Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić priredio je tekst o i istoriji nacionalnih zajednica u Vojvodini, koji je objavljen u izdanju Pokrajinskog sekretarijata za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice.
Posle burnih ratova, područja kroz koja su prolazile vojske bila su opustošena. Najviše su stradale nizije. Veliki deo nekadašnje Ugarske, tj. njen središnji nizijski deo, u demografskom smislu bio je uništen. Prirodno je bilo da se ti predeli polako nasele, a u ekonomskom interesu Habzburgovaca bilo je da se što pre nasele. Stoga, ne samo da su podržavali, nego su i aktivno učestvovali u naseljavanju tih teritorija. Interes vlasnika novooslobođenih županija tako je je bilo naseljavanje stanovništva.
Naseljavanje Nemaca
Na novooslobođenim teritorijama austrijska državna politika tokom 18. veka započela je naseljavanje Nemaca u Bačku, Srem i Banat. Njih je Bečki dvor na jug Monarhije naseljavao kao radne, dinastičkim i državnim interesima verne podanike. Nemački doseljenici su uglavnom poticali iz Švapske, Porajnja, Franačke i Falačke. U Bačkoj su se Nemci naseljavali od Požarevackog mira 1718. godine. U Petrovaradinskom Šancu (Novom Sadu) prisutni su 1739. godine, a u Odžacima, Kolutu, Prigrevici, Bačkoj Palanci i Gajdobri od 1748. godine. U Apatin i Bukin naselili su se 1750. godine. Njihov dolazak u Odžake beleži se 1759. godine, gde su ubrzo sagradili svoju crkvu. U periodu od 1763. godine do 1768. godine naseljeni su u Gajdobru, Gakovo i Karavukovo. U godinama od 1784. do 1786. doseljenici Nemci došli su u Crvenku, Vrbas, Sekic, Buljkes, Sivac, Kulu, Parabuc, Stanišić, Čonoplju. Temerinski feudalac Arpad Sečenji (Szécsenyi Árpád) naselio je Nemce u Bački Jarak.
Prva velika kolonizacija Nemaca u Banat bila je tokom i nakon završetka Varadinskog rata (1716–1718). Tada je u Banat dolazilo stanovništvo iz Falačke i Franačke. Nemci su 1717. godine došli u Temišvar i Belu Crkvu, a 1723. godine u Pančevo. Međutim, rat od 1737. do 1739. godine, razbojnici, a pogotovo velika epidemija kuge 1738. godine, uništili su nemačko stanovništvo u Banatu. Druga velika kolonizacija Nemaca (Terezijanska kolonizacija) dogodila se u Banatu od 1763. do 1773. godine, kada je doseljeno 11.000 porodica. Marija Terezija je 1763. godine izdala Patent o kolonizaciji kojim je regulisala prava i obaveze doseljenika. I posle ovog perioda nastavljeno je intezivno naseljavanje Nemaca na teritoriju Banata. Tako su 1770. godine nemački doseljenici došli u Kovin, 1774. godine u Glogonj, 1776. godine u Omoljicu, Jabuku i Mariolanu, 1784. godine u Modoš, a 1790. godine u Crnju i Nakovo.
Nemačko stanovništvo dolazilo je uglavnom na prostor Vojne granice, gde je od 1765. godine postojao Nemačko-banatski puk, ali i na imanja spahija. Tako je porodica Nako naselila na svoj spahiluk Nemce u Nakovo, Hajfeld i Mastort. Srbi iz Martinice su 1781. godine otišli su u Vojnu granicu, u Centu. Oko 1800. godine na imanje Lazara u Martinicu i u novo naselje Lazarfeld došli su Nemci iz blizine Velike Kikinde (Soltur, Sveti Hubert, Šarlevil). Iz Badenske oblasti naselili su se Nemci 1802. godine i svom novom naselju dali naziv po ministru rata Karlu, Karlsdorf.
Doseljavanje Srba
Doseljavanje srpskog stanovništva iz Like, Dalmacije, Banije i Korduna na područje Srema, Bačke i Banata bilo je trajna pojava 18.veka. Gladne godine i bolji uslovi života u južnoj Ugarskoj uticali su da taj priliv doseljenika bude stalan. Vojna granica bila je područje naseljavanja ovog stanovništva, jer ono se i u starom kraju nalazilo u okvirima Vojne granice. Najintenzivnije naseljavanje tog stanovništva bilo je u Sremu, gde je svako selo tada dobilo svoj rvatski ili šijacki šor ili kraj (doseljenici iz ovih krajeva nazivani su Šijacima). U Bačkoj, Šajkaški bataljon je bio prostor useljavanja doseljenika iz zapadnih krajeva. Šijaci u Gospođincima i Čurugu pominju se 1770. i 1786. godine. Još do 1848. godine mnogi Šijaci iz Mošorina i Vilova su se sastajali na međama atara. Ova doseljenička struja dopirala je delimično i do Banatske vojne granice (Kovin, Omoljica, koji imaju svoj rvatski kraj).
Doseljavanje Hrvata
Doseljavanje Hrvata u Bačku, Srem i Banat bilo je razlicčito kada je reč o uzrocima, poreklu stanovništva i strukturi doseljenika. Autohtono hrvatsko sremsko stanovništvo za vreme napada Turaka iselilo se iz Srema. Srpska većina tada je u Sremu asimilovala katolike u nekim sremskim naseljima (Velika Remeta, Manđelos, Voganj, Dobrinci, Golubinci). Tokom 18. veka Hrvati su se naselili u Sremu u onim naseljima u kojima su ranije živeli. Tada je došlo do velikog priliva šokačkog stanovništva iz Bosne, pa je u zapadnim delovima Srema preovladalo ikavsko narečje. Hrvatsko stanovništvo u Sremu pohrvatilo je doseljene Nemce i katoličke Klimente u Nikincima i Hrtkovcima.
Južnoslovensko katoličko stanovništvo u Bačkoj raznorodnog porekla je i vremena doseljavanja. Ono je poreklom iz Bosne, Dalmacije i Like. Posle 1622. godine došlo je do naseljavanja grupa bunjevačkog stanovništva u kraj oko Subotice i Sombora. Druga grupa istorodnog stanovništva doselila se 1686. godine pod vođstvom kapetana Đure Vidakovića i Duje Markovića. U doba Velikog bečkog rata (1683–1699) i posle potpisivanja Karlovačkog mira, talas šokačkog stanovništva iz Bosne prelio se iz Slavonije i Srema u Bačku i naselio osam naselja od Bača do Santova. U 18. i početkom 19. veka doseljavali su se Hrvati u Banat. Prva grupa doseljenika bili su Šokci ikavskog narečja koji su se naselili u Vojnu granicu u Perlezu, Starčevu, Omoljici i Opovu.
Drugu grupu naseljenika činili su kajkavski plemići. Arondacijom zemljišta za potrebe karlovačkog generaliteta (1784–1788) Zagrebačka nadbiskupija izgubila je zemlju duž reke Kupe. Dvorski ratni savet tada je Nadbiskupiji ponudio zemljište u Banatu, što je ozakonjeno 1801. godine kada je došlo do naseljavanja kajkavskog plemstva, nadbiskupskih vazala, u Boku, Neuzinu, Jarkovac, Botoš, Margiticu, Klariju. Treća grupa hrvatskih naseljenika došla je 1803. godine u Banat. Stanovnici iz tri krašovanska naselja naselili su se u Karlsdorfu (Banatski Karlovac).
Najstariji hrvatski doseljenici u Banat su Krašovani. Prema predanjima, doselili su se iz Bosne u toku 16. veka. Istočno od Temišvara živeo je ogranak bačkih Bunjevaca i Šokaca, doseljenih u 17. veku. Hrvati iz Ličke i Modruške županije 1765. godine sele se u banatsko Podunavlje (Perlez, Opovo, Starčevo, Borča, Glogonj, Omoljica). U srednji Banat Hrvati su se naselili posle preuređenja Vojne granice. MarijaTerezija odredila je da se znatan deo poseda zagrebačkog nadbiskupa i drugih plemića ustupi vojnoj upravi, a vlasnicima da zemljište na drugom kameralnom posedu. Tako su Hrvati iz okoline Turopolja dobili selišta Sarču, Modoš, Boku i Biled. 1765. godine sele se u banatsko Podunavlje (Perlez, Opovo, Starčevo, Borča, Glogonj, Omoljica). U srednji Banat Hrvati su se naselili posle preuređenja Vojne granice. MarijaTerezija odredila je da se znatan deo poseda zagrebačkog nadbiskupa i drugih plemica ustupi vojnoj upravi, a vlasnicima da zemljište na drugom kameralnom posedu. Tako su Hrvati iz okoline Turopolja dobili selišta Sarču, Modoš, Boku i Biled.
Bunjevci, Šokci
Bunjevci
Bunjevci su velika etnička grupa koja živi na prostorima Gorskog Kotara, Like, Dalmatinske zagore i na području takozvanog Bajskog trokuta, čija se zamišljena linija nalazi na potezu između Baje, Sombora i Subotice. Bunjevci s područja Bajskog trokuta nazivaju se bačkim Bunjevcima. Govor im je ikavski, što im je zajedničko s Bunjevcima iz Gorskog Kotara, Like i Dalmatinske zagore. Katoličke su vere.
Šokci
Slično Bunjevcima, Šokci su katoličke vere, a njihovo doseljenje vodili su franjevci na kraju 17. veka iz Bosne i Dalmacije. Naselili su se u blizini Dunava (Vajska, Bački Breg, Sonta, Bođani, Plavna). Matija Petar Katančić je celu Slavoniju, nakon oslobođenja od Osmanlija, nazivao Šokadijom, jer su je gusto naselili Šokci iz Bosne. Uglavnom Šokci, a nešto manje Bunjevci, od 15. do kraja 16. veka, postupno dolaze u Slavoniju i Južnu Ugarsku. Kada je reč o nazivu Šokac (Šokci), najprihvatljivija i najrealnija teorija je da su ga nasledili od plemena Sukci (Succi) koje je i prethodilo Šokcima. Sukci su naziv dobili po planini Succus. Postoji još niz besmislenih teorija koje ne vredi ni spominjati. U Bosanskoj Posavini postalo je uobičajeno da se svi Hrvati u toj regiji nazivaju Šokcima.
Doseljavanje Mađara
Uzrok doseljavanja Mađara u Bačku i Banat tokom 18. veka je obnova ugarske županijske vlasti u južnoj Ugarskoj i utemeljenje feuda u Bačkoj i Banatu. Mađarsko stanovništvo doseljavano je, pre svega, kao radna snaga na feudalnim imanjima, a veleposednici su bili glavni pokretači kolonizacije (ne samo Mađara). Inkorporiranjem Banata 1779. godine pod vlast Ugarske i stvaranjem županijske vlasti u njemu, kao i spahijskih imanja, počela su doseljavanja Mađara u Banat. U Bačkoj je doseljeno mađarsko stanovništvo došlo na područje Bačkobodroške županije i Potiskog krunskog dištrikta. Mađarsko stanovništvo je 1746. i 1747. godine počelo da naseljava Suboticu, 1748. godine Bezdan, 1749. godine Kulu.
Grof Anton Gražalković zadužio je 1750. godine Ferenca Čizovskog (Csizovszky Ferenc) da naseli topolsku pustaru, koja je već 1774. godine imala 247 domova naseljenika iz severne Ugarske. Posle 1751. godine mađarski doseljenici došli su u Sentu, od 1751. do 1753. godine u Adu i Mol; 1753. godine Dvorska komora naselila je mađarsko stanovništvo u Kanjižu, a od 1750. do 1762. godine doseljenici su stigli u Bečej, Čonoplju, Kupusinu, Doroslovo. Posed Bajšu je 1751. godine dobio potiski kapetan Stevan Zako, koji je 1759. prodao posed Jakovu i Luki Vojniću. U Bajšu su se 1760. godine doseli Mađari katolici, a 1785. godine reformatske veroispovesti. Mađarsko stanovništvo došlo je 1767. godine u Petrovo Selo, 1769. godine u Iđoš, a 1771. godine u Martonoš.
Spahija Mikloš Karas (Kárász Miklós) od 1746. do 1772. naseljavao je mađarskim življem pustaru Horgoš. U Staru Moravicu 1786. godine naselile su se 334 mađarske reformatske porodice iz Kišujsalaša (Kisújszállás), Kunmadaraša (Kunmadaras) i Jaskiškera (Jászkiskér). Iste godine, stanovnici Kišujsalaša naselili su Pačir. Mađarske porodice stigle su 1787. godine u Feketić, a 1799. godine grof Sečenji naselio je Mađare na svoj temerinski feud. I pre inkorporiranja Banata u Ugarsku, manje grupe mađarskog stanovništva stizale su u Banat. Mađarski živalj je 1773. godine stigao u Novu Kanjižu, Majdan i Krstur, od 1774. do 1776. godine doseljavali su se Mađari u Orosin (Rusko Selo) i Tordu.
U Čoku je mađarsko stanovništvo došlo 1782. godine, a 1783/84. u Mađarski Itebej. Pošto je srpski živalj napustio Debeljaču, iz severnog Potisja Mađari reformatske veroispovesti stigli su 1794. godine u ovo naselje. Mađarsko stanovništvo je 1801. godine kolonizovalo Mađarsku Crnju. Doseljavanje Mađara, iako je bila u pitanju Ugarska, nije pomagala centralna vlast, jer nije postojao plan za naseljavanje Mađara. Naprotiv, većina mađarskog stanovništva naseljavala se bez znanja i dozvole države i feudalaca.
Doseljavanje Rumuna
Doseljavanje Rumuna u nizijski Banat tokom 18. veka bilo je slika kolonizacionih pomeranja, planskog i stihijskog naseljavanja rumunskog stanovništva sa prostora Banatskih planina i iz doline Moriša i Karaša. Rumunsko stanovništvo bilo je prisutno u zapadnom Banatu i pre 18. veka. Rumuni su u nizijski Banat doseljavani u Vojnu granicu i na imanja feudalaca. Nakon doseljavanja, rumunska naselja mogla su se grupisati u tri tipa: sela u donjem toku Nere i Karaša, kao i ona u dolinama Moravice i Mesića čiji su se stanovnici nazivali goranima, zatim naselja u Vojnoj Granici, u okolini Pančeva, Alibunara i Bele Crkve, čiji stanovnici su se nazivali graničarima i pet naselja u srednjem Banatu, čiji stanovnici su se nazivali Rumuni sa pustare. Posle 1740. godine intenzivira se doseljavanje Rumuna u nizijski Banat. Tada se doselilo rumunsko stanovništvo u Margitu, u Sent Joan (Barice), a 1744. godine u Mali i Veliki Gaj.
Marija Terezija je 1765. godine izdala patent da se iz svih rumunskih naselja, u koje bi trebalo da dođu nemački kolonisti, isele Rumuni. Dve godine kasnije, 1767. godine, rumunski živalj napustio je svoje u sela oko Temišvara i u dolini Moriša i naselio naselja oko Begeja: Mali i Veliki Torak, Jankov Most, Ečku, Klek. Stanovnici sela Sakalaza kod Temišvara naselili su Veliki Torak, a iz sela Serdina u dolini Moriša Mali Torak. Ukupno je u Mali i Veliki Torak stiglo 340 porodica. Rumunski živalj pristigao u Jankov Most bio je poreklom sa Moriša. Rumunska naselja oko Begeja posle prodaje u spahiluke (1781–1782) ušla su u posed Luke Lazara i Isaka Kiša.
Vojne vlasti su, takođe, sprovodile kolonizaciju Rumuna u Vojnu granicu. Tako su 1765. godine naseljeni rumunskim stanovništvom Banatsko Novo Selo, Dolovo, Alibunar, Seleuš i druga mesta; krajem 18. veka rumunski živalj došao je u Uzdin, Kovin, 1805. godine u Mramorak, 1807. godine u Deliblato, a 1808. godine formirano je rumunsko naselje Vladimirovac (Petrovo Selo). Rumuni u selima u okolini Vršca bili su starosedeoci. Na području Banata došlo je do intenzivnog prožimanja srpskog i rumunskog stanovništva.
U veku vere, verska istovetnost zbližavala je narode, a komunikaciju među njima činila je lakšom. U periodu od 1713. do 1864. godine Rumuni su u verskom pogledu pripadali srpskoj crkvenoj organizaciji, Karlovačkoj mitropoliji, osim onih koji su prihvatili uniju sa katoličkom crkvom (od naših naselja Rumuni u Jankovom Mostu i Markovcu). Brakovi između Srba i Rumuna bili su česti, kao i međusobna asimilacija. U istočnom Banatu u 18. veku počela je rumunizacija srpskog življa, a u zapadnom asimilacija Rumuna sa Srbima. Asimilacija je lakše tekla kod verski istovetnih naroda (primeri: međusobne asimilacije Srba i Rumuna, germanizacija Italijana i Francuza), jer su kontakti među njima bili češci.
Doseljavanje Slovaka
Slovačko stanovništvo tokom 18. veka naselilo se u Bačku, Banat i delimično u Srem. Slovački živalj dolazio je na poziv ugarskih feudalaca, kao radna snaga na feudima, zatim su ga naseljavali na Komorska imanja i Vojnu granicu. Kolonizacija počinje 1745. godine, kada je impopulator Martin Čanji, na osnovu dogovora sa vlasnikom futoškog vlastelinstva Mihajlom Čarnojevićem, doveo 2000 Slovaka iz Novograda (Novohrada), Orave, Liptova, Honta, Zvolena, Turca u Petrovac u Bačkoj. Doseljenici su dve godine potom, 1747. godine, sklopili ugovor sa spahijom. Sa tog područja naseljenici su 1746. godine došli u Kulpin na imanje spahija braće Stratimirović, 1754. godine Slovaci protestanti naseljavaju se u Bajšu, 1756. godine u Gložan, 1758. godine u Selenču, koja je jedino multikonfesionalno naselje, protestantsko i katoličko. Slovački doseljenici su 1773. godine došli u Kisač, a od 1790. do 1791. godine u Pivnice i u Lalić. Iz sela Selenče u Bačkoj proterano je 1770. godine 98 slovačkih protestantskih porodica, koje su se naselile po specijalnoj dozvoli cara Josifa II u Pazovi, na teritoriji Petrovaradinske pukovnije.
Na posed Kristifora Naka u Banatu došlo je 1782. godine slovačko stanovništvo iz Novogradske, Peštanske, Nitranske i Zvolenske županije. Doseljenici su osnovali naselje Novi Komloš. Na njihovom čelu bili su učitelj Samuel Geršković i sveštenik Matija Baranji, poreklom iz liptovackog kraja. Matija Baranji preveo je 1784. godine deo naseljenika u selo Pardanj na imanje Gabriela Butlera, a dve godine potom iz Pardanja doseljenici su stigli u Aradac, kod Velikog Bečkereka, na imanje Isaka Kiša. Iz Pardanja je slovački živalj 1788. godine prešao u Ečku, a iz Ečke sa sveštenikom Janom Bosidelerskim 1802. godine u Kovačicu. U ovim godinama (1806) slovačko stanovništvo došlo je u Padinu i Šandorf (Janošik), a iz Šandorfa 30 slovačkih porodica naselilo se u Hajdučicu. Veća grupa doseljenika 1829. godine iz Padine takođe je naselila Hajdučicu.
Doseljavanje Rusina
Prve rusinske porodice iz Zakarpatja, tadašnje severoistočne Ugarske, dolaze u Bačku četrdesetih godina 18. veka. Na popisu stanovništva Kule 1746. godine prvo je zapisano troje Rusina, a nakon njih, iste godine, još 11 rusinskih porodica. Prvi rusinski kolonisti dolazili su u Bačku pojedinačno, kao nadničari, u vreme većih sezonskih radova, pa su se neki od njih tu i naselili. Organizovano naseljavanje Rusina u Bačku pocinje 1751. godine: upravnik komorskih imanja u Bačkoj, Franc Jozef de Redl (Franz Joseph de Redl) je, na molbu slobodnjaka Mihajla Munkačija (Munkácsy Mihály) iz županije Bereg (danas u Zakarpatskoj oblasti Ukrajine), izdao i potpisao kontrakt o naseljavanju 200 rusinskih grkokatoličkih porodica iz severoistočne Ugarske na pustaru, nenaseljeno komorsko naselje Veliki Krstur. Iste godine u selu je osnovana grkokatolička parohija, a 1753. počela je da radi škola u kojoj se nastava odvijala na rusinskom jeziku.
Rusinsko stanovništvo je 1751. godine naseljeno na područje komorske pustare Ruskog Krstura, na osnovu ugovora o naseljavanju koji je potpisao administrator komorskih imanja u Bačkoj Jozef de Redl. Dve godine potom, u Krstur je pristiglo rusinsko stanovništvo iz županija Šariš, Zemplin, Boršod, a naseljavanje je nastavljeno do početka sedamdesetih godina 18. veka do kada su pristizali novi doseljenici sa široke teritorije tadašnje severoistočne Ugarske, iz 14 županija na kojima se prostirala crkvena jurisdikcija Munkačevske grkokatoličke eparhije.
Doseljavanje Rusina u Kucuru pocelo je 1763. godine, kada je Franc Jozef deRedl potpisao ugovor o naseljavanju 150 grkokatoličkih rusinskih porodica u komorsko naselje Kucuru i dao ga Petru Kišu iz Krstura da prikupi i dovede zainteresovane koloniste iz severoistočne Ugarske. 41 rusinska porodica došla je 1763. godine, a dve godine kasnije još 42. One su uglavnom poticale iz parohije Mucenj. Godine 1764. rusinski knez u Kucuri zvao se Janko ordaš, a prvi grkokatolički sveštenik u Kucuri (od 1766. godine) bio je Osif Kirda. U Kucuri su već živeli pravoslavni Srbi. Rusinska škola u Kucuri osnovana je 1765. godine, a grkokatolička parohija 1766. godine. Na državnom popisu 1787. godine u Krsturu je bilo oko 2200, a u Kucuri oko 1600 Rusina. U doba vladavine cara Josifa II 1786. godine u vojnu službu je primljeno oko 8000 zaporoških kozaka koji su naseljeni u okolinu Sente.
Doseljavanje pojedinih rusinskih porodica iz Krstura i Kucure u Novi Sad počelo je već šezdesetih godina 18. veka, a 1780. godine u Novom Sadu je osnovana grkokatolička parohija. U drugoj polovini 178. veka Rusini su se u manjem broju doseljavali i u neka druga naselja u Bačkoj: Šovu i Obrovac, ali se nisu održali u njima. Rusini koji su se od sredine 18. veka doseljavali u Bačku bili su grkokatolici, ali su od 1751. godine bili pod jurisdikcijom rimokatoličke Kaločke nadbiskupije. U početku su im sveštenici Rusini dolazili iz Mukačevske i iz grkokatoličke Velikovaradinske (Veliki Varadin, danas Oradea u Rumuniji) eparhije. Iz te eparhije su u početku Rusinima dolazili u Bačku prvi grkokatolički sveštenici i donosili najneophodnije crkvene ćirilske knjige.
Za grkokatolike, unijate u Hrvatskoj i za Rusine u Bačkoj osnovana je 1777. godine Križevačka episkopija, u okviru koje su Rusini ostali sve do 2003. godine, kada je osnovan Apostolski egzarhat za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori. Pojedine rusinske porodice, ponekad i veće grupe, iz Krstura i Kucure tokom 18. i 19.veka preseljavaju se u druga naselja i tako formiraju nove rusinske kolonije. Križevačka eparhija je 1777. godine dobila posed Šid i Berkasovo, pa je početkom 19. veka počelo naseljavanje Rusina na taj posed. Naseljavanje u Šid je pocelo 1803. godine, a u Berkasovo 1810. godine. U Bačince se Rusini naseljavaju od 1834. godine.
Jevreji u Vojvodini
Pozicije jevrejskog stanovništva u Sremu, Bačkoj i Banatu bile su određene položajem Jevreja u Habzburškoj monarhiji. Patent Marije Terezije dozvolio je Jevrejima da žive u gradovima uz placanje tolerancijske takse. Reforme Josifa II omogućile su Jevrejima rad u državnoj službi. Jevreji su činili gradsko stanovništvo koje se bavilo trgovinom. U Novom Sadu je 1728. godine živelo 12 jevrejskih porodica, 1743. godine 26, a 1748. godine postojala je jevrejska opština. Porodica JakovaHercela prva se 1775. godine stalno naselila u Suboticu, a 11 godina kasnije osnovana je jevrejska opština.
Narodi o kojima (ni)je ostalo samo sećanje
U doba kada je Banat bio najveći kolonizacijski prostor u Evropi, doseljena je tu grupa Katalonaca iz Španije. Kada su Habzburzi izgubili Napulj i Siciliju 1731. godine,Katalonci su pristigli u Beč. Četiri godine lutali su Bečom i austrijskim gradovima, te su habzburške vlasti odlučile da ih nasele u Veliki Bečkerek. Oni su lađama stigli na Begej i formirali svoje naselje Novu Barselonu. Prvi su počeli da sade dudove u Banatu. Uništili su ih napadi razbojnika, a naročito kuga 1738. godine. Od cele naseobine ostalo je samo 30 siročadi koja su raspoređena po sirotištima u Ugarskoj.
Uz Nemce, doseljavali su se i Italijani koji su naselili okolinu Temišvara, ali su vrlo brzo bili germanizovani. Iz oblasti Alzasa i Lorene u periodu terezijanske kolonizacije došli su i Francuzi. Oni su u okolini Velike Kikinde 1770. godine osnovali svoja naselja: Soltur, Šarlevil, Sent Hubert, Molin, koja su ubrzo germanizovana. Tragovi doseljenih Francuza ostali su u prezimenima banatskih Nemaca: Ševalije, Dipon, Bartu, Leđer, Boase itd. U vreme Velikog bečkog rata, Bugari-katolici naselili su sela Bešenevo i Vingu, u blizini Temišvara. Na posed Lazara u Ečku došli su 1793. godine, a od 1823. do 1825. godine naselili imanje Dvor Josipa Petrovića u Banatu. Neki od njih su se 1895. godine iselili u Ivanovo kod Panceva, a neki su otišli u Bugarsku. Feudalac Ludvig Barac naselio je 1838. godine pustaru bugarskim naseljenicima i oni su je nazvali Barachaza (Baraczháza), kasnije Stari Lec. Bugarski naseljenici uglavnom su se bavili baštovanstvom. Tragovi Bugara, Italijana, Francuza, Španaca uglavnom su nestali, ali ne potpuno. U Vojvodini često možemo čuti čudna prezimena, koja nisu u skladu ni sa jednim jezikom koji se danas govori ovde. Štaviše, moguće je da je neko od naših predaka pripadao ovim narodima, te da o njima nije ostalo samo sećanje.
Doseljavanje i poreklo Roma
Romi su nedovoljno proučen i poznat narod, iako prisutan u Evropi mnogo stotinagodina. Njihova istorija odigravala se tako da je jedva bila u vezi s krupnijim događajima evropske istorije, pa prema tome i istorijskim događajima u Ugarskoj ili Srbiji. U svesti raznih naroda, a i u svesti samih Roma, postojalo je oštro razdvajanje nastalo zbog razlicitog načina života, jezika i različite kulture. Razne grupe Roma razdvajaju se na osnovu jezika koji govore, običaja i naziva koje koriste za sebe. Mnogi prihvataju naziv Romi, koji potiče iz jezika hindu, a današnje značenje te reči je muškarac (teritorija u Maloj Aziji gde su Romi bili prisutni u XI veku nazivala se u Vizantiji i u vreme Turaka Roma ili Rum). Neki koriste razne forme naziva Cigan, koji na nekim od jezika jednostavno znaci čovek, tj. ljudsko biće. Ova reč je poreklom iz grčkog jezika (athiganos), ali je po mišljenju većine Roma nepoželjna, pogrdna. Karakteristično je da Romi dugo nisu beležili podatke iz svoje istorije, tako da je to prepušteno drugima i zbog toga je ona puna otvorenih pitanja, predrasuda ili pogrešnih tumačenja.
Mada je to malo verovatno, neki naučnici misle da se prvi talas migracije Roma desio već za vreme Aleksandra Velikog. Sigurno je da ih je put kojim su prolazili učinio da budu još različitiji. Neki su se zadržali više u Persiji, neki na Bliskom istoku, neki u severnoj Africi, neki u današnjoj Ukrajini, Jermeniji, u Maloj Aziji i na Balkanu. Balkan je bio jedan od najvećih centara odakle su se naseljavali u druga područja Evrope. Ostali su stigli do Zapadne Evrope i Rusije, te je i njihova istorija potekla drugim putem. Romi koji žive u Vojvodini proveli su puno vremena na Balkanu i u Srednjoj Evropi. U različitim jezicima koje govore prisutne su reči iz grčkog, slovenskih i mađarskog jezika, a pojedine grupe govore jezik koji se može okarakterisati kao novolatinski i koji pokazuje karakteristike varijante rumunskog jezika govorenog pre više vekova. U 14. veku Romi su bili prisutni na mnogim mestima na Balkanu.
Ugarski kraljevi Sigismund, Matija Korvin, VladislavII, kao i Jovan Zapolja su izdali dokumente o njima. Vladislav II ih je nazivao narodom faraona jer se verovalo da potiču iz Egipta, a Jovan Zapolja im je vratio slobodu kretanja. Po legendi Romi su skovali gvozdeni presto, na kojem je kažnjen Đerđ Doža. Tokom osmanlijske vlasti dolazak Roma na teritoriju Ugarske bila je neprekidna pojava. Tokom Rakocijevog ustanka se pojavljuju kao svirači. Za vreme Marije Terezije i Josifa II izvršeni su i nasilni pokušaji da ih odvrate od stalne selidbe kao načina života.
IZVOR: IZ ISTORIJE NACIONALNIH ZAJEDNICA U VOJVODINI. VLADA AUTONOMNE POKRAJINE VOJVODINE, Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice. Projekat: AFIRMACIJA MULTIKULTURALIZMA I TOLERANCIJE U VOJVODINI. KOLIKO SE POZNAJEMO – iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Priredio: Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
21. februar 2014. u 09:51
miroslav staparac
Zahvaljujući neumornom Vojislavu Ananiću nemamo šta dodati sem nezaboravnih reči Miloša Crnjanskog iz filma “Seobe” a odnose se na Vojvodinu – Vajdaszag – Woiwodschaft – NEMA SMRTI JEDINO SU VEČNE S E O B E !
19. mart 2017. u 04:51
vojislav ananić
Srbi
Pred kraj XIV veka iz Srbije je krenuo veliki talas iseljenika na sever, u Srem i današnju Aradsku županiju. Seoba Srba u Aradsku županiju bila je najverovatnije predvođena Dimitrijem, sinom kralja Vukašina, koga je kralj Sigismund imenovao kastelanom grada Vilagoša. U Sremu i Banatu većinu stanovništva već 1437. godine predstavljali su Srbi.
Prvobitne srpske selidbe na ta područja započinju u vreme propadanja srednjovekovne srpske države. Despot Branković dobio je od ugarskih vladara posede u Sremu i južnoj Ugarskoj, da bi pomagao u odbrani od Osmanlija. On je na te posede prvi planski naseljavao podanike s okupiranog prostora južne Srbije. Oni tu ostaju i nakon što su Osmanlije zauzele Srem, te kao martolosi, zajedno s Osmanlijama, vladaju bačkim i sremskim gradovima.
Austrija je krajem XVII i u XVIII veku ratovala protiv Turske uglavnom na teritoriji Srbije. U tim ratovima Srbi su pomagali austrijsku vojsku, smatrajući i to jednim od načina da se i sami oslobode turskog ropstva i stvore nezavisnu državu. Oni su učestvovali u Austro-turskom ratu od 1683. do 1699. godine, a kada se Austrija zbog situacije na zapadu morala povući, došlo je do Velike seobe Srba.
Nakon oslobođenja od Turaka, na ta područja stiže, u selidbama Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, mnogo Srba s prostora Srbije.
Naredna iseljavanja vezana su za kolonizaciju solunaca-dobrovoljaca u Prvom svetskom ratu posle 1918. godine.
Nakon 1945. godine, planskom kolonizacijom koordiniranom od strane države, uglavnom se sele Srbi iz pasivnih krajeva koji su stradali u Drugom svetskom ratu, na posede u Vojvodini.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i obradio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:52
vojislav ananić
Mađari u Vojvodini (istorijski i etnološki pregled)
Na osnovu podataka o srednjovekovnoj teritoriji današnje Vojvodine u periodu pre Mohačke bitke, ovaj deo tadašnje Ugarske kraljevine svrstavao se u razvijenije delove države.
Nakon najezde Turaka na ovaj prostor, stanovništvo se zbog tzv. dvostrukog oporezivanja (obaveza plaćanja poreza i dažbina novim i starim vlastima) pomera u severnije krajeve, dok opustele krajeve nastanjuje stanovništvo s Balkana, koje se prvobitno ili bavi stočarstvom ili se nastanjuje u gradovima pored rečnih tokova i bavi se trgovinom.
Posle oslobođenja od Turaka, to jest do perioda okončanja Rakocijeve bune (1711), nemamo tačnih podataka o broju i sastavu stanovništva današnje Vojvodine. Poznate su seobe Bunjevaca i Srba u pojedine delove Bačke, ali tačan broj stanovnika ne može se odrediti ni pomoću popisa iz 1715. godine, jer nije popisano stanovništvo koje je živelo u Vojnoj granici (osnovana 1702). Ipak, može se ustanoviti visoki procenat stanovnika s južnoslovenskim prezimenima. U popisu iz 1715. godine u Bačkoj je popisano 1.267 domaćinstava, od kojih su 1.202 domaćinstva bila srpska.
Nastanjivanje Mađara u Bačkoj
Od svih županija na području današnje Vojvodine, od turske vlasti prva je oslobođena Bačko-bodroška. Ubrzo se formira Potisko-pomoriška vojna granica, gde je stanovništvo uglavnom bilo srpsko, a svega 6,63% stanovništva činili su Mađari. Institucija Vojne granice bila je veoma primamljiva, jer je obezbeđivala oslobođenje od znatnog dela poreza, te su se stanovnici drugih delova Imperije rado selili u ove krajeve. Nakon što je rasformirana Vojna granica, formiran je Velikokikindski dištrikt u koji se odselilo mnogo bivših graničara, naročito posle 1760. godine. Pored toga, od 1768. do 1774. godine selili su se u Dunavsku vojnu granicu (alibunarski, pančevački i bečkerečki okrug), ali i u Šajkaški dištrikt koji je dobio svoje privilegije u to doba.
Kolonizacija mađarskog stanovništva u Bačku bila je moguća samo nakon što je rasformirana Potisko-pomoriška vojna granica. U ostalim delovima Mađari su bili proglašeni nepoželjnim zbog aktivnog učešća u Rakocijevoj buni. Ipak, neki velikaši uspevaju da vrate posede iz predturskog perioda i da na njima nastane kmetove iz severnih delova Imperije. Ovaj proces može se nazvati individualnim nastanjivanjem ili vraćanjem kmetstva na staro imanje.
Pored individualnog nastanjivanja, angažuju se sposobne osobe (danas bismo ih nazvali preduzetnicima) zadužene za vrbovanje ljudstva. Tako se posle 1753. godine Ada, Mol, Martonoš, Stara Kanjiža, Senta nastanjuju stanovništvom iz današnje županije Solnok, iz okoline Segedina i iz područja međurečja Dunav-Tisa. Pored već pomenutih individualnih kolonizacija, osobe bliske Bečkom dvoru (Anton Grašalkovic, Mikloš Esterhazi, Šandor Karolji i drugi) stvaraju ogromne latifundije na koje naseljavaju uglavnom Nemce, a delimično Mađare i Slovake iz severnih županija. Da bi ovom procesu dali zakonski okvir, član 62. iz 1723. godine odredio je da posednik ima pravo da povede svoje kmetove u drugu županiju samo ako nema mogućnosti da im u staroj županiji obezbedi kmetsku portu.
U periodu od 1711. do 1730. godine pristizali su gotovo svi slojevi mađarskog stanovništva u južne županije. Dolazili su i kmetovi iz prenaseljenih naselja koji su se plašili siromaštva koje je moglo nastati zbog naslednog prava, tj. činjenice da je svaki brat dobijao isti deo parcele. Zato je bilo učestalo pojedinačno bežanje na jug.
Zakonski član 101. iz 1715. godine odredio je obavezu posedovanja pasoša prilikom odlaska u susedne županije.
U drugom talasu nastanjivanja Potisko-krunskog dištrikta (oko 1770) došli su migranti iz Heveške, Novogradske, Peštanske i drugih severnih županija. Sa severa su se doseljavali i u ostale delove Bačke.
Reformati u Bačkoj
Nakon Edikta o verskoj toleranciji (1781), koji je uglavnom privukao Nemce iz područja Gornje Rajne, na područje današnje Vojvodine dolaze i reformati iz srednjeg dela Ugarske (Trojni Dištrikt Kumana i Jasa). Osnivaju se naselja Feketić, Moravica i Pačir. Naselja sa pretežno reformatskim stanovništvom, kao što su Debeljača, Rumenka, nastanjuju se iz više reformatskih opština Bekeške i Čongradske županije.
Mađari u Banatu
Opšti uslovi za život u Banatu u XVIII veku bili su nepovoljni: područje pokriveno močvarama, poznato kao nezdravo mesto za življenje nije privlačilo novo stanovništvo kao Bačka. Pored toga, Banat je kasnije oslobođen od Turaka, a i duže je bio meta osmanlijskih upada (do 1738).
Pretpostavlja se da je početkom XVIII veka u Banatu živelo oko 25.000 stanovnika, uglavnom Srba i Rumuna, najverovatnije stočara. U to doba Banat je imao veći strategijski značaj, nego stvarnu vrednost. Kao i po naredbama koje su važile u Bačkoj, od 1719. godine katolici su mogli biti državni službenici i u Banatu. Pošto su posle Rakocijeve bune Habzburgovci na Mađare gledali kao na nepoželjne elemente, njihovo masovno naseljavanje počelo je tek sredinom XVIII veka, kada je znatan deo Vojne granice rasformiran.
Do smrti Marije Terezije (1780) nastanjivanje Mađara u Banatu bilo je moguće na kameralnim posedima. Segedinski vrtlari osnovali su Jazovo (1760), Tordu i Rusko Selo (1766).
U doba vladavine Josifa II u naseljavanju mađarskog stanovništva u Banat isticao se i grad Segedin koji je kupovao posede i na njih naseljavao deo svog stanovništva. Danas se može zaključiti da su većina Mađara u Banatu potomci ondašnjih žitelja Segedina.
Lerinc Marcibanji (Marcibanyi Lorinc) je od 1782. do 1785. godine kolonizovao Čoku, Crnu Baru i Vrbicu. Padej je 1784. godine naselio Ištvan Ormošdi (Ormosdy Istvan), a Janoš Tajnai (Taynai Janos) u periodu od 1806. do 1810. godine naseljava Sajan. Kolonisti su stekli povoljniji status od kmetova pošto su sklapali ugovor sa zemljoposednikom. Vrtlari koji su stizali tokom XIX veka dobijali su od 16 do 20 katastarskih jutara zemlje, tzv. numeruse za gajenje duvana. Ovi naseljenici nisu bili u obavezi da obezbeđuju radnu snagu ili deo roda, nego su po ugovoru davali novac (profit).
Pored zemljoposednika i gradova, kolonizator je bila i država: samo u Torontalskoj županiji je tako nastalo 43 naselja (npr. Jermenovci 1817). Skoro svako novoosnovano naselje će postati i mesto sekundarne migracije. Tako će nastati selo Mužlja 1890. godine.
Dok je konjuktura duvana trajala, ova naselja su napredovala. Posle 1860. godine usledio je niz elementarnih nepogoda, zbog čega je ovaj osiromašen sloj sačinjavao glavni talas iseljenika koji će u XX veku poteći prema Australiji i Severnoj Americi.
Kolonizacija krajem XIX veka
Zbog nerešenog agrarnog pitanja, kao i zbog sve većih socijalnih nemira, vlada je predlagala formiranje novih naselja. Tako su nastale Budisava i Telečka 1884. godine. Tokom 1882. godine došlo je do regulacije donjeg toka Dunava i naseljavanja Mađara iz Bukovine (Rumunija). Naselili su Vojlovicu, Skorenovac i Ivanovo (1883). Pošto je njihov natalitet bio izrazito visok, oni će prvobitno tražiti posao u Pančevu i Beogradu kao najbližim centrima.
Drugi talas Mađara iz Bukovine stigao je 1941. godine, kada je sporazumom između Rumunije i Mađarske dozvoljeno njihovo iseljenje. Kasnije, Mađari će biti nastanjeni u Bačkoj, na mesta koja su ranije dodeljena dobrovoljcima. Naselili su 28 mesta na teritoriji 14 opština, odakle će biti prognani 1944. godine.
Mađari u Sremu i Slavoniji
Migracije u Srem i Slavoniju su poslednje i svrstavaju se u grupu unutrašnjih migracija. Niska cena zemljišta i izuzetno visoke nadnice privukle su u ove predele siromašni deo mađarskog stanovništva, poreklom iz Bačke i okoline Balatona. Moguće je razlikovati dva talasa doseljavanja. Prvi je krenuo pedesetih i šezdesetih godina XIX veka, usled nerešenog pitanja u vezi s ukidanjem kmetstva, odnosno zbog nade u jeftinu zemlju, dok je razlog drugog talasa migracije bila filoksera koja je upropastila praktično celu kulturu vinove loze. Dok je u prvom talasu pošlo na put skoro 100.000 ljudi, u drugom je bilo samo 20.000 do 30.000 lica.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:54
vojislav ananić
Rumuni
Rumuni u Banatu – migracione struje
Prvi pomeni o Rumunima na teritoriji Banata su iz XIV veka. Prva naseljavanja Rumuna u Banatu izvršena su tokom XVIII i u prvim decenijama XIX veka. To je period planskog naseljavanja. Rumunsko stanovništvo bilo je izloženo kolonizacijama u okviru politike jačanja granice prema Turcima, zatim i u okviru nastojanja da se poboljša ekonomska situacija u zemlji. Kada je reč o Rumunima, postoji tradicija dvojakog doseljavanja: spuštanje s banatskih planina u potrazi za ispašom za stada i kolonizacija.
Na osnovu porekla mogu se izdvojiti tri izrazite grupe banatskih Rumuna: Banaćani, Erdeljci i Oltenci.
Rumuni Banaćani
Stanovnici brdskih naselja za koja se može reći da su najstarija rumunska naselja (Malo Središte, Markovac, Kuštilj, Vojvodinci, Mesić) prema odlikama materijalne kulture i običajima srodniji su stanovnicima karpatskih bregova preko granice. Tokom XVIII i početkom XIX veka, mnogo lokaliteta naseljeno je Rumunima: Alibunar, Seleuš, Barice, Margita, Nikolinci, Vladimirovac, Uzdin, Ečka, Sutjeska.
Rumuna ravničara poreklom iz Banata ima na teritoriji srednjeg i južnog Banata. Fratuci su Rumuni iz Alibunara, Seleuša, Nikolinaca, Barica, Margite, a po nekima i iz Velikog Torka, Vladimirovca i Uzdina. Smatra se da se naziv odnosi na kolonizovane Rumune Banaćane. Pretpostavlja se da nose naziv Fratuci, jer često koriste deminutiv reči frate (brat).
Momrlani (Momirlani) je izraz kojim u Malom Torku nazivaju Velikotorčane. Tako se nazivaju i Rumuni stočari pod Retezatom, u gornjem toku reke Žiul, dok se za Velikotorčane zna da je većina doseljena iz Sakalaza, pored Temišvara.
Mokani je naziv za Rumune iz Deliblata, Kovina i Mramorka. Inače, tako se nazivaju pastiri iz Erdelja.
Rumuni Erdeljci
Uzrokom naseljavanja ove rumunske grupe smatra se feudalna vlast u Erdelju, kao i premeštanje rumunskog stanovništva u vreme kolonizacije Nemaca u Pomorišju, kada su dobili Mali Torak i Klek. Razvojačenje Potisko- -pomoriške granice i formiranje Banatske vojne granice dovelo je veće grupe Erdeljaca u Jankov most, Klek, Ovču, Glogonj, Jabuku.
Postoji podgrupa Krišanaca (Mali Torak, Jankov Most, Ovča) koja spada u pojam Erdelja u širem smislu.
Rumuni Oltenci
U Banatu se tri sela smatraju oltenskim: Lokve, Straža i Banatsko Novo Selo. Prvi talas Oltenaca doveli su Turci u rudarske oblasti Banata, pošto su ove oblasti 1552. godine napustili rudari Sasi. U periodu od 1641. do 1646. godine 13.000 familija naselilo se u okolinu Vršca i Temišvara. Posle Požarevačkog (1739) i Svištovskog mira (1791) naseljavale su se i druge grupe Oltenaca. Rumuni iz Straže, Lokvi i Banatskog Novog Sela nazivaju se Bufeni ili Carani. Tako se u Rumuniji nazivaju Oltenci naseljeni u Banatu.
Srpska i rumunska pravoslavna crkva
U doba Matije Korvina, beogradski mitropolit bio je crkveni poglavar svih pravoslavnih vernika pod kraljevom vlašću, ali već 1479. godine oslobodio je nameta marmaroške sveštenike. Za otcepljenje od Karlovačke mitropolije u XIX veku najzaslužniji je Andrej Saguna.
Dekretom cara Franja Josifa I 24.12.1864. godine priznato je pravo pravoslavnim Rumunima na otcepljenje od Karlovačke mitropolije i na osnivanje samostalne rumunske mitropolije u Transilvaniji. Sedište joj je bilo u Sibinju (Sibiu), a imala je i dve episkopije: aradsku i karansebešku.
Danas rumunska pravoslavna crkva u Banatu ima tri protopopijata (pančevački, vršački i protopopijat Mali Torak) sa vikarijatom u Vršcu, koji su kanonski vezani za rumunsku patrijaršiju u Bukureštu.
Rumunski crkveni kalendar razlikuje se od pravoslavnog i katoličkog kalendara: nepokretne praznike slavi po gregorijanskom kalendaru (kao katolici), a pokretne po pravoslavnom od 1924. godine, kada su na crkvenom saboru u Atini odlučili da umesto julijanskog kalendara primene gregorijanski kalendar.
Banatska unijatska episkopija, sa sedištem u Lugošu, osnovana je 1863. godine, ali se unijaćenju oštro usprotivilo i srpsko i rumunsko stanovništvo. Postoje samo dve parohije: Markovac i Jankov Most. Unijati (grkokatolici) su pod jurisdikcijom biskupije u Križevcima.
Arhitektura Rumuna u Banatu
U vreme Mersijeve kolonizacije (1722-1726) kolonisti su sami gradili kuće, od materijala zatečenog u okolini. To su bile nabijače pokrivene slamom. U vreme terezijanskih kolonizacija kolonistima je kuće gradila država, prema unapred propisanim planovima. U vreme kolonizacija Josifa II dolazi do podizanja standarda izgradnje – menjaju se planovi, okućnica, a kolonisti sami izgrađuju kuće, materijalom dobijenim od države.
Nošnja
Moguće je izdvojiti dva tipa nošnje: ravničarska nošnja (u Velikom Torku) i srednjoevropska seljačka nošnja (nošnja Krišana u Malom Torku).
Nošnja Rumuna Banaćana pripada tipu čiji osnov čini platno, vuneno tkanje i suknena nošnja, zatim razni tipovi krznene odeće. Druga grupa, Krišano-Erdeljci i Oltenci, nose već spomenuti tip srednjoevropske seljačke nošnje (u nas poznate pod nazivom vojvođanska ili mađarska) kojoj nalazimo analogiju s nošnjama Mađara, Slovaka, Nemaca. Osnovni delovi ove odeće već odavno se izrađuju od fabričkog materijala. Žene nose nabrane suknje, a ne skute, dok se u muškoj svečanoj nošnji umesto gaća rano pojavljuju čakšire.
Osnovni delovi ženske nošnje Banaćanki su oplećak dugih rukava i skute od belog domaćeg pamučnog ili kudeljnog platna.
Skute se pokrivaju dvema tkanim keceljama (ovo se smatra karakteristikom rumunske nošnje). Opasuju se vunenim tkanim pojasevima. Preko oplećka nose prsluk ili krzneni grudnjak. Zimi glavu i grudi pokrivaju velikim vunenim maramama. Osnovni deo nošnje Krišano-Erdeljaca i Oltenaca je oplećak dugih rukava. Skute uvek pokrivaju širokom nabranom i naboranom suknjom, preko koje se nosi kecelja. Za ovaj tip nošnje karakteristične su vunene suknje i tkane vunene kecelje. U svečanoj nošnji bili su karakteristični oplećci sa rukavima vezenim zlatovezom.
Osnovni delovi ženske nošnje Banaćanki su oplećak dugih rukava i skute od belog domaćeg pamučnog ili kudeljnog platna.
Skute se pokrivaju dvema tkanim keceljama (ovo se smatra karakteristikom rumunske nošnje). Opasuju se vunenim tkanim pojasevima. Preko oplećka nose prsluk ili krzneni grudnjak. Zimi glavu i grudi pokrivaju velikim vunenim maramama. Osnovni deo nošnje Krišano-Erdeljaca i Oltenaca je oplećak dugih rukava. Skute uvek pokrivaju širokom nabranom i naboranom suknjom, preko koje se nosi kecelja. Za ovaj tip nošnje karakteristične su vunene suknje i tkane vunene kecelje. U svečanoj nošnji bili su karakteristični oplećci sa rukavima vezenim zlatovezom.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:54
vojislav ananić
Nemci
Moguće je izdvojiti tri velike kolonizacije Nemaca u XVIII veku: karolinšku, terezijansku i jozefinsku.
Na osnovu podataka o obimu kolonizacije u XVII veku, može se utvrditi da je u Bačku državnim kolonizacijama stiglo 30.000 ljudi, a spahijskim 5.000. U Banat je državnim kolonizacijama naseljeno 73.000 ljudi, a spahijskim oko 10.000.
Poreklo tzv. dunavskih Švaba je sledeće: trećina njih je iz Pfalca, trećina iz Bavarske, a četvrtina iz Švapske.
Čatalja i Novo Selo bila su prva švapska naselja koja su naseljena 1729. godine, a oko 1750. godine slede Apatin, Bukin, Kolut, Odžaci, Prigrevica, Gakovo, Palanka, Gajdobra, Kljajićevo, Kruševlje, Karavukovo. Posle Edikta o verskoj toleranciji protestanti su pristigli u Bulkes, Jarek, Crvenku, Lovćenac…
Bački Nemci živeli su jugozapadno od linije Baja-Titel. Njihovo naseljavanje je uzelo najvećeg maha u drugoj polovini XVIII veka (terezijanska kolonizacija), ali je trajalo i u XIX veku. Često su ih naseljavali na mesta gde su Srbi već bili naseljeni, zbog čega nastaju parovi sela s prefiksom Novi- ili Stari- u nazivima sela. Većina Nemaca u Bačkoj su katoličke vere, ali postojali su izuzeci: evangelističke vere bili su Nemci koji su živeli u Crvenki, bačkom Jarku, Lovćencu, dok su reformatske vere bili Nemci iz Novog Sivca.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:55
vojislav ananić
SLOVACI
Habzburška monarhija (Monarhija) je teritoriju današnje Vojvodine, koja je bila opustošena nakon turske vladavine, nastojala naseliti raznim narodima, između ostalih Nemcima, Mađarima, Rusinima i Slovacima.
Slovaci su se na teritoriju današnje Vojvodine počeli doseljavati pre više od 250 (268) godina, iz Gornje zemlje, kako su sami zvali današnju Slovačku, koja je u to vreme pripadala Monarhiji. Oni su u naše krajeve pristizali u trećem talasu raseljavanja, koji je kontinuirano trajao od 1690. godine na celoj teritoriji nekadašnje Ugarske. Slovake su u najvećem broju naseljavali zemljoposednici koji su imali posede i na severu i na jugu ugarskog dela tadašnjeg Carstva.
U Vojvodinu su prvi slovački naseljenici došli pod vođstvom Maćeja Čanjija 1745. godine, na futoško vlastelinstvo Mihajla Čarnojevića, koji ih je naselio na teritoriju današnjeg Bačkog Petrovca. Naredne godine Slovaci su naselili Kulpin, a zatim Bajšu (1754), Gložan (1756. i 1770. godine), Selenču (1758), Kisač (1773), kao i druga mesta, na teritoriji današnje Bačke. Naseljavanje Slovaka u Banat je usledilo nešto kasnije. U Aradac su se naselili 1786, zatim su sledili Kovačica (1802) i Padina (1806). U Srem su se Slovaci naselili unutrašnjom migracijom iz Selenče (u Bačkoj) u Staru Pazovu (1770), a potom su, iz Bačke, stigli i u ostala sremska naselja.
Slovaci koji žive na teritoriji Vojvodine u najvećem broju su poreklom iz novohradske, hontske županije kao i drugih županija srednje Slovačke.
Slovaci naseljeni u Vojvodini većinom su evangelisti, augsburške veroispovesti, ali ima i onih koji su katolici.
U najvećem broju bave se poljoprivredom i zanatstvom, uglavnom žive u naseljima gde su se naselili tokom 18. veka. Kulturna sedišta vojvođanskih Slovaka su Bački Petrovac i Kovačica.
Slovaci su do danas sačuvali svoj nacionalni i kulturni idrntitet. Slovački jezik je jedan od šest službenih jezika na teritoriji Vojvodine.
Po popisu stanovništva iz 2002. godine broj Slovaka u Vojvodini je 56.637 ili 2,79 % stanovništva.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:56
vojislav ananić
Rusini i Ukrajinci
Preci vojvođanskih Rusina, kao podanici slobodnog statusa Habzburške monarhije (Rutenus Libertinus), doselili su se polovinom XVIII veka iz severoistočnih u južne krajeve Ugarske u današnju Bačku. U prvom talasu u napušteno naselje Kerestur doselilo se oko 200 porodica, u drugom oko 160 u susedno mesto Kucuru.
Ruski Krstur (1751). Ugovor o naseljavanju Ruskog Krstura nastao je 17. januara 1751. godine. Na osnovu njega, naseljenici postaju stanovnici sa taksom, četiri godine ne plaćaju poreze, a posle isteka tog roka godišnje plaćaju po 300 rajnskih forinti za otkup svojih obaveza. Sedminu roda daju veleposedniku, a posle izmirivanja dugova mogu se slobodno seliti.
Redl je imao nameru da Ruski Krstur naseli sa 200 familija ruskih unijata, te su zato vrbovali stanovništvo iz severoistočnih delova tadašnje države. Ipak, verovatno je da su prve grupe pristigle iz obližnje Kule. Sudeći po spiskovima kolonista pored Rusina pristižu i mađarski stanovnici grkokatoličke (unijatske) vere.
Na osnovu pisanih izvora, za vreme Marije Terezije kolonizuju se naselja Ruski Krstur i Kucura, da bi kolonisti kasnije pristizali i u Novi Sad i Đurđevo. Posle nekoliko godina ova naselja postaju centri sekundarnih migracija u Vrbas, Bačku Topolu, Novo Orahovo, Savino Selo, Kulu, Šid, Berkasovo, Baćince, Sremsku Mitrovicu, Inđiju …
Na kraju procesa doseljavanja 1765. godine bilo je oko 2.200 Rusina (u Krsturu 1341, u Kucuri 779). Prilikom poslednjeg austrougarskog popisa (1910) bilo ih je 13.457, a za vreme prvog popisa u Kraljevini SHS (1921) 13.664. Narednih pet decenija beleži se stabilno povećanje broja Rusina, da bi 1971. godine bio popisan najveći broj – 20.109. Nakon toga, usledilo je opadanje, pa je prilikom popisa 2002. godine evidentirano samo 15.095 Rusina.
Rusini su sačuvali svoj identitet zahvaljujući i svojoj unijatskoj (grkokatoličkoj) veri. Do bačke ekspedicije Volodimira Hnatjuka 1897. godine kružile su razne teorije o poreklu Rusina. Prema nekim mišljenjima Rusini su potomci kozaka iz Zaporožja, dok neki smatraju da su oni potomci garde kijevskog vojvode Svatopluka, koji su stigli na tlo Ugarske sa kćerkom vojvode. Hnatjukova zapažanja o ukrajinskom poreklu rusinskog jezika izazvala su žustre polemike u onovremenoj slavistici, uglavnom na ukrajinsko-slovačkoj relaciji.
Nacionalna pripadnost Rusina često je u prošlosti bila predmet sporenja naučnika i političara. Habzburške i austrougarske vlasti Rusine su nazivale Rutenima i nastojale su da spreče njihovo povezivanje i poistovećivanje sa Ukrajincima u carskoj Rusiji.
Krajem XIX i početkom XX veka, većina Rusina u Austrougarskoj, uprkos pritiscima vlasti, počinje da se naziva Ukrajincima. Pošto su bili udaljeni od matice i duhovnih pravaca u njoj, vojvođanski Rusini sačuvali su nekadašnji naziv. Ipak, veze sa postojbinom nisu prekidali, niti su gubili svest o pripadnosti narodu koji tamo živi. Savremeni srpski istoričari nemaju dileme u vezi s tim da su Rusini deo ukrajinskog naroda.
Kada je reč o veri, grkokatolici se zvanično nazivaju katolicima vizantijskog obreda. Oni nerado koriste naziv unijati, zbog moguće asocijacije na nasilno unijaćenje pravoslavaca u prošlosti. Grkokatolici u Srbiji donedavno su pripadali Križevačkoj eparhiji u Hrvatskoj, ali je osnivanje egzarhata u Srbiji uklonilo prepreke u komunikacijama.
Jezik vojvođanskih Rusina razlikuje se od ukrajinskog književnog jezika. On je 250 godina odvojen od matičnog naroda, te je u specifičnom okruženju primio mnogo srpskih, mađarskih i slovačkih reči.
Rusin je stari naziv za Ukrajinca. Pojavljuje se pre oko 1.000 godina u Kijevu. Nakon što je Moskovska kneževina promenila naziv u Rusija, odbačen je u Ukrajini pod vlašću carske Rusije. Održao se u Galiciji, Bukovini i Zakarpatju, tj. u delovima u sastavu Habzburške monarhije. Nakon pripajanja tih oblasti Ukrajini nije se zadržao, već ga je zamenio naziv Ukrajinci.
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
19. mart 2017. u 04:57
vojislav ananić
Jevreji
Znatan broj sefardskih Jevreja (poreklom iz Španije) činio je deo trgovačkog i zanatlijskog sloja Osmanlijske imperije, pa tako i Banata. Posle Požarevačkog mira, Banat postaje deo Habzburške imperije. Jevreji dobijaju pravo na točenje rakije i piva u Temišvaru, a i upravljanje monopolom za duvan povereno je bogatom jevrejskom trgovcu Amigo Meiriju. Banat je postao utočište za Jevreje, zbog viših nameta u ostalim delovima Imperije.
Ipak, obećana zemlja za Jevreje bila je samo ograničeno pristupačna, pošto su službeno mogli da stupe na tlo Banata za vreme zemaljskih vašara, radi rešavanja službenih obaveza ili ako su već posedovali dozvolu za rad kod Jevreja koji je duže nastanjen u Banatu.
Nakon uvođenja Edikta o toleranciji (1782), Jevreji su mogli da koriste hebrejski jezik u bogosluženju, dozvoljeno im je naseljavanje u gradovima, bavljenje zemljoradnjom i zanatstvom, ali puna građanska prava nisu dobili. U to doba oni drže krčme, trguju kožom… Trgovina je uglavnom bila u rukama Grka, Jermena, Cincara, Srba i Nemaca, udruženih u esnafe u kojima Jevreji nisu mogli biti članovi.
Na osnovu primera u Subotici vide se onovremeni okviri i mogućnosti življenja Jevreja u Bačko-bodroškoj županiji. U vreme kada je Subotica bila privilegovana varoš, Gradsko veće donosilo je odluku da li će u grad puštati Grke, Jermene, Jevreje ili Rome. Privilegija iz 1779. godine decidirano je govorila o Jevrejima koji su mogli trgovati kožom i vunom, a bila im je dozvoljena trgovina na malo. Stan su mogli iznajmljivati isključivo kod samaca, a od 1806. godine već su bili u prilici i da kupuju kuće. Kasnije su određene ulice u kojima su mogli kupovati kuće. Na osnovu podataka iz 1843. godine, Jevreji su uglavnom bili sitni trgovci (80% porodica).
IZVOR: Koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god. Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
9. april 2017. u 11:04
vojislav ananić
Dr Milan Micić
MIGRACIJE U BANATSKU VOJNU GRANICU IZ DRUGIH DELOVA BANATA PO DELU J. ERDELJANOVIĆA „SRBI U BANATU“
Sažetak: Rad obrađuje mikromigracije srpskog stanovništva sa prostora tek osnovanog Velikokindskog distrikta i sa područja tek kupljenih banatskih veleposeda u poslednjoj četvrtini 18. veka ka prostoru Banatske vojne granice. Privlačnost Banatske vojne granice bila je uslovljena željom dela srpskih porodica iz onih delova Banata koji nisu bili u njenom okviru da sačuvaju svoj vojnički status, kao i osećanje veće slobode koje je proizilazilo iz vojničkog statusa u odnosu na seljake na banatskim spahilucima izloženim svakoj vrsti nasilja.
U delu Jovana Erdeljanovića „Srbi u Banatu”, nastalom na temelju istraživanja Banata u periodu 1922-1928. god., kao i na osnovu proučavanja dela arhivske građe, vidljivi su tragovi pomenutih mikromigracija, naročito u nadimcima pojedinih porodica i porodičnim predanjima o njihovom poreklu.
Ključne reči: migracije, granica, Banat, Srbi, vojnički stalež, spahiluci, etničke promene, Jovan Erdeljanović.
Uvod
Godine 1718. kada je Banat oslobođen od turske vlasti austrijske trupe po ulasku u njega zatekle su zemlju razlivenih reka, močvara i baruština, ritova i tršćaka, gde je samo na suvim i uzvišenim mestima, u svojim zemunicama, živelo na širokom prostoru Banata oko 50.000 ljudi, mahom Srba. Banat je bio obezljuđen dugom turskom vladavinom (1551- 1718. god.), dugim i surovim Bečkim ratom (1683-1699. god.), nesigurnim trajanjem na granici dveju imperija, Osmanske i Habzburške, u očekivanju nailazećeg rata (1699-1716. god.) i Varadinskim ratom (1716-1718. god.), u kojem je opet bio ratno poprište. Po zauzimanju Banata 1718. god. Bečki dvor ga je u većem delu 18. stoleća (1718-1779. god.) stavio pod svoju neposrednu upravu nemajući poverenje u buntovno mađarsko plemstvo posle tek ugušenog Rakocijevog ustanka (1703-1711. god.) i ne želeći da se na prostoru tek osvojenog Banata za Habzburge nesigurno mađarsko plemstvo približi granici sa Osmanskim carstvom. Zato je Banat većim delom 18. veka bio eksperimentalno područje na kom je Austrija pre svega proveravala sopstvenu moć savladavanja jednog prostora koji je više od vek i po pripadao Osmanlijama kao njihov rubni i zaboravljeni prostor. Kopanje kanala, gradnja nasipa, isušivanje močvara, regulisanje rečnih tokova, gradnja puteva, iskorenjivanje hajdučije, obezbeđenje trgovine, uvođenje novih ratarskih kultura, unošenje reda i zakona u jedan ratovima i turskom vladavinom neuređen svet koji je nosio pečat osmanskog, fatalističkog viđenja ljudskog i društvenog trajanja bili su primarni zadaci austrijske države koja je tokom celog 18. stoleća tek gradila sopstveni identitet težeći da harmonizuje sopstvene nacionalne, verske, jezičke, geografske, društvene, privredne i kulturne različitosti. Banat je tako tokom 18. veka bio izložen procesima evropeizacije i modernizacije kao istorijskim procesima dugog trajanja čija je personalizovana pojava bila ličnost prvog adminstratora Banata konjičkog generala Florimunda Klaudija Mersija. Za poduhvat potpune izmene privrednog, društvenog i kulturnog koda banatskog istorijskog prostora Habzburzima na području Banata nedostajali su ljudi. Zato je ključ razumevanja moderne istorije Banata istorija njegovog naseljavanja, povest migracija i kolonizacija koje je tokom 18. i 19. veka organizovala austrijska država, njene vojne vlasti, ali i plemstvo na svojim tek kupljenim spahilucima želeći da na svoje posede dovede radne i poslušne podanike.
Austrijsko-turski rat (1737-1739. god.), kojim je Austrija izgubila Beograd i severnu Srbiju, Banat je ponovo postavio na granicu imperija i svetova, na među dodira dva carstva, dve vere i civilizacije. Banat koji je trajao kao granica dva sveta i svojevrsna vojna krajina od početka 15. do polovine 16. veka ponovo je 1739. god. dobio funkciju vojnog krajišta, ali nestabilnost Habzburške monarhije, koja se borila za sopstveni opstanak u Ratu za austrijsko nasleđe (1740-1748. god.) i Sedmogodišnjem ratu (1756- 1763. god.), dovelo je do toga da se proces trajnijeg modelovanja banatskog istorijskog prostora za austrijsku državu ostavi za drugu polovinu 18. stoleća. Zato je godine 1764. počeo proces formiranja Banatske vojne granice, 1774. god. od deset naselja u okolini Velike Kikinde formiran je Velikokikindski distrikt kao jedna vrsta srpske autonomne oblasti koja nije došla pod županijsku i spahijsku vlast, 1779. god. delovi Banata koji nisu pripali Banatskoj vojnoj granici i Velikokikindskom distriktu inkorporirani su u ugarski županijski sistem, 1780. god. donesen je Banatski urbar, kojim su određeni feudalni odnosi na prostorima banatskih županija, a 1781-1782. god. u četiri velike licitacije u Beču i Temišvaru, pod rukovodstvom poverenika Bečkog dvora Krištofa Nickog, banatski posedi prodati cincarskim i jermenskim trgovcima obogaćenim trgovinom banatskom stokom koji su kupovinom poseda kupovali i ugarsko plemstvo i tako ulazili u red društvene i kulturne elite. U uslovima društvenog, ekonomskog, političkog, administrativnog i kulturnog preoblikovanja banatskog prostora u poslednje četiri decenije 18. veka naseljavanje Banata postalo je ključ uspešnog funkcionisanja različitih društvenih i privrednih modela na njegovom prostoru, a Banat je postao kolonizaciono područje u koje su se slivali narodi iz Monarhije i van nje, a koje je preslikavalo mozaik etničkog šarenila srednjoevropskog istorijskog prostora.
Uzroci i tok migracija
Banatska vojna granica posle 1764. god. postala je prostor izrazitog naseljavanja naroda Srednje Evrope. Državne i vojne vlasti Habzburške monarhije podsticale su kolonizaciju težeći da ispune ratovima i bolestima ispražnjen prostor ka granici Osmanskog carstva i nasele stanovništvo koje bi ulaskom u specifičan militaristički sistem vojne granice predstavljalo vernu, jeftinu i kvalitetnu vojsku koju bi Monarhija pored granice ka Osmanlijama koristila i na svim vojištima Evrope. Kolonizacija Nemaca u Banat intenzivirala se posle Sedmogodišnjeg rata (1763. god.), a naročito posle velike gladi u Nemačkoj (1770. god.). Godine 1765. nemački ratni veterani invalidi naselili su se u Omoljici, u Pančevu i u okolnim selima oko Tamiša, a 1791-1792 god. u Francfeldu. Novi priliv nemačkog stanovništva dogodio se 1803. god. kad su nove grupe Nemaca došle u Jabuku, Glogonj i Kovin; iste godine nemački kolonisti osnovali su Karsdorf, a 1820. god. nemački kolonisti dospeli su u Mramorak. Rumunsko stanovništvo 1765. god. naselilo je Banatsko Novo Selo, 1768. god. naselili su Rumuni Lokve, 1768-1774. god. Seleuš, 1770. god. Deliblato, 1775. god. Uzdin, 1808. god. Vladimirovac, 1805-1810. god. Mramorak. Slovački evangelisti su 1802. god. iz Ečke dospeli u Kovačicu, 1806. god. naselili su Padinu, a Mađari iz Severnog Potisja 1794. god. naselili su Debeljaču, čemu je svakako doprineo Patent o toleranciji iz 1781. god. austrijskog cara Josifa Drugog, primenljiviji na prostoru vojne granice nego tamo gde je postojao ugarski županijski sistem. Hrvatsko stanovništvo iz Ličke i Modruške županije i iz Banske krajine u pomenutom periodu naselilo se u Opovo, Perlez, Starčevo i Omoljicu. Ideja življenja u vojnoj granici očigledno je bila privlačna mnogim srednjoevropskim narodima jer je jedino dom Habzburga postavljala za gospodara naseljenom stanovništvu, koje je na taj način bilo izuzeto iz života na feudalnim veleposedima i u okviru ugarskog županijskog sistema.
Vojnički poziv Srbima koji su se u periodu 15-18. stoleća našli na uzburkanom prostoru Balkana i Podunavlja, na dodiru sukobljenih imperija, vera i civilizacija, predstavljao je mogućnost očuvanja slobode i samobitnosti. U pomenutom istorijskom periodu srpski narod menjao je svoj identitet i od statičnog seljačkog naroda postajao dinamičan narod ratnika i stočara. Rasformiranje Potisko-pomoriške vojne granice, koja se posle Beogradskog mira 1739. god. našla daleko od dodira s Turskom, i prevođenje tog prostora u feudalni i županijski poredak pokazao je ukorenjenost znatnog dela srpskog naroda u duh i ideologiju vojničkog staleža. Iz Pomoršja 1751-1752. god. pod komandom pukovnika Jovana Ševića i Jovana Horvata srpske porodice koje su se opredelile za vojnički stalež iselile su se u Rusiju, gde su formirale svoje zasebne vojničke naseobine poput Slavjanoserbije i Nove Srbije i ruskoj vojsci u drugoj polovini 18. veka dale 25 generala i 17 pukovnika. Iz Potisja i Pomorišja 1751-1752. talas srpskih naseljenika prešao je u Banat težeći da sačuva svoj privilegovani vojnički položaj. Iz Pomorišja (Čanad, Semlak, Nadlak, Brežan, Batanja) stanovništvo je naselilo Veliku Kikindu, a Melence iz Pečke i Pavliša. Iz Potisja je novo stanovništvo stiglo u Karlovo (Ada, Mol), Vranjevo (Bečej, Bačko Petrovo Selo), Taraš (Žabalj), Mokrin (Senta) itd. Naselja oko Velike Kikinde nisu u daljem procesu preoblikovanja banatskog prostora zadržala vojnički status usled udaljenosti turske granice, ali su putem osnivanja Velikokikindskog distrikta 1774. god. dobila izvesnu autonomiju i garanciju da nikad neće doći pod spahijsku vlast. Međutim, bez obzira na privilegovanu poziciju Velikokikindskog distrikta, izvestan broj porodica iz njega 1775. god. krenuo je u seobu ka Banatskoj vojnoj granici želeći da zadrži svoj vojnički status. Dvorski ratni savet 1775. god. odobrio je naseljavanje 704 porodice iz prostora Distrikta u Banatsku vojnu granicu (Velika Kikinda – 201, Melenci – 114 itd.). U naselje Sakule u Banatskoj vojnoj granici tad su naseljeni stanovnici iz Vranjeva i Melenaca i unutar naselja formiran je vranjevački i melenački kraj. Ukupno 212 porodica naselilo se tada iz Velikokikindskog distrikta u Sakule. Doseljenici iz Kikinde naselili su Barandu, a u Barandu je prispelo ukupno 240 porodica iz Distrikta, dok su doseljenici iz Taraša pristigli u Farkaždin.
Cincarski i jermenski trgovci stokom na velikim licitacijama u Beču i Temišvaru 1781-1782. god. kupili su banatske posede. Hristifor i Kiril Nako kupili su posed u Nakovu i Velikom Sent Miklušu za 700.000 forinti. Mihaj i Bogdan Karačonji kupili su vlastelinstvo Beodru i Topolu za 103.000 forinti, Mihailo Hadži Sisanji – Novi Bečej, Andrija Kasonji – Sečanj, Ignjac Butler – Pardanj. Luka Lazar za 217.000 forinti kupio je posed Ečka, koji je obuhvatao i naselja Klek i Jankov Most, a Isak Kiš elemirsko-itebejsko vlastelinstvo, koje je pored ova dva naselja obuhvatalo i naselja Begejski Sveti Đurađ, Veliki Torak i Aradac.
Na spahijskim imanjima neposredno po njihovoj kupovini došlo je do nasilja nad lokalnim stanovništvom, njihovih pobuna i raseljavanja dela srpskog stanovništva najviše ka prostoru Banatske vojne granice. Umesto raseljenog srpskog stanovništva iz naselja koji su došli pod vlastelinsku vlast veleposednici su naseljavali drugo stanovništvo (Nemce, Mađare, Bugare), tako da je dolazilo do krupnih etničkih promena na vlastelinskim posedima u Banatu.
„Ponizno javljamo s poštovanjem plemenitoj županiji da nas toliko grozno tuku da nam se košulje s leđa u rite raspadaju”, žalili su se seljaci iz Kleka sa poseda L. Lazara 8. avgusta 1782. god. „Spahija sav zapenušan, grdnim psovkama skočio je na mene, izvukao me u hodnik, naredivši da se donese dugačko uže, i dao me vezati. Jedan brk mi je vezao za jedan kraj užeta, a drugi za drugi kraj užeta, te me njime obesio za dva eksera, visoko na zidu”, svedočio je izvesni Jeremija Nepot iz Velikog Sent Mikluša, na posedu porodice Nako 7. septembra 1782. god. Iste, 1782 god. došlo je do pobune na imanju I. Kiša sa centrom u Itebeju koju je ugušila jedna virtemberška četa, a vođe pobune dobile su zatvorske kazne. Sa elemirsko- itebejskog vlastelinstva kao posledica ovih događaja došlo je do iseljavanja stanovništva. Od 1784. deo Srba iz Itebeja iselio se u vojnu granicu, a 1786. I. Kiš naselio je u Itebej mađarske koloniste – kalvine iz Bekeške županije. Iz Begejskog Svetog Đurđa 1789. god. deo srpskog stanovništva iselio se u Barandu u vojnoj granici, gde je nastao šenđuraćki kraj, a drugi deo stanovništva u Čenti formirao je šenđurađski sokak. Stanovništvo Begejskog Svetog Đurđa iselilo se i u Gaj, Dolovo, Opovo, Crepaju, Sakule, Farkaždin i Idvor, gde se kao nadimak čitavih porodica u istraživanjima Jovana Erdeljanovića pominje pridev „šenđuraćki”. Umesto srpskog stanovništva 1800-1805 god. vlastelin Kiš u Begejski Sveti Đurađ doselio je Nemce, a 1794. god. u blizini sela osnovao naselje Katarinu od Nemaca iz nemačkih naselja iz okoline Velike Kikinde. Deo Srba iz Elemira, takođe sa spahiluka I. Kiša, 1783-1784. prešao je u naselja Banatske vojne granice, a umesto njih spahija je 1796. god. u Elemir doveo nemačke koloniste. Sa ečanskog vlastelinstva 1783-1784. takođe su išle seobe ka vojnoj granici, što je posledica kupovine tih sela od jermenskog trgovca L. Lazara. Iz Ečke deo srpskih stanovnika otišao je u Čentu, gde je nastao ečanski deo sela, a deo u Farkaždin. Već 1785. god. vlastelin Lazar od kolonista Mađara, uzgajivača duvana, osnovao je naselje Lukino Selo, 1788. god. naselio je na vlastelinstvo slovačke koloniste, 1784. god. naseljene u Pardanju, na veleposedu Butlera, a 1793. god. iz Vinge i Bešenova, kod Temišvara, naselio je na svoj posed Bugare katolike. Godine 1800. formirao je naselje Lazarfeld od Nemca iz Soltura, Svetog Huberta i Šarlavila, sela istočno od Velikokikindskog distrikta. Nemce iz okoline Temišvara i iz Nemačke naselio je u Ečku 1802. god., a 1809. na pustari Martinica osnovao je Sigmundfeld od nemačkih kolonista iz naselja Ečka, Katarina i Šupljaja. Umesto raseljenog srpskog i rumunskog stanovništva (Rumuni odseljeni u Ovču, u vojnoj granici) iz sela Kleka 1822. god. porodica Lazar je u to selo naselila Nemce. Imanje Butlera u Pardanju mesto iseljenih Srba naselili su 1790. god. Mađari, a 1801. god. Nemci. Sa poseda Kasonjija u Sečnju masovno su 1806. god. otišli Srbi koji su zajedno s doseljenicima iz Čavoša formirali naselje Samoš u Banatskoj vojnoj granici. Pomeranje srpskog stanovništva sa prostora Provincijala ka vojnoj granici izazvalo je tako krupne etničke promene u delovima Banata koji su došli pod spahijsku vlast.
Etnolog Jovan Erdeljanović obavio je terenska istraživanja u srpskim naseljima Banata u periodu 1922-1928. god. u kojima je neposrednim posmatranjem na terenu, usmenim anketiranjem i korišćenjem primarnih istorijskih izvora (arhive pravoslavnih crkvenih opština i dokumenta Vršačke eparhije i Torontalske županije) došao do novih saznanja iz etnologije i istorije srpskog banatskog stanovništva. J. Erdeljanović istražioje ukupno 81 banatsko naselje u kojem je živelo srpsko stanovništvo i za svakog od njih zabeležio predanja o njemu, starine, toponime, kao i podatke o rodovima i porodicama (izumrlim, poznatim, doseljenim i odseljenim). U iznetim podacima moguće je pratiti trag srpskih migracija koje su išle ka Banatskoj vojnoj granici. Uz dominantne migracije koje su tekle sa područja današnje severne Srbije ka srpskim selima, naročito u južnom Banatu, uočljivo je kretanje srpskih porodica iz Provincijala ka naseljima Banatske vojne granice podstaknuto razlozima socijalno- ekonomske prirode i prelaska iz prostora županijske administracije u prostor militarističkog administrativno-socijalnog ustrojstva, kao i tanka migraciona linija čiji je izvor takođe vojno-krajiški prostor (Lika, Banija) ka pojedinim banatskim naseljima (Kovin, Starčevo, Ferdin, Čenta itd.).
Poreklo porodica koje su doseljene sa spahiluka u sela Banatske vojne granice moguće je pratiti i putem nadimaka pojedinih porodica i rodova (Kanački, Pardanjski, Sečanski, Modoški, Šenđurađski, Bokinac, Neuzinski, Crnjanin, Dinjaški, Varjaški). Pored linija migracija koje su otvorile proces pražnjenja, usled kupovine spahiluka, pojedinih naselja naročito u okolini Velikog Bečkereka i etničkih promena koje su donele migracije uslovljene spahijskim kolonizacionim naporom (Ečka, Klek, Itebej, Begejski Sveti Đurađ Sečanj, Elemir), kao i pojedinih naselja Velikokikindskog distrikta (Velika Kikinda, Melenci, Vranjevo, Taraš) i koje su u većem obimu išle kao određenim naseljima u Banatskoj vojnoj granici (Čenta, Farkaždin, Sakule, Baranda, Samoš) iz naselja u Provincijalu išle su i pojedinačne seobe. Tako iz Begejskog Svetog Đurđa (današnje Žitište) J. Erdeljanović u svom istraživanju zabeležio je doseljenike u Pančevu, Sakulama, Ferdinu (današnji Novi Kozjak), Idvoru, Orlovatu i Jarkovcu. Iz Modoša (današnji Jaša Tomić) naseljenici su pristigli u Pančevo, Jarkovac, Uljmu, Ferdin i Crepaju. Iz Neuzine pojedine porodice naselile su Pančevo, Sakule, Tomaševac, Ferdin i Crepaju, iz Sečnja Jarkovac, Tomaševac i Orlovat, iz Boke Jarkovac, Tomaševac, Farkaždin, Dobricu, a iz Crnje, s veleposeda porodice Čekonić, šest porodica dospelo je u Uljmu. U istraživanjima J. Erdeljanovića kao mesto prethodnog boravka srpskih banatskih porodica takođe su zabeležena naselja: Pavliš, Gilad, Veliki Sent Mikluš, Bašaid, Veliko Središte, Veliki Gaj, Čenej, Batanja, Denta, Čakovo, Čavoš, Makovo, Tornja, Kumane, Vlajkovac, Šurjan, Rudna, Đir, Komloš, Elemir, Ivanda, Pečka, Beodra. Za pojedine porodice naseljene u srpskim selima Banatske vojne granice J. Erdeljanović, na temelju porodičnih predanja, jedino navodi „došli iz Dištrikta” ili „došli iz Paorije”. Dragocenost ovog Erdeljanovićevog istraživanja jeste, pored ostalog, i u otkrivanju pomenutih mikromigracija nezabeleženih u arhivskoj građi, sačuvanih u porodičnim predanjima i nevidljivih istoričarima i etnolozima koji se bave krupnim migracionim pomeranjima.
Zaključak
Ključ za prepoznavanje moderne istorije Banata i Vojvodine sadržan je u otkrivanju, prepoznavanju i praćenju migracionih kretanja koji su modelovali etnički mozaik ovog istorijskog prostora i u znatnoj meri oblikovali istorijske procese, sadržaje i pojave na području Banata i Vojvodine.
Migracionim tokovima posle oslobođenja Banata od turske vlasti (1718. god.) upravljale su austrijske državne i vojne vlasti, trgovci koji su kupovinom banatskih poseda (1781-1782. god.) ušli u red ugarskog plemstva, ali i ratovi (1737-1739. god. i 1788-1791. god.) i bolesti (kuga 1738-1740. god.) Banat je tokom 18. stoleća bio izložen procesu modernizacije i evropeizacije, a osnovni uslov za to bilo je njegovo naseljavanje. Tako su tokom 18. veka i u 19. veku u Banat dolazili Srbi, Nemci, Mađari, Rumuni, Slovaci, Hrvati, Bugari, Italijani, Francuzi, Španci.
Srbi na prostoru Podunavlja u periodu 15-18. veka osnovu svoje biološke egzistencije i svog identitetskog bića potražili su u očuvanju pravoslavne vere i u vojničkom pozivu. Vojnički poziv značio je da su Srbi u njegovom okviru tražili izlazak iz feudalno-spahijskog sistema, da su izlaskom van ugarske županijske vlasti, a u okviru vojnih granica, u specifičnom militarističkim sistemu tragali za mogućnošću slobodnog života (što je i oblik kolektivne iluzije) čija je personifikacija austrijski car, jedini za stalež „militara” feudalni gospodar.
Na prostoru Banata za srpski narod Banatska vojna granica, posle početka njenog formiranja 1764. god., bila je jedini apsolutno prihvatljiv prostor za kolektivno trajanje. Velikokikindski distrikt bio je jedna vrsta istorijskog kompromisa u kojem nepokorna banatska sela uz Tisu nisu ostala u vojničkom statusu, ali nisu dospela ni pod vlast tek stvorenih banatskih veleposeda. Nezadovoljstvo diškrićana svojom pozicijom manifestovala se i u njihovoj masovnoj seobi ka Banatskoj vojnoj granici 1775. god., kojom je deo novodoseljenih porodica u Banat (seoba 1751-1752. god. iz Potisja i Pomorišja u Banat) krenuo u novu seobu, na jug Banata, da bi očuvao militarski status i produžio dotadašnji način života u kojem se potpunost kolektivnog istorijskog trajanja videla jedino u vojničkom pozivu.
Odlukom da deo Banata uđe u okvire županijskog administrativnog sistema (1779. god.), uvođenjem Banatskog urbara (1780. god.) i prodajom banatskih poseda (1781-1782. god.) cincarskim i jermenskim trgovcima obogaćenih trgovinom stokom sa banatskih pustara, deo Banata nije samo dospeo u okrilje ugarskih županija već je i na novim banatskim veleposedima otvoren proces pretvaranja dotad slobodnog stanovništva u spahijske podložnike praćen svakovrsnim nasiljem. „Da sve ovo nije ostalo bez odjeka svedoče česta iseljavanja koja su u nekim selima kao što su Ečka, Elemir, Itebej, Klek i Žitište dobila obeležja masovnih bekstava. Seljaci iz tih sela su se delom naselili na teritoriji Vojne granice”, zaključak je istoričara A. Foriškovića o procesu prevođenja slobodnog stanovništva u kmetovske podložnike na veleposedima u okolini Velikog Bečkereka. Pražnjenje dela srpskih banatskih naselja koja su došla pod spahijsku vlast značilo je nove etničke promene jer su veleposednici krajem 18. i početkom 19. veka u njih dovodili novo stanovništvo, uglavnom Nemce, ali i Mađare i Bugare katolike.
Pravac seobe srpskih porodica sa banatskih spahiluka vodio je u Banatsku vojnu granicu. Na tom prostoru banatski čovek u okrilju militarističkog ustrojstva mogao se osetiti slobodnijim nego na spahilucima na kojima se novo ugarsko plemstvo nije ustezalo od nasilja nad novim podanicima. Seoba u Banatsku vojnu granicu nije značila veće geografsko pomeranje za srpske porodice koje su se sa spahiluka pomerale seobom među militare (iako je u 18. veku pojam geografske udaljenosti bio različit od poimanja prostora savremenog čoveka), već je značila prelazak iz jednog socijalno-ekonomskog sistema u drugi, prelazak iz jednog sveta u drugi, iz neslobode u slobodu (ili sopstvenu predstavu o njoj). Zato je svet banatskih graničara bio svet u kojem su se oni osećali slobodnije, „bolji i viši” od onog sveta koji je živeo na banatskim veleposedima, na spahilucima, u „Paoriji”.
Jasan trag tih seoba, iz jednog dela Banata u drugi, vidljiv je u delu J. Erdeljanovića Srbi u Banatu, u etnografskom istraživanju o poreklu srpskog banatskog stanovništva, predanjima i toponimima srpskih banatskih naselja. U njemu su jasno vidljive linije masovnih seoba iz „Distikta” i „Paorije” u poslednje dve decenije 18. stoleća, ali i linije istoričarima i etnolozima jedva vidljivih mikrokretanja pojedinih porodica na istim pravcima seoba i sa istim htenjem u potrazi za slobodnijim, militarskim načinom života.
IZVOR: VOJNA GRANICA U BANATU I BANATSKI MILITARI U 18. I 19. VEKU, tematski zbornik, NOVI SAD, 2014.
Odabrao i priredio: Vojislav Ananić
21. maj 2017. u 11:31
vojislav ananić
Nosioci Partizanske spomenice 1941. godine kolonizirani iz Slunja
1. Bajić Danila Milić
Rođen u radničkoj porodici 18.8.1914. godine u Besnerdiji, Sjedinjene Američke Države. Učesnik je pobune u pješadijskom puku 1939. godine u Karlovcu zbog loših odnosa prema vojnicima.
2. Bunčić Radovana Mihajlo
Rođen u zemljoradničkoj porodici 2.10.1921. godine u selu Dvorište, Gornji Skrad. Prije rata bio je aktivni podoficir.
3. Blanuša Vladimira Mile
Rođen je u zemljoradničkog porodici 5.5.1921. godine u Bogovolji, Slunj. Prije rata bio je radnik u kamenolomu kod Rakovice, član je sindikalnog pokreta od 1939.
4. Banda Đure Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 7.3.1919. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata bio je radnik.
5. Bunčić-Rauš Bara
Rođena je u porodici zemljoradnika 20.5.1910. godine u Cvitoviću, Slunj. Prije rata se bavila zemljoradnjom. Kao kandidat za prijem u KPH rasturala je partijski pro- pagandni materijal, organizovala aktivnost žena, čuvala stražu prilikom održavanja partijskih sastanaka i čuvala partijske radnike od provale i hapšenja. Sakupljala je i dobrovoljne priloge za španske borce.
6. Bartulin-Sikirica Anka
Rođena je u zemljoradničkoj porodici 15.6.1919. u Vođevcu, Veljun. Prije rata zani- mala se zemljoradnjom.
7. Bunčić Sime Miloš
Rođen je u porodici zemljoradnika 1.9.1904. godine u Čatrnji, Karlovac, Prije rata je bio zemljoradnik i finans.
8. Dragović Sime Rade
Rođen je u porodici zemljoradnika 25.7.1900. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
9. Dejanović Milića Miloš
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 13.10.1909. godine u Klokoču, Vojnić. Prije rata bio je radnik. Učesnik je štrajka radnika 1929. godine u Karlovcu, kojom prilikom je otpušten sa posla, a 1940. godine kažnjen je zbog aktivnosti vezane za proslavu Prvog maja. Prije rata postao je član KPJ.
10. Dereta Milutina Dragan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 6.7.1921. godine u Bukovcu, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
11. Dokmanović Miladina Rade
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 28.1.1914. godine u Močilima, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
12. Dereta Milovana Nikola
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 18.12.1902. godine u Bukovcu, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
13. Đermanović Milovana Jovan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 20.3.1921. godine u Broćancu, Slunj. Prije rata bio je najamni radnik, a neposredno pred sam rat radnik u Zemunu. Bio je član Udruženih radničkih sindikata.
14. Eror Dragića Rade
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 4.10.1915. godine u Klokoču, Vojnić. Prije rata se bavio zemljoradnjom, a povremeno je bio i radnik. Postao je prije rata član KPJ u seoskoj partijskoj ćeliji u Klokoču.
15. Grgić Ilije Rade
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.9.1921. godine u Sadilovcu. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
16. Galac-Cindrić Bara
Rođena je u zemljoradničkoj porodici 25.8.1921. u Gnojnicama, Slunj. Prije rata bila je radnik. Učestvovala je u rasturanju partijskog propagandnog materijala (letaka i brošura) zajedno sa svojim mužem koji je bio član KPJ.
17. Ilić Miloša Svetozar
Rođen je u porodici zemljoradnika 26.7.1910. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom. Bio je simpatizer i propagator KPJ (isticanje crvenih zastava, rasturanje letaka i štampe, protesti zbog zabrane povratka španskih boraca u ze- mlju). U svom rodnom mjestu bio je član organizacije «Seljačko kolo» i član zemljo- radničke zadruge. Prije rata primljen je u KPJ.
18. Kosovac Milovana Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 3.3.1915. godine u Zbjegu, Slunj. Prije rata bio je zemljoradnik, a povremeno i radnik. Učesnik je štrajka radnika u Makišu kod Beograda 1939.godine radi povećanja plaća i skraćivanja radnog vremena. Bio je član Udruženih radničkih sindikata.
19. Kvočka Milovana Milan
Rođen je u porodici zemljoradnika 28.11.1919. godine u Broćancu, Slunj. Prije rata bio je industrijski radnik. Učesnik je štrajka radnika u Drvnom kombinatu «Ma- kić» 1938. godine radi povećanja plaća. Bio je član Odbora Udruženih radničkih sindikata.
20. Kotur Đure Dane
Rođen je u porodici zemljoradnika 18.3.1916. godine u Ljupči, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
21. Koprenica Mihajla Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 17.8.1900. godine u Trupinjaku, Karlovac. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
22. Karamarković Miloša Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 12.5.1909. godine u Kestenovcu, Vojnić. Prije rata se bavio zemljoradnjom, a povremeno je bio i radnik.
23. Kosanović Sime Milovan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 9.10.1905. godine u Močilima, Slunj. Prije rata bio je šumski radnik.
24. Kosovac Milovana Milan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 17.11.1910. godine u Zbjegu, Slunj. Prije rata bio je radnik. Učesnik je štrajka radnika 1919. godine u Makišu kod Beograda radi povećanja plaća. Bio je član Udruženih radničkih sindikata.
25. Kukić Miloša Rade
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.2.1914. godine u Kordunskom Ljeskovcu, Slunj. Prije rata bio je trgovački pomoćnik i radnik. Učesnik je štrajka radnika 1938. godine u Zemunu radi povećanja plaća. Član SKOJ-a postao je 1937. godine. Zbog učešća u naprednom pokretu uhapšen je 1938. godine u Zemunu i osuđen na 3 mje- seca zatvora.
26. Krmar Dragana Simo
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 20.1.1920. godine u Komesarcu, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
27. Kukić Đure Dragan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 27.10.1920. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom. Uoči izbijanja rata postao je član SKOJ-a.
28. Kukić Bože Đuro
Rođen je u porodici zemljoradnika 4.4.1897. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata bio je zemljoradnik. Predratnih godina primljen je u KPJ i postao sekretar partijske ćelije za Gornje Primišlje.
29. Kukić Radeta Pane
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 10.3.1917. godine u Kordunskom Ljeskovcu, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom, a bio je i radnik. Učesnik je štrajka radnika 1937. godine u Kamenolomu «Paragovo» radi povećanja plaće.
30. Krmar Marka Nikola
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 5.10.1907. godine u Buhari, Slunj. Prije rata bio je trgovački pomoćnik.
31. Kovačević Mile Ilij a
Rođen je u porodici zemljoradnika 11.7.1941. godine u Močilima, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom, a povremeno je bio i radnik. Učesnik je štrajka radnika u Strugari Makiš 1940. godine. Bio je član sindikata.
32. Kosanović Novaka Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 16.12.1923. godine u Ljupči, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
33. Krajačić Sime Gojko
Rođen je u porodici zemljoradnika 25.1.1923. godine u Šljivnjaku, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
34. Kosanović Novaka Vlado
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1.2.1919. godine u Ljupči, Slunj. Prije rata bio je zemljoradnik.
35. Livada Luke Ilija
Rođen je u zanatskoj porodici 21.6.1896. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom. U vremenu od 1939. do 1940. godine bio je predsjednik organizacije «Seljačko kolo» i predsjednik nabavno-prodajne zadruge. Saslušavan je od policij- skih organa stare Jugoslavije zbog svoje aktivnosti i podrške za povratak španskih boraca u zemlju.
36. Lovrić Milića Dragić
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 5.5.1916. godine u Cvijanovića Brdu, Slunj.
Prije rata se bavio zemljoradnjom.
37. Lovrić Ninka Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 14.4.1911. godine u Cvijanovića Brdu, Slunj. Prije rata se bavio obućarskim zanatom.
38. Mazinjanin Milića Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 19.12.1920. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
39. Momčilović Đure Božo
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 25.12.1915. godine u Močilima, Slunj. Prije rata bio je industrijski radnik.
40. Miljković Sime Milan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 25.12.1927. godine u Zbjegu, Slunj.
41. Momčilović Dušana Branko
Rođen je u porodici zemljoradnika 10.10.1920. u Močilima, Slunj, Prije rata bavio se zemljoradnjom.
42. Marković Jovana Pero
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 10.7.1900. godine u Ponorcu, Karlovac. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
43. Milinković Milutina Miloš
Rođen je u porodici zemljoradnika 22.5.1908. godine u Perjasici, Duga Resa. Prije rata bio je zemljoradnik.
44. Milković Petra Dušan
Rođen je u porodici zemljoradnika 20.7.1943. godine u Toboliću, Slunj. Do 1935. godine bavio se zemljoradnjom, a od tada do 1941. godine bio je općin- ski redar.
45. Mihajlović Petra Savo
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.2.1900. godine u Miloševcu, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
46. Matijević Nikole Milan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.2.1921. godine u Trupinjaku, Vojnić. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
47. Momčilović Petra Milić
Rođen je u porodici zemljoradnika 12.11.1902. godine u Močilima, Slunj. Prije rata bio je fizički radnik u fabrici. Učesnik je štrajka radnika u Makišu 1926. godine radi povećanja nadnica. Bio je član sindikata.
48. Momčilović Milana Radiša
Rođen je u porodici zemljoradnika 15.5.1917. u Močilima, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
49. Ninković Sime Stevan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1.5.1921. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
50. Novaković Mojsija Milutin
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1897. godine u Veljunskoj Glini, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
51. Nikšić Gnj atija Jovan
Rođen je u porodici zemljoradnika u Klancu, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
52. Popović Todora Dušan
Rođen je u porodici zemljoradnika 15.10.1920. godine u Zbjegu, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
53. Popović Ninka Milić
Rođen je u porodici zemljoradnika 2.10.1912. godine u Šljivnjaku, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
54. Pavlović Sime Petar
Rođen je u porodici zemljoradnika 8.7.1907. godine u Mračaju, Vojnić. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
55. Pjevac Milića Dušan
Rođen je u porodici zemljoradnika 2.2.1919. godine u Gornjem Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
56. Prodanović Stevana Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 8.6.1909. godine u Tuku, Slunj. Prije rata bio je industrijski radnik.
57. Pokrajac Nikole Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 23.12.1914. godine u Gornjem Skradu, Karlovac. Prije rata bio je konobar.
58. Pajić Stanka Dušan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 4.1.1904. godine u Točku, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
59. Popović Jovana Ninko
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 20.10.1914. godine u Mrežnici, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
60. Peurača Milića Nikola
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 9.7.1909. godine u Klokoču, Vojnić.
Prije rata bio je poljoprivredni radnik.
61. Radaković Mitra Miladin
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 20.1.1900. godine u Staroj Kršlji, Slunj. Prije rata bio je radnik.
62. Rašić Đure Mirko
Rođen je u porodici zemljoradnika 16.5.1901. godine u Klokoču, Vojnić. Prije rata bio je radnik.
63. Rajković Nikole Milan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 8.9.1922. godine u Svojiču, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
64. Ralić Nikole Milovan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 21.10.1924. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
65. Sekulić Mileta Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.4.1917. godine u Toboliću, Slunj.
Prije rata se bavio zemljoradnjom.
66. Sudar Todora Milić
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 21.6.1910. godine u Koranskom Selu, Duga Resa.
67. Smiljanić Arsena Ilija
Rođen je u porodici zemljoradnika 15.7.1907. godine u Kordunskom Ljeskov- cu, Slunj. Prije rata bio je radnik.
68. Smiljanić Arsena Rade
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 23.7.1905. godine u Kordunskom Lje- skovcu, Slunj. Prije rata bio je radnik.
69. Sekulić Đure Mile
Rođen je u porodici zemljoradnika 20.1.1907. godine u Toboliću, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
70. Sikirica Milića Miloš
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 24.12.1922. godine u Ponorcu, Karlovac. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
71. Sekulić Mileta Gavro
Rođen je u porodici zemljoradnika 1.1.1919. u Toboliću, Slunj. Prije rata bio je obućarski radnik. Učesnik je štrajka radnika 1934. godine u Novom Sadu zbog niskih plaća.
72. Sekulić Maneta Branko
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 19.11.1925. godine u Toboliću, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
73. Savić Nikole Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 27.3.1908. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
74. Savić Bogića Stanko
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 7.9.1907. godine u Gaćeškom, Duga Resa. Učesnik je pobune u trideset šestom pješadijskom puku u Karlovcu 1936. godine zbog loše ishrane i prekomande na udaljena područja.
75. Savić Miloša Stanko
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 31.3.1912. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
76. Sekulić Vasilija Slavko
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.1.1918. godine u Toboliću, Slunj.
77. Topić Đure Dragan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.8.1914. godine u Broćancu, Slunj. Prije rata bio je radnik u Zemunu i Makišu kod Beograda. Učesnik je štrajka radnika 1937. i 1938. godine zbog niskih plaća. Bio je član sindikata.
78. Trbojević Rade Dušan
Rođen je u porodici zemljoradnika 11.2.1916. godine u Bogovolji, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
79. Tepšić Petra Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 22.7.1910. godine u Gaćeškom, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
80. Tumbas Dragića Ilija
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 19.7.1919.godine u Šljivnjaku, Vojnić. Prije rata bio je stolarski radnik. Bio je član sindikata u Karlovcu.
81. Tarbuk Mojsija Stanko
Rođen je u porodici zemljoradnika 1.6.1921. godine u Gornjoj Visočkoj,
Duga Resa. Prije rata bio je zemljoradnik i radnik na sezonskim poslovima.
82. Tumbas Mileta Mile
Rođen je u porodici zemljoradnika 20.4.1920. godine u Šljivnjaku, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
83. Trbojević Radeta Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 8.5.1913. godine u Zbjegu, Slunj. Prije rata bio je radnik. Učesnik je štrajka radnika 1937.godine u Makišu kod Beograda.
84. Torbić Ignjatija Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 17.4.1910. godine u Tržiću, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
85. Uzelac Daneta Savo
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 22.4.1920. godine u Smoljancu, kotar Slunj. Prije rata bio je radnik uljare u Vrbasu i strugare u Makišu. Učesnik je štrajka radnika u strugari «Makiš» kod Beograda 1939.godine, radi povećanja plaća.
86. Vukelić Uroša Miloš
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 17.10.1916. godine u Kordunskom Lje- skovcu, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
87. Vučković Bogdana Milutin
Rođen u porodici zemljoradnika 8.1.1910. godine u Bandinom Selu, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
88. Vujaklija Tome Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 15.4.1902. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata bio je zemljoradnik.
89. Vukas Petra Đuro
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.5.1920. godine u Močilima, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom kao nadničar, a povremeno je bio i radnik. Učesnik je štrajka radnika 1939. godine u Vrbovskom na izgradnji pruge radi povećanja plaće.
90. Vuletić Radeta Milić
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1.5.1905. godine u Maljevcu, Slunj. Prije rata bio je financijski službenik. Jula 1939. godine primljen je u KPJ.
91. Vukojević Ilije Ljub omir
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 24.3.1913. godine u Bogovolji, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom, a povremeno je bio radnik i na drugim poslovima. Učesnik je štrajka radnika 1935. godine u Kamenolomu «Majdan» u Fruškoj gori.
92. Velimirović-Vučković Ljuba
Rođena je u porodici zemljoradnika 9.1.1908. godine u Veljunu, Slunj. Prije rata se bavila zemljoradnjom. Učesnik je u prikupljanju dobrovoljnih priloga za španske borce.
93. Vojvodić Ilije Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 13.3.1917. godine u Novoj Kršlji, Slunj. Prije rata bio je radnik.
94. Vučković Nikole Milan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 15.7.1922. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata se bavio zemljoradnjom.
95. Vujaklija Nikole Dragan
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 9.9.1910. godine u Cvijanović Brdu, Slunj. Prije rata bio je pekarski radnik.
96. Vukdragović Petra Vaso
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1.2.1920. godine u Gornjem Skradu, Karlovac. Prije rata bio je krojač.
97. Vukobrat Nikole Nikola
Rođen je u porodici zemljoradnika 25.12.1896. godine u Ponorcu, Duga Resa. Prije rata bavio se obućarskim zanatom.
98. Vukelić Jovana Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 21.7.1920. godine u Kordunskom Lje- skovcu, Slunj. Prije rata bio je radnik u kamenolomu. Bio je član Udruženih radničkih sindikata.
99. Zinajić Jovana Nikola
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 27.12.1906. godine u Mašvini, Slunj. Prije rata bavio se zemljoradnjom.
100. Zorić Petra Svetozar
Rođen je u porodici zemljoradnika 30.1.1923. godine u Primišlju, Slunj. Prije rata bio je radnik pletač.
101. Zdjelar Đure Dane
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 1.6.1902. godine u Furjanu, Slunj. Prije rata bio je radnik.
102. Žrvnar Nikole Mile
Rođen je u zemljoradničkoj porodici 9.10.1911. godine u Novom Selu, Duga Resa. Prije rata se bavio zemljoradnjom i građevinskim radovima.
IZVOR: S V E T O Z A R L I V A D A, DUŠAN LIVADA • MILKA ILIĆ LIVADA • ĐURO ZATEZALO • DRAGAN CVJETIĆANIN • MILAN MILKOVIĆ, K O R D U N S K I R E K V I J E M, EUROKNJIGA, Zagreb, 2008.