzusi, poput Mađarskog cenzusa za oporezivanje imovine iz 1828 (Vagyonösszeírás), koji je dostupan na mikrofilmovima u Biblioteci Porodične Istorije ili, uz pretplatu, na veb-stranici www.worldvitalrecords.com. Mađarska je 1828. godine bila deo Habsburške Monarhije, kojoj je pripadala i Hrvatska. U cenzusu iz 1828, mesta u današnjoj Hrvatskoj bila su zavedena po okruzima u kojima su se tada nalazila: Verocze, Pozsega,Szerem, Baranya, Belovár-Körös, Varasd i Zágráb. Pošto su mikrofilmovi za cenzus iz 1828. organizovani po okruzima, neophodno je da prvo ustanovite okrug u kome se nalazilo rodno mesto vašeg pretka. Okrug možete otkriti pomoću tkz. 1828. Census Village List MS Word file, dostupnom na veb-stranici www.iabsi.com/gen/public/CensusMain.htm#1828Census. Upotrebite Find funkciju u MS Word programu da biste fajl pretražili unošenjem rodnog mesta vašeg pretka. Ako vaša pretraga ne donese željeni rezultat, uzmite u obzir raznovrsne nazive predačkog rodnog mesta. Na primer, hrvatski grad Osijek se u ovom cenzusu pojavljuje kao Eszék, kako su ga tada zvali Mađari.
Cenzus iz 1828. pruža podatke o domaćinstvima koja su posedovala nekretnine ili prihode podložne oporezivanju. Za svako takvo domaćinstvo je navedeno ime glave porodice, a povremeno i ime sina ili zeta. Osobe oslobođene poreza, poput plemića i nekih stručnjaka (činovnika, sveštenika, učitelja, lekara, apotekara, veterinara, umetnika i drugih) su uglavnom bile izostavljene iz ovog cenzusa. Za svako prijavljeno domaćinstvo bio je također naveden i broj članova podložnih oporezivanju (između 18 i 60 godina života), uključujući i poslugu. Ako su vaši preci uključeni u ovaj cenzus, možete saznati da li su bili kućevlasnici ili podstanari, kao i da li su posedovali polja, voćnjake, vinograde ili stoku.
Ako je vaš predak bio zanatlija ili vlasnik radnje, možda je zapisan u Mađarskom imeniku industrije i trgovine iz 1891. godine. Ovom se imeniku pristupa uz pretplatu na veb-stranici www.radixindex.com. No pored imena zanatlija i trgovaca, njihovog mesta stanovanja, kao i vrste zanata ili trgovine kojima su se bavili, drugih podataka o precima u ovom imeniku nema.
Preci koji su služili u austrijskoj ili austro-ugarskoj vojsci su obično bili regrutovani u odrede po mestu stanovanja. Da biste otkrili odred vašeg pretka, proučite tabele u članku na veb-stranici www.feefhs.org/journal/9/blodgett2.pdf. Kad ustanovite odred vaše pretka, možete pogledati vojnu dokumentaciju odreda dostupnu na mikrofilmovima Biblioteke porodične istorije. O austrijskim vojnim dokumentima možete saznati na veb stranici www.feefhs.org/journal/9/blodgett.pdf.
Geneološki dokumenti iz Srbije
Srbija se 1830. godine izborila za autonomiju u okviru Otomanskog carstva, što je pogodovalo stvaranju značajne geneološke dokumentacije na srpskom jeziku, poput cenzusa i matičnih knjiga. No, veoma malo matičnih knjiga iz Srbije je dostupno geneolozima u SAD. Snimljene na mikrofilmove Biblioteke porodične istorije su matične knjige austrijske vojske i rimokatoličke crkve iz mesta u severnoj Srbiji, koja su pripadala Austro-Ugarskoj do 1918. godine. Neke od matičnih knjiga rimokatoličke crkve su uključene u indeks pod nazivom “Hungary Catholic Church Records, 1636-1895,” na veb-stranici www.familysearch.org.
Dok se mnoge matične knjige pravoslavne crkve danas čuvaju po lokalnim arhivima u Srbiji, novije matične knjige su u opštinama. No neke opštine takođe drže matične knjige rođenja u kojima su registrovana deca rođena još davne 1876. godine. Najstarije srpske pravoslavne matične knjige u arhivima datiraju iz kasnog 18. veka. Lokalni arhivi takođe čuvaju rimokatoličke, jevrejske, evangelističke, adventističke, kao i druge dokumente.
Veb-stranice nekih arhiva, kao na primer Istorijskog arhiva u Pančevu (www.arhivpancevo.org.rs/arhive.htm), pružaju detaljne opise njihovih mikrofilmova. Ako lokalni arhiv u oblasti vašeg pretka pruža premalo podataka na svojoj veb-stranici, uspostavite vezu sa arhivom i pitajte da li dokumentacija vezana za vašeg pretka postoji. Nažalost, mnoge su matične knjige u Srbiji bile unišene tokom Drugog svetskog rata.
Ako je dokumentacija vašeg pretka očuvana, verovatno ćete morati posetiti lokalni arhiv lično ili unajmiti geneologa da saznate o pretku. Arhivima je po zakonu zabranjeno slati kopije dokumentacije u inostranstvo, uključujući i kopije stranica iz starih matičnih knjiga. Ako planirate posetu, unapred se uputite u pravila arhiva. Možda ćete u arhivu moći praviti samo beleške ili naručiti overene izvode iz matičnih knjiga. No možete dobiti i znatnu podršku−tokom moje nedavne posete Istorijskom arhivu Beograda (www.arhiv-beograda.org/index.php/en/), njihovo osoblje mi je sa entuzijazmom pomoglo da pronađem dokumentaciju mojih predaka.
Ukoliko su matične knjige iz rodnog mesta vašeg pretka uništene, ne očajavajte. Važan izvor geneoloških podataka iz 19. veka u Srbiji su cenzusi: ukupno 16 cenzusa je stvoreno između 1843. i 1910. U starijim cenzusima su imenovani muški članovi domaćinstava, dok su žene samo prebrojane. Međutim, od cenzusa iz 1862/1863, žene su takođe imenovane.
Iako su mnogi cenzusi uništeni, među očuvanima se nalazi cenzus iz 1862/1863, kao i cenzusi iz 1834, 1844, 1849, 1857 i 1884. Da biste doznali da li su očuvani cenzusi za lokalitet vašeg pretka, posetite www.demogr.mpg.de/papers/working/wp-2012-018.pdf. Očuvani cenzusi se danas drže u Arhivu Srbije u Beogradu (www. archives.org.rs).
Moguće je da su neki stanovnici severne Srbije bili uključeni u Mađarski cenzus za oporezivanje imovine iz 1828 i u Mađarski imenik industrije i trgovine iz 1891. (vidite Geneološke dokumente iz Hrvatske). Okruzi navedeni u cenzusu iz 1828, koji uključuju mesta sada locirana u Srbiji, su Bacs-Bodrog, Szerem, Toronal i Temes.
Prezimena srpskih predaka predstavljaju izazov geneolozima, kako objašnjava Slavica Jović, stručnjak za mikrofilmove iz Istorijskog arhiva Srbije. Pre 1830-tih godina, mnogi su Srbi samo koristili lična imena uz opis zanimanja. Oko 1830, srpski knez Miloš Obrenović je uveo obavezu uzimanja prezimena po očevom ličnom imenu (patronimik).
Međutim, toj naredbi se nisu svi pokorili. Neki su Srbi stvorili prezimena koja su ukazivala na njihovo poslednje poznato mesto porekla. U retkim slučajevima, potomci su uzimali prezimena po ličnom imenu majke ili nekog drugog rođaka. Na primer, moj predak Stanoje Đorđević (deda mog čukundede), bio je naslednik brata Kitana, koji nije imao potomke. Stanoje je u čast svog brata uzeo prezime Kitanović i preneo ga na svoje potomke. No konačno su svi Srbi zakonom iz 1859. godine bili prinuđeni da se drže samo jednog prezimena. Osim žena koje su menjale prezimena po udaji, promene prezimena su posle 1859. godine bile veoma retke (i obično registrovane u knjigama).
Zaključak
Možda ćete otkriti da imate duboke korene u Srbiji ili Hrvatskoj, ili da su svega jedna do dve generacije vaših predaka živele tamo. Nemojte se iznenaditi ako vas istraživanja odvedu u neku drugu zemlju. Na primer, ukoliko pretražujete pretke koji su bili dunavski Nemci, možda ćete naći da su prethodno došli iz Mađarske, a pre toga iz Austrije ili Nemačke. S druge strane, možda otkrijete da je predak, koji je Hrvat ili Srbin, došao izvana: jedan moj srpski čukundeda se u drugoj polovini 19. veka doselio u Beograd iz Temišvara.
Budite spremni da možda nećete vašim istraživanjima daleko doseći u prošlost, naročito ako su dokumenti vaših predaka uništeni. No, takav nepoželjan ishod ne treba da vas spreči da izučavate kulturu i zemlju vaših predaka, kao i da sami posetite rodno mesto pretka jednog dana.
27. novembar 2014. u 15:50
Defendor
Odličan članak sa mnogo korisnih podataka na jednom mestu.
25. novembar 2018. u 07:55
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (1): Istorija duga sedam vekova
– FELJTON –
U obimnom istraživanju koje pokriva 130 godina i čak tri veka, prof. dr Svetozar Livada, najpoznatiji živi srpski naučnik u Hrvatskoj i jedan od najpriznatijih demografa u svetu, nedavno je objavio knjigu “Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj 1880-2011″ (od višegeneracijskog i starosedelačkog, autohtonog i konstitutivnog, do manjinskog statusa)”, baziranu na istorijskim i statističkim podacima dobijenim iz popisa stanovništva u ovom periodu.
Zbog niza pojedinosti oko perioda doseljavanja, a zatim prirodnih i onih migracija izazvanih ratovima, ovaj feljton će posebno biti interesantan čitaocima čiji su preci ili su oni sami rodom sa teritorije Hrvatske, a sada rasuti od Evrope, Kanade i SAD, pa sve do Australije. Prihvatajući molbu “Vesti” da u ovom serijalu sažmemo najznačajnije podatke koji dokazuju tezu o biološkom slomu srpskog stanovništva u Hrvatskoj, profesor Livada ističe da je značajnije naseljavanje Srba usledilo nakon ekspanzije Otomanskog carstva, pa sve do današnjih dana.
Od Grdeličke klisure do Zagrebačke gore
Knjiga je nastala na osnovu ranije urađenog istraživanja “Raspored naseljenosti srpskog stanovništva po naseljima u Hrvatskoj 1880-2011”, koje je 2012. odobrilo i finansiralo Veće srpske nacionalne manjine Zagreba, navodi ovaj stručnjak i dodaje da je ekspanzija turske imperije na Balkanu započela posle bitke na Marici 1371, a posle 1389. i Boja na Kosovu, umnogome je određena sudbina tadašnje srpske države.
– Najtragičniji ratni događaj u borbi protiv Turaka na hrvatskom tlu zbio se na Krbavskom polju 1493. Tada izgibe gotovo celo hrvatsko plemstvo, među njima i sin bana Derenčina, a neki plemići padoše u zarobljeništvo. Procenjuje se da je u izginulo oko 13.000 ljudi i 70 sveštenih osoba. Turci su kasnije sa lakoćom prodirali do Štajerske i došli pod zidine Ljubljane – navodi ovaj autor.
Ali, od Turaka su bežali i Srbi, a Livada primećuje da su svi istraživači koji su se do sada bavili ovom temom isticali da su Srbi dolazili preko planinskih prevoja. Bilo je to “metanastazičko prodiranje od Grdeličke klisure do Zagrebačke gore”, navodi Livada podsećajući na reči čuvenog balkanologa Jovana Cvijića.
“Jedino što su sa sobom nosili su navike, običaji, hrišćanska vera i obredi i načeta plemenska organizacija, temeljena na mnogoljudnoj porodičnoj zadruzi, koja će se održavati vekovima. Neretko, njihovi sveštenici bili su njihovi duhovni vođe, učitelji pismenosti, vidari, a često i četovođe.”
Krvavo stoleće
“Kasnije, kada su se stacionirali na turske zauzete prostore, pretvarali su se u takozvane prebege, uz nova žrtvovanja za novostvorenu odbrambenu regiju Krajinu. Tada je Austrijska carevina odlučila da organizuje i formira Vojnu krajinu sa stalnom vojskom (sa kulama i karaulama), i da tako stvori efikasnu preventivu, odnosno svojevrsnu signalizaciju eventualnih turskih pohoda, da bi zatvorila prolaz tih prodora. Međutim, tada je i Turska osnovala svoju Tursku krajinu.”
Stalne pljačke, različiti oblici harača, konstantan strah naroda, bili su ključni za dalju migraciju srpskog življa.
– Poznati pisac istorije Srba Konstantin Jiriček ističe da su ratovi i stradanja prosto prisiljavali narode na veoma rizične migracije i to usled straha, oskudice, skupoće, bolesti, gladi, silnih zastrašivanja tražili su u nemogućem spas. Naime, turski neprestani pritisci, zulumi i upadi izazivali su “stalna kreševa”. Nagonili su ljude u bespuća, da preko prevoja, šuma, ispod Šare, Skopske Crne Gore dođu preko Hercegovine u Dalmaciju i Hrvatsku. Ove seobe trajale su vekovima, da bi popunjavale ispražnjene prostore u Hrvatskoj. Ceo 16. vek bio je vreme velikog stradanja u tada nedovoljno naseljenoj Hrvatskoj, koje neki po tome nazivaju “krvavo stoljeće” – navodi Livada i predočava sažetu hronologiju seoba i naseljavanja srpskog stanovništva na prostorima današnje Hrvatske.
Prvi popisi stanovništva
Autori su se odlučili da svoje istraživanje baziraju od 1880. godine zato što svi raniji popisi, kako tvrde, nisu ispunjavali osnovne kriterijume potrebne za ozbiljno istraživanje.
U vreme vladavine Austro-ugarske monarhije, prvi popis stanovništva bio je 1785. godine, poznat i kao “jozefinski popis civilne Hrvatske i Slavonije”. Međutim, bio je usmeren samo na vojno sposobno stanovništvo. Vek kasnije, 1850. usledio je drugi popis koji je trajao godinu dana, ali ni u njemu nisu svi popisani. Tek naredni popis, sproveden 1857. godine, bio je prvi opšti popis kojim je bilo obuhvaćeno celokupno domaće prisutno i privremeno odsutno stanovništvo.
– Pored imena i prezimena, trebalo je popisati i niz drugih ličnih podataka, međutim, i taj popis je imao niz manjkavosti, npr. nije se unosio podatak o narodnosti, nego samo o veroispovesti, ili podaci se nisu iskazivali za niže teritorijalne jedinice od županije. Sve su manjkavosti uočene i kontrolisane, što je prejudiciralo naredne popise stanovništva Carevine 1869, 1880, 1890, 1900. i 1910. godine. Naše istraživanje se ograničilo na popis od 1880. godine i na naredne popise, dakle za period od 30 godina, kako to čini i Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske – naveo je profesor Livada.
Kao izvore demografsko-statističkih podataka Livada i njegovi saradnici su istražili službene popise stanovništva tokom četiri državno-pravna razdoblja: Austrougarske carevine (1867-1918), Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije (1918-1941), Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1945-1991) i Republike Hrvatske (1991-2011), kao samostalne države.
Caru i konja i vojnika
– Srbi su se posle poraza Srbije 1371. vekovima doseljavali na pustare i koliko bi iskrčili, toliko bi dobili zemlje. Ali, Srbi su istovremeno morali davati ‘caru konja i vojnika’. Stalno su bili izloženi prirodnoj selekciji – navodi prof. Livada za “Vesti” i dodaje da je samo tokom poslednjeg rata, devedesetih, opljačkano i uništeno najmanje 24.000 stambenih i 13.000 privrednih objekata čiji su vlasnici bili Srbi.
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (2): Kako je stvorena Krajina
Svetozar Livada u svojoj poslednjoj knjizi “Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj – 1880-2011”, navodi da prvi istoriografski zapisi o naseljavanju Srba u severnoj Dalmaciji (Dalmatinska zagora) datiraju još iz 14. veka, tokom vladavine plemena Šubići “kao najdugovečnijeg vlastodržaca od 12 hrvatskih plemena”.
Kasnije, ova doseljavanja bivaju snažnija i brojnija, a masovnije naseljavanje srpskog stanovništva počelo je kada “Bosna šapatom pade” 1463. godine, a zatim i u 16. i 17. veku.
Nakon što je Hrvatska zahvaljujući turskoj ekspanziji opustošena i rakomadana, sa gubicima koji se procenjuju na čak 400.000 stanovnika, bilo je potrebno nešto učiniti i zaštititi preostali deo teritorije od daljeg upada i pljački. Rešenje je pronađeno u naseljavanju novih žitelja, prekodunavskih Srba.
Neki istraživači te doseljenike nazivaju “Rašani”, neki “Vlasi”, a neki “pravoslavni Dalmatinci”. U Slavoniji oko Kalnika takve srpske naseobine zvali su “Mala Vlaška” ili “Terra Valaccorum”.
Kupovina zemlje
– Za vladavine hrvatsko-ugarskog kralja Matije Korvina (1458-1490) ojačana je odbrana od Turaka brojnim reformama, uključujući i ‘regule’ i statute Srba, što ga je uvrstilo u ‘dobrog vladara’. Za vladavine kralja Sigismunda (Žigmunda) (1387-1437) Srbi se spominju u Lici i oko Senja. Postoje brojni dokumenti o dolasku ‘Rašana’ u Žumberak. Mažuranić ih naziva ‘ljutim vlasima”. Na primer, Lopašić opisuje naseljavanje Žumberka 1533, zatim 1538. i 1541. godine pripadnicima ‘istočne crkve’ iz Primorja. Sa ovog područja regrutovani su uskoci kao najamnici za obranu Bihaća i zaštite od aspiracija Venecije. Ovo naseljavanje imalo je strateški značaj, da se onemogući Turcima da prodiru preko Bele Krajine u Sloveniju, a istovremeno nemoguće je bilo odbraniti područje Korduna, jer se na ovom području nalaze otvoreni prostori za turske prodore – precizira profesor Livada i navodi još neke primere.
Na području Gorskog kotara, Srbi su, prema istorijskim podacima, počeli da se doseljavaju 1609. godine uz pomoć kaluđera iz manastira Krke, i to oko reke Dobre i oko naselja Modruša, Oštarija, Ogulina i “Pusti Plaški”.
Livada posebno naglašava da su te naseobine nastale tako što su Srbi kupovali tu zemlju, a ne naseljavali napuštena područja.
“Krajem 16. i početkom 17. veka dolazi do masovnijih naseljavanja u Gornjoj Krajini, o kojima mnogi istraživači imaju tačne opise broja porodica, imena voditelja selilačkih skupina i mesta zasnivanja naselja u početku ‘naselja za dati trenutak’, zbog veoma čestih turskih provala i napada. Time se stvorila kakva-takva podloga da se novonaseljenim stanovnicima nametnu regule o dužnostima i obavezama u ‘odbrani predziđa hrišćanstva’, poznate kao: vlaške privilegije (u vezi s posedovanjem zemlje, stoke, posebno konja, sticanjem privilegija uz titulu ‘junaka’, i dr.), statuti i drugi razni oblici sporazuma i dogovora. Ovaj proces regulacije međusobnih odnosa novonaseljenog srpskog stanovništva sa domicilnim vlastima bio je pun unutrašnjih protivrečja i teškoća, ali iz nužde se dolazilo do spoznaje da je to jedini način preživljavanja u datom trenutku i prostoru obitavanja.”
Pljačkaški prepadi
Sredinom 17. i 18. veka stvaraju se naselja sa imenima koja će ostati do današnjih dana, a Svetozar Livada navodi samo neka nastala odmah po završetku austro-ugarsko-turskog rata koji je trajao od 1788. do 1791.
– Na područje Banije na početku rata (1788) naseljava se 428, a posle rata 818, odnosno ukupno 1.246 porodica ili domova u selima Topusko, Perna, Blatuša, Čemernica, Vrginmost, Bović, Stipan i dr. Cilj ovih naseljavanja je stvaranje baze za regrutovanje vojnika za odbranu Austro-ugarske carevine od napada Turaka. Snaga te baze je u brojnosti regruta na ukupan broj doseljenika. Tako, na primer, u samo četiri regimentna područja (ličko, otočko, ogulinsko i slunjsko) sa oko 7.300 duša, moglo se regrutovati i do 2.000 vojnika.Iako se na ovaj način granica stabilizovala, prodori Turaka nisu prestajali, posebno oni iznenadni pljačkaški prepadi. Istovremeno, nisu prestajali ni pojedinačna, porodična i grupna prebegavanja ispred turskog zuluma, pa se tako nastavljalo i doseljavanje srpskog stanovništva u već utemeljenim i novim naseobinama. Sve je to pojačavalo potrebu daljnjeg razvijanja državne regulative u pogledu prava, posebno privilegija, kao i dužnosti doseljenih stanovnika; jačanja odbrambene sposobnosti naselja; ekonomskih resursa, posebno zemljišta i stočnog fonda, infrastrukture, i drugo – naglašava Livada.
Govor brojki
“U Cetinskom kraju naseljeno je 230 porodica ili toliko zasnovano domova u selima Radovica (46), Maljevac (37), Kekić Selo (37), Cetinska Varoš (60), Begovac (16) i Kruškovac (34). U Drežničkom kraju naseljeno je 275 porodica ili domova, u selima Ljeskovac (50), Grabovac (60), Sadilovac i Gavranov Kamen (33), Vaganac (66) i Drežnik (66). U području Otočke regimente naseljeno je 156 porodica ili domova u selima Petrovo Selo i Baljevac (104), Međudražje, Meljinovac, Kruzi i Nebljusi (zajedno 52). U području Ličke regimente naseljeno je 320 porodica ili domova u selima Dnopolje (27), Donji Lapac (60), Orahovac (35), Gornji Lapac (18), Borićevac (15), Dobroselo (64), Doljani (37), Brotnja (19), Zaklopac (17), Kaldrma (8), Tiškovac (7), Vagan (7) i Drenovac (6).”
Odbrana hrišćanstva
Svetozar Livada ističe da su Srbi u Hrvatskoj prisutni više od 21 generacije, odnosno duže od šest vekova.
– Ova i sve ostale činjenice govore da srpsko stanovništvo predstavlja starosjedilačku, višegeneracijsku, autohtonu etničku grupu, odnosno zajednicu, koja je golemim naporima došla na ove prostore, branila ih kao ‘predziđe hrišćanstva’, zajedno sa Hrvatima. Doseljeno srpsko stanovništvo humanizovalo je prostore koje su naselili, krčenjem i osvajanjem zemljišta, zasnivajući naseobine i toponime, gradeći putnu mrežu i drugu infrastrukturu i time dalo svoj doprinos u društveno-ekonomskom razvitku svoje nove domovine Hrvatske – ističe profesor Livada.
SUTRA – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (3): Žrtvama se ne zna broj
1. Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/718283/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-1-Istorija-duga-sedam-vekova
26. novembar 2018. u 06:16
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (3): Žrtvama se ne zna broj
U Hrvatskoj su najveću većinu stanovništva činili Hrvati i Srbi, dok su ostali pripadnici ostalih narodnosti bili minimalno zastupljeni, samo je jedan od opštih zaključaka uspoređivanja popisa stanovništva od 1880. do 2011. godine.
Udeo hrvatskog stanovništva u ukupnom stanovništvu kretao se u rasponu od 68,39 procenata 1900. godine, do 90,42 odsto 2011. U proseku Hrvati su bili zastupljeni sa 77,98 posto i taj bazni indeks pokazuje stabilan i stalan rast hrvatskog stanovništva u odnosu na situaciju iz 1880.
Sve manje pravoslavaca
Međutim, profesor Svetozar Livada zapaža da je sasvim drugačija situacija kada je reč o praćenju zastupljenosti Srba u Hrvatskoj koje je po njemu “više fluktuiralo” i da je Srba u celoj istoriji bitisanja u Hrvatskoj najmanje u dva popisa stanovništva iz 2001. i 2011. godine i to kao posledica etničkog čišćenja tokom građanskog rata devedesetih 20. veka.
“U periodu Austrougarske monarhije, tj. do 1910. zastupljenost Srba u ukupnom stanovništvu bila je relativno stabilna i kretala se u rasponu od 16,30 procenta 1900. godine do 17,63 odsto 1880. ili prosečno 17,11 posto. Relativno je najviša bila zastupljenost u razdoblju Kraljevine Jugoslavije kada su dosegli granicu od 22,21 procenta 1921. odnosno 16,73 odsto 1931. ili prosečno 19,47 odsto. Nedostaje popis od 1941. koji zbog ratnih prilika nije izvršen, za potpuniju sliku. Za vreme SFRJ učešće srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu Hrvatske kretalo se u rasponu od 11,55 procenata 1981. do 15,02 odsto 1961. ili prosečno za celo to 43-godišnje razdoblje, koje je ujedno najduže u celom analiziranom periodu, 13,79 posto. Najniža zastupljenost srpskog stanovništva zabeležena je u dva popisa 2001. i 2011. godine od samo 4,54 procenta, odnosno 4,36 odsto, kao posledica etničkog čišćenja tokom građanskog rata (1991-1995) u tadašnjoj državi”, ističe profesor Livada i pojašnjava da ukoliko se analiziraju statistički popisi stanovništva prema državno-pravnim periodima, poput četiri popisa za 30 godina u Austro-ugarskoj i šest popisa za 43 godine u SFRJ, uočava se jedna bitna karakteristika.
“Kretanja su uglavnom uravnotežena, s nikakvim, ili veoma malim odstupanjima od očekivanog, odnosno sporog povećanja broja stanovnika. Drugo što je uočljivo to su fluktuacije srpskog stanovništva s negativnim predznakom u međupopisnim razdobljima 1961-1971. i 1971-1981 u okviru državno-pravnog razdoblja SFRJ. Posebno su drastično izražene te fluktuacije u međupopisnim razdobljima 1991-2001. i 2001-2011. u okviru državno-pravnog razdoblja Republike Hrvatske.”
Pandemija tifusa
Na ukupan broj stanovnika Hrvatske uticali su i brojni opšti, primarni ekonomski i životni faktori, ali sem njih i veliki uticaj su imali i “ratni faktori”.
Livada primećuje da je kroz ceo period postojanja Srba u Hrvatskoj obeležilo i više ratova, počev od perioda najezde turskih osvajača koji su bili kobni posebno za srpsko stanovništvo.
“Njihove žrtve nikad nisu izbrojane i valorizirane, a njihovi su potomci u novoj samostalnoj hrvatskoj državi protjerani i ostali bez posjeda koji su s mukom i krvlju stečeni.”
Analizirajući sukobe u 20. veku, počev od Prvog svetskog rata, profesor Livada ističe da je sem direktnih žrtava sukoba, stanovništvo stradalo i od španske groznice posle Velikog rata, odnosno pandemije tifusa tokom Drugog svetskog rata.
“Ovi su ratovi i pandemije naneli ogromne direktne i indirektne posledice (zadržani natalitet) i ljudske gubitke, koji nikada nisu do kraja istraženi. Ginulo se na sve strane, jer u građanskim ratovima uvek postoji više suprotstavljenih strana, i snosile su se ratne posledice u svim mogućim oblicima. Žrtve nikada nisu izbrojene, nego se njima licitiralo, pa je ‘niska kultura broja’ u pravilu ‘izazivala nove žtrve’. Naime, zaboravlja se da iza brojeva stoje stvari, odnosno činjenice, a u ovom slučaju, tj. demografiji, ljudski životi. Pravih demografskih istraživanja ovog perioda razvoja našeg stanovništva, posebno njegove reprodukcije, gotovo da i nema”, naglašava ovaj stručnjak, a već u sledećem nastavku predočiće podatke o stradanju Srba upravo kao posledice “ratnog faktora”.
Jugosloveni ili neopredeljeni
Kada je reč o periodu posle Drugog svetskog rata Svetozar Livada iznosi podatke i za sasvim novu nacionalnu zajednicu koja je stvorena u tadašnjoj SFRJ – Jugoslovene.
“Prema relevantnim istraživanjima osamdesetih godina prošlog veka, Jugoslovenima se izjašnjavala uglavnom mlada populacija, obrazovani ljudi, gradsko stanovništvo, ljudi iz mešovitih brakova, pripadnici manjinskih zajednica. Takođe, gotovo 20 procenata članova Saveza komunista Jugoslavije izjašnjavalo se kao Jugosloven. Jugosloveni su svoj identitet vezali uz političko i ideološko ustrojstvo tadašnje države kao i uz njen kulturni okvir. Već prema popisu stanovništva iz 1991. godine broj Jugoslovena u Hrvatskoj smanjuje se na 106.041. Nakon raspada socijalističke Jugoslavije većina Jugoslovena opet se deklariše prema narodnoj (etničkoj) pripadnosti. Danas najviše deklarisanih Jugoslovena živi u SAD, Kanadi, Argentini, Brazilu i Australiji”, ironično zapaža Livada.
“U socijalističkoj Jugoslaviji svi stanovnici, pa i tadašnje SR Hrvatske, 1953. godine dobijaju mogućnost da se u državnom popisu stanovništva izjasne kao Jugosloveni, ili kao “neopredeljeni”. Te popisne godine Jugoslovenima ili neopredeljenima izjasnilo se 16.170 stanovnika Hrvatske, ili 0,41 procenat stanovnika. Enormni rast deklarisanih Jugoslovena beleži popis stanovnika iz 1981. godine kada se tako izjasnilo preko osam procenata, odnosno 379.057 ili 8,24 odsto stanovnika Hrvatske. Bazni indeks 1981. u odnosu na 1953. iznosi 2.345. Ovo se praktički događa u vreme konfederalizacije tadašnje Jugoslavije, koja je započeta usvajanjem Ustava iz 1974. godine. Dakle, radilo se o fenomenu koji je bio suprotan tadašnjoj dominantnoj društvenoj situaciji koju su osmišljavale i zagovarale političke elite”, zaključuje Livada.
Izvor:
https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/718605/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-3-Zrtvama-se-ne-zna-broj
Sutra – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (4): Niko nije popisivao mrtve
27. novembar 2018. u 05:44
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (4): Niko nije popisivao mrtve
Profesor Svetozar Livada u svojoj poslednjoj studiji – knjizi “Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj – 1880-2011”, navodi da su Srbi iz Hrvatske značajno stradali u mnogobrojnim ratovima, međutim napominje da te žrtve do danas niko nije izbrojao, niti je to pitanje na temeljan, naučan način istraženo, ukoliko se izuzme nekoliko demografskih projekcija.
U nedostatku tačnih podataka i profesor Livada, oslanjajući se na postojeće demografske podatke, nudi projekciju koliko je srpskog stanovništva iseljeno, najvećim delom prisilno, tokom proteklog građanskog rata u bivšoj zajedničkoj državi. Prosto upoređivanje popisa stanovništava daje stravične odgovore!
Veritasova evidencija
– Ako je prema popisima stanovništva 1991. godine u Hrvatskoj živelo 581.663 stanovnika srpske nacionalnosti, a 2011. 186.633, onda proizlazi da ih je manje 395.030, što čini egzaktno 68,91 procenata. Prema popisu 2001. taj postotak je bio nešto manji (65,33 odsto), što znači da se iseljavanje srpskog stanovništva nastavilo i u mirnodopskim uslovima posle 2001. godine, kada se iselilo 15.030 stanovnika. U mirnodopskim uslovima ovakav bilans stanovništva između dva popisa izvodio bi se na osnovu, pre svega, niza demografskih pokazatelja o fertilitetu, natalitetu i mortalitetu, emigraciji i imigraciji, itd. S obzirom na to da se u našem slučaju radi o ratnim uslovima, veoma specifičnim kad se radi o građanskom ratu, sasvim je realno pretpostaviti da su na ovakav veliki manjak srpskog stanovništva uticali u prvom redu iseljavanje, odnosno etničko čišćenje srpskog stanovništva i broj poginulih i nestalih srpskih stanovnika – navodi Livada.
Kada je reč o mortalitetu, odnosno smrtnosti Srba, Livada se poziva na evidenciju Dokumentaciono-informacionog centra Veritas za koju tvrdi da je do sada jedina organizacija koja se sistematski i metodološki koncizno i celovito bavila ovim pitanjem.
Ksenofobija i kamuflaža
– Prema podacima Veritasa, ukupan broj ubijenih i nestalih Srba u Hrvatskoj u periodu od 1990. do 1998. godine je 7.134 osoba, od čega su 2.650 civilne žrtve. Sa ovom korekcijom, odnosno redukcijom, proizlazi da je broj prisilno iseljenih Srba iz Hrvatske 387.896 osoba ili 66,69 procenata. Međutim, treba istaći da se tačan broj prisilno iseljenih Srba ne može iskazati bez analize cenzusnih kategorija: neopredeljeni, ‘regionalci’ i Jugosloveni i posebno kategorija: poginulih i nestalih osoba – precizira profesor Livada i zaključuje da se tačan broj “nestalih” srpskih stanovnika iz Hrvatske najverovatnije nikad neće utvrditi.
“Taj broj verovatno nikad neće biti utvrđen zbog mnogobrojnih i različitih slučajeva i pojava, koje neki istraživači podvode pod pojam ‘mimikrije’ ili ‘kamuflaže’. Primera radi, navodimo ovde samo neke, jer nedostaju ciljana istraživanja ovog fenomena: promena imena, često i prezimena; izjašnjavanje nacionalne pripadnosti u popisu i ličnim dokumentima kao hrvatsko ili neopredeljen (bivši Jugosloveni); prijava novorođenčadi u matičnom uredu kao hrvatske pripadnosti, prenominacija nacionaliteta u školskim dnevnicima, te razni drugi oblici prenominacije nacionaliteta, o čemu su se svojevremeno u javnosti iznosile i određene brojke. Na sve ove pojave su uveliko uticale veoma raširena ksenofobija, odnosno brutalni stavovi prema drugom i drugačijem, kako bi se smanjila multietničnost, odnosno ostvarila što čistija hrvatska država”.
Već od sledećeg nastavka to će postati mnogo jasnije analiziranjem podataka u svakoj od županija gde su Srbi vekovima činili većinu.
Zatiranje Srba u Hrvatskoj
Demografski slom
Profesor Livada, analizirajući podatke iz popisa stanovništva u navedenom periodu izvlači i svojevrstan zaključak.
U analiziranom periodu od 131 godine prostore današnje Hrvatske, skoro sve do kraja 19. veka naseljavale su isključivo dve nacionalne grupe, hrvatska i srpska. Hrvatsko stanovništvo je najmanje fluktuiralo, odnosno tokom celog perioda imalo relativno stabilno učešće u ukupnom stanovništvu u rasponu od 68,53 procenta 1910. do 90,42 odsto 2011, uz blago kontinuirano brojčano povećavanje, ali znatno manje od uobičajenog, zbog nepovoljnog u analizi istaknutog delovanja određenih nepovoljnih okolnosti i prilika. Srpsko stanovništvo je najviše fluktuiralo, odnosno tokom celog perioda do kraja 20. veka imalo relativno stabilno učešće u ukupnom stanovništvu u rasponu od 11,55 procenata 1981. do 22,21 odsto 1921, što je ujedno najviše učešće srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu Hrvatske. Taj udeo potom neprekidno pada posle 1971. da bi početkom 21. veka ono doživelo kompletan demografski slom padom na istorijski najniži nivo od samo 4,36 posto učešća u ukupnom stanovništvu Hrvatske, zbog etničkog čišćenja i masovnog progona iz svoje vekovne postojbine.
Ostale nacionalne grupe su krajem 18. veka bile minimalno zastupljene u ukupnom stanovništvu Hrvatske svega nešto ispod 2,00 procenta, da bi se početkom 19. veka skoro udesetorostručile i činile 15,17 posto od ukupnog stanovništva, te kasnije fluktuirale slično kao i srpsko stanovništvo, pa tako u popisu 2011. čine samo oko polovine udela iz 1991. tj. oko pet posto.
I manjina sve manje
Livada zapaža da je, slično sudbini Srba, u Hrvatskoj mnogo manje i nacionalnih manjina poput Čeha, Slovaka, Nemaca, Italijana…
– Ukupan broj pripadnika ovih etničkih grupa 1991. bio je 466.246 (9,75 procenata) dok ih je 2001. bilo 207.588 manje ili za 44,52 odsto sa udelom u ukupnom stanovništvu od 5,83 posto. Prema popisu 2011. vratilo ih se 34.723 ili 14,33 procenata tako da ih je ostalo 242.311 ili 5,23 posto od ukupnog stanovništva Hrvatske. Izneti podaci o srpskom stanovništvu i pripadnicima ostalih nehrvatskih etničkih skupina, govore o tome da je cilj tada vladajuće političke strukture na čelu sa HDZ bio stvaranje čiste etničke države – zaključuje Svetozar Livada.
Izvor:
https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/718735/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-4-Niko-nije-popisivao-mrtve
SUTRA – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (5): Etničko čišćenje i u miru
28. novembar 2018. u 04:39
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (5): Etničko čišćenje i u miru
Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj je najvidljivije kad se analiziraju statistički podaci za pojedine regije, odnosno administrativno-teritorijalne zajednice županija. Kad je reč o teritorijalnoj podeli ove republike, profesor Svetozar Livada podseća da je svaka epoha menjala tu podelu, pa je tako u Austro-Ugarskoj, Hrvatska bila podeljena na strateška vojna područja i raspored regimenti, dok su u Kraljevini Jugoslaviji to najpre bili vojni okruzi i kotari, a zatim, pred Drugi svetski rat – banovine.
Tek u SFRJ nastaju najpre okruzi, odnosno opštine kojih je ukupno bilo 102. U novoj Hrvatskoj, teritorija je podeljena na 516 opština i 21 županiju.
– Ono što karakteriše kretanje ukupnog stanovništva po županijama tokom posmatranog 131-godišnjeg perioda jeste velika neujednačenost, koja se ogleda u tome što određen broj županija beleži negativan demografski saldo, ili pak relativno značajan pozitivni saldo, dok ih većina ostalih ili stagniraju ili beleže veoma blagi porast stanovništva – navodi Livada u uvodnim napomenama i objašnjava da su u prvog grupi županija sa negativnim saldom mahom one u kojima su živeli Srbi. Tako Ličko-kistanjska županija beleži manjak stanovništva od čak 67,22%.
Karlovac i masovan odlazak
– Do 1910. rast stanovništva je veoma blag, na granici stagnantnog, da bi smanjivanje stanovništva počelo posle 1910. sve do 1991. kada se više nego prepolovilo. U samostalnoj državi (1991-2011) ono se dalje drastično redukuje za nešto više od dve petine, ili za 34.208 stanovnika – navodi Livada.
Po ovom neslavnom rekordu sledi Karlovačka županija u kojoj je zabeleženo u proseku 25,15% manje stanovništva. Na osnovu popisa iz 2001. i 2011. ustanovljeno je da je ovu županiju napustilo čak 30% onih koji su tu živeli 1991. Slično je i sa Sisačko-moslovačkom županijom u kojoj je prema popisu iz 2011, za 31,39% manje stanovnika nego 1991. Profesor Livada zapaža i jednu, na prvi pogled, nelogičnost, a to je da je u onim županijama odakle je proterano najviše Srba, primetan najveći broj stanovnika.
Ovaj podatak za profesora Livadu predstavlja jasan dokaz da je broj Hrvata kontinuirano povećavao u samostalnoj državi, da bi to danas dostiglo razmere karakteristične za etnički čiste države.
“Razlozi, odnosno uzroci ovakvih demografskih promena u strukturi stanovništva biće jasniji posle analize kretanja odnosno promena u strukturi nehrvatskog stanovništva. U svim županijama je došlo do značajnog pada zastupljenosti srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu. Po tom osnovu moguće je razlikovati nekoliko grupa županija. U prvu grupu sa najvećim padom od preko jedne petine, pa sve do jedne četvrtine udela u odnosu na 1991. su sledeće županije: Šibensko-kninska (25,16%), Ličko-senjska (24,85%), potom Sisačko-moslavačka (24,67%) i Zadarska županija (20,61%). Druga grupa od tri županije ima pad udela 10% do 15% (Karlovačka 14,36%, Požeško-slavonska 16,18% i Virovitičko-podravska 13,86%). U trećoj grupi su tri županije sa gubitkom udela pet do 10 posto (Bjelovarska-bilogorska 9,06%, Brodsko-posavska 8,38% i Osječko-baranjska županija sa 6,84%)”.
Katastrofalne posledice
Međutim, kada se ove brojke, koje su ipak primerenije stručnoj, a ne široj javnosti, pretvore u konkretne podatke o smanjenju Srba u ukupnom broju stanovnika, tada se dolazi do čak 366.458 Srba manje što je, kako ističe Livada, “impozantna, ali istovremeno i katastrofalna brojka, neviđena u celom analiziranom periodu od preko 130 godina”.
Istovremeno, ukoliko se analiziraju podaci iz popisa iz 2001. godine, ta brojka je daleko veća, jer je u tom trenutku smanjenje iznosilo 380.033 stanovnika srpske nacionalnosti.
– To ujedno govori da se etničko čišćenje srpskog stanovništva nastavilo i u mirnodopskim uslovima, tj. posle 2001. godine – navodi Livada i dodaje da se slično može utvrditi i kada je reč o drugim etničkim manjinama koje takođe beleže pad 1991. godine.
– Broj pripadnika manjinskog stanovništva se u posmatranom periodu od 1991. do 2011. drastično smanjio u svim županijama (osim Međimurske). U četiri županije za više od 70 procenata, u četiri za više od 60 odsto, a u pet županija za više od 50 posto. Dakle, slična situacija kao i sa srpskim narodom u Hrvatskoj – ističe Livada.
U praktičnom smislu to znači da se broj stanovnika manjinskih etničkih grupa mimo srpske, u periodu od svega 20 godina, odnosno od 1991. do 2011. smanjio za 207.276 ili za 46,52 procenta.
Najzad, kada se zbroje podaci, i kad je reč o Srbima i drugim etničkim manjinama, dolazi se do frapantnog podatka da je za samo 20 godina broj nehrvatskog stanovništva smanjen za 12 posto, odnosno da je smanjen za skoro 600.000 ljudi (573.734).
Međutim, već u sledećim nastacima ovog feljtona, istražujući smanjenje broja stanovnika u onim regijama (Lika, Kordun, Banija, Dalmatinska zagora), gde su Srbi uvek predstavljali većinu, dolazi se do još frapantnijih podataka.
SUTRA: Opustošena srpska Lika
Veći broj Hrvata
– Broj Hrvata se drastično uvećao u čak pet županija. Taj procenat je najveći u Sisačko-moslovačkoj županiji gde ih je 28,38 procenata više, zatim Šibensko-kninskoj (+ 25,75 posto), Ličko-senjskoj (+25,19%), Požeško-slavonskoj (+22,77%) i Zadarskoj županiji (+22,09%) – navodi Livada.
U šest županija zastupljenost hrvatskog stanovništva se uvećala od 10 do 20 odsto. Uz zastupljenost, povećavao se i apsolutni broj hrvatskog stanovništva u većini županija (12), dok se u ostalim županijama (8) taj broj unekoliko smanjivao, ali uz zadržavanje većinske zastupljenosti (više od 80 procenata) u ukupnom stanovništvu županije, zahvaljujući, uglavnom, iseljavanju srpskog stanovništva.
Županije i procenti
– Najveću realativnu zastupljenost hrvatskog stanovništva u ukupnom stanovništvu od 90 i više posto i ujedno najveću stabilnost tolikog udela tokom i na kraju posmatranog perioda od 130 godina imalo je pet županija: Krapinsko-zagorska (od 99,68% 1880. godine do 97,51% 1991), Međimurska (od 91,51% 1910. do 98,74% 1948), Koprivničko-križevačka (d 87,97% 1900. do 96,20% 2011), Dubrovačko-neretvanska (od 83,30% 1981. do 98,38% 1880); Brodsko-posavska (od 80,60% 1991. do 94,99% 2011), Splitsko-dalmatinska (od 86,78% 1991. do 97,08% 2011), Varaždinska (od 95,42% 1981. do 98,08% 1890), i Zagrebačka županija (od 92,28% 1981. g. do 97,96% 1948) – samo je deo zaključaka iz istraživanja Svetozara Livade.
Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/718952/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-5-Etnicko-ciscenje-i-u-miru
Sutra – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (6): Opustošena srpska Lika
29. novembar 2018. u 03:58
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (6): Opustošena srpska Lika
Opsežna analiza najpoznatijeg srpskog naučnika u Hrvatskoj, profesora Svetozara Livade, pretočena u knjigu “Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj 1880-2011”, predstavlja vredno svedočanstvo o nestanku srpskog naroda u Hrvatskoj. O obimu tog stradanja najbolje pokazuju statistički i drugi podaci iz onih županija – delova Hrvatske u kojima su Srbi uvek predstavljali većinu. Jedna od njih je regija Like u kojoj je sve do 1991. godine srpski živalj bio mnogoljudniji, a danas je sveden na populaciju koja se kreće oko 20 odsto.
Lika je tipično planinska regija, sa prosečnom nadmorskom visinom od 700 metara, a nadvisuju je dva velika planinska lanca Velebitski i Plješevički i više kotlina i visoravni. Sa 5.000 kvadratnih kilometara površine, najveća je i ujedno najređe naseljena regija u Hrvatskoj sa oko deset stanovnika po metru kvadratnom.
Razoren zavičaj
Zbog loših uslova života, ali i činjenici da je ovo jedan od najsiromašnijih krajeva Hrvatske ne čudi da se broj stanovnika Like u kontinuitetu smanjivao i to prosečno za 14,69 procenata na svakih deset godina. U svom istraživanju, profesor Livada ističe da se stanovništvo ovog kraja do 1991. godine bukvalno prepolovilo:
“Podaci o udelu hrvatskog i srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu ove regije pokazuju da je srpsko stanovništvo bilo većinsko kroz ceo posmatrani period do 1991. godine. Udeo hrvatskog stanovništva se kretao od 43,80 procenata 1900. do 49,30 odsto koliko je zabeleženo 1948. Udeo srpskog stanovništva kretao se od 46,41 odsto 1981. do 56,10 procenata 1890. ili u proseku 52,41 odsto”, precizira Livada.
Međutim, do drastične promene dolazi posle 1991. kada se broj srpskog stanovništva od 41.567 (1991) sveo na 7.610 stanovnika (2001) odnosno 8.979 (2011).
“Time se postotni udeo srpskog stanovništva smanjio od 49,53 procenta 1991, na 16,50 odsto u popisu 2001. odnosno na 20,05 odsto u popisu 2011. To je posledica etničkog čišćenja srpskog stanovništva tokom građanskog rata koji se u to vreme vodio u bivšoj zajedničkoj državi”, zaključuje Livada.
Gašenje toponima
Ali značajnih gubitaka je bilo i tokom Prvog, a posebno tokom Drugog svetskog rata, a zatim i kao posledica građanskog rata 1991-1995.
“Prema popisima iz 2001. i 2011. broj srpskog stanovništva u odnosu na stanje 1991. se smanjio za 33.957 stanovnika (81,69 procenata), odnosno, zbog 1.394 povratnika, za 32.558 stanovnika (78,33 odsto). Koliko ih je od toga smrtno stradalo, a koliko izbeglo u druge novonastale države bivše Jugoslavije, još niko nije celovito istražio niti o tome postoje celoviti podaci. Postoje samo parcijalni podaci za smrtno nastradale osobe sa nekoliko suđenja počiniteljima zločina i nekoliko otkopavanja srpskih žrtava na području Like. Ali, ono što je izvesno iz analize poslednja dva popisa stanovništva jeste činjenica da je srpsko stanovništvo u Lici od većinskog tokom više od 150 godina postalo manjinsko, štaviše, etničkim čišćenjem, svelo se na minornu nacionalnu manjinu. Pokazalo se da ni surovi život ne može prisiliti na napuštanje zavičaja, koliko to može mehanički nasrtaj na zavičaj ratom. Osim toga, razorene su kuće i u gotovo svim ostalim naseljima u kojima su živeli Srbi. Time je izmenjen izgled i pejzaž naseljenih prostora. To su sela koja to ni po čemu više nisu, jer je u njima razorena nadgradnja, institucije i kompletna infrastruktura”.
Livada na kraju zaključuje da posledice građanskog rata nisu rezultirale samo potpunim progonom srpskog življa, već i njihovim “kontrolisano selektivnim povratkom”, koji je, kako tvrdi ovaj autor, sveden de fakto na samo one najstarije “ostarele grobove”.
“To je u stvari, klasični primer etničkog čišćenja bez ostatka, koji vodi do kompletnog gašenja toponima”, navodi Svetozar Livada.
Žrtve Drugog svetskog rata
Livada ističe da se značajniji gubitak stanovništva Like dogodio za vreme Prvog, a posebno Drugog svetskog rata i to iz redova oba naroda i na obe zaraćene strane: kvislinško-fašističke i antifašističke, kao i niza paravojnih formacija.
“O tim gubicima ne postoje sređeni podaci za područje Like, ali sasvim je realno pretpostaviti da su relevantni za razvoj stanovništva Like. Primera radi, navešćemo parcijalne podatke Historijskog arhiva Karlovac o ljudskim gubicima u nekim kotarevima Like tokom građanskog rata 1941-1945. samo na antifašističkoj strani, koji se odnose na pale borce NOP-a, civilne žrtve fašističkog terora i umrle osobe od tifusa kotar Gospić i kotar Perušić ukupno 3.267 žrtava. Kotar Korenica i kotar Udbina ukupno 6.399 žrtava, Donji Lapac 3.267, opština Otočac i opština Brinje ukupno 625, Plaščanska dolina i okolina 7.000 žrtava – sveukupno, to je 23.508 žrtava”.
Međutim, ne treba zaboraviti da je Drugi svetski rat bio i period užasnog pogroma i genocidne politike tadašnje Nezavisne države Hrvatske, i da je Lika bila jedno od velikih stratišta upravo takve strategije.
“Ustaše su se surovo obračunale sa ličkim Srbima već na početku Drugog svetskog rata. U Lici je, pored Gospića, u Jadovnu, 1941. osnovan prvi likvidacioni logor za Srbe, Jevreje i druge sa 37 okolnih stratišta, gde su se raznim manuelnim načinima usmrćivale žrtve, po čemu je taj logor jedinstven u Evropi. Istraživanjem je utvrđeno da je u tom logoru ubijeno više od 40.000 ljudi iz svih krajeva Hrvatske, među kojima znatan broj iz Like. Drugo veće stratište je bezdan u Preboju, naselju podno Male Kapele u Plitvičkoj subregiji, koji je progutao na stotine srpskih žitelja iz okolnih naselja, uglavnom Ličana. Osim toga, Srbe iz Like su odvodili i na druga obližnja stratišta, kao što su Garavice pored Bihaća, gde je usmrćeno više od 12.000 Srba.”
Nestala naselja
Druga izvesna činjenica je, da su u Lici ugašena odnosno nestala naselja u kojima su Srbi bili većinsko stanovništvo, i to najviše u opštinama Donji Lapac i Korenica.
Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/719051/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-6-Opustosena-srpska-Lika
Sutra – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (7): Kordun istorijski poligon smrti
30. novembar 2018. u 04:11
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (7): Kordun istorijski poligon smrti
Još jedna regija u Hrvatskoj vekovima je imala pretežno srpsko stanovništvo, a prethodno je takođe činila deo Vojne Krajine. Reč je o Kordunu koji Svetozar Livada metaforički zbog činjenice da je stalno bio na udaru, naziva “istorijski poligon smrti”.
– Sva su ta stradanja u prošlosti najčešće bila svestrana, sistematska i radikalna – ističe Livada i dodaje da je prva karakteristika ove regije, ukoliko se analizuraju podaci od 1880. do 1991. “spor rast ukupnog stanovništva” koje je u proseku raslo samo 19,31 procenat na 10 godina.
Čak 170 stratišta
Prema popisu iz 2001. ukupno stanovništvo se prema stanju u 1880, smanjilo za 15,29 procenata, a kada se uporede podaci iz 2011, taj procenat je veći, 22,90 odsto, odnosno 80.264 stanovnika Korduna. Ali, ukoliko se posmatra nacionalna promena strukture stanovništva, tada su podaci mnogo drastičniji. Srpsko stanovništvo je sve do početka Drugog svetskog rata bilo većinsko sa 55 odsto stanovnika, da bi se u narednim popisima, sve do 1991, kretalo u granicama od oko 35 procenata ukupnog stanovništva Banije.
– Popis stanovništva 1948. pokazuje ogroman pad broja srpskog stanovništva ove regije u odnosu na predratno stanje od 73.050 stanovnika srpske nacionalnosti registrovanih popisom 1910. godine. Naime, u prvom posleratnom popisu 1948. taj se broj sveo na 56.759 stanovnika ili manje za 22,3 procenta. Tokom ratnih godina od 1941. do 1945. dolazi do realizacije genocidne politike prema srpskom stanovništvu kvislinške Nezavisne Države Hrvatske Ante Pavelića, koja se najbrutalnije i najbestijalnije demonstrira na području regije Korduna. U to vreme Kordun je zapravo bio poligon smrti, u kojem se nalazilo oko 170 stratišta, među kojima je i nekoliko pravoslavnih crkava, od kojih su najpoznatije Glinska, Kolarićka i Sadilovačka crkva u kojima je na okrutan način ubijeno više od 2.000 Srba svih uzrasta – ističe Livada.
On navodi podatke Istorijskog arhiva Karlovca o ljudskim gubicima tokom Drugog svetskog rata, ali u samo nekim delovima Korduna i samo u odnosu na pale pripadnike NOB i civilne žrtve terora i bolesti: Kotar Slunj i Kotar Veljun ukupno 6.098 žrtava, Kotar Vojnić 7.924, Kotar Vrginmost 10.384, Kotar Duga Resa 785, opština Gornje Dubrave 433. Sveukupno 25.624 žrtve.
“Ostareli grobovi”
Iz svega, Livada izvlači jasan zaključak:
“Stradanja i gubici, do kojih je došlo unutar srpskog demografskog korpusa u ovo vreme, bili su takvih razmera da se on posle toga nikad nije mogao oporaviti, na šta nedvosmisleno ukazuju podaci o broju srpskog stanovništva u popisima sprovedenim posle 1948. godine. Naime, uočljive su tendencije stagnacije (popisi 1953. i 1961), potom relativno naglo opadanje brojnosti (popisi 1971. i 1981), te na kraja neznatnog rasta (popis 1991)”.
Livada navodi i da je građanski rat u bivšoj Jugoslaviji zadao “poslednji smrtonosni udarac” već oslabljenom i “ranjenom” srpskom demografskom korpusu u ovoj regiji.
– Vojno-policijskom akcijom ‘Oluja’ proterano je gotovo celokupno srpsko stanovništvo sa svojih vekovnih ognjišta. Ubijeno je na stotine civila srpske nacionalnosti. Ostvaren je istorijski nivo zastupljenosti dva naroda. Hrvatski narod je došao na najviši nivo od više od 80 odsto stanovništva, a srpski na najniži nivo, ispod 15 procenata. Tragedija pada broja srpskog stanovništva se produbljuje do tzv. biološkog sloma u posleratnom periodu, zbog selektivnog povratka prognanih Srba, uglavnom ‘ostarelih grobova’. Dugoročno gledano, prema analiziranih 14 cenzusa, srpsko je stanovništvo ove regije doživelo pravu kataklizmu, jer se od stanja zabeleženog 1880, nakon 131 godine, svelo na popisu iz 2011. na 11 procenata, a u odnosu na stanje iz 1991, nakon samo 20 godina, i na ispod deset posto od ukupnog stanovništva – ističe profesor Livada.
Ugašeni vekovni toponimi
Opisujući demografske posledice na području kordunske regije, a posebno u periodu poslednja dva popisa stanovništva, Svetozar Livada ističe da su one vidljive pre svega u pogledu drastičnog smanjenja broja srpskog etnikuma.
– U mnogim naseljima broj nasilno ubijenih veći je od broja stanovnika koji danas u njima žive; potom u gotovo svim naseljima ostale su samo deficijentne i osakaćene seljačke porodice; mnogi vekovni srpski toponimi su potpuno ugašeni, odnosno de fakto nestali sa geografske karte, a mnogi su pred gašenjem. Konačno, sve indicije upućuju na zaključak da je srpski demografski korpus u ovoj regiji doživeo potpuni biološki slom, što u suštini znači da je piramida života potpuno izokrenuta, prosek starosti je veoma visok i nema više vitalnih reproduktivnih osnova – naglašava profesor Livada.
Dupliranje Hrvata
Prema istraživanju Svetozara Livade, od 1991. do 2011. ukupan broj hrvatskog stanovništva na Baniji se skoro pa udvostručuje i prosečno, po jednom popisnom periodu iznosi za 35,95 odsto više od povećanja sveukupnog stanovništva regije u istom razdoblju. Hrvatsko se stanovništvo od 1991. godine povećalo za 21.907 stanovnika, ili za 47,36%. Kod srpskog stanovništva najveći broj je bio 1990, kada ih je zabeleženo 73.050. Međutim, na kraju razdoblja (1991) ukupno srpsko stanovništvo se smanjilo za 13.743 stanovnika, ili za 22,86 odsto u odnosu na stanje iz 1880. godine.
Predgrađe hrišćanstva
U prošlosti se Kordun uvek predstavljao kao odbrambeni pojas s nizom utvrđenja na granici prema Turcima, pa otuda i naziv od italijanske rečine cordone, ili francuske cordon. Livada navodi da je prefiks “istorijski poligon smrti” zato što su tokom svih ratnih perioda na njemu bili najveći ljudski gubici u odnosu na broj stanovnika, počev od pokušaja Turaka da tuda prođu u svojim osvajačkim pohodima prema Štajerskoj do Beča, pa nadalje.
Otuda ne čudi i da su istoričari često Kordun nazivali i “predzidom hrišćanstva”. Pogroma je bilo i kasnije, od građanskih ratova, do zločina počinjenih tokom trajanja NDH.
Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/719164/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-7-Kordun-istorijski-poligon-smrti
Sutra – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (8): Pravoslavci prognani sa Banije
1. decembar 2018. u 04:52
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (8): Progon pravoslavlja sa Banije
Nekada poznata kao Banovina ili Banska Hrvatska, Banija je uvek imala uravnotežen nacionalni sastav stanovništva, u kome su dve nacionalne grupe, hrvatska i srpska, sve do 1991. bile gotovo podjednako zastupljene.
Svetozar Livada, autor ozbiljne studije koja analizira statističke podatke u periodu od čak 130 godina, navodi da je regija Banija, kao deo Vojne krajine, poput Like i Korduna, prošla kroz sve nevolje i nedaće graničarskog kraja, pa manje-više sve što je rečeno za te regije vredi i za Baniju: usporeni rast stanovništva, veliki ljudski gubici, teški i mukotrpni životni uslovi celokupnog stanovništva, stalno doseljavanje novih porodica kao osnova za regrutaciju novaka potrebnih za odbranu “predziđa hrišćanstva”, kao i teško i naporno osvajanje novih površina za proizvodnju hrane i održavanje stočnog fonda.
Brojevi ubedljiviji od procenata
Ratovi, najpre Drugi svetski, a onda i ovaj poslednji, na drastičan način su promenili nacionalnu strukturu stanovništva ovog kraja.
“U odnosu na startno stanje u prvom cenzusu 1880, hrvatsko stanovništvo se 2011. povećalo za nešto manje od trećine, odnosno za 28,29%, dok je prosek rasta za celi taj period bio 22,25%. Istovremeno, srpsko stanovništvo smanjilo se za oko tri četvrtine, odnosno za neverovatnih 74,71%. Ove su se promene odrazile i na broj ukupnog stanovništva, koje se smanjilo za oko jedne šestine, odnosno za 16,33%”, deo je zaključka istraživanja profesora Livade.
Taj drastičan odnos se još bolje vidi ako se umesto procenata prikažu brojevi stanovnika. Tako je Hrvata na osnovu popisa iz 1880. godine bilo 66.885, a 2011. zabeleženo ih je 19.489 više, i prema tom popisu ih je na Baniji 88.374. Istovremeno, Srba je 1880. bilo 62.239, a popisom iz 2011. je utvrđeno da ih je ukupno 15.740, čak za 46.499 manje. Sve do građanskog rata 1991, oba naroda su na Baniji bili skoro ravnopravno zastupljeni. Livada navodi da je 1880. taj odnos bio 52% naspram 47%, dok se 2011. drastično izmenio na 80,18% naspram 14,28% u korist hrvatskog etnikuma.
Hrvatsko proleće i “Oluja”
“Tek poređenjem sa 1991. kao baznom godinom, pokazuju mnogo realniju sliku ovih populacijskih fluktuacija, zapravo pravih razmera i istorijske značajnosti. U odnosu na stanje neposredno pre izbijanja građanskog rata u bivšoj zajedničkoj državi 1991. hrvatsko se stanovništvo 2011. povećalo za 5,03%, dok se srpsko drastično smanjilo za nešto manje od četiri petine, odnosno za 77,85%. Ove su se promene odrazile i na broj ukupnog stanovništva, koje se smanjilo za nešto više od jedne trećine, odnosno za 36,05%. Izraženo u apsolutnim brojevima, hrvatsko stanovništvo 1991. brojalo je 84.142, a 2011. godine 88.374 stanovnika, ili za 4.242 više, dok je Srba 1991. bilo 71.087, a 2011. godine 15.740 ili manje za 55.347. Ove fluktuacije drastično su promenile odnos, odnosno udeo, dva etnikuma u ukupnom stanovništvu. Taj odnos je 1991. bio 48,82% naspram 41,24%, dok se 2011. taj odnos preokrenuo u 80,18% naspram 14,28% u korist hrvatskog etnikuma”, precizira profesor Livada.
“U novijoj istoriji, u Baniji je došlo do fluktuacije stanovništva, posebno srpskog, 1971, za vreme hrvatskog proljeća, a najgori trenutak u celokupnoj svojoj istoriji na tlu Hrvatske srpski narod Banije doživeo je 1991. za vreme građanskog rata u bivšoj zajedničkoj državi, kada su masovno proterani sa vekovnih ognjišta, a deo smrtno stradao i nestao u vrtlogu rata odnosno vojno-redarstvene akcija ‘Oluja’. O broju prognanih može se posredno sasvim realno i pouzdano zaključivati na osnovu podataka dva cenzusa (1991, 2001), a to je broj stanovnika koliko ih je bilo manje 2011. nego 1991. godine, a to je 55.347 stanovnika”.
Kolonizacija u Vojvodinu
Livada se pozabavio i najdužim popisnim periodom u okviru jednog državno-pravnog sistema, postojanja SFRJ. U tom periodu od četiri decenije, analiza pokazuje da se hrvatsko stanovništvo veoma usporeno povećavalo u rasponu od maksimalno 13,78% koji su zabeleženi na popisu iz 1971, do minimuma od 0,37 posto zabeležen na popisu iz 1981.
“I kod srpskog stanovništva bio je isti trend, ali samo do 1971, kad se ono povećalo u proseku za 6,57%, dok se nakon toga sve do 1991. kontinuirano smanjuje za 10,74 procenata koliko je zabeleženo 1981, odnosno 1,24% 1991. Uzroci ovako varijabilnog kretanja stanovništva u relativno dužem posleratnom periodu su mnogostruki, što posebno i detaljno nije istraženo”.
Kao moguće uzroke, Livada navodi “osakaćenu reproduktivnu osnovu stanovništva enormnim stradanjima i ljudskim gubicima tokom Drugog svetskog rata”, zatim proces deagrarizacije, ali i relativno masovna kolonizacija u Vojvodinu koja je većinom obuhvatala srpsko stanovništvo zato što su prednost dobijali učesnici NOR-a.
Ratni gubici
Analiza svih popisa stanovništva u periodu od 1880. do 2011. godine pokazuje da se procenat udela hrvatskog stanovništva kreće od najnižeg 48,11% zabeleženog na popisu iz 1900, i najvišeg od 52,59% na popisu iz 1961. S druge strane, broj srpskog življa najniži, 36,66%, bio je na popisu 1881, do najvišeg od 50,01%, zabeležen 1910. godine. Veća odstupanja zabeležena su u popisu iz 1948. kao posledica ljudskih gubitaka tokom Drugog svetskog rata. I dok kod Hrvata ta stopa rasta stanovništva posle Drugog svetskog rata pada za četiri posto, dotle je kod Srba taj pad sedam puta veći, navodi Livada.
“Ovakvo kretanje broja srpskog stanovništva verovatno je i posledica većih ljudskih gubitaka: ustaški zločini, plus masovno učešće i pogibije u NOP-u. Podatke o tome iznose već citirani Zbornici Historijskog arhiva Karlovac, prema kojima je palih boraca NOP-a bilo 1.441, a prema drugom izvoru ukupni su ljudski gubici na području Banije (pali borci NOP-a zajedno sa civilnim žrtvama) iznosili su 6.886”, precizira Livada.
Razmeri kataklizme
Na osnovu podataka iz istraživanja, Livada zaključuje da su razmeri doseljavanja hrvatskog i odseljavanje srpskog stanovništva nakon poslednjeg rata nisu normalne i da su poprimile “ne samo katastrofalne, nego i kataklizmičke razmere”.
https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/719284/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-8-Progon-pravoslavlja-sa-Banije
U nedelju – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (9): Etničko čišćenje Dalmatinske zagore
3. decembar 2018. u 05:30
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (9): Etničko čišćenje Dalmatinske zagore
Iako se pod nazivom Dalmatinska zagora, ovaj region Hrvatske pominje tek posle Drugog svetskog rata, faktički je deo Zagore koji obuhvata gotovo celokupno zaleđe dalmatinske obale, a to je oko 150 kilometara dug pojas uz more omeđen planinskim masivima Kozjaka, Mosora, Omiške Dinare, Biokova i Rilića. Teritorijalno, to su područja opština Knin, Drniš, Benkovac, Obrovac, Sinj, Vrlike, Imotskog i Vrgorca.
Istražujući popise stanovništva u periodu od 111 godina, profesor Svetozar Livada ističe da se u tom periodu, odnosno do 1991, i građanskog rata, stanovništvo uvećalo za nešto više od 50 procenata, a da je nacionalni sastav svih tih godina bio relativno sličan: Hrvati su činili od 61 do 64 posto, a Srbi od 31 do 35 odsto ukupne populacije.
Posledice hrvatskog proleća
“Fluktuacije nastaju posle 1971. godine kada broj stanovnika obe etničke skupine počinje blago da opada, što treba pripisati, pre svega, političkim previranjima u vremenima ‘hrvatskog proljeća’ i društvene krize, na što ukazuju pokazatelji verižnog indeksa za cenzuse 1961/1971, te 1971/1981 i 1981/1991”, navodi Livada i dodaje da je analizirajući popise stanovništva tokom trajanja SFRJ zapažen trend “stagnatnog razvoja” odnosno uvećavanja broja stanovnika.
“To je rezultat, pre svega, teških posledica koje je demografski korpus pretrpeo tokom Drugog svetskog rata, pa se u posleratnom periodu oporavljao, ali i zbog nekih drugih činilaca, kao što su teški uslovi života i hronično siromaštvo, prisutna emigraciona kretanja, procesi deagrarizacije, školovanje mladih (pre svega velikog broja dece palih boraca NOR-a i žrtava fašističkog terora u Drugom svetskom ratu) za nepoljoprivredna zanimanja, bračna pokretljivost, kolonizacija, i drugo”, navodi Livada i zapaža da se taj proces kasnije promenio, ali kolonizacijom Hrvata iz Bosne.
Situacija se drastično menja posle 1991. Podaci iz poslednja dva popisa, 2001. i 2011, govore da se ukupno stanovništvo smanjilo za čak 72.445 stanovnika, odnosno 34,28% prema popisu iz 2001, odnosno za 78.401 ili 37,10 odsto prema popisu obavljenom deset godina kasnije. Uglavnom je reč o Srbima. Prema popisu iz 2001, srpsko stanovništvo se smanjilo za 63.024 stanovnika ili za 85,93%. Nešto manji procenat smanjenja je zabeležen na sledećem popisu iz 2011, kada je zabeleženo da je Srba manje za 82,10 odsto.
Tuđmanov cilj
Profesor Livada nema dileme šta je tome uzrok: “Ovaj manjak srpskog stanovništva 2001. označava ujedno i broj prognanih Srba kada se od tog broja odbiju poginuli i nestali. Njih je, prema evidenciji Veritasa, 1.360 poginulih i 245 nestalih. Dakle, iz ove regije je prognano 61.419. Kao što je vidljivo, demografska slika ove dalmatinske regije se dramatično izmenila, drastičnim padom broja srpskog stanovništva, slično kao i njihovih sunarodnika u prethodno analiziranim regijama Hrvatske, i to na jedan veoma radikalan način, skoro kompletnim progonom sa svojih vekovnih ognjišta”, ističe Livada i ocenjuje da je broj Srba u Hrvatskoj danas na onom nivou koji je prvi predsednik Hrvatske, Franjo Tuđman zacrtao kao državni cilj.
“Naime, udeo srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu u ovoj dalmatinskoj regiji sveo se 2001. na 14,07%, a 2011. na 17,90%, naspram 95,32, odnosno 89,50% hrvatskog stanovništva. S obzirom na selektivni povratak Srba zato što se uglavnom vraćaju ostareli da umru u svojoj postojbini, i daljeg delovanja, do divljanja ekstremnog nacionalističkog pokreta, kao i činjenice da ne samo što su Srbi prognani, nego je uništena i njihova nadgradnja, a ono malo što je ostalo, posebno nepokretna imovina, predmet je špekulacija i useljavanja koloniziranih Hrvata iz Bosne, i veoma komplikovane i birokratizovane procedure stambenog zbrinjavanja prognanih Srba, realno je očekivati dalje opadanje broja srpskog stanovništva na ovim prostorima, sve do, i ispod, nivoa Tuđmanove projekcije od tri procenta”.
Raspadanje porodica
Analizirajući podatke sa dva poslednja popisa, profesor Livada je primetio da se broj hrvatskog stanovništva 2001. smanjio za 4,68 odsto, a deset godina kasnije, za 10,50 odsto. Ovaj stručnjak to objašnjava činjenicom da i mladi naraštaji Hrvata imaju problem oko zapošljavanja, obrazovanja i rešavanja osnovnih socijalni i društvenih problema, zbog čega masovno napuštaju Dalmatinsko zaleđe.
“Tome nije doprineo i trend kolonizacije Hrvata iz Bosne koji su dovedeni na kraju u isti položaj raspadanja porodica kao što je to bio slučaj sa Srbima”, naglašava Livada.
Ekonomske migracije
U Dalmatinskoj zagori je tradicionalna privredna delatnost poljoprivreda, uzgajanje mediteranskih kultura, a ponajviše vinove loze i stočarstvo. Kako su i stambeni i poslovni objekti građeni mahom od kamena, otuda su tokom rata bili “atraktivni” za prisvajanje ili razaranje.
Međutim, zbog teških uslova života, ovaj kraj je uvek važio za pasivan i siromašan kraj poznat kao depopulaciono područje i velikim brojem ljudi koji su odlazili u inostranstvo. Poslednjim ratom, najveći broj Srba iz dalmatinskog zaleđa je bolju sudbinu pronašao od Kanade do Australije.
Brojke
Srba je u Dalmatinskom zaleđu 1880. godine, bilo 49.841, a Hrvata 89.178. Prema popisu iz 1910, Srba je bilo 69.198, a Hrvata 125.348. Taj trend rasta stanovništva trajao je sve do Drugog svetskog rata. Na prvom mirnodopskom popisu iz 1948. mogu se videti katastrofalne posledice politike istrebljenja Srba unutar NDH. Tada je registrovano 79.686 Srba, a čak 143.896 Hrvata.
Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/719488/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-9-Etnicko-ciscenje-Dalmatinske-zagore
SUTRA – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (10): Spržena Slavonija
4. decembar 2018. u 04:26
Vojislav Ananić
Zatiranje Srba u Hrvatskoj (10): Opustošena žitnica
Slavonija je istorijsko-geografska regija na istoku Hrvatske koja se prostire između reka Drave, Save i Dunava. Sa površinom od 12.556 kvadratnih kilometara najveća je regija, koju zovu “žitnica Hrvatske”.
Ukoliko bi se zbirno ocenio period od 131 godinu – vremenski interval u kome je profesor Svetozar Livada sproveo istraživanje popisa stanovništva od prvog, održanog 1880, do poslednjeg iz 2011, prema nacionalnoj pripadnosti, hrvatsko stanovništvo se povećalo za 71,31 procenat, a srpsko stanovništvo se istovremeno drastično smanjilo za 74,69 odsto!
Genocidna politika NDH
Naizgled, u tome ne treba tražiti ništa čudno, zato što su Hrvati u Slavoniji uvek činili većinsko stanovništvo, od najnižeg procenta ustanovljenog 1900, kada ih je bilo 46,77 odsto, do najvišeg od 88,30 odsto koliko je pokazao popis iz 2011. Istovremeno, Srbi su uvek bili manjina, s tim što je taj procenat 1880. iznosio 31, 51 procenat, a 2011, tek 6,20.
– Kretanje stanovništva između dva popisa stanovništva ukazuje na ‘krizne’ godine kada dolazi do smanjivanja stanovništva. To su prema verižnim indeksima 1900/1890, 1971/1981, te 2001/1991, kada je dolazilo do fluktuacija stanovništva oba etniteta, ali znatno jače kod srpskog, posebno u poslednjem navedenom kriznom periodu – objašnjava Livada.
Analizirajući srednjoročni period razvoja stanovništva u periodu od 43 godine tokom postojanja SFRJ, od 1948. do 1991. godine, Livada navodi da nisu zabeleženi “šokantnija” smanjenja broja stanovništva, ali samo zato što je i ovaj deo Hrvatske preživljavao tragične posledice Drugog svetskog rata, zbog čega je faktički razvoj stanovništva potpuno zaustavljen i sveden na nivo ispod proste reprodukcije stanovništva.
– Za detaljnija objašnjenja ovog kriznog stanja u razvoju stanovništva u ovoj slavonskoj subregiji nedostaju istraživanja, ali za neke uzročnike moguće je sa sigurnošću pretpostaviti da su bili od značajnog uticaja. To se pre svega odnosi na velike ljudske žrtve stanovništva ovog područja, posebno srpskog, zbog genocidne politike tzv. NDH tokom Drugog svetskog rata, odnosno mehaničko zadiranje u njegov demografski korpus i s tim u vezi, značajan udeo deficijentnih porodica, što se negativno odrazilo na natalitet u posleratnom razdoblju. Takođe, ovo je tradicionalno depopulaciono područje po različitim osnovama (ekonomske, socijalne, migracione i dr), koje se često podvode pod zajednički nazivnik “bela kuga” – objašnjava Livada.
Prognani, poginuli, nestali…
Međutim, srpski korpus u Slavoniji je nastavio da se smanjuje i kasnije, a uzrok je građanski rat i sve ono što je kasnije usledilo u Hrvatskoj.
Prema podacima iz dva poslednja popisa, 2001. i 2011. godine, stanje srpskog stanovništva u odnosu na 1991. godinu se smanjilo za 41.697 stanovnika ili za 11,4 odsto (podaci sa popisa iz 2001.), odnosno za 74.745 stanovnika ili za 20,48 odsto prema poslednjem popisu stanovništva u Hrvatskoj.
Istovremeno, prema popisu iz 2001, hrvatsko se stanovništvo povećalo za 34.283 stanovnika ili za 14,01 odsto, odnosno za 11.521 stanovnika ili za 4,71 procenat prema podacima iz popisa objavljenog 2011.
Rezultat je da se udeo hrvatskog u ukupnom stanovništvu povećao sa 67,06 odsto koliko ih je bilo 1991. na 88,30 procenta 2011.
Srpsko se stanovništvo u odnosu na stanje 1991. smanjilo za 56.240 stanovnika ili za 71,37 procenta (2001), odnosno za 60.825 stanovnika ili za 77,18 odsto (2011). Na ovaj način se udeo srpskog u ukupnom stanovništvu smanjilo od 21,60 procenata (1991) na 6,20 odsto 2011.
“Ovaj manjak srpskog stanovništva 2001. godine označava ujedno broj prognanih Srba, kada se od tog broja odbiju poginuli i nestali, a takvih je bilo prema evidenciji Veritasa 640 poginulih i 508 nestalih Srba. Dakle broj prognanih Srba u ovoj subregiji iznosi 55.092.”
Naselja bez stanovnika
Da bi ilustrovao etničko čišćenje u Slavoniji, Livada podseća da je ono izvršeno na osnovu vojne – strogo poverljive Naredbe Kriznog štaba i Naređenja komandanta 123. brigade HV da se izvrši evakuacija svih stanovnika, njihove privatne imovine i stoke u području 26 sela, a stanovništvo se iseli u druga naselja na području opštine “prema slobodnom izboru”.
“U tom naređenju se kaže da ‘u slučaju kršenja ovog naređenja, HV i policija mogu otvoriti vatru bez prethodnog upozorenja’. Motivi ove evakuacije prema navedenim dokumentima su ‘zaštita stanovništva’ i “uspešna odbrana od borbenog delovanja četničko-terorističkih snaga i jedinica”. Rezultati odnosno ishod ove navodno humane, dobrovoljne i zaštitničke akcije iseljavanja srpskog stanovništva iz svojih domova bio je tragičan. U većini tih naselja živeli su isključivo Srbi. U nekima tek poneki Hrvat, u malom broju značajniji broj Hrvata, a samo u dva naselja većinsko stanovništvo je bilo hrvatsko sa značajnim brojem Srba. Pritiscima, zastrašivanjima i na kraju vojnom akcijom ta naselja su etnički očišćena od srpskog stanovništva. Rezultat tih brutalnih aktivnosti bio je da prema popisu iz 2001. godine u 14 naselja nema više stanovnika. Zapaljeno je 616 kuća, 590 privrednih zgrada, jedan sakralni objekat, 1.462 stanovnika ostalo je bez svojih domova i ubijene su 44 osobe. Od predratnih 1.645 stanovnika srpske narodnosne pripadnosti koji su živeli u tim naseljima nakon rata ostalo ih je samo 173, a od predratnih 356 Hrvata, 2001. godine u tim naseljima živi njih 407 – navodi Livada.
Brutalni izvršioci
Svetozar Livada ističe da je u regiji Slavonije faktički izvršeno “veće etničko čišćenje srpskog stanovništva u Hrvatskoj”.
– Ono je provedeno u 26 sela (Crljenci, Čečavac, Vučjak Čečavački, Jemonovac, Koprivna, Kujnik, Oblakovac, Orljavac, Pasikovci, Podsreće, Rasna, Ruševac, Sloboština, Snjegavić, Vranić, Gornji Vrhovci, Kantrovci, Klisa/Velika, Lučinci, Markovac, Milivojevci, Nježić, Oljasi, Ozdakovci, Poljanska i Smoljanovci) u zapadnom brdsko-planinskom predelu opštine Slavonska Požega u periodu od 29. oktobra 1991. do početka 1992. godine. Izvršioci ovog brutalnog čina bili su Krizni štab opštine Slavonska Požega i Zapovedništvo odbrambenih snaga istočne Slavonije i Baranje, odnosno 123. brigade Hrvatske vojske – navodi Livada.
Izvor: https://vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/719620/Zatiranje-Srba-u-Hrvatskoj-10-Opustosena-zitnica
Sutra – Zatiranje Srba u Hrvatskoj (11): Progon ćirilice