Poreklo stanovništva grada Valjeva. Stanje iz 1907. Prema studiji Ljubomira Pavlovića: Prvi doseljenici Valjeva u 19. veku. Iz knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.
Sada ćemo po redu izlagati u Valjevo doseljene porodice. Počećemo s najuglednijom porodicom Nenadovića.
U Valjevo su došle dve porodice Nenadovića; došli su Prote Mateja i Jevrem Nenadović.
Prota Mateja je došao neposredno iz Brankovine, gde je svoje imanje delimično prodao Pavićima (tada sevštenicima), delimično svojim daljnim srodnicima, sadašnjim Lazarevićima. Prota je sišao u valjevo 1826. godine i naselio se u kući Nenadovića preko puta gimnazije i kupio na ušću Graca sva dobra Abdurahman-age i njegovog brata Selim-efendije Krdžića, spahije i činovnika tog doba. Prota nije zidao svoj konak, ali ga je doterao prema duhu ondašnjeg vremena, a danas je u bednom stanju. On je bio svojina istih Krdžića. Prota je s konakom, vodenicom na Gracu i sa nekoliko koliba na imanju platio 540 dukata i dobio urednu tapiju.
Kad je Prota bio slobodan od državnih poslova, kad je prvih godina vladavine kneza Miloša bio vezan za Valjevo, živeo je stalno u njemu. Poslednje godine, kao penzioner, proveo je u Valjevu, gde je i umro, a prenet je i sahranjen u svojoj ličnoj grobnici kod brankovačke crkve. Žena mu je umrla u Valjevu i sahranjena u veljevskom groblju na Bajiru pored još nekih članova protine porodice.
Protini sinovi bili su u mlađim godinama činovnici i služili su izvan Baljeva. U starijim danima došao je u Baljevo protin mlađi sin Ljuba P. Nenadović, koji je poduže proživeo u očevoj kući, u njoj umro i sahranjen pored oca u Brankovini. Stariji protin sin umro je izvan Valjeva, ali su zato njegova deca došla u Valjevo i tu ostala na dedovom imanju. Oni su nasledili celo protino imanje, podelili ga na tri dela, neki prodali svoje delove, a neki ga očuvali. Od popovih unuka danas je u životu Matija S. Nenadović, znameniti industrijalac iz Valjeva u svoje doba, danas u dubokim godinama starosti. Od dva protina unuka ima dosta potomaka i oni su svi izvan Valjeva osim Jevrema, koji je sudija u Valjevu. Kroz kratko vreme ove će porodice izgubiti veze sa Valjevom, kad budu otuđile sva svoja imanja.
Druga kuća Nenadovića je gospodar Jevrema Nenadovića, sina Jakova Nenadovića, vojvode. Jakov je po dolasku iz Rusije brzo umro i sahranjen je kod brankovačke crkve pored braće, kneza Alekse i Sime. Jevrem je prvih godina vladavine kneza Miloša bio okružni starešina; svoje imanje u Brankovini prodao je srodnicima i susedima, kupio u Valjevu staro načelstvo, sadašnju Kulu, svu čistinu oko Kule i znatan deo Krušika oko kasarne. Sve je ovo izveo 1832. godine i kupio od Ahmed-bega Jajića, najbogatijeg valjevca tog doba i najuticajnijeg Turčina u Sokolu svo do 1867. godine odakle se odselio u Bosnu u Kozluk i tamo umro.
Preko beg-Jajića naši su po Bosni i s turskim vlastima vrlo lako dolazili do svojih prava. Jevrem je po gospodstvu, po načinu života i po raskošnoim životu bio na glasu u Valjevu. Svoju kćer Persidu udao je za Aleksandra Karađorđevića, oca kralja Petra, pa je odmah zatim otišao u Beograd.
Kulu je trampio s placem oko nje sa knez-Milošem za jedno imanje u Beogradu, koje je i danas u Kralja Milana ulici i svojina njegove dece. Knez Miloš je Kulu poklonio državi, te je još onda pretvorena u barutni magacin, što je i danas. Krušike i staro načelstvo prodao je opštini valjevskoj za 320 dukata. Opština je načelstvo prodala okrugu, a Krušik ustupila državi za kasarnu.
* * *
Druga istorijska porodica iz okoline Valjeva su Dabići. Dabići su po rođenju iz Družetića Gole Glave – zaseok Jautina. Oni su imali mnogo dobrih vojnika i činovnika. Čuveni je vojnik Živko Dabić, poginuo 1807. godine na Lešnici i sahranjen kod manastira Kaone, u okrugu podrinjskom. Za prve vlade kneza Miloša izašli su na glas Marko i Gaja Dabići, koji su došli do položaja državnih savetnika. Oba su još 1836. godine kupili u Valjevu velika imanja od Jajića i Ćajića; oba su svoje porodice doveli u Valjevo i sobom poveli i trećeg brata, koji se bavio trgovinom. Na taj način našle su se u Valjevu tih godina tri kuće Dabića.
Marko i njegov brat bili su sa kućama preko puta gmnazije a treći je bio do starog načelstva. Sva trojica su imali po dnu Valjeva velika imanja, dugo zvana Dabića polje s vodenicom na Kolubari. Imali su još imanja na desnoj strani Ljubostinje, gde je sada oblasna bolnica i iznad nje. Sva ova imanja su bila u turskim rukama.
Stari Dabići su pomrli u Valjevu a sahranjeni u Dokmiru kod svoje parohijske crkve, kojoj su za života bili veliki ktitori. Članovi njihovih porodica, ukoliko su pomrli u Valjevu, sahranjeni su na varoškom groblju na Bajiru.
Marko savetnik, koji je u svoje doba prvi imao svoj faston, vozio se na četiri konja, nosio nemačko odelo a žena mu je bila najveća pomodarka, ostavio je iza sebe dosta dece.
Sva deca su mu odrasla u Valjevu, nisu mnogo školovana, rasturila su se po službama i odselila iz Valjeva, a imanje rasprodala.
Drugi brat trgovac ostavio je iza sebe samo jednu kćer, koja je bila udata u Loznici i umrla bez potomstva. Ona je svoje imanje prodala i prenela u Loznicu.
Treći je ostavio sina i kćer. Sin je ostao bez škole, živeo je do smrti u Valjevu, oženio se od Nenadovića, bio je ponajviše u opštinskoj službi. Umro je u Valjevu u dubokoj starosti a deca su mu se iselila iz Valjeva i imanje je rasprodato. Kći mu je udata u Valjevu i ima potomstva.
* * *
Treća istorijska porodica je Grbovića iz Mratišića. Istorijski Grbovići propali su u ratovima, isprozebli, izranjavani i iznemogli došli bi kući, pali u postelju, umirali i sahranjivani kod crkve u Krčmaru ili svom seoskom groblju. Sin poslednjeg Grbovića, Luka po svršetku nekih škola u Novom Sadu i Temišvaru došao je u Srbiju 1840. godine, primio se policijske i sudske službe. Služio je jedino u Valjevu. Kuća mu je bila u sokačetu pored „Ruskog Cara“, što je docnije prešla u svojinu Koste Popovića. I on je imao od kuće Živka i Alimpija, braće Nastića – Cincara sve do Graca pa je prodao opštini valjevskoj.
Poslednjih godina svoga bavljenja u Valjevu bio je u činu okružnog kazančeja i eksponirao se kao nepomirljivi protivnika Obrenovića, zbog čega je dao ostavku na službu, bez penzije i bez ikakvih prinadležnosti otišao u selo i posvetio se zemljoradnji i stočarstvu. Svoga sina Milana, koji je 1859. godine bio na čevrtoj godini Bogoslovije u Sremskim Karlovcima, povukao je iz škole, nije mu dao primiti se službe, oženio ga i napravio ga seljakom.
Luka je dosta dugo živeo, pa je pred smrt zakleo sina i prirasle unuke da se ne primaju državne službe i da su prokleti ako bi hteli služiti Obrenoviće. Kralj Milan je dosta muke video oko unuka Milovana da bi ga zadržao u vojsci, ali se ovaj nije dao, poštujući dedovu zakletvu.
Sve imanje u valjevu Luka je rasprodao i nije dao mlađima da kupuju. Uz Grboviće ima veza jedna druga valjevska porodica, koju su u čaršiji zvali Grbovići, mada nije imala nikakve veze sa pravim Grbovićima. Knez Milovan Grbović u početku 19. veka, u naponu snage i pameti, zakoniti naslednik ostarelog i iznemoglog oca kneza Nikole, imao je oko sebe biranu, dobro obučenu i snabdevenu telesnu gardu, sastavljenu od najlepših i najrazvijenijih mladića tod doba. Starešina ove Milovanove garde do smrti njegove bio je neki Petar Peković – Peko, rodom iz Semegnjeva na Zlatiboru, srodnik tadašnjeg hajduka Jovana Deniza, koji je sišao u Dražinoviće, do Požege. Kad je umro i knez Milovan, Peko je neoženjen sa dosta novca sišao u Valjevo i u njemu se stalno naselio kao trgovac. Tu se oženio u umro. Iza njega ostao je jedan sin, koji je učio nešto škole, oturio se od kuće i trgovine, pokaluđerivši se. To je jeromonah Sava, koji se stalno zvao Grbović, pa se tako i na književnim izdanjima potpisivao.
Sava je nasledio ceo kvadrat između kuća Ranka Gođevca i njegove mehane. Peko je prodao plac do Ranka Gođevca Adamu Lazareviću, a Savo je prodao svojoj braći od stričeva mehanu od Adama i neke placeve po brdu, dok je ceo red dućana sa mehanom prodao Joviši Đuriću bivšem trgovcu. Za ovo imanje Savo je uzeo više od 4000 dukata, zbog čega se celog veka smatrao imućnim. Peko je sišao u Valjevo 1827. godine a sin mu Savo je prodao imanje 1857. godine. Od Savine braće, Aćima i još jednog nepoznatog, ostalo je potomstva. Sve mi se čini da je i ono izumrlo.
* * *
Četvrta istorijska porodica je Kneza Jovice Milutinovića iz Sankovića. Knez Jovica je došao u Valjevo kao činovnik i u njemu na raznim položajima ostao do 1842. godine kada se kao privrženik Obrenovića morao iseliti iz Valjeva, upravo morao pobeći, otišavši se u Rumu, gde je 1843. godine i umro i sahranjen na tamošnjem starom groblju.
Knez Jovica je kupio Mehića imanje, njegove vodenice, šume i voćnjake. Nekada tri, sada dve, Tadića vodenice bile su svojina Mehića, zatim celo polje duž jaza, ceo Lipak i brdo oko Mehića voda prešlo je u ruke kneza Jovice. Kuća mu je bila ona ista, danas prepravljena Vlajka Tadića, koja je i danas u svojini njegovih sinova. Knez Jovica imao je u Saračevcu vinograde, u Topalovcu zabrane, u Bujačiću livade, imanje kupljeno od Turaka i seljaka. Nije imao muške dece, važio je kao bogat čovek i posle Jevrema Nenadovića bio je najbogatiji u Valjevu.
Imao je četiri kćeri, jedna udata za Jevrema Tadića, trgovca u Valjevu, druga je udata za popa Stevana Jovanovića u Dračiću, treća za Taska Uzuna, trgovca i mehandžiju u Obrenovcu a četvrta za Đorđa Hristića, bakalina u Valjevu.
Sve mu je imanje prešlo u svojinu Jevremu Tadiću, nešto je konfiskovano i prodato opštini valjevskoj za vašarište.
* * *
Peta istorijska porodica iz okoline Valjeva su Birčani. Birčani, nekada viđeni i ugledni građani grada Valjeva, nisu neposredni potomci poznatog kneza Ilije Birčanina. Na dan njegove pogibije Ilija je ostavio iza sebe samo kćer Đenadiju, udatu u sedlarske Birčane. Ona je vrlo dobro iskoristila položaj svoga oca, pa je svojima uzela na Pećini celo polje na desnoj strani Kolubare i na stavama Jablanice i Obnice. Ta su imanja bila svojina nekih Turaka i od njih je Đeka to pokupovala. Na Jablanici su bile dve vodenice i naslednici su ih zadužili kod Jose Kurtovića i Marka Radovanovića; docnije je polje otišlo u svojinu za dug Antoniju Šijakoviću iz Valjeva, poznatom gazdi iz pete decenije i Vasi Lazareviću – Crnom Vasi. Kafana i magaza dockan su prodate sa nešto zemlje oko njih jednom seljaku iz Bujačića.
Porodica Birčana je od 1857. godine u Valjevu. Tvorac ove porodice je Novak Birčanin, kačer po zanatu, rodom iz Suvodanja, podalji srodnik kneza Ilije. Novak je bio posiromašnog stanja, odselio se od braće i otisnuo u svet radi zanata. Zanat je radio po mnogim selima, ali se najviše i najradije bavio po brankovačkim selima. Tu se i oženio iz porodice Obradovića u Zabrdici, sestrom Evgenija Obradovića, tada mehandžije i trgovca u Valjevu, čija je radnja i imanje bilo ono što je sada u rukama Sekulića, Birčana i Andonovića. Svoga zeta Evgenije je doveo u Valjevo, dao mu plac za kuću i radnju i stalno ga namestio. Novak je malo živeo, ali je za kratko vreme stekao lep glas i dosta dobro imanje. Da Birčani izađu do boljeg glasa i vrednosti zasluga je Novakovog najstarijeg sina Marijana.
Na račun kneza Ilije Birčanina u Valjevo se spustila još jedna porodica, a to je Marka Šargića iz Gornje Bukovice. Marko je bio rođeni sestrić jedine sestre kneza Ilije. Marko je još 1830. godine kupio u Valjevu kod turskog groblja i džamije celu ravan ispod sitara i kroz dugi niz godina ostao u selu, pa se tek posle preselio u Valjevo, podigao mehanu, dućane, kuće, onda kad je prosečena varijanta puta Valjevo – Loznica. Polovina kupljenog imanja prešla je u svojinu valjevskih u bukovičkih bogataša Marka i Teje Lazarevića i na glasu trgovca Nikole Dragojlovića iz Rađevog Sela. Šargići su rano izumrli u Valjevu, a ni u Gornjoj Bukovici nema mnogo kuća.
* * *
Sad su na redu činovničke porodice tog doba, koje su opet iz valjevskih sela ili drugih mesta. Među prvim porodicama tog doba za Valjevo, njegovo uređenje, napredak i razvoj imaju i Gavrilovići.
Gavrilovići, u selu Šušovci odakle su, zovu se Mijići, gde ih i danas ima pod tim prezimenom. Od Mijića najviše se istakao Jevrem Gavrilović, čovek od najveće vrednosti za Valjevo. On je u Valjevu izrasecao ulice, dizao ga u dva maha, spasavajući od poplava, kaldrmisao glavne ulice, prosekao put Valjevo – Obrenovac, niz Kolubaru, odbio preko Karaule, podigao prve kantare i pomogao u zidanju mnogih zgrada. Bio je zet Jevrema Gavrilovića, sedeo je u staroj sudnici opštinskoj, imao celo polje na Kolubari više Dabića polja sa velikom vodenicom, u Beogradu imao oba Majdana i kuću gde je sada Žuta kuća preko puta dvora.
U Valjevu je bio u mnogim zvanjima a završio kao nečelnik okružni, odakle je otišao u državni savet i umro u Beogradu u dubokoj starosti kao siromah čovek, živeći od male panzije.
* * *
Druga činovnička porodica su Srećkovići, takođe iz Šušovke. Oni su bili nekad male spahije u Valjevu i podigao ih je Aksentije Srećković. On je u Valjevu sastavio niz godina, prošao kroz sva mesta i više zvanja, bio i načelnik okružni, posle i državni savetnik, umro u Valjevu kao penzioner i bogat čovek.
Imao je onu zgradu za kuću i konak, gde je sada srez valjevski a ne gde su stanovi, zatim, imao je i placeve gde su bile kuće: Laze Lazarevića, Jovana Đurića, Mil. Tadića, pošta i kafana „Kraljević Marko“. Uza ovo imao je i cele Sitore, koji su posle smrti Aksentijeve prešli u svojinu Marijana Birčanina i nekih seljaka – a sada su braće Petkovića, Zdravka i Stanka.
Iz Šušovke su pedesetih godina došli u Valjevo: Jakov Mihailović, poznat pod imenom Jakov Boltadžija, nekada vrlo bogat, viđen i cenjen trgovac, zatim, Mirko Mihailović od Mijića i on nekada poznat kao Mirko Boltadžija sa radnjom gde je sada kancelarija Ćubana advokata. Još su došli istih godina i braća Nikolajevići, koji su se odali službama i odeslili se iz Valjeva.
Sinovi Aksentija Srećkovića ostali su dugo u Valjevu, Ljuba je umro u Valjevu u dubokoj starosti kao penzioner a sin mu se ranije iselio iz Valjeva. Pera je umro u Valjevu u sadašnjoj kući Živorada Andrića a deca mu su se iselila iz Valjeva. Kosta je rano otišao iz Valjeva, bio je vojni i civilni službenik i umro je izvan Valjeva. Oni su sva imanja rasprodali ništa ne zadržavši u Valjevu. Isto tako su prošli i ostali Šušovčani.
* * *
Treća činovnička porodica su Antonovići. Još u 1829. godini došao je za praktikanta načelstva okruga valjevskog Aleksa Antonović iz Požarevca. Kao praktikant, pisar i kapetan sreski proveo je ovaj mirni i tihi čovek niz godina u Valjevskoj Kamenici, sačekao penziju, sišao u Valjevo i u njemu umro. Aleksa je kao kapetan u Kamenici kupio od Evgenija Obradovića svo imanje, sve što je još u državini Antonovića, zatim sve što je u državini Sekulića i preko puta Sušine mehane, sve do dućana Vukosava Đorđevića, sada Andre Peruničića. Aleksa je ostavio iza sebe dva sina, Jevrema i Kostu. Oni su se rano podelili. Sve što je pri deobi pripalo Jevremu i danas je u svojini njegovih naslednika dok je Kosta sav svoj deo izedio i porasprodavao raznim licima.
Jevem se oženio iz činovničke porodice Stojkovića Krste, čuvenog licejca i pravnika svog doba, dugogodišnjeg policijskog činovnika u Valjevu rodom iz Kragujevca, koji je imao svoju kuću na onim placevima, gde su kuće Save Nikolića i Marjana Birčanina pozadi imanja Antonovića sa zapane strane. Od Stojkovića i Antonovića nema nikoga u Valjevu.
* * *
Četvrta činovnička porodica je Jovana Bobovca. Jovan Bobovac, poznat u narodu kao knez Bobovac i knez Jovan, rodom je iz Bobove, gde ima i danas iste porodice. On je bio pismen, rečit, revolucionaran, lepo se odevao i ponašao prema mlađima, zauzimao razne položaje, veće i manje. Bio je bogat u selu, prodao je sve što je imao i za te i druge ušteđene novce kupio je u Valjevu dosta imanja. Kupio je preko puta stare pošte od Turaka neka voća i kuću, zatim od istih kupio staru pivaru, celo brdo iznad nje do Obnice.
Knez Jovan ostavio je iza sebe neškolovana sina Atanasija i kćer, udatu u Beograd. Imanje je podelio zaveštanjem na sina i kćer. Sin mu je živeo dosta dugo u Valjevu a imanje je ili on prodao ili su prodali njegovi naslednici od kćeri, jer sinova nije imao.
Isto tako i kći mu je rasprodala svoj deo, te se izgubio svaki trag ovoj velikoj imovini.
U selo Gradac prvih godina vlade knez-Miloševe sišao je iz Gornjih Košalja u podrinjskom okrugu Gliša Mladenović, koji je ranije dugo hajdukovao po Bosni i Podrinju. Naselio se u Gracu na imanju koje je kupio od Krdžića, iseljenih Turaka iz Valjeva. Gliša je bio oženjen i imao je dva sina, kad je došao u Gradac, prvi mu se zvao Lazar a drugi Đorđe. Oba je dao u trgovinu i na zanate u Valjevo i oba su izašla na glas kao dobri trgovci i zanatlije. Lazar se rano odao trgovini i stekao veliko imanje i dobar glas, važio je tridesetih i četrdesetih godina prošlog veka kao najbogatiji i najugledniji Valjevac. Radio je sa kacama, vunom i lojem; radnja mu je bila na pijaci ispod Tadića, njegovo je imanje bilo „Ruski Car“, velik ispusti u Saračevcu, na Anatemi u Topalovcu u Gracu, koje je on ili Đorđe prodao.
Lazar je dugo živeo i kroz ceo život, pa i onda kada nije radio, odevao se zavidno, zauzimao prva mesta u Valjevu i smatrao se kao retko pametan čovek. I sin njegov Miloš L. Glišić živeo je istim životom i dokle je bio u Valjevu cenjen je kao prvak.
Brat Đorđe kao terzija rano je ostao bez radnje i bez imanja a i umro je mlad. Njegov je sin Milovan Đ. Glišić, naš poznati književnik.
Od obe kuće Glišića danas nema nikoga u Valjevu, mada su imali ženskih potomaka.
Uz hajduka Glišu sišle su u to doba mnoge porodice iz njegovog sela. Tako su se istodobno našle tri kuće Tadića, da im kasnije dođu još neke.
Prve kuće Tadića su Jevrema i njegovog brata Milovana i poznije njegovog sinovca, i još kasnije i unuka Marinka Tadića. Jevrem Tadić je bio trgovac, brat mu zanatlija, dokle je Jevrem celog veka bio gazda i bogataš, brat mu je siromah rano umro i porodica se odselila u Šabac. Jevrem je dugo živeo, ostavio dva sina i od oba potomstvo u Valjevu i opet oba na glasu. Milovan je jedno vreme bio najbogatiji trgovac, kod njega je bio u službi u svoje doba najugledniji Valjevac Živko Tadić, koji je iz pažnje prema gazdi uzeo drugo ime i njegovo prezime. I on je dugo živeo i njegovo imanje je bio opštinski plac, gde je sada opština, gimnazija i osnovne škole.
Milovan je u četrdesetim godinama 19. veka predstavljao gazdu. Jedan mu je sin bio umešan u ubistvo kneza Mihaila, pa je osuđen na smrt, drugi su mu prodali imanje i odselili se iz Valjeva. Sinovac mu je bio trgovac, bio je dosta dobrog stanja, imao je kuću do opštine a radnju na desnoj obali Kolubare. Imao je više kćeri i sve ih je dobro poudavao a imao je i sinova, koji su prodali imanje i odselili se iz Valjeva.
Poslednji Tadić, koji je iz straha promenio prezime i prozvao se Marinko Josifović, bio je mehandžija i trgovac, ostavio je iza sebe sina i kćer. Oboje su mu dece pomrli u Valjevu i ostavili potomstvo, koji su se iselili iz Valjeva.
Godine 1835. vojvoda Vučić je raseljavao muslimanska sela po Azbukovici. Braća Boško i Josif Tadić iz Sankovića kupe Drlače od tamošnjih Turaka i spuste se na to imanje. Boško je u to doba bio pomoćnik načelstva u Valjevu, pa odmah zatim i načelnik okružni. U zajednici sa bratom Josifom kupi u Valjevu veliko polje, koje se dugi niz godina zvalo Boškovo polje, nekada u svojini braće Vilotijevića, trgovca iz Valjeva. Pri deobi Josifa i Boška, Boško dobije imanje u Valjevu a Josif u Drlačama. Boško je iz Valjeva otišao za Beograd za državnog savetnika i tamo umro u dubokoj starosti. Imao je ženu Staku, rodom iz Tabanovića u Mačvi iz porodice Maksića i po njoj je njegova kuća u Beogradu izašla na veliki glas. Njihove kćeri su se odlično poudavale a sin im je postao oficir i on je prodao sva imanja u Valjevu i Beogradu i umro bez potomstva a bio je oženjen iz Tešanove porodice u Bastavu, okrugu podrinjskom.
U Obrenovcu je dosta dugo kapetanovao, tamo i umro i sahranjen kod crkve u Grabovcu Marko Karamarković, rodom iz Bosne. On je umro vrlo rano, služio je u Valjevu i kupio poveće imanje gde je sada Klaudija Prikelmajera apoteka i sav onaj red kuća iz beogradske ulice do kuće Savića, advokata, do kuće starog prote Sajića. Nešto od ovog imanja otuđio je sam kapetan, a najviše njegova udova u svoje doba jako cenjena Lena Karamarković, koja je umrla u dubokoj starosti i do smrti živela i svojoj kuće preko puta divizije. Ovo je imanje još 1828. godine kupio kapetan Marko i prešlo je u ruke njegovih zetova i njihovih srodnika (zetovih).
Jedan od tih zetova bio je Vasa Gođevac, trgovac iz Valjeva i ceo deo njegove žene otišao je njegovim zetovima. Gospođa Lena nija imala muške dece, otuda je ovo imanje otišlo u druge ruke, pa je svoju vodenicu na Kolubari, ispod Aranovića vodenice, ustupila zetovima.
Ovako isto u Azbukovici kod svoje kuće u selu Drlačama kapetanovao je u Valjevu poznati Mališa Tadić, čija je sreska kancelarija tridesetih godina bila u njegovoj kući. Mališa se dva puta ženio, druga mu je žena bila iz kuće Antonića u Vukoni, pa se i ona posle muževljeve smrti preselila u Valjevo, gde je živela na imanju, koje joj je ostavio muž Mališa. Ona je imala kuću između Miloša Koraća i Vasilija Avramovića. U Valjevu je kćeri poudavala, sinove u službu poslala i u Valjevu umrla. Od dece ima dosta potomaka, rasturenih po Srbiji a najmanje u Valjevu.
Uz Tadiće u godinama od 1829. do 1936. sišlo je dosta Košljana iz drugih porodica i istih godina bilo ih je dosta po Brđanima u Valjevu pod nazivom Košljani, baveći se u prvi mah zemljordnjom po Boričevcu, Obnici i Belom Polju.
Druge i treće generacije ovih porodica prošle nekoliko kroz škole, živeći u neposrednom dodiru sa varošanima, neprimetno su se odavali zanatima i trgovini i tako se gubili iz varoši, ostavljajući ili neostavljajući koga kod kuća da produži isto zanimanje. I danas ima dosta košljanskih porodica, koje su zaboravile svoje tradicije i veze sa Košljanima.
IZVOR: Ljubomir Pavlović, “Prvi doseljenici Valjeva u 19. veku”. Iz knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.
7. septembar 2013. u 00:34
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Ova su dva intelektualca bila za Stolom i u gradu predmet osobite pažnje, njima su poveravani najglavniji i najpoverljiviji zadaci, i oni su radili iz ljubavi prema mestu i svom rodu bez ikakve materijalne nagrade. Po njihovom predanju kafedžija Vasa Marinković morao je preurediti svoju kafanu tako, da prema Stolu dvanaestorice postavi drugi sto za više lica, odmah do njih treći sto. U začelju prvog stola sedeo je poslanik Kosmajac, za drugim Mirko Radovanović advokat, za trećim stolom sedela je trgovačka i zanatlijska omladina toga doba koja se stalno okupljala. Večerima i skupovima bila su gost redovno predavanja; uvek su Živko Tadić, Radovan Lazić, prota Živojin, Ukropina i Kozarac iznosili pojedina pitanja, diskutovalo se dugo, rešavalo i naposletku stavljano svima do znanja da tome pristupe.
Za stolom omladine bivao je čest posetilac moj prijatelj, piše Ljuba Pavlović, Ljuba S. Đukić, koga sam često izvlačio iz ovog društva a poneki put i poduže odstojao pored njega pa i slušao. Iz ove i danas neugledne kafanice, izašle su mnoge pametne misli, ostvarivale se u životu, mnogi mladi trgovci i zanatlije su imali čemu biti poučeni i time povaćavali su svoj rad a samim tim i sopstveno blagostanje.
Trgovina od 1862. godine u Valjevu bila je sitnih razmera. Radilo se dosta, kretalo se i odlazilo radi kupovine malo dalje od Valjeva. Izvozna trgovina kao i u tursko doba, do 1862. godine, upućena je ka zapadu. Tamo su naši trgovci sa stokom, gde su debele volove dogonili i do morskih pristaništa, tamo odvoze i konje koje prodaju po bosanskim i hercegovačkim gradovima; do Sarajeva stiži zveri, loj, koža, vosak, krpe, vuna i tu se plasiraju. Roba se prenosi na konjima, karavanski. Karavani od deset do dvadeset konja stalno putuju; ovakav je prevoz rizičan i teško se kad prolazilo bez štete po trgovce: ružna vremana, rđavi putevi, nedostatak slobode, nestanci i gubici u ljudstvu, stoci i priboru dovodili su trgovce do kraha. Ako je igde trgovini trebalo sreće, onda je u ovakvoj trgovina ona bila baš potrebna.
Od 1862. godine trgovina se okreće ka severu, a polako se napuštaju stari pravci i stare metode. Naša celokupna izvozna trgovina najedanput se menja. Još nešto debelih volova se tera za Dubrovnik; da se malo zatim ugasi u potpunosti taj pravac trgovine. Privlačne tačke postaju Pešta, Beč i druga severna mesta. Roba se prestaje prenositi konjima, pojavljuju se prva volovska kola sa četiri točka; u prvi mah neokovana, sva od drveta, da odmah pređu na gvozdena; nečujno se javaljaju i konjska kola sa četiri točka. U izvoznoj trgovini Valjevo malo po malo izgrađuje svoje savsko pristanište na Zabrežju gde se javljaju veliki magacini, mehane, dućani i privatne kuće. Pred kraj šeste decenije trgovačke kuće Paranosi, Krsmanovići otvaraju svoje magacine i postaju kupci valjevskih sirovina, zatim prodavci soli i žita, koje su dogonili iz Rumunije. Valjevsku trgovinu ovo doba vode dva tada najuglednija i najsposobnija izvoznika Lazar Glišić i Matija Milić. Baš ovih godina latili su se izvoza šišarke. Rad sa šišarkom podigao je Valjevo do velike visine. Javilo se dosta velikih trgovaca, pritom se i narod odao s jeseni prikupljanju šišarke koja je, do kraja rada sa njom, imala lepu cenu. Ova trgovina išla je do prvih godina osme decenije, pa je najedanput stala kad su se na istoku pojavile šišarke bogatije u taninu. Glavni trgovac je bio Lazar Glišić, pošto je Matija u najvećem naponu svog trgovačkog poslovanja umro a nije ga imao ko naslediti. Pa i Lazar je prestao raditi kad je trgovina počela opadati i kad je video da se ne sme osloniti na svoga sina.
Nastaviće se…
7. septembar 2013. u 22:08
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Lazar Glišić se povlači iz trgovine, javlja se nov posao u izvoznoj trgovini; na pijaci se potražuje suva šljiva. Pri pojavi suve šljive Lazar se osetio da neće znati i umeti raditi pa zato upućuje na taj posao svoje dotadašnje učenike: Jovana Gođevca, sina Ranka Gođevca i Vojislava J. Đurića, sina Joviše Đurića. Oba mlada trgovca istovremeno ulaze u posao sa šivama i oba uzimaju izvoz iz Valjeva u svoje ruke, daju mu toliki zamah da radnje njihovih očeva sedamdesetih godina prošlog veka zauzimaju prvo mesto ne samo u Valjevu nego i u celoj Srbiji. Obe firme uporedo sa Paranosovima i Krsmanovićima dolaze u Zabrežje do svojih vlastitih magacina u kojima smeštaju svoju izvoznu i uvoznu robu. Kod obe firme svakodnevno, u sezoni, kola za kolima odvoze sirovine u Zabrežje i da dovuku so i žito, koje su slagale u svoje valjevske magacine. Suva šljiva donosila se u džakovima, tako se i prenosila do Zabrežja da se tamo premeste u naročitu burad i izvozi. Žito se dovozilo u džakovima i iz džakova sipalo u magacine, odatle opet stavljalo u džakove i tako prodavalo. So je bila u krupcima; tako se so u celosti ili u krupcima prodavala. Nije se mlela, držala se u magacinima kamenih zidova ili zidova obloženim debelim daskama.
Prva suva šljiva za trgovinu počela je u Bosni, u Brčkom. Prvi su je počeli sušiti i sa njom raditi tamošnji trgovci, izvoznici. Od njih su prihvatili ovaj rad Krsmanovići i Paranosi i preneli ga u Srbiju u godinama 1862. i 1863. u gradu Sokolu, muslimanskim selima oko njega, počelo se sa sušenjem šljiva. Šljiva se pokazala kao izvozni proizvod vrlo dobro pa su već 1864. godine počeli pojedini Azbukovčani i susednih Sokolskih sela sušiti šljive i preko Sokola prodavati u Bosni. Sokoljani su izvozili svoju šljivu u Brčko, a to je bilo logično pošto je Soko tada bio u Bosni. Beogradski trgovac Simo R. Paranos je 1864. godine odštampao jednu malu brošuru o svom trošku, koja se odnosila na gajenje i sušenje šljiva. Tu brošuricu po Loznici, Šapcu, Valjevu i Obrenovcu besplatno delio, ali se slabo ko knjigom mogao i hteo koristiti. Paranos je, po pozivu Lazara Glišića, došao u Valjevo i ovaj ga upoznaje sa mladim početnikom Glišićem i oprobanim trgovcem Jovanom Gođevcem. Glišiću se neobično sviđao Jovan. On je u njemu nalazio pravog trgovca, nalazio neku neobičnu vrednoću, energiju, špekulativnost i štedljivost, osobine bez kojih nema pravog trgovca. Jovana je otac uzgred uveo u trgovinu. Bio mu je više pekar, mehandžija i kasapin. Ali kako je Ranko neobično cenio vrline i trgovačke sposobnosti Lazareve, poslužio ga je i Jovana pustio učiti trgovačke poslove a Ranko je znao dobro vrednost svog sina, pa je s njim krenuo preko leta 1865. godine da po selima oko Valjeva putuje sa sinom Paranosevim. Jovan je do tada poznavao sve ugledne i pametne domaćine, pa je i Paranosa sa njima upoznavao, te je ovaj mogao voditi pregovore o otkupu šljiva. Ovaj prvi put je bio propagatorski sa malo ili nikakvog uspeha, da bi 1866. i 1867. godine preko leta sam Jovan krenuo na duže putovanje po selima na kome je sam i o svom trošku otpočeo podizanje sušnica – mašina. Prvi radnici su mu bili prosti ljudi – Muslimani od Sokola. Sa njima je Jovan uporedo zidao i gradio mašine. Prvu mašinu podigao je u voćnjaku Jovice Bošnjakovića iz Golupca, drugi kod Paje Tekića u Ključu, treću kod Aksentija Kovačevića u Berkovcu.
Nastaviće se…
8. septembar 2013. u 20:35
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Već 1867. godine suva šljiva pada na valjevsku pijacu i plaća se šest oka tovar a već sledeće godine u kolubarskim selima bilo je preko dvadeset mašina-sušara, koje su sami aeljaci gradili. Prvi radnici na izgradnji mašina bili su Mislimani iz Bosne, od Sokola i Srebrenice. Ali je Jovan Gođevac uvlačio naše seljake iz azbukovičkih i užičkih sela. Oni su za kratko vreme potisli Muslimane u građenju sušara. U podizanju šljive i radu sa njom Jovan Gođevac imao je najvećih zasluga. Još za svog života Jovan je uspeo da odomaći u okolini Valjeva i u svima ostalim podesnim selima kulturu gajenja šljive, koja se naglo razmnožila i retka je bila kuća koja je imala voće a da nije imala sušaru. Radu sa šljivom prišao je i Vojislav Đurić pa je i on radio ovaj posao u velikim razmerama. Uz njega pojavila se čitava plejada mladih trgovaca. Malo koje selo nije imalo svog trgovca, a bilo je sela sa po dva ili više trgovaca, svi su radili nezavisno jedan od drugoga ali su uvek bili u vezi sa trgovcima iz grada.
I seoski i gradski trgovci radili su sa kožama, vunom, lojem, voskom, dakle sa stokom radili su agenti Tešmana Soldatovića i drugih trgovaca sa strane. Koža i vuna su bili izvozni artikli svih trgovaca. Svaki trgovac je kupovao kože. Svaki mehandžija je prodavao kože svom trgovcu, i od njega, s vremena na vreme, uzimao novac za rad. Kroz obe decenije valjevske mehandžije držale su dvestotine do petstotina ovaca. S prolaće zašli bi po užičkim i sandžačkim trgovima i pokupovali jagnjad. I bez toga oni su držali i po brdima i pašnjacima oko Valjeva napasali svoje ovce. Mleko, sir i kajmak prodavali bi po gradu i u svojim radnjama, a jagnjad klali i prodavali samo u radnji.
S jeseni gde god je bilo zgodno na putu za Valjevo, usred neke livade podizali bi od dasaka privremen zgrade sa nekoliko odeljenja. Tu bi u određeno vreme poklali ovce, meso u presnom stanju rasprodali, kosti i sve ostalo strpali bi u kazan i od toga iskuvali loj, koji su sipali u burage (ovčiji želudac – škembe) i tako prodavali. Kože su sušili u zgradi i suve prodavali trgovcima. Ove zgrade su bile poznate pod imenom “kozare”. Valjevo je u to doba imalo u okolini 10 do 20 kozara. Svake jeseni radilo bi se po 15 dana, a kad bi završili digli bi sve tako da se nije poznavalo da je tu nešto bilo. Trajalo je to do početka osme decenije, do pojave milikerc sveća. Loj je trošen za pravljenje lojanih sveća, žiže i sapuna.
Zveri, ovčje i kozje kože bile su izvrsni artikli i izvozili su se za Beograd a tako se izvozio i loj, koji su najčešće kupovali svećari. Iz Valjeva su se izvozile određene količine vune i one su otkupljivane od mehandžija. Kroz obe decenije hrana se uvozila i nikad nije izvozila. Uglavnom je za ishranu uvožen kukuruz, dokle su se pekari i mehandžije snabdevali pšeničnim brašnom sa strane. Ječam i zob dovoženi su sa strane, okolina nije toliko davala kolike su bile domaće potrebe. Može se reći da se gradsko stanovništvo snabdevalo žitom iz okoline ili sa svojih imanja. Gradski vašari o Sv. Iliji i Miholjdanu bili su prilika da se iznesu za prodaju stoka, piće i razni zanatlijski i trgovački artikli. Trgovci su dovozili gotovu robu, prodavali hranu, so, kolonijal, zbog čega su držalli dućane. Zanatlije su svoje proizvode – opanke, kajiševe, saračke proizvode, konjske pribore, konopce svih vrsta, noževe, sekire, motike, rala i plugove, sveće, sapune svih vrsta, platna, sukna i izrađevine od toga, razne mezeluke, pečenje na panjevima i sva pića, slatkiše i drugo. Opština je imala svoje dućane i davala ih pod zakupne cene ili su zanatlije i trgovci razapinjali čerge, šatore ili gradili venjake. Seljak je dogonio krupnu i sitnu stoku izuzev svinja, koje niko nije nudio a ni kupovao na vašarima.
Nastaviće se…
10. septembar 2013. u 23:15
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Da se osvrnemo, piše Ljuba Pavlović, i na onaj drugi red trgovaca, na trgovce – prodavce životnih namirnica i uvoznike. Bilo ih je mnogo više od izvoznika. Sudbina ovih mešovitih radnji bila je teška; retko kada su se mogle održati i do kraja istrajati. Stalno su se menjale i nečujno gubile, da njihovi vlasnici odu u pandure, postanu krajnja sirotinja ili se isele. Početnici su bili nespretni za trgovinu u ovakvim uslovima, osim nešto zanata, ništa drugo nisu znali; za njih je kolonijalna i manufakturna roba bila namet sa kojim se bilo teško upoznati. Ove radnje bile su pune i prepune, retko inventarisane, nepravilno obnavljane, još nepravilnije pražnjene, retko koji trgovac je smeo sam otpočinjati trgovački posao, tražili su se ortaci u mestu ili na strani pa opet se nije daleko doteralo; morao je jedan kidati ortakluk, da se dovede drugi ili treći ortak. Radovan Lazić se tri puta ortačio sa drugima, pa kad se odvojio od posledenjeg ortaka mogao je poći napred i nešto steći. U vremenu između šeste i sedme decenije svi mi strašno dobro znamo da je tek svaka šesta radnja bila bez ortaka.
Krajem šeste decenije u Valjevu je bio jak podstrek da se ovaj način rada reguliše, da se ne vode ortačke radnje, da se zanati odvajaju od trgovinskih radnji, da uvoznici ne budu izvoznici. Ovaj pokret je bio vrlo jak. Pokrenuli su ga predstavnici Stola, nove zanatlije i Učiteljevići, na čeli sa Živkom Tadićem i Radovanom Lazićem, koji već 1867. godine uvodi novu radnju, prvu gvožđarsku radnju u Valjevu. Ne samo da se mladim trgovcima nije dalo otvaranje radnje po starim načelima, već se sve radilo da se što pre u Valjevu srede na svim stranama, otvaraju bolje i snabdevenije radnje, te tako niče u Valjevu nekoliko samo manufakturne, potom kolonijalne radnje i pored njih gvožđarske, potom mumdžijske, duvandžijske, mlinarske, rakijdžiske, japijarske, sedlarske, kovačke, potkivačke, limarske, kožarske, pekarske, nožarske, kolarske, bravarske, prečarske, kobasičarske i druge radnje. Ipak, svuda se još održavaju mešovite radnje i one se provlače i preko sedme decenije, skoro do poslednjih godina 19. veka. Od svih zanata se najviše u Valjevu razvio zidarski posao. Zidari iz Osata, zidaju u mestu i po selima, grade kuće, dućane, magaze. mehane, javne građevine izgrađuju stranci sa strane ili iz samoga mesta. Sve crkve po okolini, mostove na Ljigu, Kolubari i Gracu, zidaju Cincari ili stranci, a mehane i škole ponegde zidaju i Osaćani.
U Valjevu, jedna za drugom,otvaraju se ciglane: Tadića, Arapovića, Pindića da ih docnije zameni Petkovića ciglana. Ciglane su bile prostijeg tipa sa radnom snagom iz okoline, tada oslobođenih, Niša i Pirota.
Nastaviće se…
13. septembar 2013. u 00:26
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Već za Stolom dvanaestorice pri kraju šeste decenije vrlo često se govorilo o sajmovima u prekosavskim gradovima, zatim o načinu trgovanja u tim mestima i navikama koje su se zapazile. Trgovci tog doba iz opšteg društvenog reda, iz reda uvoznika bili su često posetioci ovih sajmova. Tamo bi se snabdavali robom a uvek ponešto poneli za prodaju, a naročito ako bi se podesila kakav retka i tražena zverka. Za Stolom dvanaestorice ponikla je ideja osnivanja štedionice ili kako su je naši trgovci počeli zvati “šparkasa”. Još 1869. godine, kada su valjevski trgovci Živko Tadić, Radovan Lazić, Marko Jeremić, Stevan Butina, Stevan Tabaković, Svetozar Marinković, Bugarče, Adam i Vasa Lazarević i drugi posetili pančevački sajam u jesen iste godine, zapazili su da tamo postoji šparkasa i dugo se o njoj objašnjavali na licu mesta. Po povratku u Valjevo ovo je ispričano za Stolom, koji reši da osnuje štedionicu, da članovi Stola Kosta Ukropina i Đuro Kozarac napišu prvila, da osnovni kapitalk bude imovina svih esnafa. Na ovoj osnovi sa pribavljenim pravilima prekosavskih šparkasa, određeni delegati sastave pravila i ona se, septembra 1870. godine, pročitaju na zboru valjevskih trgovaca i zanatlija. Ovaj zbor održan je u kafani “Makedonija” Mihaila Gođevca. Zbor nije primio ova pravila pošto je skoro jednoglasno bio da se esnafska trgovina ne ulaže u kapital štedionice. Sto dvanaestorice nije bio zadovoljan ovom odlukom, zbog čega stavi u zadatak starim delegatima da u toku 1871. godine sastave nova pravila, da šetedionički glavni kapital bude sto hiljada dinara i da glasi na udele. Udeli da budu na donosioca.
13. septembar 2013. u 22:53
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Što se u Beogradu tih godina desio krah sa njihovom prvom bankom, što su mnogi trgovci pogođeni ovim krahom, lično su se obratili valjevskim trgovicma da ne ulaze u štedionicu, bilo je gotovo sve propalo, ali na sreću Valjeva i njegove trgovine Živko Tadić i Radovan Lazić, uz dva svoje verna prijatelja Kozarcemm i Ukropinom, nisu nikako htelu uzmaći. Oni naknadno propišu treća pravila kojima se štedionički kapital popne na milion dinara, do 10 hiljada udela po sto dinara i da taj njihov kapital uplate Valjevci bez pomoći sa strane. Ova pravila su bila gotova 1873. godine. Već 1875. godine štedionica je pod zvaničnim nazivom “Valjevska štedionica” bila gotovo sa celim uplaćenim kapitalom pod predsedništvom Radovana Lazića. Otpočela je naveliko svoj rad i ona je još u početku krenula putem koji je dao Valjevu i njegovoj trgovini velike koristi. Sto dvanaestorice bio je od prvih dana ulaska u šestu deceniju da se koliko toliko u Valjevi uvede industrija. Već prvih godina vidimo u Valjevu bogatu industrijsku radnju braće Lambrovića koja drži velike kozare, kupuje na veliko loj, proizvodi sveće i sapun i izvozi iz mesta.
Istovremeno na Gracu se razvija industrijska radnja iste vrste braće Nikolajevića Cincara. U industrijska preduzeća ovoga doba mora se uvrstiti i građenje veštačkog mlina na reci Gracu. Za podizanje ovog mlina najvećih zasluga ima Andrija Birčanin, poznati stočarski trgovac i liferant mesa i brašna za vojsku. Andrija je bio član firme Braća Birčanin, gde je glavni član bio Marijan Birčanin, koji u osmoj i devetoj deceniji steče za Valjevo velikih zasluga. Birčanima je trebao a i gradu Valjevu mlin čiji bi kapacitet bio toliki da podmiri potrebe grada. Oni bi davali žito, mlin bi prerađivao po potrebi, za izvoz u druga mesta tada se nije mislilo. U Valjevo je doveden još 1862. godine mlinar Vučko Anđelković iz Kolara, rodom iz Svilajnca. Blagodareći velikoj agilnosti Andrije Birčanina, Jevrem B. Tadić, trgovac, vlasnik mlina na Gracu i u gradu napravi ugovor sa Anđelkovićem, ustupi mu gornji deo jaza, odobri da na njemu može po izboru graditi svoj mlin, dadne mu potreban plac ispred i iza mlina, obaveže ga i da mu zato napravi na njegovom koritu reke stalnu veštačku branu, da jaz tako reguliše da mlin ima optimalnu količinu vode sa kojom će mlin raditi. Zatim, dužan je imati veštačke ustave i plaćati im svaki dan po jedan ćesarski dukat naknade na svaki kamen kad ne bi radio.
15. septembar 2013. u 23:41
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Anđelković je bio posve tankog stanja. Morao je angažovati svog šuraka majora SAvu Grujića i uz njegovu pomoć nešto završiti. Smrt ga je prekinula te nije uspeo doći do gotovog mlina. Ipak je nešto uradio, da je malo duže živeo, kako je bio preduzmljiv a i mlinarskou industriju je odlično poznavao, on bi svakako dokrajčio svoju zamisao. Ni njegova deca, ni sada već general Grujić nisu ništa mogli uraditi. Morali su mlin drugom ustupiti. Tek tada je mogao taj mlin zadovoljiti deo mlinarskih potreba grada Valjeva. Na Kolubari, na jazu, gde je danas prvoklasni veštački mlin Petra Petkovića, bio je za turskog vremena ortački mlin begova Kolubare, trgovca i handžije, čiji je han posle oslobođenja pretvoren u mehanu Save Ćumura i velikog valjevskog bogataša Jovana Arapovića. Po oslobođenju Kolubare su otišle u Bosnu, u Travnik, a kako bogataš Arapović nije imao dece, i vojvoda Karamarko Vasić iz Osata zauzeo begovski mlin pa se ponese i za Arapovićevim, da zauzme i njegov. Ovde se razvila ogorčena borba i vojvoda je glavom platio. Vojvodin sin Jeremija, dugogodišnji visoki državni činovnik, odustane od spora, primora Arapovića da mora izdržavati branu i jaz i da mu plaća naknadu u slučaju nerada. Bogataš Arapović je u početku šeste decenije posinio Miloša, rodom iz Bosanske Krajine, svršenog đaka banjalučke bogoslovije, oženio ga i predao mu svo imanje na upravu. Miloš je primio prezime Arapović i iz njegovih ruku mlin je prešao u svojinu poznatog Stevana Petkovića, ciglara iz Valjeva. Svi mlinovi u Valjevu, Arapovića i Karamarkovića ispod stare pošte, Tadića na Gracu, Gavrilovića i Dabića na Kolubari ispod Dabića Polja, Mirka Radovanovića više Pećine na Jablanici i Joce Kurtovića u Divčibarama, na stavama Obnice i Jablanice, mleli su za seljake i dugo bili u vlasnipštvu istih.
Još prvih šezdesetih godina upao je u Valjevo Jozef Ajhinger Bavarac; on je kupio ravan i brdo oko Ilidže i odmah otpočeo zidati fabrikku piva. Ajhingerova pivara proradila je već 1870. godine. Teško je bilo plasirati pivo, da li zbog rđavog piva, da li zbog nedostatka kapitala, tek se pivara počela gasiti do potpune propasti. Svemu ovome pripomoglo je i otvaranjed druge pivare Lazara V. Lazarevića na izlazu iz Pećinskog Potoka. I ova pivara je prestala da proizvodi pivo iz istih razloga, čime se izgubila svojina Lazarevića.
Za Valjevo i njegovu rudnim blagom bogatu okolinu veliki doprinos je dao inženjer Stevan Đuričić. On je u Vragočanici, Rebelju i Vujinovači pronašao bakarnu rudu. U Brezovicama antimon i olovo. U Planinici bakar, Osečini, na Plavnju olovo. On je o svojim otkrićima obavestio kabinet dr Josifa Pančića a stiglo je da se objavi i u inostanim stručnim časopisima. Već 1872. do 1875. godine u Vragočanici radi strana firma na vađenju bakarne rude. Među akcionarima toga društva iz Engleske i belgije nalazimo i člana Iliju M. Kolarca, trgovca iz Beograda i Živka Karabiberovića iz Beograda. Društvo je otvorilo rudnike, nije moglo postići većeg uspeha i likvidiralo se na svoju štetu posle srpsko-turskih ratova.
Drugo nalazačko društvo sa nekim kapitalistima iz Beča otvorilo je na Paklošnici i Planinici majdan bakra. Ruda se prerađivala u plavi kamen i proizvodnju sumporne kiseline. I ovo je preduzeće brzo propalo, što se pripisivalo posve teškom saobraćaju.
Inženjer Steva Đuričić je bio umro kada su u Brezovicama na Cetini otvoreni rudnici antimona i olova, a docnije i bakra u Rebelju. Svakako ovom neobičnom građaninu i privrženom Valjevcu pripala je najveća čast, upoznavanja Valjeva i njegove okoline diljem Srbije pa i šire. Ništa nije radio zbog lične koristi, već iz humanih razloga za dobro Valjeva i njegove okoline. Ovako su radili svi čestiti Valjevci toga doba.
18. septembar 2013. u 00:12
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
U opštinskim poslovima pred kraj šeste decenije nije se brzo išlo napred. Sve se mislilo da može biti još većeg uspeha ako bi na čelo opštine došao kakav aktivniji Valjevac. Godine 1860. izbor padne na Radovana Lazća i narede mu da još prvih godina sazida novu osnovnu školu, da izradi tačan spisak svega što je opštinsko a šta je privatno, da na Pećini podigne park i da zabrani opštinske utrine, Vidrak, Boričevac i Kožicu, da na reci Gracu otvori letnje kupatilo. Lazić sa nalogom ode na Sto dvanaestorice, koji su izreda bili članovi opštinskog odbora da se podigne park na Pećini, izda opšte naredbe za pošumljavanje Boričevca, Kožice i Vidraka. Podigne novu zgradu pod Zvonom za osnovnu školu, po potrebi i za gimnaziju. To se docnije i desilo. Poslušao je ali nije uspeo da izvede regulaciju valjevskih reka Kolubare, Graca i Ljubostinje, pokupovao je neka imanja za račun opštine i okruga. Poklonio je vojsci prostorije oko Kule i Krušika u Kajmakavovim šancu, izgradio opšte vojno-građansko vežabilšte na Krušicima.
Ovih godina bile su na Krušicima redovna vojna vežbanja naših građana pod nadzorom vojnih starešina. Uvek su vežbanja bila izjutra nedeljnih i prazničnnih dana od 8 do 12 časova. Tako su vežbali svi rodovi, prvo po četama, zatim po bataljonima a pojedinih dana u godini i po brigadama. Starešine su bile iz naroda, seljaci i građani u podjednakoj meri. Komandanti bataljona bili su Ilija DŽ. Mojić iz Brezovice, Vlada Danilović i Milovan Tešić, trgovci iz Valjeva. Oba ova komandanta poginula su na Izvoru 1886. godine. Građani su se tako rado odazivali da ih ništa nije moglo ometati, vežbali su revnosno, zato su u ratovima 1875. i 1878. godine mogli poslužiti kao pravi i izvežbani kadrovi. Ko je zapamtio ove ratove imao se lično uveriti kako je sve što je bilo sposobno pušku nositi otišlo u rat.
Velika smetnja Valjevu bila je svakodnevna navala raznih skitničkih Cigana. Jedni za drugim padali bi pred Valjevom. Rasprostrli bi svoje čerge i namestili bi se za kraće ili duže vreme. Pri tom stariji Cigani ili Ciganke zašli bi po krađama i prošnjom po gradu. Nastale su svakodnevne žalbe i trebalo ih je rešiti, osloboditi se ovih neželjenih gostiju. Za Stolom dvanaestorice pala je odluka da ih Radovan Lazić prihvati, razdeli u grupe i stalno naseli po okolini Valjeva na opštinskim ili državnim imanjima. Opština valjevska kupi od Đeke, kćeri Ilije Birčanina, udate u Birčane, Đurđiće u Sedlarima, udove, sišle na Pećinu da odvojeno živi na neko njeno imanje ispod Mandića i na njemu naseli Cigane. Isto tako kupi na Markovcu u Beliću neke šumarice i tu naseli drugu grupu Cigana. Ovim aktom opština je postigla da se oslobodi njihovih navala iz zapadnih krajeva. A da bi se isto tako oslobodila od severnih i istočnih strana u Porajici u Grabovici kupi opet jedan poveći komad ševaarice i tu naseli Cigane koji su dolazili sa severa. Tada je opština valjevska mnogo postigla, oslobodila se lutalačkih Cigana i što je najvažnije za nju potisla ih je iz svoje sredine i predala susednim seoskim opštinama, koje su morale kupovati i proširivati ova ciganska naselja.
Po predlogu Stola dvanaestorice rešeno je da svima građanima po Gracu, Poparama i Belom Polju daju opštinska imanja pod jednogodišnji zakup, ili da im se da na neograničeno vreme ako budu hteli podizati vinograde i voćnjake. Po ovim valjevskimm selima na sve strane niču vinogradi i voćnjaci, a na mnogim mestima pojedinci podižu zgrade i kolibe. Po vremenu ova su imanja prešla opet u opštinsku svojinu i poisprodavana.
Nastaviće se….
19. septembar 2013. u 00:49
Milodan
Ljubomir Ljuba Pavlović: Valjevo i Valjevci. Priredio Ljubisav Andrić u izdanju Radio Valjeva 1990. godine, dodatak knjige „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik i SANU.
Kroz celu šestu deceniju delimično su pristizali doseljenici iz Bosne, Hercegovine i Crne Gore. Opština je odreda primala po svojim selima i na svojim imanjima naseljavala ili puštala da se sele i naseljavaju po drugim selima. Doseljenici su primani svesrdno. Mnogi od nas su slušali od starijih doseljenika da ih niko tako predusretljivo nije primao kao Valjevo. Zato je posle završenih ratova 1878. godine i posle nastupele gladi u Crnoj Gori i prisajedinjenim krajevima nagrnula tolika masa doseljenika da je opština morala prvi put tražiti državnu pomoć. Kada su se u Crnoj Gori sredile prilike mnogi od doseljenika se vratilo natrag ali ih je dosta ostalo ovde, a dosta ih je bilo koji su preko državnih vlasti otišli u Toplički okrug i tamo ostali. Vredno je napomenuti i ovo da je 1861. godine Valjevo primilo u svoju sredinu Jovetu Todića, koji je 1865. godine digao uz prpomoć prote Stevana Avramovića u Bosanskoj Posavini agrarnu bunu. Joveta je živeo u Valjevu na imanju koje mu je opština dala na poklon, živeo je mirno i skromno od državne pomoći. Umro je siromah u Valjevu i tu sahranjen malo pre Balkanskog rata. Uz Jovetu je Valjevo pimilo i po Brđanima kao obične radnike naselilo neke njegove srodnike čijih potomaka i danas ima u Valjevu.
Nasleđene ustanove iz ranijih doba, Narodna knjižica, Čitaonica i Diletantsko pozorište ostali su i dalje se razvijali. Na čelu Knjižnice i Čitaonce još su bili učitelji. Još 1865. godine, od dolaska u Valjevo ratnog učitelja i prosvetnog radnika đakona Vase J. Jankovića koga je celo Valjevo zvalo đakon-Vasa. Sve tri ustanove bile su u njegovim pouzdanim i čvrstim rukama. Knjižnica je ostala sve do kraja učiteljovanja đakona Vase u kući Vuka Đelaša, a Pozorište je bilo preseljeno u salu gimnazije i ono je prestalo po Vasinom odlasku za protojereja i paroha ubskog 1886. godine. Vasa đakon bio je Valjevac i sve vreme u Valjevu se bavio književnošću. Pisao je i prevodio sa nemačkog, obično dečije i zabavne stavri. Vasa đakon i njegovi drugovi: Sima Milivojević, Petar Stevanović, Stanko Ubavkić, Kremlja Marković, valjevski učitelji bili su krajem sedme decenije pokretači ideje osnivanja opšteg zemaljskog učiteljskog udruženja. O svom radu kao i o zboru, koji su držali preko raspusta u Valjevu, ostavili su iza sebe u školskoj arhivi veliki dosije raznih akata, koji se odnose na ovaj rad.
Krajem sedme decenije 19. veka iz osnova se menjaju naše ekonomske i političke prilike. I Valjevo od tada dobija nov izgled i počinje da ide uzastopce sa drugim gradovima u Srbiji. I kod njega nastaju pozitivne promene. Sto dvanaestorice polagano se gubi, gubi se i njegov uticaj; pojedinci umiru a i Sto prestaje da postoji. Izvršio je na člast i slavu Valjeva svoj četrdesetogodišnji posao, dao je Valjevu sve što je mogao dati. Ali sve što je dao služi mu na čast.
Kraj!
5. februar 2014. u 00:18
Simic_od_Bobove
Knjaza Jovana Simica Bobovca ubili su 1832. godine ljudi Milosa Obrenovica, na putu od Kragujevca ka Valjevu, negde kod Mionice. Protivio se apsolutizmu knjaza Milosa Obrenovica, i zalagao se za “konstituciju” tj ogranicenje moci kneza, i jacanje Narodne kancelarije. O knjazu Jovanu Simicu Bobovcu, koji je itekako bio buljukbasa kod kneza Ilije Bircanina, i vojni staresina, a u doba I ustanka “Bist kapetan vladenija G. Georgija Petrovica” (sto pise na njegovom spomeniku) i knez, a isto tako i u II ustanku. Isto tako bio je predsednik kragujevackog suda, a kasnije i beogradskog suda. Bio je zapovednik Srba na Drini i sprecio je upade bosanskih Turaka na tlo oslobodjene Srbije, a isto tako je i odgovoran za proterivanja turskih familija iz Srbije preko Drine. Podaci koji su izneseni verujem da odgovaraju pisanju Milicevica po kazivanju Jovana Gavrilovica. medjutim, valjevski advokat Pero Markovic je takodje objavio svoje kazivanje (ovo koje ja iznesoh), a takodje i Cedo Protic iz Gole Glave – ucitelj (to sve, pre 100. godina celih je objavljeno u Glasu Valjeva 1933. godine).